Tractatus super psalmos

Et idcirco maledicti, qui declinant a mandatis tuis, quia increpantur superbi: quia per superbiam animi insolentis et humana despicimus et diuina neglegimus. sed uerbi hic conlocati non neglegenter est audienda. promptum enim fuerat dicere: maledicti, qui non obtemperant mandatis tuis. de uno et de plurimis mandatis in superiore uersu conpetentia diximus. maledicti autem sunt, qui per hanc doctrinam eruditi a mandatis dei declinant, id est per uitiorum praesentium desideria ab spe aeternorum mandatorum decidunt. qui enim declinat, id, in quo est, deuitat et ex alia parte in aliam deducitur et deflexu quodam de itinere decedit. uel leuiter ergo declinantem a mandatis dei maledictionis sententia conprehendit, ut intellegeremus, quanti periculi res esset, ea omnino ignorare nos, a quibus declinare maledictum est. [*]( 4 I Tim. 3, 6. 8 Pe. L, 29. 9 Luc. XIV, 11; Matth. XXIII, 12. ) [*]( 1 possit R sacerdotes rł a sacerdotis R 2 eum (e ex corr. nl. 1) R in his quibus E 3 neofitum VRp neophitum C elegi R 4 superbiat r ó post recens eras. e, post adeptam 4-.'5 litt. eras. R m adepta corr. m. 2 V 9 obtimum p 10 humiliabitur ex umiliabitur m. 2 V 12 et idcirco (cir s. s. m. 1) R 13 superbi — per otti. V superbiam animi ex superbi animi m. 2 V per superbia animi R superbia animi (om. per) C 14 dispicimus R 15 hic om. V conlati R non neglegenter ex nonlegenter m. 2 V 17 In (in ras. 3) superiore corr. m. 3 R 19 a mandatis — praesentium in marg. inf. add. C declinant ex declinantes? R 20 a spe p spe C 21 decedunt r deuiat Cp 22 deflexo R defluxu V decidit VRCp 24 conpraehendit VR ut s. s., u in ras. 3 R quanta VC 25 ea om. C. ) [*]( 25* )

obprobrium et contemptum, quia testimonia tua exquisiui. peccata obprobrio sunt digna; et idcirco peccatores exsurgent in obprobrium aeternum. quod autem peccata omnia obprobrio sint digna, in euangeliis discamus, tum cum dominus exprobrare ciuitatibus illis , in quibus plures uirtutes eius effectae essent nec paenituissent, et Bethsaida. quod ab illis , necesse est ut in omnes eiusdem criminis pares fiat, et tunc humano generi exprobret non psenitenti neque in uiam euangelicam pergenti id, quod psalmo continetur: quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem? exprobrat enim superbis atque maledictis, cur nihil in sacramento sanguinis. sui atque mortis utilitatis esse existimauerint, cum ille nostri causa et natus et passus et sit.

Tenuit etiam propheta rationem infirmitatis humanae. scit inesse quaedam, quae per misericordiam dei auferenda a nobis sint. scit deum tali peccatorum nostrorum confessione orandum, ut, etsi digna habeamus, non tamen arguamur; confitendum enim crimen est, ut et uenia. scit deinde post arguitionem in contemptum, id est in nihilum gentes ; quia scriptum est: omnes gentes nihil sunt, et omnia, sunt, in nihilum sunt. sed secundum prophetae exemplum auferri a nobis obprobrium et contemptum hac spe, hac fiducia deprecari nos oportet, ut addamus ad id, quod dicitur: aufers a me [*]( 5 Matth. XI, 20. 10 Ps. XXIX, 10. 21 Esai. XL, 17. ) [*]( 1 aufer RCpE 2 exquisibi V obprobrio ex obprobria m. 2 V (ita a etiam Un. 4) 5 tunc cum Vp don (a a m. 2) V 6 pluree ex pleres m. 2 V 7 chorozain R chorazin C čorozaim p et om. Cp betsaida V bethsaidae p 8 par ex pares R 9 exprobret R 10 utilas C utilitatis p 11 in corruptione V 12 qur R 18 utilitatia suae esse R c 16 et sit C per dei misericordiam E 18 oranda ex orando m. 3 R s argutione C 19 confitendum ergo C optineatur R 20 deinde po m. 3 in ras. R 21 estimari R existimari C existimare p quia acriptum sit Cp nichil sunt in ras. 3 R 28 profetiae VR 24 post nobis eras. ex R hic spe C ac fiducia CpE 25 post dicitur eras. 1 litt. R aufers VC, aufer Rp cf. Roensch Ital. 294, Stolz L. 378. )

Exquirit autem testimonia dei propheta non in otio, neque in insolentia rerum secundarum, sed exquirit multis aduersum se residentibus, multis aduersum se conloquentibus dicens: etenim sederunt principes et aduersum me detrahebant. scit omnem prophetiae fidem mundi huius perosam esse principibus; scit et apostolos cunctis futuros propter Christianum nomen odiosos. sedent aduersus prophetam principes et detrahunt tunc, cum audiunt Esaiam dicentem: audite uerbum domini principes Sodomum, et intendite legem dei populus . ex consilio enim talium Esaias sectus est, Hieremias quoque carcere clauditur, Daniel leonibus fame ad incitatis obicitur, inter templum et altare occiditur, apostoli caeduntur, desecantur, crucifiguntur, ut dei auferatur, ut doctrina inhibeatur, ut aeternae uia . sed hos principum consessus et haec obtrectationum eloquia spreuit fides constans. consequitur enim: seruus autem tuus exercebar in iustificationibus tuis. obstrepentibus [*]( 16 Esai. I, 10. ) [*]( 1 et id (xpE 3 ut argui — precatur om. VRC 4 et uerecundiam VRC derelinquit RlC dereliquit R* relinquit V 5 arguitionis tx arguitionem m. 2 V argutionis C et om. V oppobrium V 8 exquirit ex exquisiuit V 10 aduersus se CpE residentibus multi! aduersum se om. V 11 et aduersus me loquebantur Cp 12 huius mundi C 13 piculosam ex posam p opta R scit apostolos Cp 14 aduersfl V 15 eseiam V eeiam C ad se etiS p 16 Sodomorum Rp adtendite legem Cp audite legem R 17 populi P 18 eseias V isaias p sectus ex Bextus V ieremias V cluditur Cp 19 danihel ex damhel R ca famae V 21 ut pditio p ut depcacio (' doctrina ex doctrinae 172 22 prophetae C inhibeantur R sed hoc V 23 spraeuit 11 24 cfl sequitur seruus Cp 25 exercebar ex ercebar 711. 1 T' exercebatur RpE in tuis iustificationibus R. )

Sed, superius tractauimus, exercitatio iustificationum et meditatio testimoniorum illa est, quia, cum legis opera per corporales efficientias exerceantur. exercitatione , tamen et testimoniorum meditatione bonorum aeternorum per praesentium meditationem quaedam praeparatio conparatur. sed testimoniorum meditatio unde oriatur, ostendit. adiecit enim : et consilia mea iustificationes tuae, omnem scilicet curam, omnes consiliorum uarios diuersosque motus intentos esse iustificationibus confitens dei in Christo Iesu, cui est gloria in saecula . amen.

Multiplex intellegentia non potest in se habere dictorum 'difficultatem, cum amota omni obscuritate intellegendi magis abundet electio, ut in primo quartae uersu contuemur. ait enim: pauimento anima mea: uiuifica me secundum uerbum tuum. potest istud et de adsiduitate orationis intellegi, tamquam ex peccatorum confessione in terram propheta prostratus pauimento. sed ut altius aliquid sub his dictis intellegamus, perspecta diligentius [*]( 2 dei om. Cp spfl V seruus in adn. coni. Bened. 4 qua cum E 6 tametn corr. m. 2 V bonorum add. m. 2 V 7 quadam ex quiaiam m. 2 V ib ■ 9 iuatificationis R1 10 diuersosque mores V 11 iustifaicationum V in xpo ihs V cui gloria est in VC cui gta in p cui gloria et honor in E amen om. V Explicit littera III incipit littera IIII feliciter Delth V, spatium 10-12 litterarum uacuum R, Finit Gimel lit. tertia inoipit Deleth lit. Im Cp 18 in primae R in principio V quantae V 20 istut V id istud C de assiduitate (e in ras. 3) orationis R de suauitate orationis C de sue uite ratione peA) 22 profeta ex profete V i adeserit pauimento V adhaeait pauimento anima mea R altus corr. m. 2 V. )

Non ignarus est autem propheta, licet anterior aetate, apostolici tamen dicti, quia, qui adhaerent domino, . scit etiam a se : post te anima mea. quin etiam legit in lege: post dominum deum tuum ambulabis et adhaerebis ipsi. igitur huic magis quam illi concupiscit. sed quia meminit ex consortio eius nonnullam se labem contraxisse peccati, orat, ut per uerbum dei, quamuis admixta terrenae mortalique naturae anima eius sit, ipse tamen in uitam caelestis animetur. scit enim [*]( 5 Phil. III, 21. 6 Ps. XLIII, 25. 7 Ps. XXI, 16. 15 I Cor. 6, 17. 16 Ps. LXII, 9. 17 Deut. XIII, 4. ) [*]( 1 necessario VR nunc enim R adhaesi pauimento sed ait om. R . ad solum ait om. Cp 2 hesit pauimento p adhesit pamSto V adhaesit uae uimento R 4 conq.stum corr. m. 2 V ut hoc supr. scr. m. 1 R 5 admoneat V apta corpus in ras. 3 R 6 humiliatis V 8 deduxisti (isti in ras. o—6 litt.) R deduxit Cp(A) 9 commoramur E commoretur C in terra R confirmatique VRp 11 credetur V ut in se manens C ut se immanens e ut se etsi manens pb 12 ui tamquam V 14 anteriore aetate C anteriora et ante V apostolicis tamen dictis C 15 q< Sltpr. scr. m. 3 R adheret V adhaeret R 16 a se esse praedicatum p t poste ex postea R postea Vfort. po9 te 17 in = — lege (2-3 litt. eras.) R postea V 18 tun i ras. m. 3 R ambulatis et adhaerebitis R adre bio haere corr. m. 3 R 19 hu m. 3 R et consortio V. ) nn

Dehinc sequitur: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificati.ones tuas. qui secundum uoluptates corporis uitam agunt, in uiis suis ambulant. qui autem omni uitiorum carnalium consuetudine derelicta in dei degunt, iam illis non in sua, sed in uia dei iter est. et hoc audiamus in Deuteronomii sed r a quid dominus deus tuus poscit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in omnibus uiis eius et diligas eum et seruias domino deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua et custodias praecepta domini dei tui et iustificationes eius, quse ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi? ergo deo adhaerens in dei uia est.

Et qua ratione prophetam hic locutum existimabimus dicentem: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificationes tuas? si enim uias suas praedicat, necesse est peccati uias praedicet, quia in uia peccati sit, quisque in dei uia non sit. sed huic praesenti dicto consentiens illud uidetur, quod dictum est: pronuntiabo aduersum me iniustitias meas, domine, et rursum: iustus in exordio sermonis sui ipse sui accusator est. ergo hic pronuntiatio, quae dicitur, non laudatio est, sed confessio uiarum suarum, id est peccatorum suorum paenitens professio; [*](8 Dent. X, 12 sq. 21 Pa. XXXI, 6. 22 Prov. XVIII, 17. ) [*]( 1 se supr. scr. m. 3 R adherere ex adhere m. 2 V 2 i uita V 3 uias ex uiuas P 4 doce me ex docemur m. 2 V iustificationes ex iustioficationeB V 6 uoluntates R agunt ex agont m. 3 R ante ambulant 3 liti. eras. R 6 in praeceptis dei uiuunt p 8 et haec E praecepta I' istrahel r 9 nisi ex msit m. 2 V 10 tuum h. I.om. VCp sedcj.p. 396,6 12 ex tota (om. et) R 13 di svpr. scr. m. 1 R 15 d5 V om. C adhaerens (s in ras. 2-.1 litt. m. 3) R 16 hinc r 18 doce ex dome i m. 1 V 20 quisq R qsq; p quisquis E cf. Acad. p. 29 in uia dei n)/ sed hoc add. ?H. 2 V consentiens (s in ras. 2-.1 litt.) R 22 dfie r domine ex domino m. 3 R domino ph 23 sermonis tui pl ipse sibi RCpE cf. Sabatier //, 325 adn. 24 pronuntio R qff = dicitur R. )

Manens autem propheta in lege non ex his doceri se postulat, corporali tunc ministerio gerebantur, sed ex his, quae per speciem praesentium futuri erant sacramenta conplexa. iustificationum tuarum fac ut intellegam, et exercebor in mirabilibus tuis. sermo praesens discreuisse cognoscitur iustificationes a uia earum. et quantum re ipsa intellegitur, omne quidem, ad quod per uiam tenditur, non idem est, quod et uia ipsa, qua pergitur. quaerenda igitur causa est, cur propheta praestari sibi, ut uiam iustificationum intellegat potius, quam ut ipsas iustificationes cognoscat, . meminit etenim omnes iustificationes legis umbram in se sanctarum iustificationum continere: cum post sexennii seruitutem Hebraeus puer liber est, cum septimi anni fructus indigentibus et pecoribus terrae relincuntur, cum post quinquagesimum annum omnia in ius eius , unde decesserint, reuertuntur. et quia haec, quae in lege sunt constituta, uia est eorum, quorum in his praeformatur exemplum, uiam harum iustificationum ut intellegens in mirabilibus dei exerceatur, orat, id est in legis [*]( 2 peccata ante C peccata sua ante E earum xcripsi cf. infr. lin. 13 eorum codd, E 3 doctrine V doctrina ex doctrinae R esse 4 pronuntiaui — cum dicit in marg. super, add. m. 2 r 6 oratio ex a futuro r et de exacta V 8 docere se C 10 que corr. m. 2 V futura C 13 earum Bened., eorum VRCp 14 omne qua est ad quod (e et d in ra*. 3) R omne quodest ad quod IV 15 quae pergitur Cp s 16 qur R 17 intellegatur Jx ipsa R iustifieationes ex iustificationia R ex iustificationum m. 2 V cognoscat — omnes iustificationes nrn. r 18 meminit enim Cp 20 hebreus VR 21 relinquntur VR relinquuntnr pE quinquagensimum r 22 familiae eius VCpE reuer- tantur VRCe cf. Acad. p.14 23 haec qui C eorumest VCp 24 praeformatur ex praeformatio V exemplum ut uiam pb iustificationum intellegens Rpb. )

De consequenti uersu conperi multos uaria sensisse, eo quod non eadem proprietate a ceteris translatoribus ex hebrseo demutatus esset, ut ab his septuaginta interpretantibus conscriptus est. nonnulli enim pro eo, quod ab illis dictum est: ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μοθ, posuerunt: ἔσταξεν ἡ ψυχή μου.. quidam autem ex illis non ἐνύσταξεν, sed κατέσταξεν transtulit. et aliud ἐτύσταξεν, aliud ἔσταξεν, aliud κατέσταξεν significare intellegitur. sed nobis neque tutum est translationem septuaginta interpretum transgredi, et sane ratio et sensus dictorum ita admonet, ut recte ac probabiliter uersum translatum intellegamus. est enim cum illis et ita: dormitauit anima mea prse taedio. et superior omnis sermo et consequens humilitatis et infirmitatis confessionem in se habet: cum pauimento anima , cum peccatorum confitentur, cum intellegentiam uiae iustificationum orat. consequens ergo est, ut nunc animam suam prae taedio mortalis habitaculi dormitare conquestus sit, quae nondum iustificationum uiam [*]( 8 uarie V 5 a LXX ex ab his LXX m. 2 R conscribtos est ya 6 ab supr. scr. m. 1R 7 ENY0TA50N # # YXHMOY V ENYITA- ZEN NYIX MOY R ENYZIAZEN NY IXMOI a eNYZIAZeN NYIX MOY p ENYCTIEN H (H a. m. 2) = (in NU. fuit N) ¥YXHMOYS (Y supr. scr. m. 2) V ECTAZeN NYIX MOY R eCTaCuEN NYX MOI c eCTA - zeN NYXMOY p 8 ex illis non non ENYCT AIEN sed KA TECT AIEN V ex illis ZEN sed ra- TECT AZEN R ex illis ZEN sed Ka.TeCTaZeN c ex illis KA- TeCTATeN p tranetulit et om. C 9 aliud £ NYCTAS £ N aliut KAT £ CTA5 £ N (KAT supr. scr. m. 2) significare V aliud CNtCTAZEN aliud ECTAZeN aliud raTCCTAZEN aigniScare R alid (sic) Ka- TeCTaZeN significare C aliud enlCTAZeN aliud eCTA7en aliud KATeCTAZeN significare p 10 nobis supr. scr. m. 1 R p tranlationem R translatione V 11 9ana (a in ras. m. 3) R 12 ao add. m. 2 V intellegimus F1 14 superior (om. et) V 15 confessione V 16 pauimento ex peuimento m. 1 R 17 intellegentiae iustification§ V 18 prae tedio V 19 conq.stns V conquaestus R. )

Sed hic ea ratio seruata est, ut dormitare se, non dormire dicat; quia qui dormit, in ipso somni opere est, qui autem dormitat, antequam dormiat, dormitat. quae et in alio loco ratio seruata est, cum dicit: ecce non dormit neque dormitabit, qui custodit Israhel. sed et illic, ubi meminit: si dedero somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem, dormitationem palpebrarum, somnum uero esse dixit oculorum, quia palpebrarum officium est, ut somnum ex dormitatione concilient. propheta igitur, etsi dormitat, non tamen dormit; atque ob id, ne dormitans obdormiat, subiecit: confirma me in uerbis tuis: id est ut per omnium iustificationum, quas superius memorauit, intellegentiam confirmatus non modo non dormiat, sed iam sine aliqua dormitatione peruigilet.

Ait autem : uiam iniquitatis amoue a me et lege tua miserere mei. promptum fuerat dicere: iniquitatem a me; sed licet infirmitatis suae conscius, cum meminerit in corpore suo uiam inesse peccandi, tamen per timorem dei peccati omnis alienus est. uiam igitur peccati, qua ad peccatum pergere promptum est, amoueri a se deprecatur, id est omnia corporalium uoluptatum desideria auferri, nec temptationem aliquam aut ignorantiae, qua [*](6 Ps. CXX, 4. 8 Ps. CXXXI, 4. Ie ) [*](2 se corr. m. 1 R dormi — tat (eras. e) R 4 sSpni p omni V sic e et, ut uidetur, exemplar codicis R qui autem dormitat dormitat fdormitat r) antequam dormiat VCp qui autem dormitat antequam dormiat R post dormiat R postea in loco ab origine uac. rel. add.: sano Iangesč 5 et om. p 6 ee in uersu exeunte era.'., ecce in uers. ineunte adiec. R 7 istrahel V 8 palfebris et sic etiam in seq. f pro p V h 1 9 uero w = - - = esse R 10 palpebrarum (h add. m. 1) R omnum corr. m. 2 V 13 per add. m. 2 V 14 memorait ex meminit m. 2 V 14 confirmatus ex confirmans m. 2 V 15 dormi = at R sed etiam E 18 et in lege tua miserere mihi R 20 meminit Cpb uiam = = inesse In R uiam esse V 21 di peccationis alienus 5 p dei a peractione peocati omnis alienus est E cf. p. 3.5,10 22 quia ad VR 23 uoluptatem V. )

Dehinc sequitur: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum oblitus. uiam diligunt multi, sed non omnes diligunt ueritatis. et quicumque aut uoluptatum aut diuitiarum aut honorum uiam ineunt, sed et qui doctrinis uagi et incerti et impii differuntur, in uia quidem sunt, sed non sunt in uia ueritatis. sed propheta ex spiritu eius loquitur, qui corpore dicturus postea erat: ego sum uia, ueritas, uita. et quia hoc iudicium est, secundum quod in euangeliis continetur: hoc enim iudicium est, ut, qui credit in me, habeat uitam aeternam, merito propheta ait: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum [*]( 4 Deut. X, 12 sq. 22 loh. XIV, 6. 24 Ioh. III, 15 et 19. ) [*]( 1 ad add. m. 2 V 3 consequetur V 4 ostendit R sit scriptum (scribtum V) VCpb et nunc scs I* 5 tuus om. p 7 domino om. R tui deo om. F ex toto ex toto m. 2 V 9 nn et p tui I* 10 quas t ego Rp ergo add. m. 2 V 11 ambulanti (t m ras.) R ambulandi corr.m. 2 r 12 et nunc forte propheta (profeta V) VCe 13 quod de lege V 14 ad beatitudinem V 16 et om Re 17 multi diligunt VCpE 18 diligunt uiam ueritatis E uoluptate p uoluntatum r 19 sed qui V hereticorum VR 22 dicturus sponte erat I* 23 et uita RpE est om. C quod om. C in om. Cpb 25 ultam ex uiam w. 1 R 26 et om. R. )

Cohaeret autem sibi doctrinae et confessionis sermo; ait enim: testimoniis tuis. domine, noli me confundere, quia ueterum et anteriorum peccatorum ueniam testimoniis domini adhaerendo sit meritus. scit enim uerbis dei dictum esse: ecce e am ut nubem iniustitias tuas et tamquam nebulam peccata tua. dominus potens est omnia ea. in nobis pudoris et confusionis sunt, amouere, si et nos dicere cum libertate possimus: testimoniis tuis. his enim adhaerentes a confusione pudendorum et anteriorum criminum liberamur.

Sed concluduntur omnia suo ordine. suis rebus. superius enim ait: uiam amoue a me, deinde subiecit: uiam ueritatis dilexi, tertium id sequitur: testimoniis tuis. nunc deinde ita finit: in uia praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. pergradus ad id uentum est. iniquitatis , uiae ueritatis dilectae testimoniorum indiuisibili societate, ut in uia mandatorum dei curreretur. sed uia, quae ducit ad uitam, et angusta et tribulata est; angusta, quia diligenter et caute in ea ingrediendum est; tribulata. quia per multas tribulationes et passiones aditur. et insolens propheta existimabitur, qui se hanc uiam currere glorietur ?

Meminit autem inter studium et humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse uirtutem. [*]( 17 Esai. XLIV, 22. ) [*]( 1 enim et ad V cognitionem = = posterius R cogitationS posterius V 3 coheret VR 4 adhaesi testimoniis tuis h. I. om. VRCp std cf. quae secuntur 7 di V di ex uobis uel uerbis corr. m. 1 R ecce add. m. 2 V 8 nebula R 9 ea om. VC quae nobis Cpb pudori et confusioni pb & supr. scr. m. 1 R 10 sint V 11 a confusionS V confusione R 13 sed add. m. 2 V noncluduntur R 14 post amone a me R add. & in lege tua miserere mei 15 adhaesit C 16 tuie om. C finit ex fiet m. 2 V 17 per grado iZ1 18 id ex iniJ uiam iniquitatis C 20 sed = = uia R ad uitam ducit VCpE 21 angUBta ante quia om. R in ea om. R 28 uiam (tam a) hanc E 25 inter add. m. 2 V 26 confessione R. )