Epitome Divinarum Institutionum

Dixi de iustitia, quid esset: sequitur ut ostendam quod sit uerum sacrificium dei, qui iustissimus ritus colendi, ne quis arbitretur aut uictimas aut odores aut dona pretiosa [*](INSTITUTIONES 2-15] V 18, 8-13. 16. 16-19] V 23. c. 53] cf. VI 25. 20 s.] VI 1, 2 (-coli oporteat). 22—734, 5] VI 1, 5 s.; 2, 1 s. ) [*](TBP] 1 eterna T 2 bonae (ae in ras. ex is? m. 2) P sapien*s (i er.) T contem*net (p er.) P quia (a s. l. add. m. 1?) P edd. scit B\'P, sciet T, sciret P3 a deo] abeo B1, corr. B2 4 stultitiafe1 B 5 <et si P2 6 uelle B, sed cf. Inst. V 18,12 libare diis T, liberãldi se B, liberare di P 7 tam T uir**tute (ui er.) T 8 idoj P2 eifaibere B3P, exibere T alt. non T, nec B, ac nec P 10 sint stultissimi P stultissimi-hebetes] heuetes et caeci B hiejbetes P\' 12 adque T 13 aeternam om. P fingmenta Bac 14 uenerati] adorati T morte T cultui T 15 recusauerint] non recusauerunt sic T, recusauerirnt JB3 16 fides summa] fidissima (tert. i ras. ex u) B fides om. P haec uera sapientia om. T iustitia om. T, in ras. P 17 adtinet om. P quid iudicent om. T aut om. T rhlomunculi B 19 iudicant T 20 rdixi de1 P2 iustitiam T, iustitoa P2 21 qui] qui sit T 22 odore P praetiosa BPi, pr. a exp. P2 )

ficium necessarium est, illis autem quae in usum tribuit homini deus, ipse non indiget, cum omnis terra in ipsius sit potestate: non indiget templo cuius domicilium mundus est, non indiget simulacro qui est et oculis et mente inconprehensibilis, non indiget terrenis luminibus qui solem cum ceteris astris in usum hominis potuit accendere.

quid igitur ab homine desiderat deus nisi cultum mentis, qui est purus et sanctus? nam illa quae aut digitis fiunt aut extra hominem sunt, inepta fragilia ingrata sunt. hoc est sacrificium uerum, non quod ei arca, sed quod ex corde profertur, non quod manu, sed quod mente libatur, haec acceptabilis uictima est quam de se ipso animus immolauerit.

nam quid hostiae, quid tura, quid uestes, quid aurum, quid argentum, quid pretiosi lapides conferunt, si colentis pura mens non est? sola ergo iustitia est quam deus expetit: in hac sacrificium, in hac dei cultus est. de quo nunc mihi disserendum est docendumque in quibus operibus iustitiam necesse sit contineri.

Duas esse humanae uitae uias nec philosophis ignotum fuit nec poetis, sed eas utrique diuerso modo [*](INSTITUTIONES 5-7. 9 s.] VI 2, 3-5. 10-16] VI 1, 4; 2, 12 s. 16 nam quid hostiae] VI 2, 9. 18—21] VI 2, 14. 22-73;), 1] VI 3, 1. ) [*](AUCTORES c. 54 ss.] cf. Oscarii a Gebhardt et Funkii locos ad Iust. VI 3 adlatos. ) [*](TBP] 1 a quo] quod T, a quo* P famis B 2 terrenorum P adest T 3 que TP1, qug P7 4 corporalia] corporale B sic om. P incorporali om. Bl, \'corporalibus\' B3 5 illi\'. (s er., \' distinctwnem add. m. 2) B auteui quae B 6 in om. T in\'di\'get T 7 inadrget T 8 inconpraehensibilis B, incompr.ehensibilis (a er.) P 9 liunVnibus T1 10 hominis] hominibus B, sed cf. Inst. VI 2, 3 12 qU\'ale Blt dig\'i\'tis B 14 manu. (s ? er.) P 16 se om. T jpso aiuimus B immolat B 17 quid argentum quid aurum T, sed cf. Inst. VI1, 8; 25, 6 praetiosi BPI, a exp. P2 18 conferuntur P 19 hfatC (ante sacrificium) B3 alt. hac (a in ras. ex o ?) B3, rhacl P 20 alt. est om. B 22 filosofis T, philosofis P )

melius poetae, qui alteram iustorum, alteram impiorum esse dixerunt: sed in eo peccant, quod eas non in hac uita, sed aput inferos esse aiunt.

nos utique rectius, qui alteram uitae, alteram mortis et hic tamen esse has uias dicimus. sed illa dexterior, qua iusti gradiuntur, non in Elysium fert, sed in caelum — immortales enim fiunt —, sinisterior ad Tartarum: aeternis enim cruciatibus addicuntur iniusti. tenenda est igitur nobis iustitiae uia, quae ducit ad uitam.

primum autem iustitiae officium est deum agnoscere eumque metuere ut dominum, diligere ut patrem. idem enim qui nos genuit, qui uitali spiritu animauit, qui alit, qui saluos facit, habet in nos non modo ut pater, uerum etiam ut dominus licentiam uerberandi et uitae ac necis potestatem, unde illi ab homine duplex honos, id est amor cum timore debetur. secundum iustitiae officium est hominem agnoscere uelut fratrem.

si enim nos idem deus fecit et uniuersos ad iustitiam uitamque aeternam pari condicione generauit, fraterna utique necessitudine cohaeremus: quam qui non agnoscit, iniustus est.

sed origo huius mali, quo societas inter se hominum, quo necessitudinis uinculum dissolutum est, ab ignoratione ueri dei nascitur. qui enim fontem illum benignitatis ignorat, bonus [*](INSTITUTIONES 1 s. (-uoluerunt)] VI 3,2 (-uitiorum). 2 s.] VI 3, 4—6 (-spectat) 9 (ad-rettulerunt). 3-5] VI 3, 9 (poetae—proposuerunt). 5—7] VI 3,10 s. 7—10] VI 4, 1 s. 5. 10 s. tenenda—uitam] VI 4,14. 11 s.] VI 9, 1. 11-16] VI 9, 24; cf. V 18,14-16. 17- 736, 1] V 6, 12; VI 9, 24-10, 6. 8. ) [*](TBP] 1 filosofi T, philosofi P 2 rect*e (a er.) BP quodl T sola1 P2 3 commoda (d ex t) B retulerunt P 4 inpiorum B 5 apud BP 6 alteram uitae om. T 7 diximus (x del. et corr. m. 1) B gradientur B 8 aelysium B, elypsium P inmortalis B 10 igitur om. B 11 agnoscere] adgnoscere ut parentem B 12 idiemi P2 13 qui (ante nos) om. T supra spu eras. spiritu ut uid. P 14 dSiSj P2 17 rest! T2 adgnoscere B 18 rnos, B et] ut P 20 coheremus TB1 (corr. B3) P1, pr. e in e corr. P2 adgnoscit B inrilustus T2 22 di (~ add. m. 2) T noscitur (a m. 1, o exp. m. 2) P )