De Ira Dei

iam superius explicaui simul deum proposuisse bonum ac malum et bonum quidem diligere, malum autem quod bono repugnat odisse, sed ideo malum permisisse, ut et bonum emicaret, quod alterum sine altero, sicut saepe docui, intellegimus constare non posse: denique ipsum mundum ex duobus elementis repugnantibus et inuicem copulatis esse concretum, igneo et umido, nec potuisse lucem fieri. nisi et tenebrae fuissent, quia nec superum esse potest sine infero nec oriens sine occidente nec calidum sine frigido nec molle sine duro.

sic et nos ex duobus aeque repugnantibus conpacti sumus, anima et corpore, quorum alterum caelo adscribitur, quia. tenue est. et intractabile, alterum terrae, quia conprehensibile est: alterum solidum est et aeternum, alterum fragile atque mortale. ergo alteri bonum adhaeret, alteri malum, alteri lux uita iustitia. alteri tenebrae mors iniustitia.

hinc extitit in hominibus naturae suae deprauatio, ut esset necesse constitui legem qua possent et uitia prohiberi et uirtutis officia imperari.

cum igitur sint in rebus humanis bona et mala, quorum rationem declaraui, necesse est in [*]( 4 superius] c. 13, 20 ss. 7 sicut saepe docui] cf. ad Epit. 24 (29), 10. AVCTORtlS § 5 as.] ad Epicuri frg. 366 Usener (p. 244, 19). ) [*](BPJ 1 quaerat aliquis] PB2. quae talia quis jB1 2 aut] P, at. (puncta add. m. 2) B 3 ruf B3 genitus-iniusta iam s. I. add. B3 4 proposuisse-repugnat] proposuisse bonum hs. (in er. ac m. 3) malum m. 1, in marg. sup. add. ac malum et bonum quidem diligere. hd. m. 3 (hs. et hd. ut p. 6, 10), sequitur autem quod bono repugnat a m. 1, B. proposuisse bonum ac malum et bonum quidem diligere pugnat P 10 rhlumido B* 11 potest esse P 12 inferos Bl, inferis B* nec -occidente in marg. sup. add. B3 frigore B 14 anima] P, rquae1 ,(8. I. m. 1 uel 2) sunt B altero caelum Bl, corr. B3 15 est om. B 16 solidum est et aeternuin (= et — m. 3) B, solidum et aeternum est P 20 constitui. (t er.) B possint B 21 imperare (alt. e ita er. i et litt. inc. m. 3) B si//nt (i ras. ex u) B 22 declarari B )

sed occurrit nobis Epicurus ac dicit: \'si est in deo laetitiae adfectus ad gratiam et odii. ad iram, necesse est habeat et timorem et 5 libidinem et cupiditatem ceterosque adfectus, qui sunt inbecillitatis humanae\'.

non est necesse ut timeat qui irascitur aut maereat qui gaudet: denique iracundi minus timidi sunt et natura laeti minus maerent. quid opus est de humanis adfectibus dicere, quibus fragilitas nostra succumbit? consideremus diuinam necessitatem, nolo enim naturam dicere, quia deus numquam creditur natus.

timoris adfectus habet in homine materiam, in deo non habet. homo quia multis casibus periculisque subiectus est, metuit ne qua uis maior existat quae illum uerberet spoliet laceret adfligat interimat, deus autem, in quem nec egestas nec iniuria nec dolor nec mors cadit, timere nullo pacto potest, quia nihil est quod ei uim possit adferre.

item libidinis ratio et causa in homine manifesta est. nam quia fragilis ac mortalis effectus est, necessarium fuit alterum sexum diuersumque constitui cuius se permixtione suboles effici posset ad continuandam generis perpetuitatem.

haec autem libido in deo locum non habet, quia et fragilitas et interitus ab eo alienus est, nec ulla est apud eum femina cuius possit copulatione gaudere, nec successione indiget qui semper futurus est.

eadem de inuidia et cupiditate dici possunt: quae certis manifestisque de causis [*](BPJ 1 dominum B 3 si est in deo add. h3 Jaejtitiae Bs 4 odi Bl, odi a ut uid., B2, odi i J33 iram (m in er. eodem m m. 3) B minus 6 <at> non Heumannus 7 iracundis (om. minus) B1, iracundi. B3 8 naturam (m exp. m. 1 uel 2) B 9 subcumbit P quod Bi conlsideremus (con in fine uersus in er. c5 ? m. 3) B 10 noli Bl, nolru1 B2, nolo Bs 11 num qua B3 crerditur Pif habet (t in er. nt ? m. 3) B 12 hoiainem B in deo] P, ideo B 13 qnåuis P 14 interim ait BI, corr. B2 16 est add. B3* ei (d er.) B 18 ac] P, et B 19 constitui. (t er.) P 20 permirtiorne\'1 B* subolis B 22 alt. et] P, e.t (b er.) B in pr. est er. s restituit B2 23 eum] PB3, dominum B1 )

at uero et gratia et ira et miseratio habent in deo materiam recteque illis utitur summa illa et singularis potestas ad rerum conseruationem.

Quaeret quispiam quae sit ista materia. primum accidentibus malis adflicti homines ad deum plerumque confugiunt mitigant obsecrant credentes eum posse ab iis iniurias propulsare. habet igitur deus causam miserandi: nec enim tam inmitis est hominumque contemptor, ut auxilium laborantibus deneget.

item plurimi quibus persuasum est deo placere iustitiam eumque, quia sit dominus ac parens omnium, uenerantur. ei precibus adsiduis ac frequentibus uotis dona et sacrificia offerunt, nomen eius laudibus prosecuntur, iustis ac bonis operibus demereri eum laborant. est ergo propter quod deus et possit et debeat gratificari.

nam si nihil est tam conueniens deo quam beneficentia, nihil autem tam alienum quam ut sit ingratus, necesse est ut officiis optimorum sancteque uiuentium praestet aliquid ac uicem reddat, ne subeat ingrati culpam, quae est etiam homini criminosa.

contra autem sunt alii facinerosi ac nefarii qui omnia libidinibus polluant, caedibus uexent, fraudent rapiant periurent, nec consanguineis nec parentibus parcant, leges et ipsum etiam deum neglegant.

habet igitur in deo ira materiam. non est enim [*](BPJ 1 cadent B uero et om. Bl, uero s. I. add. B3 2 miseratio.. (ne er.) B 5 quaeret] Heusingerus, Emendat. p. 140 (adde Cic. p. Arch. 7. 15 quaeret quispiam), quaerit BP; quaerit-materia? Heumannus addicentibus B1. accedentibus B3 7 iis] edd., his BP iniuriis P 8 deus om. 9 inmitea Pl hominum B contemptn\' (i. e. -us ?) ex contemptor B3 rutnPs 10 plurirmi\' B1 rest\' B3 11 eumque quia] B, eumque qui P; eum, quia Heumannus, eum, quippe qui Buenemannus 12 ei] Halmius, et BP, del. lletlmannus, cum edd. 13 prosequuntur (pr. u del. B3) BP 14 laborant. est scripsi secutus laborantes. (t er.) B, laborantes P, laborantes. ergo est edd., laborantes. est Halmius 16 Lq.,uam B3 beneficentia. (m er.) B 18 Bubearf B1 «Q 19 ingratis B 20 facinorosi P ac] B, et P nefaril1 B1 21 peri.rent (post i er. e, s. I. er. i, add. u m. 2 ? P 22 dominum B 23 materiA (\' m. 2) B )

inania ergo reperiuntur argumenta uel eorum qui cum irasci deum nolunt, gratificari uolunt, quia ne hoc quidem fieri sine ira potest, uel eorum qui nullum animi motum esse in deo putant.

et quia sunt aliqui adfectus qui non cadunt in deum, ut libido timor auaritia maeror inuidia, omni prorsus adfectu eum uacare dixerunt. his enim uacat, quia uitiorum adfectus sunt, eos autem qui sunt uirtutis, id est ira in malos, caritas in bonos, miseratio in adflictos, quoniam diuina potestate sunt digna, proprios et iustos et ueros habet.

quae profecto nisi habeat, humana uita turbabitur atque ad tantam confusionem deueniet status rerum, ut contemptis superatisque legibus sola regnet audacia, ut nemo denique tutus esse possit nisi qui uiribus praeualeat: ita quasi communi latrocinio terra omnis depopulabitur. nunc uero quoniam et mali poenam et boni gratiam et adflicti opem sperant, et uirtutibus locus est et scelera rariora sunt.

at enim plerumque et scelerati feliciores sunt et boni miseriores et iusti ab iniustis inpune uexantur. considerabimus postea cur ista fiant: interim de ira explicemus, an sit aliqua in deo, utrum nihil curet omnino nec moueatur ad ea quae inpie geruntur. [*]( § 6 s.] ad Epicuri frg. 366 Usener (p. 244, 28). ) [*](BPJ 2 sceleratorQ (Q. part. in ras. m. 2) P 3 nobis Bl, corr. B2 consula|tadeo B1, consulatUadeo B* gratificatio] B, et gratificatio P 4 er g\'orep,periuntur (g s. I. et o ex e m. 1, re add. m. 1 uel 2, pr. p add. m. 3) B post ergo add. et falsa codd. rec., edd. malim dura 5 dominonolunt sic, n exp. m. 1 uel 2, dfli nolunt m. 3, B nolint Heumannus gratificarri\' B1 hoc] B, homo P 6 rira1 B2 7 quira\' B3 effectus Bl, affectus B3 8 merror RI, corr. B3 9 quia (a exp. m. 3) B 10 adfectus] P, adfectus... (qui er.) ṅο̇ṅ (exp. m. 3) B id] ut Buenemanniu ira. (m er.) B 12 probos ex proprios B3 14 contentis Bl, corr. B3 15 audacie P1 16 qui om. B itaquesiV ex itaquasi B3 17 depopulauitur J51, corr. B2 19 et om. B scelerra\' rariora B3 et om. B 21 considerauimus Bl, corr. B1 22 an et utrum Jort. inuerso ordine scribenda esse coni. Buenemannus nihil// (puftCtum ? er.) P 23 eaq. Bl, corr. B5 )