De Opificio Dei

item in feminis uterus in duas se diuidit partes, quae in diuersum diffusae ac reflexae circumplicantur sicut arietis cornua. quae pars in dexteram retorquetur, masculina est, quae in sinistram, feminina.

conceptum igitur Varro et Aristoteles sic fieri arbitrantur. aiunt non tantum maribus inesse semen, uerum etiam feminis et inde plerumque matribus similes procreari, sed earum semen sanguinem esse purgatum: quod si recte cum uirili mixtum sit, utraque concreta et simul coagulata informari: et primum quidem cor hominis effingi, quod in eo sit et uita omnis et sapientia, denique totum opus quadragesimo die consummari. ex abortionibus haec fortasse collecta sint.

in auium tamen fetibus primos oculos fingi dubium non est, quod in ouis saepe deprehenditur. unde fieri non posse arbitror quin fictio a capite sumat exordium.

similitudines autem in corporibus filiorum sic fieri putant: cum semina inter se permixta coalescunt, si uirile superauerit. patri similem prouenire seu marem seu feminam. [*](AVCTOBES 5 AristotelesJ de gen. animo IV 3. EXPILATORES 1-3] Isidor. orig. XI 1, 135. 10-15] Isidor orig. XI 1. 143. § 8 ss.] cf. Isidor. orig. XI 1. 145. ) [*](BF (-13) PV] 1 no<n>, F <item>i F in om. P 2 ..se (es er.) V s<edi>; uidit F diuers<um, | F 3 circu\'mpli \'cantur F cornu\'a [ F 4 dexteram] BFPV, dextram edd., sed cf. ad p. 43, 13 retorquetur (ur ras. ex or) B, prae<???,\'> (2 uel 3 litt. perierunt) Iretur F dn/i F 5 \\et\'l F arbit ran/itur F, arbitrarn""tur P 6 aiunt] FV, aiunt enim B. et aiunt P ma ribus>| F 7 eti- am, | F Linde.. P* m.ra"|tribus F 8 e<arum>/ F sanguine B purg. atum -i F 9 <m\'>i,xtum)I F, LmixtuJID P 10 sill1<u1>1 F cumaculata F e\\t pris jmum F 11 quidem om. F effin<gi>] F, effingi (pr. f e.c t m. 2 ?) P et om. B 12 om<ni>s-:et>: F o\\pus>| F quadragensimo BPl (n exp. P2) V" (n er.) 13 con (sum>lmari F e*x (t ? er.) F abortationib <us:, (sic) vhaec - ; hic desinit fol. 211 F sunt codd. rec. edd. 14 primum V 15 depr,ehendimus (11 er.) P po«»«ssl (tui ? er.) V 16 fi.Cjtio P2, finctio Y similitudinis Bp-c. corr. Pi! 18 an coalescant ? 19 patri (ri in 3 uel 4 litt. er. m 2 ?) P proueniri Bl, corr. B2 )

id autem praeualet e duobus, quod fuerit uberius; alterum enim quodammodo amplectitur et includit: hinc plerumque fieri ut unius tantum liniamenta praetendat.

si uero aequa fuerit ex pari semente permixtio. figuras quoque misceri. ut suboles illa communis aut neutrum referre uideatur, quia totum ex altero non habet. aut utrumque, quia partem de singulis mutuata est.

nam in corporibus animalium uidemus aut confundi parentum colores ac fieri tertium neutri generantium simile aut utriusque sic exprimi, ut discoloribus membris per omne corpus concors mixtura uarietur.

dispares quoque naturae hocmodo fieri putantur: cum forte in laeuam uteri partem masculinae stirpis semen inciderit, marem quidem gigni opinatio est, sed quia sit in feminina parte conceptus. aliquid in se habere femineum supra quam decus uirile patiatur, uel formam insignem uel nimium candorem uel corporis leuitatem uel artus delicatos uel staturam breuem uel uocem gracilem uel animum inbecillum uel ex his plura.

item si partem in dexteram semen feminini generis influxerit! feminam quidem procreari, sed quoniam in masculina parte concepta sit, habere in se aliquid uirilitatis ultra quam sexus ratio permittat. aut ualida membra aut inmoderatam longitudinem aut fuscum colorem aut [*](BPVJ 1 muliebniri (m esrp. m. 2) sexus (x in er. c ? m. 3) B sexum P, sec sua V 4 includet B (5 pa.ri (t ? er.) V semin*e (a tr.) B 7 subolis B rh"\'aut B2 8 quira\' V 10 in parcntum B. parentium P 11 coloris Bl, corr. B3 ac] PV, aut B similem B 13 discors B disparis P 16 opinatio] PV, manifestum B feminea V 17 feminteflj Pl 19 l*euitatem (a er.) B 21 inbeccillum B. rinfbecillum P2 post plura s. l. K (i.e. Kapitulum, cf. part. I ad p. . 750. 22) Bl si" partem-influxerit in marg. Slip. add. p2 partem in dexteram] P (i. e. P2) V, in partem rtexteram B; dextram edd., sed cf. ad p. 43, 13 23 quidem om. P in masculinam partem B )

si uero masculinum in dexteram, femininum in sinistram peruenerit, utrosque fetus recte prouenire, ut et feminis per omnia naturae suae decus constet et maribus tam mente quam corpore robur uirile seruetur.

illud uero ipsum quam mirabile institutum dei, quod ad conseruationem generum singulorum duos sexus maris ac feminae machinatus est, quibus inter se per uoluptatis inlecebram copulatis subsiciua suboles pararetur, ne genus omne uiuentium condicio mortalitatis extingueret.

sed plus roboris maribus attributum est, quo facilius ad patientiam iugi maritalis feminae cogerentur. uir itaque nuncupatus est, quod maior in eo uis est quam in femina, et hinc uirtus nomen accepit:

item mulier, ut Varro interpretatur, a mollitie, inmutata et detracta littera, uelut mollier. cui suscepto fetu cum partus adpropinquare iam coepit, turgescentes mammae dulcibus sucis distenduntur et ad nutrimenta nascentis fontibus lacteis fecundum pectus exuberat. nec enim decebat aliud quam ut sapiens animal a corde alimoniam duceret. idque [*](AVCTORES 10 subsiciua saboles] Cyprian. de zelo et liu. 15 (I\'. 430, 5). 13-15 uir] cf. Varro de ling. lat. V 73; Cic. Tusc II 18. 44. EXPILATORES 13-16J Isidor. orig. XI 2, 17. 18; de diff. rer. XVII 82: uir itaque nuncupatus, ut ait Lactantius... 19 s.] Isidor. 4 de diff. rer. XVII 65. ) [*](BPVJ 2 si uero] BV, siue V 3 siniitram B 4 foetus V 8 duo B. mares B ac] BV, et P 9 uoluptatibus B, uoluntatis V inlecebram] P, I lecebrare\'\' (sic) B2, illecebras V edd., sed cf. d. ira 19, 3 inlecebra uoluptatis 10 subsiciua] BV, sic,ut (, m. 2) P subolis B, Eybolis (o in v corr. m. 2 ?) V pareretur V 12 adtributus B Lttributum est om. V quo* (d er.) V 13 nuncupatus; P1 (none- Pt), uoiuinatus BV, sed cf. supra Isidor. de diff. rer. XVII 82 nuncupatus 15 iuterpetratur BV a om. V mollitiae 2?1 (a del. B3) V, i-.iollitie par, t er. 16 mollier (o part. ras. ex n) V cuius B 17 fLetu cQj B turgeascelites B2, turgiscentes Vac 18 sucis om. P fortilus (non satis cert. utrum rt an st) P1 20 alimoniarm\' B3 )

Poteram nunc ego ipsorum quoque genitalium membrorum mirificam rationem tibi exponere, nisi me pudor ab huiusmodi sermone reuocaret: itaque a nobis indumento uerecundiae quae sunt pudenda uelentur.

quod ad hanc rem attinet, queri satis est homines inpios ac profanos summum nefas admittere, qui diuinum et admirabile dei opus ad propagandam successionem inexcogitabili ratione prouisum et effectum uel ad turpissimos quaestus uel ad obscenae libidinis pudenda opera conuertunt. ut iam nihil aliud ex re sanctissima petant quam inanem et sterilem uoluptatem. quid?

reliquae corporis partes num carent ratione aut pulchritudine? conglobata in nates caro quam sedendi officio apta! et eadem firmior quam in ceteris membris, ne premente corporis mole ossibus cederet.

item feminum deducta et latioribus toris ualida longitudo, quo facilius onus corporis sustineret: quam paulatim deficientem in angustum genua determinant, quorum decentes nodi flexuram pedibus ad gradiendum sedendumque aptissimam praebent.

item crura non aequali modo ducta, ne indecens habitudo deformaret pedes, sed [*](EXPILATORES 17-1U] Isidor. orig. XI 1, 101; de diff. rer. XVII 70. ) [*](BPVJ 2 humor (h del. »«. 3) B, rh\',umor V post capiendos er. urur r ? B 3 instru, in marg. at et uirib; V jroboret, V 6 ego om. B 8 eiusmodi B 9 ad om. V 10 impios (im in litt. incert. acr. m 3) V 11 admirabilem (alt. m del. m. 3) B 12 rationi Bl, corr. B2 , , ; IprouistUn (1 uel 2 litt. er.) V 13 quaestus (a del. m. 3) B obsc.enae (a er.) B 14 conuertuntn B ex] BP, *# V 15 et] PV. ac B sterelem lJl, corr. B2 16 num partes F aut] BV, ac P 17 natis B1, corr. B2 officii V 18 est Heumannus rne1 Pif 19 mo.le (l er.) P 20 quo. (d er.) Y 22 in pedibus B 23 aptissimam] PV. aptissimum usum B crurali V )