Tractatus super psalmos

psalmorum codices legentes et nos ita opinabamur, uersum. qui octause litterae primus est, id est hunc: portio mea dominus, in superioribus septimae litterae octo uersibus contineri, quia ita in latinis codicibus atque etiam in nonnullis graecis scriptum continebatur; et sane absolutior ita sensus uidebatur; sed secundum emendatum apud Graecos psalmorum librum legentes inuenimus hunc uersum non nouissimum esse sed primum. itaque secundum hanc cognitionem nos quoque tractare de eo adgressi sumus.

enim ita: portio . dixi: custodiam legem tuam. rarus quisque est. cui ista fiducia est, ut portionem suam esse deum audeat dicere. renuntiandum est omnibusque rebus eius, ut nobis deus portio sit. si nos ambitio detineat, si cura pecuniae occupet, si libidinum capiant, si negotia rerum familiarium demorentur. portio nobis deus non erit curarum atque uitiorum possessione detentis.

Moysi cum iussum esset portiones incolatus distribuere gentibus filiorum [, ita ei de tribu Leuitica est: filiis Leui non erit portio neque sors in medio fratrum suorum. quia dominus deus est [*](24 Deut. X, 9. ) [*]( 1 het V eth R 4 et nos ex et non m. 2 V & nos supr. scr. R opinabamur ex opinabor corr. m. 2 V 5 id est add. m. 2 V 7 quia ita in (uia ita in ras.) R quidum ita V 8 et esne — uidebatur om. V et sane absolntior ita (ane, abe, ita in ras.) m. 3 R et eane (sono C) absolutior (om. ita) Cp 9 hebreos V aput V grecos R 19 sedm in uerg. exeunte add. m. 3 R 14 dixi ut custodiam CpE 15 fiducia re sit Cp 16 ut om. V esse dfim Cp nuntiandum R 17 rebus ex c rerum m. 2 V 18 ceterum (ce in rat. 3) R eterum V 19 familiarum VR 20 curarum add. m. 2 V 91 possessionem V 22 moyses p inaeus p esse V 24 leuui V. )

Meminit et euangelii praedicator ille Petrus. nullam sibi esse portionem possessionis humanae. cum oranti alimoniam respondit: aurum et argentum non est mihi; quod autem habeo, hoc tibi do. quid est istud, Petre, quod possides? renuntiaueras omnibus domino tuo dicens: ecce nos omnia dereliquimus et secuti sumus te, quid erit nobis? et tibi ille responderat: amen dico uobis. quod uos, qui secuti me estis, in regeneratione sedebitis super duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. et exemplo uestro ceteris relinquentibus cuncta spoponderat, quod et centuplum acciperent et dehinc uitam possessuri essent. quid est igitur istud, Petre, quod habes? habes plane, et non audeo dicere plus te centuplo obtinere; dico tamen te sine multiplicatione calculi possidere. dicis enim: quod habeo, hoc tibi do: in nomine Iesu Christi surge et ambula. o felix possessio, o perfecta dei portio! non terrena largiris, sed naturae opus rependis et uitiosi partus damna restauras.. claudum natum ingredi iubes et multae aetatis uirum incessu rudi incitas. has opes tribuit, cuius deus portio est. nouit et Paulus diuitiae suae glorias dicens: mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini mei Iesu Christi, per quem mihi [*]( 1 Num. XVIII, 20. 6 Act. ap. III, 6. 8 Matth. XIX, 27 sq. 24 Gal. VI, 14. ) [*]( 1 scribtum V soriptum supr. scr. m. 3 R 2 nulla V do supr. scr. R di V data E 8 deus est Cpb 4 et om. R 7 do tibi R eat ett istut V istud supr. scr. m. 3 R 8 possidens VRCpossis cogitare de posaideas sed cf. infr. lin. 16; est error uolgaris ex lineola falso inposiia (posaii dSs) ortus 9 omnia derelinquimus C relinqxn' omnia p te sumus RCp 10 erit de nobis R 11 estis me pE 18 et om. p 14 acciperet V 15 istut V 16 petrae R 17 centuplum Rp 18 in nomine domini nostri Iesu Christi pb 20 opes Cpb 21 ed rl 22 multa etate C 28 diuitiarum suarum gloriam p(A)b diuitias suae gloriae possis ex vsu llilar., sed cf. Georges Wortf. p. 224 de forma sing. diuitia 94 in crucem V 25 ihvs (corr. m. 2) alii (add. m. 2) v: )

Humanarum igitur hereditatum modo portionem, quae melior est et quse utilior, eligamus. si circa terrena patrimonia sua in coheredum diuisione quis nititur sortem commodioris portionis appetere, quanto propensiore cura partem caelestis hereditatis deligemus? centuplum dominus promittit: et non in seternum, sed in praesens. seternorum autem bonorum inmensa et infinita retributio est; ceterum sub definitione centupli praesentium mensura concluditur. ego autem ambigo, utrum hoc centuplum Petri excesserit portio. certe secundum domini praeceptum sperandum nunc in hoc saeculo relictis omnibus saeculi rebus, centuplum munus est. est enim nobis deus portio, qui ait: et inhabitabo in his. non ergo centupli praemium est, ut in hoc terreno corpusculo nostro deus habitet? sed quid dico habitet? ait et ipse: et ambulabo in his. patens deo est fidelis pectoris et ampla possessio. ut inhabitet, ut ambulet. sed qui inhabitat, qui inambulat, quid tertium addidit? et ego ero illorum deus. ecce promissam nobis ab eo portionem, ut simus deo habitatio, et, dum in nobis ambulat, sit nobis ipse possessio, si saeculum relinquamus, si possessionis terrenae labi renuntiemus, si hereditatem [*]( 14 n Cor. 6, 16.' ) [*]( 2 gloria ex gloria R frloriari V 8 humanarum ex humanorum R portione R 4 eligimus C legamua p 5 choeredfl p coerendum R commodiores V1 6 patrem V 7 deligemus b deligimus Rp(A) diligimus C in diligemus e dilijferemua V 8 praesens R 10 praesentium om. p(A) ego m uers. ineunte add. R 11 ambigo (o ex u) autem *^= utrum R 12 dflu add. m. 2 V hoc add. m. 2 V 18 reiectis VCp post omnibus uerba repetita saeculo reiectis omnibus del. V in hoc del. R rebus add. m. 2 Vom. Cp alterum est om. V 14 ds portio V portio deus R portio Cp et in hoc habitabo corr. m. 2 V in eis b nunc ergo Cpb 16 et inambulabo in eiapi 18 et ambulet Cb et inambulet pe qui inhabitat ex quid inhabitat m.2 V qui inambulat add. m. 2 V post quid eras. dicit R 19 promissam ua a nobis habeo R 21 saecnlum ex saeculo m. 2 V relinquam corr. m. 2 V n 82 poasessioni = (i in ras. R) R r labi (s svpr. scr. m. 3) R labis V ef. supr. p. 379, 4. )

Propheta itaque secundum apostolum non saeculo uiuens constanter et libere. a.it : portio mea dominus. tenuit hunc, quem in superioribus modum, cum se custoditurum legem dei spopondit. non enim de ea, quam corporaliter agebat, loqui intellegitur, cum quando custoditurum se potius, quam custodire fateatur.

Sequitur deinde: deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo: miserere mei secundum eloquium tuum. Moysen deprecatum esse meminimus, ut deum uideret et forte cognata preci eius prophetae huius oratio existimabitur. sed dictum meminit a deo: nemo hominum uidebit faciem meam et uiuet. ergo quod negatum Moysi meminerit, id concedi sibi postulat? sed rursum, licet dicto euangelico anterior sit, meminit tamen hanc fidei beatitudinem reseruari, quia dicitur: b e'& t i mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. itaque cum in lege sciat dictum, quod nemo faciem dei uideat et uiuat, et ex euangelica beatitudine non ambigat omnes mundo corde deum esse uisuros, perfectae modestiae temperamento cupiditatem desiderii sui elocutus est dicens: deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo. scit nunc inpossibile sibi esse, quod nec oculus [*](6 Gal. II, 20. 18 Exod. XXXIII, 20. 22 Matth. V, 8. ) [*]( 1 quae enim E 2 merces est RE mercedis 8 p cf. Acad. p. 18 5 id eo est V if. A cad. p. 22 7 uiuo post ego om. Cp 8 saeculo ex saeculil R saeculum V 9 inter dominus et tenuit ph add.: dixi ut po custodiam legem tuam 10 cum quando se b 11 spondit R 12 quando om. CpE 16 depraecatum ex depraecatus m. 2 V esse om. Cp 17 praeci VR oratio om. V 18 meminit a deo dictum Ca deo meminit dictum p 20 licet rursum pb 22 qua dicitur VCpE 26 perfecto ('. )

Sed nos ex desideriis humanis prophetae desideria metiamur. ad egressus regum quanta expectationis sollicitudine . curritur et quod uidentibus gaudium est, cum se praebuerint contuendos! quid illum caelestis spiritus capacem uirum existimabimus uelle? quanto desiderii ardore cupere, ut deum cernat, qui ipsam illam inuisibilem maiestatem per has angelorum claritates et per hanc Moysi gloriam metiatur et sciat etiam eos, qui digni sunt conspectu dei, gloriam ex conspectu gloriae esse sumpturos, quod eos uisio tantum et dignatio contemplatae maiestatis inluminet? quod sanctus apostolus ita intellegens loquitur: nos, inquit, omnes reuelata facie gloriam dei expectantes in eandem ipsam transferemur a gloria in gloriam, sicut a domini spiritu. et nunc quia id inpossibile istis corporis oculis sciat esse, toto istud corde desiderat. et est portio deus, confidenter faciem eius deprecatur: quia, quamuis nemo hominum uideat faciem dei et uiuet, tamen deum omnes mundo corde uisuri sunt. ergo misericordiam hanc a deo postulat, ut sibi uidendi faciem eius beatitudo contingat, et postulat non sine ratione modoque praestandi.

Ait enim: miserere mei secundum eloquium tuum. fidei modestae uox est, misericordiam dei non secundum peccatorum suorum conscientiam, sed secundum eiusdem [*](16 II Cor. 3, 18. ) [*]( 1 auris audiuit nec add. m. 2 V 4 hebetari ex habitari m. 3 R hebetare VC in 13 sunt conspectu R 14 sumpturos ex sumpturus R 16 nos ex nil R inquit in ras. m. 3 R inquid V 17 in ex & in R eadem RC transferemur imaginem a t 19 corporis ex corporeis R esea = = (eras. ee uel si) R totS C' totum VR istum V 21 nemo add. m. 2 V 22 & aupr. m xcr. R uiuet ex uiuit R uiuat pE 23 uidendae VCpb faoie corr. m. 2 V faciei ex faciem m. 3 R faciei Cpb 24 eius = beatitudo R a non add. m. 2 V 27 misaerioordia R 28 eiudem corr. m. 1 R eiidem V. )

Dehinc sequitur: quia cogitaui uias meas et auerti pedes meos in testimonia tua. ex his, quae propheta se gerere uel gessisse commemorat, quid nos quoque facere oporteat, docet. uias enim suas cogitat et cogitatis his pedem in testimonia dei refert. nihil egit, quod non antea cogitatione peruoluerit. non linguam in officium suum mouit, non pedem in aliquod, quod acturus esset, opus protulit, non manum ad agendum aliquid exeruit, nisi antea super his omnibus cogitasset, et tum operationem atque effectum cogitatis rebus attulerit. uidit igitur ante omnia suae uias et cum placentem sibi ac probabilem repperit, tunc in eam pedem [*]( 51 Deut. IV, 24. 4 Ps. LXXV, 5. 6 Rom. XI, 22; 28. ) [*]( 1 eloquia dei C 2 Ox Rp ñr a noster e 6 seueritas ds V 7 qui add. m. 2 V 8 in te uero RCpE cf. Sabatier III, 636 9 tu nisi pb excidaris (sic) — in infidelitate in marg. infer. add. C 10 si om. V inseruntur C 18 in carne pecca positos corr. m. 2 V misaericor- .....a dia R misericordiam V officium C 15 tuum om. V 18 & nerti C et conuerti E 22 ante cogitationem V 23 mouit ex nouit m. 2 r 26 et cum Cpab cogitatio rebus pb fort. recte 27 antea Tx1pb omnea pb et conplacentem RC 28 reperit Rt. )

Postea enim quam uias suas propheta cogitauerat et pedem ad testimonia dei conuerterat, libere loquitur: paratus sum et non sum turbatus, ut custodiam mandata tua. qui ad aliquid praeparatur, longo usu ad id, in quo ei est meditatio. praeparatur, ne eum de propositi sui sententia neglegentem et incautum uis aliqua repentinae turbationis excutiat. propheta itaque nouit esse plurima saeculi scandala. nouit insidiantes esse humanae naturae aduersantesque uirtutes. scit periculose dulcem esse ambitionem gloriae . nouit occursus lasciuientium feminarum esse continentium oculis captiosos. scit turpes corporum cupiditates adfectu blandae uoluptatis inrepere. scit cetera uitiorum genera inlecebrosis aditibus ingruere. nouit etiam plurimis se inreligiosorum odiis subiacere et ob dei pietatisque doctrinam uariis persequentium contumeliis esse uexandum. ne igitur turbari tot et tantis insidiis ingruentibus posset, contra omnia se fidei excidia praeparauit dicens: paratus sum et non sum turbatus, ut custodiam mandata tua.

Habet parem beatus apostolus huius praeparationis suae dicens: quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio an angustia aut passio aut fames aut nuditas aut periculum aut gladius? sicut scriptum est: quia propter te mortificamur tota die, deputati sumus sicut oues occisionis. sed in his omnibus superamus et uincimus propter eum, qui [*](26 Rom. VIII, 35 sq. ) [*]( 5 recidere V finiuntur C 11 neo eum V 14 que uirtutes om. p 15 esse opinionem ambitionemque E 17 captiosos ex captiosus m. 2 V 18 uoluntatis C ceterum V genera om. V 20 praecationem VC 22 excidiis VRe possit RCp 27 angustiae ex angustia m. 3 R angustiae pE famis R 28 sicut add. m. 2 V sicut — nos dilexit om. P(A) quia propter — nos dilexit om. C 80 tamquam oues RE. )

Sit ergo in nobis haec et uox, ut, cum subrepant cupiditates, cum passiones ingruant, cum pericula fatigent, cum supplicia crucient, dicere audeamus: paratus sum et non sum turbatus, ut custodiam mandata tua. dominus noster unigenitus dei filius inter cetera praecepta discipulis suis mandat dicens: non turbetur cor uestrum neque trepidet. aduersum turbationem, quaecumque ex accidentibus erit, longae praeparationis opus est firmitate. ut robusta fide atque firmata dei mandata custodiat.

In quem autem se profectum quamue in causam propheta , neque turbatus sit, quousque custodiret mandata dei, continuo subiecit dicens: funes peccatorum circumplexi sunt mihi; et legem tuam non sum oblitus. esse peccatorum funes per Esaiam docemur dicentem: , qui ligant peccata tamquam funem longum, modo funis ex plurimis minimis crescentis in multum peccata semper tamquam longo fune tendentibus. sunt etiam [*]( 9 Rom. VIII, 38 sq. 15 Ioh. XIV, 1. 24 Esai. V, 18. ) [*]( 1 dilexit nos RE tollerantiam C tolerantium V 2 posset ,.z possit R sise C utse R praeparasse r 4 neque praesentia — futura. om. V 5 uirtutes CE 7 a caritate xrT R 9 tali sper 1' talis p perturbat p 10 et fiducia VCp subrepent C subrepunt pb 11 ingruunt Cpb fatigant RCpb 12 cruciant pab 16 aduersos p 17 erint V longe VR fides pb 18 firm = =aa C 20 quousq. V .1 quousq; C quousq R (cf. Acad. p. 29) quo minus pE 88 sunt m p sunt me RE cf. Sabatier 11, 237 28 eseiS V isaiam p 24 ligant ex legant m. 2 V 26 crescentes R 26 longum funem Cpb pendentib. V tendentur uel tenduntur e. )

Et recordatur plane propheta dicens: media nocte surgebam ad confitendum tibi super iudicia iustificationis tuae. non uacat totis noctibus nec otiosus lecto continetur: ad confitendum deo non solum nocte, sed etiam media nocte consurgit. meminit hoc esse tempus, quo primitiae Aegyptiorum meritissima impiae obstinationis clade percussae sunt; his ergo horis non laxatur in somnum, ne Aegypti admisceatur. hoc noctis tempore introeunte sponso sapientes uirgines in cum lampadibus introibunt; uigilat ergo, ne cum stultis mereatur excludi. hoc tempore psallentibus Paulo et Silea apostolis catenae et resoluuntur: non dormit itaque, ne uinctus sit. nec habet eum totus nocturni temporis somnus, ne ei obliuio officii sui requie mediae noctis obrepat; surgit enim ad confitendum deo. confessio uero non [*]( 2 Prov. V, 22. 6 Luc. XIII, 16. ) [*]( 1 qtubua humanae — de om. Cp mentis VRl 2 in om. V uinculis V fasoiis RpCE peccatorum suorum E 5 quid V licet C ligat R 7 habrahae R abraae V habrae C ligat ex legat R 8 consaetadinS V uoluptatem V1 9 inpietatis V funfl V laqueos ex laqueus R 10 amittenda C nos esse E 12 leges V 16 d5 V dño R 17 esse ex esset m. 2 V 18 quo ex quod m. 2 V ante Aegyptiorum & ertm. ex R 19 ne gladii V' ne gladius V1 20 aegypti (& supr. scr. w. 3) R 98 sila ex silea C silae E cf. Lucif. ed. Hartel p. 269 24 nec a uiotas sit p totus om. Re totius coni. Bened. in adn. 25 nec ei ex ne ei m. 3 R nec ei VCpE offioiis sui V requiae Rl requia C media C 26 obrepit VCpE. )

Sequitur deinde: particeps sum ego omnium timentium te et custodientium mandata tua. apostolum dixisse meminimus: participes Christi facti sumus. sed et in quadragesimo quarto psalmo quosdam participes dei significatos esse meminimus, cum dicitur: unxit te deus, deus tuus oleum exultationis prae consortes tuos. sunt ergo secundum apostolum et secundum prophetam plures domini nostri Iesu Christi participes. et particeps eius, quisque in iustitia manet, quia ipse iustitia est: particeps eius erit, quisque in ueritate persistit, ipse est enim ueritas: et quisque in nouitate ambulabit, erit particeps eius, quia ipse est resurrectio. ergo cum sciat propheta plures dei esse participes, nunc per ac modestam de se praedicationem, cum se, quia et ipse Christus et factus et dictus sit, Christi meminerit esse participem, tamen omnium timentium deum potius se confessus est esse participem. est autem etiam tunc timentium deum particeps, cum patientibus conpatitur, cum plorantibus conplorat, cum tamquam eiusdem corporis membrum in dolore membri alterius dolet. hac igitur passionum communione timentium deum particeps fit. ceterum quisquis per insolentiam suam credentem in Christo et redemptum a Christo dedignatur, [*]( 7 Hebr. m, 14. 9 Ps. XLIllI, 8. ) [*]( 8 laudat Cpb 5 partioeps ex participes m. 2 V 6 te om. V sed cf. lin. 19 apostolus V1 7 meminimus ex minimus m. 1 V particeps Cpl 8 et om. V quosdam particeps C 9 significatus C 10 oleo exnitationis Cpe oleo laetitiae Rb prae consortibua tuis RCE (CUuov ἀγαλλιἀϬεως παϱἀ rovs ptxixovt Qov LXX) 12 erit ei' (erit in ras.) p eius erit E quisquam R quisquis a if. Acad. p. 29 13 in iustitia manet — eius erit quisque in marg. infer. add. V et particeps E eius om. p quisquis, Be 14 quisquis Rt 17 per supr. scr. R 20 etiam tum V tunc etiam b tunc Ce 21 copatientibus C con plorantibus C 22 in dolore R in dolorem V 23 hac ez ac m. 2 V 24 particeps sit Vb 25 oredentem in ChriBtum pb a alio V a d5 R in Christo peA). )

Non nudum autem hoc neque solitarium propheta posuit, cum dicit: particeps sum ego omnium timentium te. plures sunt timentes deum et tamen inoboedientes: plures sunt timentes deum et tamen infideles, quos naturae condicio timori quidem dei subdit, sed uoluntatis suae peruersitas ab obsequiis dei . atque ob id non suffecisset prophetam dixisse: particeps sum ego omnium timentium te, nisi addidisset: et custodientium mandata tua. timor enim fidei in sola oboedientia est et metus religionis in obsequella est. horum itaque particeps est, qui timorem suum in mandatorum dei custodia conprobabunt.

Dehinc sequitur: misericordia tua, domine, plena est terra, iustificationes tuas doce me. terra misericordia dei plena est, quae contaminata, quae corrupta. quae inreligiosa, quae infida, quae perdita est. et si quis forte audebit impio ore prophetam arguere, tamquam non in omnem terram dei misericordiam putet esse diffusam, dominum in euangeliis recolat dixisse: estote boni, sicut pater uester, qui est in , qui solem suum oriri facit super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos. patiens enim et miserator deus, dum mauult peccatorum quam mortem, dona sua iustis iniustisque largitur, unicuique per patientiam longae tempus inpertiens.

Et quia hanc bonitatem dei et perfectionem, quae sub illis iustificationibus legis corporaliter adumbratur, [*](20 Matth. V, 45. 28 cf. Ezech. XXXIII, 11. ) [*]( 2 non fit C in om. Cp patiendis conpassionib. V 3 non dum V 6 dJ11 et tamen h. l. add. m. 2 V 7 uoluptatis R 8 auocet pl sufficigset C sufficuisaet (in marfJ. subficuiss& add. m. 3) R prophetae CpE cf. infr. p. 441, 5 9 dixisse ita VCpE 11 oboedientia est ex oboedientium m. 2 V obsequela ex obsequella R obsequela pE 12 participes expedit, qui timorem p 14 tua supr. scr. R domini R 16 corruptat V1 17 si qui ex si quae m. 2 V audebat V1 18 mendacio V1 21 qui est in caelis om. RCpe 28 miserat C misericors Vpb d§ add. m. 2 V 25 longe cod. ) [*]( XXII. Hilar. Plct. pars I. ) [*]( 28 )