De Ira Dei

uentorum spiritu attrahuntur nubes, ut sata imbribus inrigentur, ut uites fetibus, arbusta pomis [*](AVCTORES 14 s.] Verg. Georg. I 289 s. ) [*](BPJ 1 sunt (add. m. 2) Sdnt (exp. m. 1 uel 2) soh. (is er.) Ji inaequalibus B, sed cf. Inst. VII14, 8 (siderum) inaequabiles motus 2 orbis P1 3 rnoctenT B3 4 abscessu. (m er.) B longius] edd.. longus P, longius-accessu om. B propio (o ex us) sic B3, propi//us ex proprius P2 5 et ut B 6 unioribus (h s. I. er., quod add. m. 2) B, humori- bus P ubertatem (h er.) P 7 aesti uis B3 ueLljii3 heruidejB1, herbidae B2 8 umidis (h 8. I. er., quod add. m. 2) B micant Bl, mi ti gent B2, n expunx. B3 10 uiribus Bl, corr. B3 ret"1 B3 11 Lsuje P2 claritates P1 inlustret P 12 operasjin Bx, opera sinre\' B2 13 possi n t B3 16 occansu (n del. m. 3) B sTationibus B2, sationibus P 17 oportnnitatis P1 subministrarn"t B1 18 errabundo (s er.) B curso P1 19 portus B destinati (alt. i add. d a m. 2) P 20 spiritu- (s er.) B atrahuntur (d s. l. m. 2, a a. I. m. 1 uel 2) B 21 inbribus B arbusta (usta in er. ora ? m. 3) B pomis (0 in 2 litt. er.) P )

minime, quia sunt rationis expertia. sed intellegimus et ipsa eodem modo in usum hominis a deo ficta partim ad cibos partim ad uestitum partim ad operis auxilia, ut clarum sit diuinam prouidentiam rerum et copiarum abundantia hominum uitam instruere atque ornare uoluisse, ob eamque causam et aerem uolucribus et mare piscibus et terram quadrupedibus inpleuit.

sed Academici contra Stoicos disserentes solent quaerere cur, si omnia deus hominum causa fecerit, etiam multa contraria et inimica et pestifera nobis reperiantur tam in mari quam in terra.

quod Stoici ueritatem non perspicientes ineptissime reppulerunt. aiunt enim multa esse in gignentibus et in numero animalium quorum adhuc lateat utilitas, sed eam processu temporum inuentu<i>ri, sicut iam multa prioribus saeculis incognita necessitas et usus inuenerit.

quae tandem utilitas potest in muribus in blattis in serpentibus reperiri, quae homini molesta et perniciosa sunt? an medicina in his aliqua latet? quae si est, inueniatur aliquando, nempe aduersus [*](AVCTOBES § 8] cf. Cic. de nat. deor. II 68, 158 ss. § 9] cf. Cic. Acad. pr. II 38, 120. 14-20. 102, 1-3] Chrysippea ut uid., cf. Plotarch. de Stoic. rep. 21, 4 (oj μύες). ) [*](BPJ 1 ex h ibentur B2 2 quo. (d er.) B sustinetur B 4 mu»torum (1 er.) B minimo pi 5 exper.tis (i er.) B 6 in.usurn P ria facta codd. rec., edd. ad cibos partim om. P 7 opus P1, opel/ P2 8 abundantia (h er.) P uitam instruere adque (sic) in marg. sup. add. B3 uijA instrujere P1 9 or<Jinare (di exp. m. 3) B ab B1, corr. B1 eSque (\' er. restituit m. 3) B causam (m er. restit. m. 3) B 10 quadripedibus P impleuisse Heumannus 12 contrariauis Bx, contrari ab h is B* 13 alt. et om. Blp, s. l. add. B1 in add. B2 14 istoici B respicientets., PJ 15 aiunt (nt part. in ras. m. 2) P multa. (s er.) B esse om. P 16 quord (\' add. m. 1 uel 2) B adhuc om. P 17 inuentuiri scripsi, inuenturi BP, cf. ad Inst. I 6, 13 (p. 23, 4); inueniri edd. 19 et in blattis ref (et 8. I. m. 1 uel 2) B 20 sunt B3 21 inneniatnr] Heumamaus, inuenitur B, inuenietur P )

uiperam ferunt exustam in cineremque dilapsam mederi eiusdem bestiae morsui. quanto melius fuerat eam prorsus non esse quam remedium contra se ab ea ipsa desiderari!

breuius igitur ac uerius respondere potuerunt in hunc modum: deus cum formaret hominem ueluti simulacrum suum, quod erat diuini opificii summum, inspirauit ei sapientiam soli, ut omnia imperio ac dicioni suae subiugaret omnibusque mundi commodis uteretur. proposuit tamen ei et bona et mala, quia sapientiam dedit, cuius omnis ratio in discernendis bonis ac malis sita est.

non potest enim quisquam eligere meliora et scire quod bonum sit, nisi sciat simul reicere ac uitare quae mala sunt. inuicem sibi alterutra conexa sunt, ut sublato alterutro utrumque sit tolli necesse.

propositis igitur bonis malisque tum demum opus suum peragit sapientia et quidem bonum adpetit ad utilitatem, malum reicit ad salutem.

ergo sicut bona innumerabilia data sunt quibus frui posset, sic etiam mala quae caueret. nam si malum nullum sit, nullum periculum, nihil denique quod laedere hominem possit, tolletur omnia materia sapientiae nec erit homini necessaria.

positis enim tantummodo in conspectu bonis quid opus est cogitatione intellectu scientia ratione, cum quocumque porrexerit [*](AVCTORES 9-14] cf. Epit. 24 (29), 6 88. ) [*](BPJ 1 omnino] PB3, homini non Bl 2 dilapsft (\' m. 2) B, diemlapsam (em exp. m. 2) P uestie Bx, corr. B1 4 semedium BI. corr. B1 ab ea ipsa B 5 mundum B 6 formasset P diuini om. P 7 opitfficiri (c exp. et del. m. 1, i 8. I. m. 1 uel 2) B ei] P, s esse Bt, et B3 8 omnibusrq.\' B9 9 pr. et] P, ut (z i. e. et m. 3) B 10 omnirs\'\' B3 malis ac bonis P 11 potesT Bs 12 quid edd. si.t (n er.) B scia.t (n er.) B 13 alterutra] P, altero B conexa sunt ut sublato altero (sic!) a. I. add. B3 14 rfolli B2 necess e * (et ? er.) P 15 surum (u s. I. m. 1 uel 2) B 17 post sunt add. homini ed. Venet. 1471, probat Heumannua 18 nullum sit, nullum] edd., sit nullum (tss et — m. 3) B, nullum sit P 19 denique nihil B posset (c ex i m. 3) B tollitur P 20 sapientia B 21 tantummodum Bl. corr. B2 cogitatione. (m er.) B 22 intellectu. (s er.) B cum om. P )

quid igitur nocebit eos sicuti sunt permanere et semper infantes ac nescios esse rerum? si autem admisceas uel amara uel inutilia uel etiam uenenata, decipientur utique per ignorantiam boni ac mali, nisi accedat his sapientia per quam habeant malorum reiectionem bonorumque dilectum.

uides ergo magis propter mala opus nobis esse sapientia: quae nisi fuissent proposita, rationale animal non essemus.

quod si haec ratio uera est, quam Stoici nullo modo uidere potuerunt, dissoluitur etiam illud argumentum Epicuri. \'deus\' inquit \'aut uult tollere mala et non potest, aut potest et non uult, aut neque uult neque potest, aut et uult et potest.

si uult et non potest, inbecillus est, quod in deum non cadit; si potest et non uult, inuidus, quod aeque alienum est a deo; si neque uult neque potest, et inuidus et inbecillus est ideoque nec deus; si et uult et potest, quod solum deo conuenit, unde ergo sunt [*](AVCTOBES § 19-24] Epicuri frg. 374 Usener (p. 252, 30), sed ad § 20 s. cf. Zellerum Philos. d. Griechen JII3 p. 428 adn. 4 et Schwenkium Berliner philol. Wochenschr. 1888 p. 1308 s., qui locum ad Cic. libri III de nat. deor. partem extinctam referendum esse conicit conI. Minuc. Fel. 12, 2 (Cic. de nat. deor. I 2, 3. Serl. Emp. Hypot. III 10). ) [*](BP] 1 mantl r m. 2) B ad commodatum B3, commodatum P, ted cf. Cic. de fin. V 9, 24 quae naturae sentit apta... quod naturae est accommodatum 2 ue.lit (1 er.) B c*enam (a ? er.) B 4 famis B 5 rac1 B3 quid (d add. m. 3) B igitur in er. dicit ? B3 6 et del. Heusingerw, Emendat. p. 140 7 amara. (m er.) B 8 benenata Bl, corr. B2 decipiuntur P ignorantia r m. 2) P 11 bonis P sapientia r er., quod add. m. 2 ?) B 12 hęc in mg. Plt 13 Stoici —potuerunt] B (nisi quod stoici), Stoici posuerunt P edd., sed cf. § 10. 13 16 alt. potest] P, non potest B si uult et non potest e. I. add. B3 inbecilljs (corr. m. 2) P 17 efs\'t B3 dfio P1, dih// PJ u dt 18 coeque Btt queque (q ex c et u et d s. I. m. 21 a s. I. m. 3) B pr. neque a. I. add. B3 )

mala aut cur illa non tollit Y scio plerosque philosophorum qui prouidentiam defendunt, hoc argumento perturbari solere et inuitos paene adigi ut deum nihil curare fateantur, quod maxime quaerit Epicurus, sed nos ratione perspecta formidolosum hoc argumentum facile dissoluimus.

deus enim potest quidquid uelit et inbecillitas uel inuidia in eo nulla est, potest igitur mala tollere, sed non uult: nec ideo tamen inuidus est. idcirco enim non tollit, quia sapientiam, sicut edocui, simul tribuit et plus est boni ac iucunditatis in sapientia quam in malis molestiae. sapientia enim facit ut etiam deum cognoscamus et per eam cognitionem inmortalitatem adsequamur, quod est summum bonum. itaque nisi prius malum agnouerimus, nec bonum poterimus agnoscere.

sed hoc non uidit Epicurus nec alius quisquam, si tollantur mala, tolli pariter sapientiam nec ulla in homine uirtutis remanere uestigia: cuius ratio in sustinenda et superanda malorum acerbitate consistit.

ita propter exiguum conpendium sublatorum malorum maximo et uero et proprio nobis bono careremus. constat igitur omnia propter hominem proposita tam mala quam etiam bona.

Sequitur ut ostendam cur fecerit hominem ipsum deus. sicut mundum propter hominem machinatus est, ita ipsum propter se tamquam diuini templi antistitem. spectatorem operum rerumque caelestium.