Tractatus super psalmos

Diuersas esse plurimorum in psalmorum libro opiniones, ex libris ipsis, quos scriptos reliquerunt, compertum habemus. nam aliqui eos Hebraeorum in quinque libros diuisos uolunt esse, ut sit usque in quadragesimum psalmum liber primus et a quadragesimo usque in septuagesimum primum liber secundus et ex eo usque in octogesimum octauum liber tertius et usque in centesimum quintum liber quartus — ob quod hi omnes psalmi in consummatione sua habeant, fiat, fiat —, concludatur deinde in centesimo quinquagesimo psalmo liber quintus. alii uero ita inscribendos psalmos existimauerunt: psalmi Dauid, quo titulo intellegi uolunt, eos omnes a Dauid fuisse conscriptos. sed nos secundum apostolicam auctoritatem librum psalmorum et nuncupamus et scribimus. ita enim in Actis apostolorum dictum meminimus: scriptum est enim in libro psalmorum: fiat domus eius deserta, et episcopium eius accipiet alius. ergo [*]( 12 Act. ap. I, 20. ) [*](1 sic V in seq. superscriptionibus cf. Acad. p. 49, om. R 2 diuersas RrDa oarias ae plurimorum RDE plurium r in R de rDE oppinionea R a reliquerunt RrD reliquere E 4 eos Hebraeorum R Hebraeorum eos rDE ut sit usque RDE ut usque r 5 liber primus RDE sit liber primus r 6 ex eo Rrd2α. ab eo dl usque in rD usque R usque ad e (cf. v. 7) 7 quintum RDE quartum r 8 ob quod RE ob hoc quod r ob hoc cP ob haec d1 9 in centesimo quinquagesimo psalmo DE in centesimum quinquagesimum psalmum R centesi *** (sequitur lacuna usque ad uerba episcopium eius) r 10 ita scribendos R 11 inter uolunt et eos raR. C-7 litt. R 12 acdum (dum in ruptura pergam.), in marg.: secuti m. 2 R 16 episcopium eius scripsi (cf. Paucker suppl. lex. lat. p. 240 et Arch. II., 604) episcopon eius R episcopatum eius DE.* conpetentios r accipiet R aocipiat rDE alius (post alius spatium 3-4 litt. in fine lin.) R aliter r alter DE. ) [*](I* )

Sunt autem plures eorundem psalmorum scriptores. nam aliquibus Dauid auctor praescribitur, in aliquibus Salomon, in aliquibus Asaph, in aliquibus Idith um, in aliquibus filiorum Chore, in aliquo Moyses. et quidem absurdum est psalmos Dauid nominare, cum ibi auctores eorum ipsis inscriptionum titulis commendentur. et liber psalmorum rectius esse dicatur, diuersis in unum uolumen prophetiis diuersorum et auctorum et temporum congregatis. visum autem aliquibus est Hieremise et Aggsei et Zacharise quorundam psalmorum superscriptionibus nomina praenotare, cum horum nihil in authenticis septuaginta translatorum libris ita editum reperiatur, adeo ut etiam in plurimis latinis et graecis codicibus sine horum nominibus simplices tantum psalmorum tituli praeferantur.

De his autem, qui sine diuersorum auctorum nominibus sub diuersis superscriptionibus habentur, antiquorum uirorum ista traditio est, quod ex eo psalmo, cuius auctor in superscriptione ponitur, qui deinceps sine auctorum superscriptione succedunt, illius esse existimandi sunt, qui anterioris psalmi auctor inscribitur, usque in eum psalmum, in quo nomen auctoris [*](1 secundum aliorum R secundum pluriii r secundum plurimorum DE 2 Dauit R 5 nam aliquibus Rdte nam in aliquibus rd1 tamquam rii Dauid r 6 idithun r idichun R 7 filio chore R filii chore rf1 moses R moyse m. 1 r Mosi a Moysi. et quidem R ex quo rlJE e 8 nominare (in marg. add. dicer uel) R cognominare rd' E cognominari d1 cum ibi R cum tot rDE 9 commendentur R edantur rDE et laber R 10 dicatur R dicetur rDE in supr. add. m. 1 R progatia hil phetis r 11 congre R 13 suprascriptionibus r ni R 14 ita dictum r d1 a repperiatu R 15 sine ex sint R 16 pferantur R 17 qui sub (sub in marg.) R diuersorum om. re auctorum om. R 18 antiquorum ' latinorum H, sed cf. infr. p. o, 2.i 20 ponitur R (cf. infr. p. o, 4) praeponitur rDE quae deinceps R 21 illiu' R eius rDE existimant! ante prioris psalmi R, sed cf. infr. p. 5, o 22 usque eum R in quo rd* (cf. infr. p. 16, 10) quo RtPe auctoris alterius R alterius auctoris re alicuius auctoris d1 auctoris alicuius «. )

Quod si forte aliquis per id intellegentise huic fidem detrahet, quod in his psalmis, qui eum psalmum. cui Moyses auctor praelatus est, subsecuntur, scriptum sit, id est in nonagesimo octauo: Moyses et Aaron in sacerdotes eius et Samuel inter inuocantes nomen eius, non posse a Moyse eum prophetatum uideri, cum Samuel nomen, qui tanto postea. quam Moyses, natus est, extet in psalmo, meminerit, nulli mirum aut difficile uideri oportere, ut tantus propheta tanti prophetae, postea licet futuri. nomen ediderit, cum in Regnorum libris Iosiae regis nomen sit, antequam nasceretur, prophetatum, propheta dicente: altarium, altarium, hsec dicit dominus: ecce filius nascetur Dauid, Iosias nomen eius, per quod non incredibile esse oportere, ut Samuel a Moyse praedicatus sit, maxime cum secundum Hieremiam dicentem: nec si stet Moyses et Samuel, Moysi cognominatus et coaequatus sit ex merito sanctitatis. quae traditio ab Esdra, quantum creditur, psalmos post captiuitatem in unum librum colligente profecta si falsa aut inprobabilis existimabitur, ab his, qui contradicent, auctores horum psalmorum demonstrari necesse est. absolutum enim est, non potuisse eos nisi prophetis prophetantibus prophetari. [*]( 10 Pe. XCVIII, 6. 17 III. Reg. 13, 2. 21 Hierem. XV, 1. ) [*]( 2 consecuntur rdx 3 donec cum llr (if. Draeger hist. Synt. II, 611 tt Arch. II, 604) donec DE 6 aediti sunt r eit r 6 superscribtione R 11 inter inuocantes Rr inter eos inuocantes E 12 sumuhel R 14 nulli mirum aut RE nimirum haud r inde ab uerbis ut tantus vxque ad finem primi folii alia manus R 16 nasoeretur r nascitur R nascatur E 1x profetatum R altare altare r 19 nomen est eius r oportet r 20 preedicatQs R praedictuB rDb, c/. p. 7, 7 21 et samuhel, samuhel moysi r 22 aequatus r 24 profecta re profetia R prophetia « cf. Acad. p. 23 25 eorum r 27 profetis R. )

Non est uero ambigendum, ea, quae in psalmis dicta sunt. secundum euangelicam prsedicationem intellegi oportere, ut ex quacumque licet persona prophetise spiritus sit locutus, tamen totum illud ad cognitionem aduentus domini nostri IesuChristi et corporationis et passionis et regni, et resurrectionis nostrae gloriam uirtutemque referatur. sunt autem omnes prophetise'ad mundialem sensum et prudentiam saeculi clausae atque obsignatse?, secundum illud Esaiae: et erunt uobis uerba omnia haec tanquam eloquia libri huius signati. quod si qui dederint homini scienti litteras dicentes: lege ista, et dicet: non possum legere, signatum est enim. et si dabitur liber hic in manus hominis nescientis litteras, et dicetur ei: lege hunc. et respondebit: nescio litteras. imperitia legendi et intellegendi librum prophetise sub persona utriusque hominis monstrata est, cum intellegentia docti ad legendum, signaculum clausi mysterii non adeuntis, illius indocti ignorationi per communem utrique intellegendi inopiam comparatur. sunt enim uniuersa allegoricis et typicis contexta uirtutibus: per quse omnia unigeniti dei filii in corpore et gignendi et patiendi et moriendi et resurgendi et in aeternum cum conglorificatis sibi, qui in eum crediderint, regnandi et ceteros iudicandi sacramenta panduntur. et quia scribse et pharissei dei filium natum in corpore non recipientes omnibus prophetiae [*](8 Esai. XXIX, 11 sq. ) [*]( 1 non est uero ambigendum R non est ergo ambigendum e non est autem ambiguum r 3 prophetae r inter locutus et tamen litt..sp svpr. scr. R 6 refertur r sunt enim r 7 alem — clausae om. r 8 omnia uerba haec rE 9 quod si qui dederint scripsi (cf- quae dixi Stud. 1886, 331) quod si quiderit R ut uidetur, quod si quidem rE 10 dicentes Ra dicas r dicetur E 11 et dicent R dicet rE 12 hominis om. r 14 et respondet R et respondebit ei r respondet E pro imperitia lacunam habet r 15 liber r 16 mongtrauit r cum intelligentiam docti ad intelligendum r 17 claustri misterii R non adeuntes illos r 18 utrique R utriusque rE comparentur r 19 contexta RE conscripta r 20 omnia illa nnigeniti r 21 et in aeternum conglorificandi r 22 et regnandi r 28 post panduntur des. fol. 1 R; quae secuntur usque ad uerba sub gestorum historia in hoc cod. desunt, quia aliquot folia interciderunt. )

Et hoc quidem ex omni scripturarum propheticarum genere dictum esse intellegendum est, ut, nisi in aduentum domini ex uirgine in hominem procreandi intellectse et recognitae fuerint, intellegentise earum uis obsignata habeatur et clausa. tamen nequaquam psalmorum librum nisi per fidem aduentus eius posse intellegi, ita beati Ioannis Apocalypsi docemur: et angelo Philadelphise ecclesse scribe: haec dicit sanctus et uerus, qui habet clauem Dauid, qui aperit, et nemo claudet; qui claudit, et nemo aperiet. clauem igitur Dauid habet, quia ipse hsec septem qusedam signacula, quse de corporalitate eius et passione et morte et resurrectione et gloria et regno et iudicio Dauid de eo in psalmis prophetat, absoluit, aperiens, quod nemo claudet, et claudens, quod nemo aperiet; quia per hanc, quae in illo expleta est prophetia, aperiet, quod nemo prsecludet, et contra expletse in eo prophetise fide abnegata claudet, quod nemo possit aperire. nullus enim nisi ille, in quo hsec prophetata sunt et expleta., clauem intellegentise huius impertiet. denique id ipsum in consequentibus docuit, dicens: et uidi super dexteram sedentis in throno librum scriptum de intus etde foris, signatum signaculis septem; et uidialterum [*]( 2 Luc. XI, 52. 13 Apoc. III, 7. 26 Apoc. V, 1 sq. ) [*]( 3 ipsique r 11 intelligentiairũuis α intelligentiarum uis D intelli- Rentia, earum (om. uis) rt 16 et nemo olandet et claudet et nemo r 17 haec septem quaedam scripsi (cf. quae dixi Stud. 1886, 339 et infr. p. 8, 14) per haec septem quaedam rdlb per hoc in quedam d* per haec ui quadam e 20 abeoluit DE absoluet r aperiens om. r et claudens DE et claudet r 21 quia per haeo q a 22 prophetia rDx prophetiam e 26 in consequentibus r consequenter DE cf. Stud. 1886, 332. )

Et quam quam omnia a diuino spiritu per Dauid dicta esse ipsa domini professione noscamus. tamen etiam id ipsum prophetise huius species docet supernse et ca-lesris in eo doctrinae [*](17 Luc. XXIV, 44. ) [*]( 1 in uoce rD (cj. Tischendorf Son. Test. Vat. p. 262 ,) uoce E 4 neqae infra terram om. r 5 et ego flebam multam r (cf. Tischendorf L c.) et flebam DE quia nemo — uidere ipeum om. r 7 ait rcflE dixit dl 10 intro r intus DE 11 dignos est rE est dignus D apostoli rDt apostolo b 12 exurit quia nicit r de rb ex De 14 pro uoce solus lacunam habetr illa∗∗superius ∗ ∗∗∗signac ∗∗∗∗liber; linea quae hanc lacumasamsequituruacat r 16 absolnat ipsum ut autem r 17 quoniam omnia oportet impleri D quoniam oportet inpleri r quoniam oportet omnia impleri e quoniam oportet impleri omnia b 20 est signatus et clausns r ∗∗∗ditis his ∗∗∗∗ pleta per **** cuncta ***** signa Un. «7. uaca' r 83 a re om. Da 25 docet rb edocet Da doctrinae scientiam r doctrinam scientiae DE. )

Non est autem ignorandum, indiscretum apud Hebraeos numerum esse psalmorum, sed sine ordinis adnotatione esse conscriptos. non enim illic primus aut secundus aut tertius aut quinquagesimus aut centesimus praenotantur, sed sine discrimine aliquo ordinis numerique permixti sunt. Esdras enim, ut antiquae traditiones ferunt, incompositos eos et pro auctorum ac temporum diuersitate dispersos in uolumen unum collegit et rettulit. sed septuaginta seniores, secundum Moysi traditionem ad custodiam legis doctrinae in synagoga manentes, postea quam illis a rege Ptolomaeo transferendae ex hebraeo in graecum sermonem totius legis cura mandata est, spiritali et caelesti scientia uirtutes psalmorum intellegentes in numerum eos atque ordinem [*]( 11 Ioh. III, 31. ) [*]( 2 psalterium r psalterio DE nuncupatum r 10 in illo r in ipso DE 14 in forma rDe in formam b 19 numerum om. r fort. et sine 21 praenotantur r die praenotatur d'b sed eine discrimine aliquo rb sed sine prescriptione aliqua De 26 ad custodiam legis doctrinae scripsi (if. Ps. 11 cap. 2) ad custodiam legis et doctrinae d't» ad custodiam legis et doctrinam r ad custodiendam legis doctrinam dIe 27 illis om. r a rege Antiocho rd1 28 spirituali r. )

Et quamquam id ipsum ex singulorum psalmorum uirtutibus intellegi possit, tamen absolutissime in gestorum et temporum historia edocemur, psalmorum scilicet conlocationes secundum perfectorum numerorum esse efficientias ordinatas. psalmus enim tertius secundum historiam quinquagesimo psalmo posterior est; inscriptio namque utriusque multo interuallo temporis aetatisque diuersa est. nam ille, quse sub Uria et Dauid sunt gesta, conplectitur: ille autem fugam Dauid Abessalon filio suo eum persequente significat; sed uirtus ac sacramentum numeri perfecit, hunc et illum pro conpetentibus et sibi congruis numeris conlocari.

Inscriptio uero quinquagesimi psalmi secundum historiam quinquagesimi et primi psalmi inscriptione posterior est. sed quinquagesimi numeri uirtus exigebat et Doec Idumaei inpaenitens in Dauid odium postulabat, anteriorem postponi et posteriorem anteferri, ut remissio peccatorum in numero quinquagesimo conlocaretur et poena perfidiae numerum constitutae remissionis excedens careret uenia, cum et tempus et numerum psenitentise perdidisset. nam cum in quinquagesimo, in quo sunt sabbata sabbatorum, secundum iubelaei anni praeformationem peccatorum remissio sit constituta, conpetenter hic psalmus, in quo paenitentia lata peccatorum remissio postulatur, in ordine est huius numeri conlocatus.

Tribus uero quinquagesimis psalmorum liber continetur: et hoc ex ratione ac numero beatae illius nostrae expectationis [*]( 1 redegerunt ut in singulis r 8 pro ordinem deputantes r haec habet: uirtus intelligi possit 4 et quamquam — intellegi possit om. r 6 edocemur r docemur DE 7 efficientias r efficientiam DE 8 Incip. cod. V quinquagensimo V 9 inscribtio V 12 olim perseqaente e sed uirtus scripsi, et uirtas VrDe et tamen nirtua tb 13 perfecit Vr perficit DE pro VrDe sic pro t b 16 quinquagesimi primi rdx 17 uirtus exigebat Vr (if. Ps. LI cap. 2 numeri uirtutem) uirtus et perfectio exigebat DE doec idomaei V doech idumei r 20 numero r 21 carere V 22 in quo sunt r in quo est VE 28 iubelei V 25 lata Vr anlata D antelata B. )

Esse autem haec sabbata sabbatorum, septenarius numerus per septem in septuplum connumeratus ostendit; quem tamen ogdoas, quia dies eadem prima quae octaua, secundum euangelicam plenitudinem in ultimo sabbato adiecta consummat. et haec quidem sabbata sabbatorum ea ab apostolis religione celebrata sunt, ut his quinquagesimae diebus nullus neque in terram strato corpore adoraret neque ieiunio festiuitatem spiritalis huius beatitudinis inpediret; quod ipsum extrinsecus etiam in diebus dominicis est constitutum, qui ultra sabbati numerum per plenitudinem euangelicse praedicationis accedunt. namque cum in septimo die sabbati sit et nomen [*]( 1 et secundae deinde quinquagesimae et tertiae rursum t et secundae deinde quinquagesimae (quinquagensimae V) centesimum (centensimam V) psalmum et tertiae rursum Vr et secundae deinde quinquagesimae psalmum et tertiae rursum E 3 aduertit r prouidentia V 4 dispensatione ex dispensationem m. 2V 7 sitque ex sitquae m. 2 V 9 seruatum Vr reseruatum E consummatae r 10 fili V 11 intellegemus V intelligamus r intelligimus E 12 sub qainquageno numero Vr sub quinquagenario numero t sub quinquagenariae nomero e 13 dispositionis J'r dispensationis De 15 esse autem sabbata sabbatorum haec r 17 ocdoas V 18 adiectum Vx 20 religione ex regione m. 2 V regione t quinquagesimae es quinquagesime m. 2 V 22 spiritualis r 23 in diebus est dominicis r -0 namque ex namquae r. )

Et dignum est hanc ogdoadis perfectam sacramentis caelestibus uirtutem in psalmo eo, qui octauo in numero dispositus est, contueri, cui pro torcularibus titulus adiectus est, uasculis in nouos fructus praeparatis et ad feruentis musti calorem continendum innouatis. et numerus iste ad percipiendos fructus euangelicos, caducis his corporum nostrorum uasculis reformatis. secundum ogdoadem est euangelicam destinatus. et hoc psalmi istius textus et sermo testatur. ogdoadis quoque istius uirtus tamquam in uirtute sexti psalmi et numeri, quo pro octauo oratio est, continetur: et hoc numeri ratio perfecit. ut et in sexto pro octauo esset oratio et in octauo titulus pro torcularibus adderetur. tribus autem in numeris haec torcularium superscriptio reperitur. nam et octauus et octogesimus et octogesimus-tertius psalmus hunc habent titulum,. ut in numeris perfectis perfectae huius beatitudinis ordo consisteret; ita tamenut simplicem ogdoadem et ogdoadis decadem sacramentum triadis, quae nostris Trinitas est nuncupata, concluderet.

Et hanc quidem ogdoadis perfectionem etiam in centesimo atque octauo decimo psalmo cognoscere possumus. namque in octonum numerum per octonos uersus secundum Hebrseos singularum litterarum initia collecta sunt; sed et ipsa uirtus psalmi sacramentum ogdoadis edocet. sunt autem in eo ogdoades uiginti duae. nam octoni uersus singularum litterarum initiis deputantur: et hoc ea ratione efficitur, ut, quia psalmus iste perfectum uirum secundum doctrinam euangelicam consummat, per omnes uiginti et duas Hebrsei sermonis litteras sub sacramento ogdoadis erudiremur. [*]( 3 ocdoadis V 4 in psalmo eo d'e in psalmo et V in psalmo r 5 contueri VE contineri r 6 musti liquorem die 9 ocdoadem (et sic semper) V 11 tamquam in uirtute Vr etiam in uirtute E 12 pro h. I. om. Vr (sed cf. lin. seq. ubi hi quoque cod. pro octauo praebent) et hos V 13 perfecit Vr perficit E 15 repperitur Vr 16 et octogensimus tertius V et centesimus tertius r 19 quae nostris Vr quae a nostris E 20 in centesimo adque octauo decimo V in centosimo atque decimo octauo r E 25 ocdoades XXII V ogdoadis XXII r 28 uiginti duas et r hebrei ex hebreis m. 2 V. )

Et ea causa est, ut in uiginti duos libros lex Testamenti Veteris deputetur, ut cum litterarum numero conuenirent. qui ita secundum traditiones ueterum deputantur, ut Moysei sint libri quinque, Iesu Naue sextus, Iudicum et Ruth septimus, primus et secundus Regnorum octauus, tertius et quartus in nonum, Paralipomenon duo in decimum sint, sermones dierum Esdrse in undecimum, liber Psalmorum duodecimus sit, Salomonis Prouerbia, Ecclesiastes, Canticum canticorum in tertium decimum et quartum decimum et quintum decimum, duodecim autem minores Prophetae in sextum decimum, Esaias deinde et Hieremias cum lamentatione et epistula, sed et Daniel et Ezechiel et Iob et Hester uiginti duum librorum numerum consumment. quibusdam autem uisum est, additis Tobia et Iudith uiginti quattuor libros secundum numerum graecarum litterarum connumerare, Romana quoque lingua media inter Hebraeos Graecosque collecta; quia his maxime tribus linguis sacramentum uoluntatis dei et beati regni expectatio praedicatur: ex quo illud Pilati fuit, ut his tribus linguis regem Iudseorum dominum Iesum Christum esse praescriberet. nam quamuis multse barbarae gentes dei cognitionem secundum apostolorum praedicationem et manentium hodie illic ecclesiarum fidem adeptae sint, tamen specialiter euangelica doctrina in Romano imperio, sub quo Hebraei et Graeci continentur, consistit.

Consequens autem est, secundum octonarium hunc uiginti et duarum ogdoadum numerum eum, qui subiectus est in quindecim canticis graduum, psalmorum numerum [*](2 deputetur ex deputemtur m. 2 V 3 moysei V (cj. Neue Forment. J, 333) moysi (mosi R) rE 6 octauus Vr in octauum E 7 hesdrae V duodecimus sit Vr in duodecimum E solomonis r 8 aecclesiastea V ecclesiasten r 9 quartum decimum ex quartum decim V duodecim ex duodecimum V 10 minores scripiri Bened. adnotalione usus, ones V omnes rt, om. E (cf. Stud. 1886, 332) profetae V eseias r 12 hester ex ester V uiginti duum V XXII r uiginti et duorum o uiginti et dnum - 13 tobiae r 14 graecarum ex graecorum m. 1 r 16 qui his V 18 illut V 20 barbarae ex barae m. 2 V 21 illic hodie V eclesiarum V 22 in romano imperio Vr in Romani imperii E 23 coneistit Vr sede consistit E 24 octonarium numerum r 25 ocdoarum V ogdradarum r numerum h. I. om. r eum om. V". )

Quamquam uero haec a nobis secundum numeros et legis obseruatione conplacitos et in sacramento euangelico distributos ita dicta sint, tamen absolute uniuscuiusque numeri uirtutem ex superscriptionibus psalmorum et dictorum ipsorum intellegentia consequemur. sunt autem superscriptionum [*]( 1 contineri IV a, sed cf. supr. p. 12, o pos corr. m. 1 V 2 gradum V 3 ebdomadae scilicet ocdoade V epdoade ecilioet ocdoadea r 4 namque Vr nam E 7 hoc Vr isto E 8 nam et ez nam corr. m. 2 V 9 scandehant VrD conscendebant E 10 hebdomas Ed. Rasil. obdomades F1 ebdomades V2Υ ebdomada Dt a 12 cf. quae de hoc loco, qui nota ilIa verborum perturbatinne in nostris libris totiens obuia tUllde corruptus ent traditus, probabiliter ita sanando disputaui Stud. 1886 p. 33.5. quisque ille perfecte (perfectae r) credidisset in his perfectis et beatis et Banctia sanctorũperfectum hunc uerumque, qui in quindeoim graduum (gradum n cantico est, ebdomadis et ogdoadis (ocdoadis I') numerum (numero r) locaretur Vr quisque ille perfecte credidisset in his perfectis et beatis sanctis sanctorum perfectum hunc uirum q i quindecim graduum catico est hebdomadis et ogdoadis numerfl locaret ad' quo usque illa (ille t) perfecte credidisset in his perfectis et beatis sanctis sanctorum perfectus in hoc utroque, qui in quindecim graduum cantico est, hebdomadis et ogdoadis numero locaretur tb 16 et legis ex et legis et m. 2 r et legis r in legis, sine legis Da 17 conplacitos r complacitos rDa. completos, distributus V 18 sint Vrd2 α sunt e absolute Tabsolutae r absolutius E ueri uirtutem J" uiri uirtutes r 20 intellegentiam Vr conseq. mur Vsuperscribtionum V. )

Finis est, cuius causa cetera sunt; ipsum autem nulli alii causam suam praestat. ob finem enim omnia, nihil uero aliud post finem. namque ad finem tenditur et ad finem desinitur. ita finis et anteriorum perfectio est et ex se nihil in aliquid aliud protendens propria in semet sui ipsa possessio est. psalmi igitur, qui inscribentur in finem, ita intellegendi sunt, ut ex perfectis atque absolutis bonorum aeternorum doctrinis et spebus existant: quia ad ea, quse in his dicentur, fidei se nostrse cursus extendat et in his, nullo ulteriore procursu, ipso suo optatae et adeptae beatitudinis fine requiescat.

In musicis uero artibus hse sunt officiorum et generum uarietates. psalmus est, cum cessante uoce pulsus tantum organi concinentis auditur. can ti cum est, cum cantantium chorus, libertate sua utens neque in consonum organi adstrictus obsequium, hymno canorae tantum uocis exultat. canticum autem psalmi est, cum organo praecinente subsequens et [*](2 uel temporum VrDa aut temporum e 8 ali corr. m. 2 V in fine rct 7 in fine ex in fine m. 2 V 11 oausas praestarent amore tamen V oansas prarent amore tamen r 12 sermunonlum Vr sermonem e 14 ipBum aatom Vre ipse autem b 16 alint V et ad finem Vr eed in fine E 17 ex om. r nichil r in aliquit (om. aliud) V 18 ipsa Vr cf. Neue Fiirmenl. 1, 674, ipso ipee (om. eai) Da 19 inscribuntur rE SfO adque V 21 epeb. V (cf. Ps. LI cap. 1) speciebus rE adsistant J'r dicuntur E 92 se sup. lin. a m. 2 V nullo ulteriore procursu VrDe nullo ulteriore tendens procursu b 28 oanore V. )

In eo enim psalmo, in quo tantum psalmus inscribitur, fidelium operum et religiosorum gestorum aut doctrina aut confessio continetur, cum propheta commemorando, quae egerit, ad doctrinam nos gestorum similium instituit, motibus corporei organi nostri ad pios officiorum usus temperatis. at uero cum canticum tantum in titulo praeponitur, scientia in eo spiritalis et intellegentia caelestis arcani, quam quis per cognitionem sapientiae consequitur, existit: cum non commemoratis fidei operibus solam doctrinam perfectae de deo cognitionis ostendit. non enim statim omnis scientia in bono opere est; neque rursum omne opus bonum ueram scientiam consequitur. ob quod est et illud, quod in tertio superscriptionum genere est, canticum psalmi, cum bonorum operum efficientise scientiae doctrina coniungitur. prius enim in bonis operibus uiuendum est, ut perfecta possit ea, quae deinceps succedet, diuini sacramenti esse cognitio, secundum id quod dictum est: desiderasti sapientiam? serua mandata, et dominus praestabit tibi eandem. praestat ergo dominus sapientiam his, qui per meritum operum gratiam intellegentise [*]( 26 Eccles. I, 83. ) [*]( 1 modoa V (f) r modum E psalteri ex psalteriu V 3 cantionis Ed. Basil. (cf. Ps. LXIV cap. 3; 11 cap. 31; LXVII cap. 4; CXLIIIcap. 6) canticum Vr cStatiSis a ymno V consonantis ex consonantes m. 2 V 8 superinecribtionis V 12 quae gerit Vr 13 motibne r motu V (?) E 14 usibus V temperatis Vr temperato E ad uero V 15 in ante titulo sup. lin. a m. 2 V epiritualis re 16 arohani ra 90 consequetur V 21 illut V generue cnrr. m. 1 V 24 succedet Vrsuccedit E 27 tibi ex obi corr. m. 2 V 28 qui ex que m. 2 V operum Vre bonorum operum b. )