Tractatus super psalmos

Et quae tandem iustificationum lex erit? nam in communibus et in terrenis uiis legem meminimus esse in spatii [*](2 legem pone h. I. VRC sed. cf. lin..5 uiae h. I. Vp sed injx. et V tuam; et ita Hilarium sacrum textum legisse non solum consensus optim. codicwn in seq. et textus graecus monstrare uidetur, sed ipsa etiam llilarii explicatio; nant ibi primum de difficultatibus huius interpretatioiw latinae loquitur, deinde ipse uini uerborum graecorum lucidius latine exprimere conatur in sua explicatione uiam in uiae mutars 5 quarte p uersu om. V 6 uiam VRe uiae Cpb 7 interpraetatione R interrogatione V 8 sermonis nostri communis pb 9 exhebreici I 10 NOMOYETHCON MOY KYPie TON OAON AtKAtLJMATONCOY V Nll MOEIN CON MO IRIPTEIN NODONI VINblKARIVM AECNIM R mil. Cp* (itaque, nisi omnia fallunt, Hilarius in h-xtu gracco legit vo/*oairijSov not eel.: et quod a nobis facile redditur "benimme ntir burd) ein G5efeţ\ ben 2Beg betner eaşungen", postea ipse latino. sermone lucidius, quam uersio latina antiqua, interpretari sludet his uerbis: orat, ut uiae iustificationum suarum legem aibi dominus constituat. sic omnes dubitationes apud Bened. et Sabatier tolluntur.) 12 quod — (d ei a uel u corr. m. 2%) R NO- MOYeETHON V NOMOTETECON (ECON in ras. 8) R NOM rr n rt n 00 eT NON C NOnO0anon p 13 eius r lSuiaeT 16adeatet intellegat C et ante sciat om. R 18 iustificationis RCe 19 et terrenis pE spatii mensuris (om. in) V in spatiis mensuris C in spatiis mensuras JiE. )

Scit esse uiam testimoniorum, cum dicit: in uia testimoniorum tuorum delectatus sum. scit esse praeceptorum, cum ait: in uia praeceptorum tuorum cucurri. nouit esse uiam legis, cum beati sint, qui in lege domini. scit esse hanc uiam iustificationum [*]( 15 Ps. cxvni, 18. 18 Ps. CXVHI, 14. 20 Ps. CXVIII, 32. 21 Ibid. 1. ) [*]( 1 uia V 2 statuantur Cp cum — disponitur om. Cp 3 refecn tione Re refectionis C interuella C 4 dimSsa V dimesa (e t. ras.) R sint p 5 uiae om. p 6 et non VRCe constituta R in colfinam V 7 et nubis — columna ignis om. R populo Cp 8 de die VRCp (cf. Draeger Synt. p. 628) die e sed die b 9 ad cum V placito deum R diu in hisdem VRpe et diuino hisdem C 10 prouehibatur ex prohibatur m. 1 V 11 nubes V die ex dic m. 3 R uia V 12 si supr. scr. R stationes ex stationis R mansionesque ex mansionesquae VR 18 magna om. Cp 15 propheta frequenter C considerabo 0 ex considera m. 1 V 16 non iam CpE issti sae V legis VRC >J-. Acad. p. 31 17 sed uiae iustificationS C sed uiam iustificationum Re sed iustificationum V poposcit Vpe 18 esse uiam iustificationum R cfl dicit supr. scr. m. 1 R 19 tuorum om. R deleotasum C 90 oum dicit C uiam (om. in) pE tuorum om. RC 21 sunt pE. )

Sed in quam hanc legem orat institui? scilicet at exquirat eam. lex erat iustificationum per Moysen scripta, et hanc propheta operibus exercebat non ergo hanc statui sibi orat, iam statuta erat et ab eo religiose agebatur, sed eam, quam optat inquirere. quid ergo optat inquirere? finem scilicet legis. et quis erit finis legis ? apostolum audiamus: finis enim legis Christus est. sed per has iustificationum uias, quibus statuta lex fuerit, finem legis optat exquirere, neque solum exquirere, sed semper exquirere. ait enim ita: exquiram eam semper. officium exquirendi' non suffecerat per uoluntatem, nisi etiam indefessa ab eo temporis continuatione gereretur. [*]( 8 Matth. XIII, 63. 21 Rom. X, 4. ) [*]( 1 depraecatnr R praecatur V 4 perfeotam ex fectam m. 2 V uiam teneri C ó hereticorQ VR probant CpE 6 scimus etiam E 8 dinitis ex de dinitis R patrisfamilie se exemplo Cp 9 noua et uetera V niae legem — instifioationll in marg. add. m. 1 R 10 desideaiderat V1 11 finis F1 12 exoidentes R opinionis V 18 erat om. R 20 et qui C 22 optat perquirere V 28 ita enim ait VCpE 94 ut quiram C et exquiram pE 26 per uoltitatum V1 26 pE post gereretur inser. D. 34: da mihi intellectum et scrutabor legem tuam et Beroabo eam in toto corde meo. ) [*]( UII. HlUtr. Plct. pari I. ) [*]( 26 )

In prouerbiis Salomonis scriptum meminimus: inintellegenti sapientiam interroganti sapientia deputatur. quo sensu id ostendi uidetur, quod, qui non intellegat et sapienter interroget, sapere credatur. hoc itaque eo proficit, quia propheta in lege manens et secundum apostolum

ex octauo die circumcisus et secundum genus ex tribu Iuda et secundum gratiam corporeae unctionis et rex electus et Christus et secundum sacramentum natiuitatis dignus, cuius filius Iesus Christus esset, tamquam peregrinus legis orat: da mihi intellectum, et scrutabo legem tuam et seruabo eam intotocorde meo. nondum ergo seruat, nondum scrutatus est, nondum intellegit. non ergo de ea lege loquitur, in qua natus est, eruditus est, operatus est, propheta. sciens itaque primam partem esse prudentiae, ut quis, quod non intellegit, sapienter interroget, ut, quod ignorat, intellegat: idcirco intellectum ut accipiat rogat: sciens uero adepto spiritu intellegendi studio opus esse ait: et scrutabo legem tuam. autem fructum in repertae rei custodia esse cognoscens dixit: et seruabo eam. intellegens uero perfectam diligentiam in toto esse cordis officio consummauit omnem sermonis sui ordinem dicens: da mihi intellectum et scrutabo legem tuam et seruabo eam in toto corde meo. [*]( . 1 Prov. XVII, 28 (LXX). 6 Phil. III, 5. ) [*]( 1 solomonia V inintellegenti sapientiam scripsi ἀνοήτῳ ἐπεϱωτήϭαπι ØOIpls. LXX) inintellegentia pientiam V inintellegendo sapientiam Rb inintellegendum sapientiam C intelligendo sapientiam p ignorando ... int sapientiam e 2 roganti C sapient roganti p(A) sapienter interrogantibus e sapientia deputatur ex sapientiam corr. m. 2 V 8 quod ex quid V 4 sapere credatur in marg. infer. add. C profecit r 6 octaua die E octaui diei VC circumciso C circumcisio V 7 gratii V gratia R 8 et sacramejito Cpe 9 lhs xps V christus R 11 sorutabor RCpE 12 inter ergo et seruat 4-5 litt. eras. R 14 in qua eruditus est V profetat VR 15 ut quisque V non add. m. 2 V sapientes b et quod RpE 16 ignorabit V (fort. legendum ignorauit) 18 et om. V scrutabor RCpE cf. Sabatier II, 235 19 fructum repertae rei custodiam esse b fructum (fructus C) huius rei custodiam esse Cpe r et scrutabo eam R 20 perfecta V 21 consummabit 'R omnis C. )

Sed quid tandem istud est, quod intellegere optat, quod se et seruaturum toto corde promittit? meminit namque non otiosos dies sex Moysi libro in mundi huius operatione monstrari. scit non superfluam esse diei septimi requiem. recordatur in mensis religione festiuitatis c caelestis tamquam in speculo figurari. nouit annum illum, quo post sex annorum seruitutem liber est, quo post operationem terra requiescit fructibus eius relictis pauperi et bestiis terrae, quo et debita uniuersa Hebraeis omnibus remittuntur. quinquagesimi quoque anni leges concupiscit scrutari; uult, sit in primo mense decimi diei usque in quartam decimam et deinde usque in uicesimam primam religio. illam quoque septimi mensis cogitat sollemnitatem, cuius memoriale in tubis est, decimi quoque diei in eo placationem et post quintam decimam in tabernaculis dierum octo laetitiam, quomodo ex his et sancta prima et octaua sit sancta. scit circumcisionem primam fuisse, scit et iteratam per Iesum esse gestam. azyma sancta desiderat, laetari pascha concupiscit, de qua in agni ipsius immolatione scriptum est: est pascha domini. terram repromissionis, terram lac et scit nondum uere a populo, qui secundo est circumcisus, obtentam. ob igitur intellectum [*]( 5 cf. Exod. XXIII, 16. 7 cf. Lev. XXV, 4 sq. 18 IOB. V, 2. 00 Exod. xn, 11. ) [*]( 3 sex om. Cpe moysi = = = (i ex e corr. m. 1, eras. a in) R 4 monstrare V Buperfluum Tn 5 in eras. R mensis noui relivn gionS V mensis = = religiong R sacramenti R festiuitatia ex festiuitatea corr. m. 1 R 6 oaelestes R 7 post quo multam R 8 requies scit R 9 proselito Cp prosilito R 10 hebreis YR quinquagensimi V 11 leges ex legis m. 1 R legis VC 12 uioensimam V 13 = =: illam (ercu. et?) R 14 memoriale ex nemomale vi. 2 V 16 et sancta et prima corr. m. 2 V et octana sit scii (so in ras.) R 17 soit ante circumcisionem om. R scit ex sit m. 2 V 18 gestam ex testam m. 2 V azima RCp 19 letare p litare E de quo CpE in agni ex magni p igni V 20 hoc est CpE terrae repromissionis R in terram te repromissionis C 21 lac et melle R 22 secundo ex secundil m. 2 V circumcisio Tn ob hoc R intellectu R. ) [*]( 26* )

Post quae sequitur; deduc me in semita mandatorum. tuorum; quia ipsam . et in hoc nunc uersu sermonis uirtus non proprie per condicionem translationis expressa est. nam id, quod nostri ita dixerunt: de semita, graecitas sic locuta est: ὁδήγησόν με ἐν τρίβῳ. et id, quod cum illis τρίβος dicitur, trita et frequentata semita intellegitur; nobiscum autem semita dici et esse semita et esse non trita. ergo quia utrumque eadem nuncupatione amplexa est, nos quoque ita sentiamus et semitam eandem sciamus esse, trita est.

Et obseruandum est, quod hic non legis, sed mandatorum semitam esse dicat. uia enim legis a Moyse gradientes, postquam ipsa constituta est, habuit. ceterum mandatorum idcirco semita est, quia in mandatis dei iam a saeculi percursum sit. in hac enim semita et Abel cucurrit et Seth institit et Enoch placuit et Noe reseruari meruit et Melchisedech et bene dicere potuit et decimas accepit et Abraham amicus dei est et Isaac heres est et Israhel est et ex Iuda expectatio gentium est et Ioseph in testimonio positus est et Iob a lege liber de hoste legis triumphat et [*](1 haec Bcratatus seruaturum pE 2 haec scrutans in toto C 3 post que V post Cpe in semitS R 4 tuorum bis scripsit F1 om. C ipte h.1. V,sed cf.p.405,22 nuncadd.m.2V 6expressumest V 6dixereJ? insemitSR 7 OAHCHCON MeSTPIBOYC v obufCOHM CEN TPIBOR R odHINCONMe eN rrBXY C οόΝΙΝCΟΝΜεεΝΤΡΒλγ p (Ex quibus elucere uidetur Hilar. 4v r(Uflw non iv rf) rlegisse, cf. Tisckendorf II, 98 adn.) 8 quodcumq: iUia C TPIBOYC V Ttboc = = R TPBOC Cp dicitur ex discitor m. 1 V ditur R freq.tata V 9 semita aemita dici potest V semita potest p 10 gfcit- p graecitatis V 11 nuncupatio V conpleia est VpE fort. recte, conplexe C 12 sciamua eandem esse V equidem sciamus esse e 14 moysi (om. a) pe gradiStis ex gradiStes m. 2 V gradienda 5 pe 16 constita V1 habuit — idoiroo semita est om. Cpe 16 iS supr. scr. m. 1 R a om. C 17 perouasus sit C perrectum sit pE 90 et isao V et isaac — israhel est Ont. Cp et ante ex iuda add. m. 2 V 21 et iosue Cp in testimonium pE 22 et ante iob (iob ex ob m. 1 V) om. VCpE. )