Epitome Divinarum Institutionum

sed soli ex omnibus impii iudicantur qui deum, qui ueritatem secuntur. quae cum sit eadem iustitia, eadem sapientia, hanc isti uel inpietatis uel stultitiae crimine infamant nec perspiciunt quid sit quod eos fallat, cum et malo uocabulum boni et bono mali nomen inponunt.

plurimi quidem philosophorum, sed maxime Plato et Aristoteles de iustitia multa dixerunt adserentes et extollentes eam summa laude uirtutem, quod suum cuique tribuat, quod aequitatem in omnibus seruet: et cum ceterae uirtutes quasi tacitae sint et intus inclusae, solam esse iustitiam quae nec sibi tantum conciliata [*]( 7 supra] c. 15 ss. ) [*](INSTITUTIONES 4-10] V 19, 3—5. 10-16] V 20, 12-14. 16-20] V 19, 7 s. ( - inpiorum). 20-24 (aequitatem). 730, 6-9] V 14, 5 (ut Aristotelell-patronos). 7-13. 15. 19-15, 2; 17, 4 s. 24-730,2] locus non est in Instit. ) [*](AUCTORES § 5-8] ad Ciceronis de rep. librum III (c. 7) refert Maius; uerba § 5 certe \'et cum-quam plurimis prosit\' inde deriuata esse ostenditur locis Nonii pag. 373, 24; 299, 30. ) [*](TJ 2 adque T 4 recte T istulti (i exp. et del.) T 8 et] eriiditus Brit. pag. 28, dubitat tamen pag. 428, sed T 10 religiones add. Da conI. Inst. V 20, 12 12 mimi add. Da coni. Inst. V 20, 12 13 filosofi T 14 sint Heum 15 prouidentiam Pf, prouidentia T 20 plurimi Heum et Buen, primuli T 21 filosoforuni T 23 equitatem T )

quasi uero in iudicibus solis atque in potestate aliqua constitutis iustitia esse debeat et non in omnibus. atquin nullus est hominum ne infimorum quidem ac mendicorum in quem iustitia cadere non possit

sed quia ignorabant quid esset, unde proflueret, quid operis haberet, summam illam uirtutem, id est commune omnium bonum paucis tribuerunt eamque nullas utilitates proprias aucupari, sed alienis tantum commodis studere dixerunt.

nec inmerito extitit Carneades homo summo ingenio et acumine, qui refelleret istorum orationem et iustitiam, quae fundamentum stabile non habebat, euerteret, non quia uituperandam esse iustitiam sentiebat, sed ut illos defensores eius ostenderet nihil> certi, nihil firmi de iustitia disputare.

Nam si iustitia est ueri dei cultus — quid enim tam iustum ad aequitatem, tam pium ad honorem, tam necessarium ad salutem quam deum agnoscere ut parentem, uenerari ut dominum eiusque legi et praeceptis obtemperare? —, nescierunt ergo iustitiam philosophi, quia nec ipsum deum agnouerunt nec cultum eius legemque tenuerunt.

et ideo refelli potuerunt a Carneade, cuius haec fuit disputatio, nullum esse ius naturale itaque omnes animantes ipsa ducente [*](INSTITUTIONES 2-5. 7 s.] V 14, 16-20 (cf. 18 nemo deoiustitia indiget). 6—9] V 15, 1. 9—14] V 14, 3—5; c. 16. 17 s.] V 18, 14-16. 19-731, 21] V 16. 19 s.] V 14, 12 s. 20-731, 8] V 16, 3 s. ) [*](TBP(a 15)] 3 adque T 4 adquin T infimorum lJa, infirmorum T 6 proflueret Pf, plrJofluerent (r m ras. ex lu) T 7 commune Pf, communem T 11 refelleret Pf, rofellet T storum T 14 post disputare in imo fol. 42x svbscriptio haec €Xp(-b€ opificio bl-INC-€piTOODA€ T proxima pars Epitomae etiam codicibus BP seruata in his libros Institutionum, Dc ira dei, De opificio dei ut liber decimus sequitur; DE OPI- FICIO DIVINO LIBER VIIII EXPLICIT INCIPIT EPITOMEN (sic) LIBKI SEPTIMI LIBER X FELICITEK B; CAECILI FIRMIANI DE OPIFICIO DI LIB VIIII EXPLIC INCIPIT DE EPITOME LIBER DECIMVS P 15 nam om., incipit a Si P \'Sil B3 16 enim ont. P 17 deum om. P adgnoscere B 18 dm T, sed cf. c. 54, 4; Inst. V 1H, 14 et] ut BI, wut B3 preceptis T 19 filosofi TB 20 adgnouerunt B 21 carneadae T 22 naturae P ducent T )

quodsi omnes populi penes quos sit imperium ipsique Romani qui orbem totum possederint iustitiam sequi uelint ac suum cuique restituere quod ui et armis occupauerunt, ad casas et egestatem reuertentur. quod si fecerint, iustos quidem, sed tamen stultos iudicari necesse est, qui ut aliis prosint, sibi nocere contendant.

deinde si reperiat aliquis hominem, qui aut aurum pro orichalco aut argentum pro plumbo uendat per errorem atque id emere necessitas cogat, utrum dissimulabit et emet paruo an potius indicabit? si indicabit, iustus utique dicetur, quia non fefellit, sed idem stultus, qui alteri fecerit lucrum, sibi damnum. sed facile de damno est. quid?

si uita eius in periculum ueniet, ut eum necesse sit aut occidere aut mori, quid faciet? potest hoc euenire, ut naufragio facto inueniat aliquem inbecillum tabulae inhaerentem aut uicto exercitu fugiens reperiat aliquem uulneratum equo insidentem: utrumne aut illum tabula aut hunc equo deturbabit, ut ipse possit euadere? si uolet iustus esse, non faciet, sed idem stultus iudicabitur, qui dum alterius uitae parcit, suam prodet. si faciet, sapiens quidem uidebitur, quia sibi consulet, sed idem malus, quia nocebit.