De Ira Dei

\'Deus\' inquit Epicurus \'nihil curat\'. nullam igitur habet potestatem — curare enim necesse est eum qui habeatuel si habet et non utitur, quae tanta neglegentiae causa est ut ei non dicam nostrum genus, sed etiam mundus ipse sit uilis ?

ideo\' inquit \'incorruptus est ac beatus, quia semper quietus\'. cui ergo administratio tantarum rerum cessit, si haec a deo neglegantur quae uidemus ratione summa gubernari? aut quietus esse quomodo potest qui uiuit ac sentit? nam quies aut somni res est aut mortis.

sed nec somnus habet quietem. nam cum soporati sumus, corpus quidem quiescit, animus tamen inrequietus agitatur; imagines sibi quas cernat adfingit, ut naturalem suum motum exerceat uarietate uisorum, auocatque se falsis, dum membra saturentur ac uigorem capiant de quiete.

quies igitur sempiterna solius mortis est. si autem mors deum non attingit, deus igitur numquam quietus est. dei uero actio quae potest esse nisi mundi administratio ? si uero mundi curam gerit, curat igitur hominum uitam deus et singulorum actus animaduertit eosque sapientes ac bonos esse desiderat.

haec est uoluntas dei, haec diuina lex: quam qui sequitur. qui obseruat, deo carus est. necesse est igitur ut ira moueatur deus aduersus eum qui hanc aeternam diuinamque legem aut uiolauerit aut spreuerit.

\'si [*](AVCTORES 1. 5 s.] Epicuri frg. 360 Usener (p. 241. 6); cf. Cic. de legg. I 7, 21 (de diuin. II 50, 104); de nat. deor. I 20, 52, ) [*](BPJ 1 nulla (\' m. 2) B igitur habet potestatem curare enim necesse est eum qui habet potestatem curare enim necesse est eum qui ftIII haba (a s. I. m. 2 ?) uel P 3 tante P nc.legentiae (post ne er. e ?) B, om. P 5 corruptus B 6 LquietuSj p21 9 so nis Bl, hs sõ|ni* (sed \' fort. iam m. 1) B3 11 tamen] B, quidem P in..quietus (re er) B \'et> imagines Heumarmus 12 naturam B1, corr. B* exercreTat B2 13 aduocaUque (d del. m. 3, i er.) B 14 Lde quiete.,. quies PtJ, denique ėt (exp. m. 3) requies B igitur linea del. B3 17 curti r m. 2) P 18 uita (\' m. 2) B anima diuertit (sed & minus cert.) P1, anim« ad.uertit Ps eosque] P, ref (s. I. m. 2) eos B 19 uoluptas Bl, corr. B3 21 ira (sed \' er. uid.) B deus om. P 22 spre uerit. B* )

quod si et lex iusta est, quae [etj nocenti retnbuit quod meretur, et iudex integer ac bonus dicitur, cum male facta uindicat — bonorum enim salutem custodit qui malos punit —, ergo et deus cum malis obest, nocens non est, is est autem nocens qui aut innocenti nocet aut nocenti parcit, ut pluribus noceat.

libet quaerere ab iis qui deum faciunt inmobilem, si quis habeat rem domum familiam seruique eius contemnentes patientiam domini omnia eius inuaserint, ipsi bonis eius fruantur, ipsos familia eius honoret, dominus autem contemnatur ab omnibus, derideatur, relinquatur, utrumne sapiens esse possit qui contumelias non uindicet suisque rebus eos frui patiatur in quos habeat potestatem ? quae tanta in quoquam potest patientia reperiri? si tamen patientia nominanda est et non stupor quidam insensibilis.

sed facile est ferre contemptum. quid si fiant illa quae a Cicerone dicuntur? etenim quaero si quis pater familias liberis suis a seruo interfectis. uxore occisa, incensa domo, [*](AVCTORES 22-112, 3J Cic. in Catil. IV 6, 12. ) [*](BPJ1 niqait B Lalicuij (descnptura manus 1 //l//q////i apparet) B3 2 errore. (m er.) B 3 aceruitatis Bl, corr. B* e.t (s er.) B nocentem-nocentes om. Bl, hoc (sic) nocentem-nocentes 8. I. add. B\'J 4 adfcitt, B3 poena m B3 Lsi_, B3 nocentis Bl, corr. B3 5 peccarntibus B3 sancxerunt BP 7 et del. Gemollius, Krit. Bemerk. E. lat. Schriftatell., Lignit. 1890 p. 19 8 et s. l. in ras. B2 10 et om. B is (h er.) B, ipse P 11 parcet B1, corr. B3 12 iis] edd., his BP innobilem Bl, ignobilem B2 13 habet B 14 contemnentem Bl, corr. B3 patientiam (ia in er. e ? m. 2) B ipsi (alt. i in 1 uel 2 litt. er. m. 2) B 15 honore.t (n er.) B 17 s uisque B1 19 patientia (\' er.) B 20 est et] PB2, esset B t 22 quaero] PB3, uero Bl )

quod si eiusmodi facinoribus ignoscere crudelitatis est potius quam pietatis, non est ergo uirtutis in deo ad ea quae iniuste fiunt non commoueri.

nam mundus tamquam dei domus est et homines tamquam serui: quibus si ludibrio sit nomen eius, qualis aut quanta patientia est ut honoribus suis cedat, praua et iniqua fieri uideat et non indignetur? quod proprium et naturale est ei cui peccata non placeant.

irasci ergo rationis est: auferuntur enim delicta et refrenatur licentia, quod utique iuste sapienterque fit. sed Stoici non uiderunt esse discrimen recti et praui, esse iram iustam, esse et iniustam, et quia medellam rei non inueniebant, uoluerunt eam penitus excidere. Peripatetici uero non excidendam, sed temperandam esse dixerunt: quibus in sexto libro Institutionum satis respondimus.

nescisse autem philosophos quae ratio esset irae, apparet ex finitionibus eorum quas Seneca enumerauit in libris quos De ira conposuit. ira [*]( 15 in sexto libro Institutionum] c. 15, 2. 16. ) [*](AVCTORES 6] cf. Cic. de nat. deor. II 62, 154: est enim mundus-domus. 18-113, 7] uerba \'ira est-nocere uoluit\' apud Senecam De ira I 2 in lacuna quae est post § 3 fuisse Lipsius (cf. edit. Senecae, 1605, p. 2, 15 adn.) uidit (cf. Sen. ibid. 3, 2: diximus cupiditatem esse poenae exigendae), adiunxit Lactantius locum \'Aristotelis (de anima p. 403 a 30; rhet. p. 1378 a 31) — reponendi\' ex Sen. ibid. 3, 3 petitum; cf. etiam Gertzium in edit. Senecae dialog. p. 53, 5 adn. — Posidonii definitio est Zenonis ap. Laert. Diog. VII 113 (cf. Cic. Tusc. IV 9, 21). ) [*](BPJ 1 non quam] codd. Cic., nonnumquam B, numquam P acerbissimum codd. Cic. 2 his (h er. restituit m. 3) B ac] codd Cic., an BP inhumanissimus codd. Cic. 3 facinoriLb.j B3 8 caedatur m. 1. c.edatut m. 2, B 9 naturarre B3 10 adferuntur B1, corr. B* enim—refrenatur om. P dilicta (pr. i ex, e) Bz 11 post refrenatur 2 litt. er., quarum altera i, B sapienterque B 12 istoici B esse—praui in marg. inf. add. B3 13 alt. et om., quia m. 3 in 2 uel 3 litt. er., quarum prima e, B medelam P 14 uoluerant Px eam] PB3, enim Bl excedere JB1, corr. B2 15 temperanda (-m. 2) B 17 esse.t (n er.) B definitionibus P 18 qua s P2. quod B senecenume rabit (quart. e fort. in eodem e m. 3) B1, seneca e nume rabit B2 ira est — ulciscendae] P, )

haec est ira de qua superius diximus iniusta, quae etiam mutis inest, in homine uero cohibenda est, ne ad aliquod maximum malum prosiliat per furorem. haec in deo esse non potest, quia inlaesibilis est, in homine autem, quia fragilis est, inuenitur. inurit enim laesio dolorem et dolor facit ultionis cupiditatem.

ubi est ergo ira illa iusta qua mouentur aduersum delinquentes ? quae utique non est cupiditas ultionis, quia non praecedit iniuria.

non dico de ns qui aduersum leges peccant, quibus etsi iudex sine crimine irasci potest, fingamus tamen eum sedato animo esse debere, cum subicit poenae nocentem, quia legum sit minister, non animi aut potestatis suae; sic enim uolunt, qui iram conantur euellere. sed de iis potissimum dico qui sunt nostrae [*]( 7 superius diximus] § 12. ) [*]((cf. locum Senecae de ira I 3, 2 diximus-exigendae supra. adlattlm) ira est in subbona quid alteriua ulciscendae Bl, fin ... quid ex inquit ortum, praeterea aberrauit Itbrarius ad p. 114, 11 est bono [ad om. Bt] alterius), ira est in subeundo inquid altcrius ulciscendae B2 aut] B, alii P ut\' B2 possidonius (pr. s exp. B) BP 3 lapsum Bl. corr. B2 4 nocuit aut] P, hoc uitauit B 6 aristoteles P1 finitio cod. Âmbros. Senecae 6 abest (st part. in ras. m. 2) P reponenui] Bl cum cod. Ambros. Sen., repenrdnendi B2, respondendi// (er. punctum ?) P 7 qua-iniusta 8. I. add. B3 iniusta del. Heumannus probante ut uid. Buenemanno, qui uerba de qua superius-mutis inest ad c. 7, 7 (cum irascuntur) refert, sed Lact. ad § 12 esse iram—iniustam respicit quare\' B3 11 inurit enim] P, inrifafenim B 12 ira—mouentur] B, illa ira P; mouemur Halmius, malim quae monetur cum Heumanno 13 aduersus P 14 iis] edd., his BP 15 aduersus P etsi (si m. 3 in 3 litt. er., quarum prima n) iudex (supra etsi et iudex er. = et —, quae add. m. 2) B 17 poena B legem Bl, corr. B2 animi non B 19 eicere ut uid. Bt, eue r t*ere B2 iis] edd., his BP ) [*]( XXVII. Lact. X. ) [*]( 8 )

necesse est enim bono ac iusto displicere quae praua sunt, et cui malum displicet, mouetur, cum id fieri uidet. ergo surgimus ad uindictam non quia laesi sumus, sed ut disciplina seruetur.

mores corrigantur, licentia conprimatur. haec est ira iusta: quae sicut in homine necessaria est ad prauitatis correctionem, sic utique in deo, a quo ad hominem peruenit exemplum.

nam sicuti nos potestati nostrae subiectos coercere debemus, ita etiam deus peccata uniuersorum debet coercere. quod ut faciat, irascatur necesse est, quia naturale est bono ad alterius peccatum moueri et incitari.

ergo ita definire debuerunt: ira est motus animi ad coercenda peccata insurgentis. nam definitio Ciceronis ira est libido ulciscendi non multum a superioribus distat.