Tractatus super psalmos

Iam in exordio psalmi commemorauimus nihil aliud in eo quam doctrinam humanae contineri, per quam ad cognitionem dei ipsis, tamquam paruoli, litterarum elementis erudiremur. ex persona enim sua nos propheta confirmat, qualiter in omni genere diuini officii uersari nos oporteret, ut per disciplinam adeptae institutionis fidei ordinem teneremus, ut ipso illo primo nonae litterae uersu docetur. ita enim dicitur: bonitatem fecisti cum seruo tuo, domine, secundum uerbum tuum. et forte quidam existimabunt de secundis rebus prophetam locutum deoque gratiam ob ea, quae sibi prospere acciderint, rettulisse. sed nouit etiam in aduersis rebus gratiam deo esse referendam; scit in omni passione ac tribulatione eum, cuius iudicio ingruunt, gratulationibus [*]( 5 Matth. VII, 7. ) [*]( 1 sperandum V 2 domine om. Cpb 6 quaerite — aperietur uobis in marg. infer. add. m. 2 V 6 aperiBri corr. m. 1 V aperi p 9 cui ex oum m. 2 V in saeoula saecula saeculorum C' amen om. V Explicit littera VIII incipit littera VIllI feliciter V Finit R Finit lit. VIII Beth (sic 1) Lit. VHII Teth incip. C Fin. litt. VIII inč Teth t Vllil p 11 dfie dfie V 1siam dudfl in exordio p(A) 14 doctrinae r uitS r 15 paruolis V paruo R 17 oportet p ut per add. m. 2 V 19 nonae ex nono m. 3 R 21 seoundis ex secundum m. 2 V 22 deoque ex deo m. 2 V ea ex eo m. 2 V sibi proferre V 28 acciderent VC acciderant p retulisse RCpE 24 referendum C. )

Atque hanc nostram intellegentiam, ut id prophetam orasse credamus, uersus, qui subiectus est, docet dicens: bo* nitatem et disciplinam et scientiam doce me, quia mandatis tuis parui. quidquid ergo deus in seruum facit, bonum est; secundum enim uerbum suum facit. et quidquid secundum eius est, non potest malum , quia ei, qui solus bonus est, uoluntas sit prona bonitatis.

Versus itaque, ut diximus, secundus prophetae exponit adfectum, cum orat dicens: et bonitatem et disciplinam et scientiam doce me. bonitatem superius confessus est erga se factam; quomodo hanc quasi ignorans doceri se precatur? nisi quod tunc fuerit ex fidei confessione gratulatio, cum, quidquid illud fieret in se, id esse bonum credidit: nunc uero est per naturam humanam ignorantiae causa, cum ut doceatur orat. sed eam bonitatem uult discere, cui disciplina sit iuncta. disciplinam enim necesse est esse seueritatis officium peccata arguentis et uitia corrigentis. correctio uero uitiorum magnum adfert in bonitate profectum. bona ergo est seueritatis disciplina, sed adhuc eam propheta ignorat. non enim tantum bonitatem et disciplinam, sed etiam scientiam uult doceri: in eo fidei sure ostendens, cum bonitatem et [*](1 indigentem R diligentem Cpb 9 non parcentem Cpb 8 temptationes ex temptationem R reprobari (om. ac) V 4 a om. pb obtat C ait gratiam C 7 h. l. etiam primum uersum repetunt ph 8 scientiam tuam b 9 mandatis tuis credidi pE 10 enim uerbum — secundum in marg. add. m. 2 V 11 post malum del. suspicari m. 2 V 19 cpna RC plena pE 13 uoluntatis R 14 seoundum VR profeta ex profetam m. 2 V 15 bonitatem (om. et) Cpt 16 est om. pb 18 fuerit ex Rl fuit et ex V fuit ex RICpE 19 illut V 90 ignorantiae ex ignorantiam m. 2 V 91 discere ex discidere m. 2 V 92 disoiplina Cpb necessarium est pb esse om. Cpb 24 in bonitatem R profectum ex perfectum m. 2 V 25 adhuc cil profeta V 26 scientiam urn. R. ) [*]( 28* )

Manet autem etiam in tertio uersu eiusdem intellegentiae sensus. ait enim: priusquam humiliarer, ; propterea eloquium tuum ego custodiui. non prius tribulatio passionum ingruit, quam delicta praecedant; neque per passiones ante humiliamur, quam per peccatorum iniquitatem digni passionibus simus. docet itaque propheta humiliationem suam emendationem esse delicti; atque ob id bonum scit esse sibi quidquid a deo est, quia pati meruit, quod pati . et scit disciplinam emendationem esse uitiorum. prius ergo deliquit, secundo autem humiliatus est, et per humilitatis disciplinam oportet eum, ne , doceri et in eloquiis dei manere, quia iam sit delinquens humiliatus et in mandatis dei, ne ultra possit peccare, mansurus sit.

Bonus es, domine: et in bonitate tua doce me iustificationes tuas. scit iustificationes dei propheta bonas esse, quia bonus sit, qui eas statuit. scit sibi nihil nisi ex iustificatione dei accidere, quia professus sit prius se deliquisse, dehinc postea esse humiliatum. et quia superius orasset, ut bonitatem et disciplinam et scientiam doceretur, nunc orat, ut iustificationes dei in bonitate doceatur: quia iustificatio opus sit rei iustae, quse sibi sit, quia iustificationes, quae [*](1 scit p sit C esse supr. scr. R 3 et apostolQ ex apostolQ m. 2 V prophetam (om. et) C gratiam V1 5 ita om. C scientiam ex discientiam m. 1 V 6 fidelis adque credentis Rl 9 ergo deliqui V 10 propterae loquium V ego h. 1. supr. scr. R om. pb 12 per pas- .& sionem Vpb 14 delicti ex dilicti R dilecti h 16 scit R et sit C 17 deliquid C secundo ex secundum R secunda C per (om. et) R humilitatis ex humiliatus m. 2 V 23 nisi om. C 24 accedere <' qui Cp 26 docetur R 27 ds V ut quia p post iustificatio del. ut m. 2 V nesque in 28 quia p. )

Deinde adiecit: multiplicata est super me iniquitas superborum: ego autem in toto cordo mandata tua. patienter omnia et aequanimiter propheta tolerans in opprobrium superborum atque iniquorum deductus est. si quis enim obiurgationes trium regum in Iob recolat, intelleget, quanto inludentium exacerbetur opprobrio. namque cum inreligiosi quique per passiones aliquas emendari dei seruos contuentur, exprobrare haec ita solent: "ubi fides? ubi spes in deum? ubi auxiliantis uirtus? ubi boni dei misericordia est?" contra firmo animo fidelique opus est et in mandatis dei intento atque occupato, ne multiplicatis tot in se superborum iniquitatibus cedat, sed semper dicat: bonitatem fecisti cum seruo tuo. domine; ut ait ille passionum humanarum gloriosus et beatus uictor: dominus dedit, dominus abstulit, sit nomen domini .

Deinde sequitur: coagulauit sicut lac cor eorum: ego uero legem tuam meditatus sum. cor superborum ait sicut lac . lac specie et sapore blandissimum est; quod uitio aliquo corruptum coagulari solet et ex naturae suae suauitate decedens inutili sapore amaroque corrumpitur. ergo antea iniqui, cum in secundis rebus esse prophetam contuerentur, felicium rerum amici, simplicitatis specie blandientes tamquam lac fuerunt. at ubi eos ab humilitate sancti uiri [*](6 Iob. I, 21. ) [*](1 fibrae T' in se in uera. exeunte add. m. 3 R 8 liquitatia V 4 corde meo Rb scrutabor Rl.'E acrutabar p cf. Georges JI, 2281 6 oppobrium r obprobrium R 8 intelleget ex intellegat r intellegit R oppobrio V obprobrio RC opfpbriCL /> 9 emendare C 10 con = tuentur R contuentur ex cotur m. 2 V 11 dffi V da ex d5 m. 3 R 12 opus (om. eet) C' 18 totiens superborum r 14 sed om. V 17 tulit Trl 18 dehinc V coagnlatum est sicut pE cor meum T' 19 superborum ac si lac p(d) 21 alico C naturae suaeuitate r 22 decidens R In lnlctt 83 ante Cp iniqui cum corr. m. 2 V in R 24 simplicitate Tri 25 ab umilitate R (cf. Draeger Synt. 1, 624) ex humilitate re ex hac humilitate Cpij. )

Bonum mihi, quod humiliasti me. iniquitas licet superborum multiplicetur et cor eorum ut lac coaguletur, scit humiliationem tamen suam sibi propheta bonam esse, nouit in infirmitatibus perfici. bona omnis passio, bonae omnes tribulationes, per quas iustificationes dei cognoscuntur: ut peccantes humilitate emendet., ut delinquentes seueritate coerceat, ut ignorantes doctrina doceat. idcirco enim bonum sibi, quod humiliatus est, ait, quia per humiliationem iustificationes dei disceret. deliquit enim, priusquam humiliaretur, et humilitas ei bonum est, quia per eam iustificatio dei discitur.

Conclusit autem : bonum mihi lex oris tui super milies auri et argenti. non est simplex conclusionis istius sermo. suffecerat enim ad prophetae gratulationem dixisse: bonum mihi est lex tua. sed cum ait: lex oris tui, plus uoluit intellegi. locutus est deus per Moysen legem, locutus est per prophetas: sed haec lex dei est, non etiam lex oris dei. os autem dei est ille, qui et uirtus dei est, qui et sapientia dei est, qui et bracchium dei est, qui et imago dei est, deus scilicet et dominus noster Iesus Christus dicens: [*]( 9 II Cor. 12, 9. ) [*]( 1 et ex laote Cpb 2 auabibue V 8 lao mpr. scr. m. 1 R 4 est in meditatufe add. m. 2 V 6 mi R 7 sicut lac Cpb 9 infirmitatibus R eni infirmitatibus V 11 cognoscSntur C emendet ex defendet m. 2 V * 12 coercet V coherceat RCp 13 est atque per C est q( per p 14 delinquid C delinqui V priusqua R 15 humiliaretur et add. m. 2 V 17 conclusit = enim hoc modo V mi C 18 milia RpE confusionis V 19 ad ex a m. 2 V 21 dfis C legem om. V 98 oris i de corr. m. 2 V qui sapientia VRC 24 qui et bracchium — deus om. p(A) et bracchium di est add. m. 2 V qui om. V est imago di est corr. m. 2 V 25 scilicet dominus Cp(A). )

Commune iudicium est, inter omnia terrena dei opera nihil homine utilius, nihil esse speciosius: quia, etsi sint aliqua pulchra et ornata. magnitudinem quidem eius, qui ea tam decora genuerit, testantur, uerum speciei et ornatus et institutionis suae fructum ipsa non sentiunt. loquimur enim de his, quae humano subiecta conspectui sunt, scilicet de creatis in terra et mari et aere, et singulis quibusque generibus naturisque permixta sunt. pulchra haec; sed quod tandem in oceano aut terra aut caelo aut aere bonum, quae in his creata sunt, eo, quod talia creata sunt, consequentur? in homine autem quidquid est, sibi proficit. et hoc unum in terris animal [*]( 1 Matth. V, 3 sq. ) [*]( 3 consulabuntur V 4 calumniantibus uos Rb calnmniantibue e fostea add. pE ac persequentibus uos 7 milia pE et sic infr. 8 in- deffinitae Rl 9 in mpr. scr. m.lR 10 a supr. scr. m. 3 R signifioat pE postea C add. amen in Christo pb in Cbristo amen. — Explicit littera nona incipit littera decima feliciter V Finit R Finit Teth inoip. Ioth lit. X. V Fifi litta YIIII incip Ioth*litta X. p 11 Ioth VR 12 pparauernnt p plasmauerunt Rb om. e 14 etsi ex et m. 2 V 15 qui a V tam ex tan m. 2 V 16 decora ex decore m. 1 R genuerint V 18 quae ex que m. 2 V in terra — aere in marg. sup. add. m. 2 V qua 19 generibus naturisque generibus V generalibus naturisque C 510 haec 11 om. Cp 21 aetere V ihere C ethere p quae his V 22 eo quod — sunt add. m. 2 V sint pb. )

Ex quo magnum illud atque mirabile Salomonis dictum esse intellegetur, quod tale est: et uir misericors: uirum uero fidelem opus est inuenire. quid enim tam est, quidue tam ardui operis est quam inuenire eum, qui meminerit se secundum imaginem et similitudinem dei esse factum, qui diuinorum eloquiorum studio intentus rationem animae suae corporisque cognouerit et originem utriusque generis naturamque perceperit, ad quem denique finem haec institutio sua ortusque contendat? atque ob id magnum quiddam est homo. hoc enim nomen, ubi superius commemoratarum cognitione neglecta in uitia deciderit, amittit, indignus scilicet iam iudicatus homo nuncupari, et qui non secundum imaginem et similitudinem dei factus sit; sed secundum exprobrationes propheticas et euangelicas aut aut progenies uiperarum aut equus aut mulus aut uulpis ei nomen est, et proprietas ei nominis sui, ut ab innocentia sua exciderit, aufertur.

Verum qui studiosa fide doctrinam dei et praecepta scrutatus sit et per studium dignum se uelit. qui secundum imaginem et similitudinem dei factus sit, uti et ipse prophetae uoce poterit dicentis: manus tuae fecerunt [*](7 Provo XX. 6. ) [*]( 1 intellegendi iudicans sentiens V intelligendi indicans & sentiens (& supr. scr. 3) R 2 ad om. VRe aliut t' 6 et quo Tx aolo- I monis V 7 intellegitur C intelligitur p 8 inueniri rc 9 qd uetS R tardi V 10 qui ex quid R 15 nomen add. m. 2 V 17 admittit V etiam iudicatus r homo add. tn. 2 T. ei qui (ei in ro.v. m. 3) R et cum e 18 non oni. rCpE secundus V et similitudinem Dna. Cp sed R add. m. 2 V om. CpE cf. quae de h. I. et de interpunetione a me adhibita dixi Stud. 1889 p. 322 19 serpens ex semper m. 2 V 20 aequus R ecus V eois (' uulpes ('E 21 ubi de innooentia exciderit VCpE 22 auferetur Tx 25 uti ex ut m. 2 r 26 profeta V dicentis ex dioentes VR. )

In creatione mundi omnia uerbo effecta esse accepimus, cum dicitur: fiat lux, cum dicitur: fiat firmamentum, cum dicitur: et pareat arida, cum dicitur: germinet terra herbam pabuli seminantem semen secundum genus, cum dicitur: fiant luminaria in firmamento, cum dicitur: eiciant aquae reptilia animarum uiuarum. ergo omne, ex quo uel in quo mundi totius corpus est, originem sumit ex dicto et subsistere in id, quod est, ex uerbo dei . uerum de homine ita deus locutus est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. differt itaque natura et origo hominis ab uniuersse creationis: et proprie de eo ante tractatur et confirmatur, ut fiat, cum cetera sine quadam consilii sententia esse sint iussa. habet ergo primam hanc origo hominis dignitatem, quod ei proprium fuit de se ante tractari.

Verum et in hoc praesenti prophetico dicto ingens humanae originis priuilegium continetur. non enim manus domini pecora et aquatilia et uolatilia fecerunt: nusquam istud [*]( U Gen. I, 3 sq. ) [*](finxerant 1 praeparauerunt R parauerunt V 2 depraendimus P 8 finxerunt ex pinxerunt tn. 2 V me om. p. ut discam RCpE cf. Sabatier 11, 239 6 nisi et V finxerunt me uel V parauerunt C 7 propheta — suae om. V 10 aocipimua C 18 erbam R 14 firmamentum VI 18 d3 add. m. 2 V 20 naturae origo R 21 ante et tractatur et pE ante et tractator ad V 22 concetera <x sententia ex sententiam m.1 V 23 pri- I mum Cpb hanc om. V 96 origini corr. m. 2 V dflii ex di corr. m. 2 V 27 istut K ) .

Ceterorum omnium elementorum creatio eo ipso in tempore et instituta et effecta est, quo subsistere iubebatur, neque inchoationem eorum et perfectionem tempus aliquod discernit; nam consummationem inchoatio in eo, quod est , percepit homo uero, cum internam et externam in se naturam dissonantem aliam ab alia contineat et ex duobus generibus in unum sit rationis particeps constitutus, duplici est institutus exordio. primum enim dictum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; dehinc secundo: et accepit deus puluerem de terra et hominem.

Primum opus non habet in se adsumptse aliunde alterius naturae originem. incorporale est, quidquid illud tum de consilii sententia inchoatur: fit enim ad imaginem dei. non dei imago, quia imago dei est primogenitus omnis creaturae; sed ad imaginem, id est secundum imaginis et similitudinis speciem. diuinum in eo et incorporale condendum, quod secundum imaginem dei et similitudinem tum fiebat: exemplum scilicet [*](3 Esai. XLV, 12 (LXX). 18 Gen. I, 26. 20 Ibid. II, 7. ) [*]( 1 tradideP Cp tradidere E 2 a om. R 4 istut etut elementfi corr. m. 2 V 7 officium V manus om. V quod confirmatione C 8 in add. tn. 2 V 9 qur R cur — dicat om. V 11 ceterarum V1 in om. pb 12 subaisteret V1 18 looationem VC et sic in seq. 14 per = cepit (e ex i m. 3) R 16 alia ab alia R 17 rationum V constitutus ed. post Basii. 1550 constitutum VRCpa eat constitutus V 90 scdm p acceperit V1 28 illut V tum om. e 26 ad nupr. tcr. m. 1 R dei id est Cpb )

Utrumque autem intellegi recte potest, quia utrumque scriptum deprehendimus: ut formauerit in id, quod est, corporis scilicet speciem. uel in id, quod dicitur: et inspirauit in eum spiritum , et factus est homo io animam uiuentem. inspirationi ergo huic praeparatus siue formatus est, per quam natura animae et corporis in perfectionem quodam inspirati spiritus foedere contineretur. scit in se duplicem beatus apostolus Paulus esse naturam, cum secundum interiorem hominem delectatur in lege et cum aliam in membris suis uidet legem. se captiuum ducat in lege peccati. quod ergo fit secundum imaginem dei, ad animi pertinet dignitatem. quod autem formatur ex terra, speciei corporis primordium est. et quia uel locutus ad alterum deus intellegitur, cum dicit: faciamus hominem, uel triplex cognoscitur hominis facti formatique perfectio, cum et fit ad imaginem dei et formatur e terra et inspiratione spiritus in uiuentem animam commouetur, idcirco manibus se [*]( 12 Gen. II, 7. 17 Rom. VII, 22 sq. ) [*]( 1 in add. m. 2 V et similitudinis add. m. 2 V 2 hac ex hoc m. 2 V et corporali C substantia qui primil V 8 ad add. m. 2 V 4 primi coni. Bened. 5 accipit pb 6 alia (' aliut V 7 ac ex a m. 1 V 8 secundo VRC ut om. VR tunc pb, om. e 11 deprehenditur V in it C 14 inspiratione R inspirationis C 15 naturam V in om. Cp 16 contineret p 17 apis paulus R apostolus V paulus CpE cf. p. 447, 7 19 in legem peccati VCpe 20 dei imaginem C 21 ex terra specie C 22 corporeae V et corporiB C naturaequae a VRl naturae q; C 94 praeformatique Cpb 26 et fit tx fit m. 2 V et fiat R e ex et m. 2 V inspirationesin spiritus V 26 in uiuente anima V & idcirco R. )

Et quia istud sciat propheta ualde esse occultum et reconditum, quatenus scilicet manibus dei formatus sit, tamen, ut plenam atque absolutam huius rationem , ait: da mihi intellectum, et discam mandata tua. et tamquam ignorans haec loquitur et tamquam nondum intellegentiam adeptus dari sibi intellegentiam deprecatur: et audent non dico ecclesiae homines, sed gentium quaedam de naturae humanae institutione uelle tractare: audemus etiam gloriari rectae ac perfectae nos uitae esse consecutos. sed doceri nos oportet prophetae huius exemplo, ut uel diuinarum rerum ignorantiam confiteamur uel ignoratarum intellegentiam deprecemur. optimum est autem caelestium mandatorum scientiam a deo per precem postulare et infirmitatem ingenii nostri paupertatemque cognoscere. primum enim secundum apostolum munus est gratiarum sapientiae donum, sequens scientiae; et idcirco hunc ordinem etiam hic propheta seruauit dicens: da mihi intellectum. et discam mandata tua. primum , post etiam scientiam deprecatus est.

Sequitur deinde: qui timent te, uidebunt me et , quia in uerba tua speraui. consuetudo impiorum est, ut conspectis religiosis uiris tristes sint. oderit enim necesse est ebriosus sobrium, continentem inpudicus, iustum inicus, et tamquam onus praesentiam sancti cuiusque non sustinet. contra uero ad uiri fidelis [*](1 non in manu C et non manum t * 2 sua non Cpt solitaria Ct 4 ietut V atque reoonditum E 5 formatus sed V 6 plenam aqua atque R absoluta V1 absolute C consequamur VCp 7 mi V ut discam RCpE 8 tua tamquam VCpE haeo add. m. 2 V 9 adeptus — intellegentiam supr. scr. m. 1 R in marg. infer. add. m. 2 V 10 eclesiae V eoclaesiae R 11 deo/w. V institutionis VR an institutionibus ? 12 nostrae uitae V 15 obtimum C 16 et oni. b 18 unum est r 00 ut discam RpE 24 tristis V1 oderit etiam V 25 est add. III. 2 V 26 iniqus R iniquus pE bonus F sanoti add. m. 2 r om. Cpo )