Tractatus super psalmos

De consequenti uersu conperi multos uaria sensisse, eo quod non eadem proprietate a ceteris translatoribus ex hebrseo demutatus esset, ut ab his septuaginta interpretantibus conscriptus est. nonnulli enim pro eo, quod ab illis dictum est: ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μοθ, posuerunt: ἔσταξεν ἡ ψυχή μου.. quidam autem ex illis non ἐνύσταξεν, sed κατέσταξεν transtulit. et aliud ἐτύσταξεν, aliud ἔσταξεν, aliud κατέσταξεν significare intellegitur. sed nobis neque tutum est translationem septuaginta interpretum transgredi, et sane ratio et sensus dictorum ita admonet, ut recte ac probabiliter uersum translatum intellegamus. est enim cum illis et ita: dormitauit anima mea prse taedio. et superior omnis sermo et consequens humilitatis et infirmitatis confessionem in se habet: cum pauimento anima , cum peccatorum confitentur, cum intellegentiam uiae iustificationum orat. consequens ergo est, ut nunc animam suam prae taedio mortalis habitaculi dormitare conquestus sit, quae nondum iustificationum uiam [*]( 8 uarie V 5 a LXX ex ab his LXX m. 2 R conscribtos est ya 6 ab supr. scr. m. 1R 7 ENY0TA50N # # YXHMOY V ENYITA- ZEN NYIX MOY R ENYZIAZEN NY IXMOI a eNYZIAZeN NYIX MOY p ENYCTIEN H (H a. m. 2) = (in NU. fuit N) ¥YXHMOYS (Y supr. scr. m. 2) V ECTAZeN NYIX MOY R eCTaCuEN NYX MOI c eCTA - zeN NYXMOY p 8 ex illis non non ENYCT AIEN sed KA TECT AIEN V ex illis ZEN sed ra- TECT AZEN R ex illis ZEN sed Ka.TeCTaZeN c ex illis KA- TeCTATeN p tranetulit et om. C 9 aliud £ NYCTAS £ N aliut KAT £ CTA5 £ N (KAT supr. scr. m. 2) significare V aliud CNtCTAZEN aliud ECTAZeN aliud raTCCTAZEN aigniScare R alid (sic) Ka- TeCTaZeN significare C aliud enlCTAZeN aliud eCTA7en aliud KATeCTAZeN significare p 10 nobis supr. scr. m. 1 R p tranlationem R translatione V 11 9ana (a in ras. m. 3) R 12 ao add. m. 2 V intellegimus F1 14 superior (om. et) V 15 confessione V 16 pauimento ex peuimento m. 1 R 17 intellegentiae iustification§ V 18 prae tedio V 19 conq.stns V conquaestus R. )

Sed hic ea ratio seruata est, ut dormitare se, non dormire dicat; quia qui dormit, in ipso somni opere est, qui autem dormitat, antequam dormiat, dormitat. quae et in alio loco ratio seruata est, cum dicit: ecce non dormit neque dormitabit, qui custodit Israhel. sed et illic, ubi meminit: si dedero somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem, dormitationem palpebrarum, somnum uero esse dixit oculorum, quia palpebrarum officium est, ut somnum ex dormitatione concilient. propheta igitur, etsi dormitat, non tamen dormit; atque ob id, ne dormitans obdormiat, subiecit: confirma me in uerbis tuis: id est ut per omnium iustificationum, quas superius memorauit, intellegentiam confirmatus non modo non dormiat, sed iam sine aliqua dormitatione peruigilet.

Ait autem : uiam iniquitatis amoue a me et lege tua miserere mei. promptum fuerat dicere: iniquitatem a me; sed licet infirmitatis suae conscius, cum meminerit in corpore suo uiam inesse peccandi, tamen per timorem dei peccati omnis alienus est. uiam igitur peccati, qua ad peccatum pergere promptum est, amoueri a se deprecatur, id est omnia corporalium uoluptatum desideria auferri, nec temptationem aliquam aut ignorantiae, qua [*](6 Ps. CXX, 4. 8 Ps. CXXXI, 4. Ie ) [*](2 se corr. m. 1 R dormi — tat (eras. e) R 4 sSpni p omni V sic e et, ut uidetur, exemplar codicis R qui autem dormitat dormitat fdormitat r) antequam dormiat VCp qui autem dormitat antequam dormiat R post dormiat R postea in loco ab origine uac. rel. add.: sano Iangesč 5 et om. p 6 ee in uersu exeunte era.'., ecce in uers. ineunte adiec. R 7 istrahel V 8 palfebris et sic etiam in seq. f pro p V h 1 9 uero w = - - = esse R 10 palpebrarum (h add. m. 1) R omnum corr. m. 2 V 13 per add. m. 2 V 14 memorait ex meminit m. 2 V 14 confirmatus ex confirmans m. 2 V 15 dormi = at R sed etiam E 18 et in lege tua miserere mihi R 20 meminit Cpb uiam = = inesse In R uiam esse V 21 di peccationis alienus 5 p dei a peractione peocati omnis alienus est E cf. p. 3.5,10 22 quia ad VR 23 uoluptatem V. )

Dehinc sequitur: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum oblitus. uiam diligunt multi, sed non omnes diligunt ueritatis. et quicumque aut uoluptatum aut diuitiarum aut honorum uiam ineunt, sed et qui doctrinis uagi et incerti et impii differuntur, in uia quidem sunt, sed non sunt in uia ueritatis. sed propheta ex spiritu eius loquitur, qui corpore dicturus postea erat: ego sum uia, ueritas, uita. et quia hoc iudicium est, secundum quod in euangeliis continetur: hoc enim iudicium est, ut, qui credit in me, habeat uitam aeternam, merito propheta ait: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum [*]( 4 Deut. X, 12 sq. 22 loh. XIV, 6. 24 Ioh. III, 15 et 19. ) [*]( 1 ad add. m. 2 V 3 consequetur V 4 ostendit R sit scriptum (scribtum V) VCpb et nunc scs I* 5 tuus om. p 7 domino om. R tui deo om. F ex toto ex toto m. 2 V 9 nn et p tui I* 10 quas t ego Rp ergo add. m. 2 V 11 ambulanti (t m ras.) R ambulandi corr.m. 2 r 12 et nunc forte propheta (profeta V) VCe 13 quod de lege V 14 ad beatitudinem V 16 et om Re 17 multi diligunt VCpE 18 diligunt uiam ueritatis E uoluptate p uoluntatum r 19 sed qui V hereticorum VR 22 dicturus sponte erat I* 23 et uita RpE est om. C quod om. C in om. Cpb 25 ultam ex uiam w. 1 R 26 et om. R. )

Cohaeret autem sibi doctrinae et confessionis sermo; ait enim: testimoniis tuis. domine, noli me confundere, quia ueterum et anteriorum peccatorum ueniam testimoniis domini adhaerendo sit meritus. scit enim uerbis dei dictum esse: ecce e am ut nubem iniustitias tuas et tamquam nebulam peccata tua. dominus potens est omnia ea. in nobis pudoris et confusionis sunt, amouere, si et nos dicere cum libertate possimus: testimoniis tuis. his enim adhaerentes a confusione pudendorum et anteriorum criminum liberamur.

Sed concluduntur omnia suo ordine. suis rebus. superius enim ait: uiam amoue a me, deinde subiecit: uiam ueritatis dilexi, tertium id sequitur: testimoniis tuis. nunc deinde ita finit: in uia praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. pergradus ad id uentum est. iniquitatis , uiae ueritatis dilectae testimoniorum indiuisibili societate, ut in uia mandatorum dei curreretur. sed uia, quae ducit ad uitam, et angusta et tribulata est; angusta, quia diligenter et caute in ea ingrediendum est; tribulata. quia per multas tribulationes et passiones aditur. et insolens propheta existimabitur, qui se hanc uiam currere glorietur ?

Meminit autem inter studium et humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse uirtutem. [*]( 17 Esai. XLIV, 22. ) [*]( 1 enim et ad V cognitionem = = posterius R cogitationS posterius V 3 coheret VR 4 adhaesi testimoniis tuis h. I. om. VRCp std cf. quae secuntur 7 di V di ex uobis uel uerbis corr. m. 1 R ecce add. m. 2 V 8 nebula R 9 ea om. VC quae nobis Cpb pudori et confusioni pb & supr. scr. m. 1 R 10 sint V 11 a confusionS V confusione R 13 sed add. m. 2 V noncluduntur R 14 post amone a me R add. & in lege tua miserere mei 15 adhaesit C 16 tuie om. C finit ex fiet m. 2 V 17 per grado iZ1 18 id ex iniJ uiam iniquitatis C 20 sed = = uia R ad uitam ducit VCpE 21 angUBta ante quia om. R in ea om. R 28 uiam (tam a) hanc E 25 inter add. m. 2 V 26 confessione R. )

Inusitatam ac nouam deprecationem prophetae in primo quintae litterae uersu inuenimus. ita enim coepit: legem , domine, uiam iustificationum tuarum; sed rationem consequi uersus huius ex latina interpretatione difficile est. per condicionem enim communis sermonis nostri non ita absolute potuit uirtus uerbi et hebraici et graeci explicari. Graeci namque ex transtulerunt: , KVQVS, TCOV GOV. orat enim in hoc uersu, ut sibi lex statuatur iustificationum; et quod graece est , ad eiusdem sensus intellegentiam latinitas explicare non potuit. propheta ergo orat, ut uiae iustificationum suarum legem sibi dominus constituat, id est, ut qua lege uiam iustificationum dei , intellegat et sciat. non enim tantum ait, sed uiae postulat legem.

Et quae tandem iustificationum lex erit? nam in communibus et in terrenis uiis legem meminimus esse in spatii [*](2 legem pone h. I. VRC sed. cf. lin..5 uiae h. I. Vp sed injx. et V tuam; et ita Hilarium sacrum textum legisse non solum consensus optim. codicwn in seq. et textus graecus monstrare uidetur, sed ipsa etiam llilarii explicatio; nant ibi primum de difficultatibus huius interpretatioiw latinae loquitur, deinde ipse uini uerborum graecorum lucidius latine exprimere conatur in sua explicatione uiam in uiae mutars 5 quarte p uersu om. V 6 uiam VRe uiae Cpb 7 interpraetatione R interrogatione V 8 sermonis nostri communis pb 9 exhebreici I 10 NOMOYETHCON MOY KYPie TON OAON AtKAtLJMATONCOY V Nll MOEIN CON MO IRIPTEIN NODONI VINblKARIVM AECNIM R mil. Cp* (itaque, nisi omnia fallunt, Hilarius in h-xtu gracco legit vo/*oairijSov not eel.: et quod a nobis facile redditur "benimme ntir burd) ein G5efeţ\ ben 2Beg betner eaşungen", postea ipse latino. sermone lucidius, quam uersio latina antiqua, interpretari sludet his uerbis: orat, ut uiae iustificationum suarum legem aibi dominus constituat. sic omnes dubitationes apud Bened. et Sabatier tolluntur.) 12 quod — (d ei a uel u corr. m. 2%) R NO- MOYeETHON V NOMOTETECON (ECON in ras. 8) R NOM rr n rt n 00 eT NON C NOnO0anon p 13 eius r lSuiaeT 16adeatet intellegat C et ante sciat om. R 18 iustificationis RCe 19 et terrenis pE spatii mensuris (om. in) V in spatiis mensuris C in spatiis mensuras JiE. )

Scit esse uiam testimoniorum, cum dicit: in uia testimoniorum tuorum delectatus sum. scit esse praeceptorum, cum ait: in uia praeceptorum tuorum cucurri. nouit esse uiam legis, cum beati sint, qui in lege domini. scit esse hanc uiam iustificationum [*]( 15 Ps. cxvni, 18. 18 Ps. CXVHI, 14. 20 Ps. CXVIII, 32. 21 Ibid. 1. ) [*]( 1 uia V 2 statuantur Cp cum — disponitur om. Cp 3 refecn tione Re refectionis C interuella C 4 dimSsa V dimesa (e t. ras.) R sint p 5 uiae om. p 6 et non VRCe constituta R in colfinam V 7 et nubis — columna ignis om. R populo Cp 8 de die VRCp (cf. Draeger Synt. p. 628) die e sed die b 9 ad cum V placito deum R diu in hisdem VRpe et diuino hisdem C 10 prouehibatur ex prohibatur m. 1 V 11 nubes V die ex dic m. 3 R uia V 12 si supr. scr. R stationes ex stationis R mansionesque ex mansionesquae VR 18 magna om. Cp 15 propheta frequenter C considerabo 0 ex considera m. 1 V 16 non iam CpE issti sae V legis VRC >J-. Acad. p. 31 17 sed uiae iustificationS C sed uiam iustificationum Re sed iustificationum V poposcit Vpe 18 esse uiam iustificationum R cfl dicit supr. scr. m. 1 R 19 tuorum om. R deleotasum C 90 oum dicit C uiam (om. in) pE tuorum om. RC 21 sunt pE. )

Sed in quam hanc legem orat institui? scilicet at exquirat eam. lex erat iustificationum per Moysen scripta, et hanc propheta operibus exercebat non ergo hanc statui sibi orat, iam statuta erat et ab eo religiose agebatur, sed eam, quam optat inquirere. quid ergo optat inquirere? finem scilicet legis. et quis erit finis legis ? apostolum audiamus: finis enim legis Christus est. sed per has iustificationum uias, quibus statuta lex fuerit, finem legis optat exquirere, neque solum exquirere, sed semper exquirere. ait enim ita: exquiram eam semper. officium exquirendi' non suffecerat per uoluntatem, nisi etiam indefessa ab eo temporis continuatione gereretur. [*]( 8 Matth. XIII, 63. 21 Rom. X, 4. ) [*]( 1 depraecatnr R praecatur V 4 perfeotam ex fectam m. 2 V uiam teneri C ó hereticorQ VR probant CpE 6 scimus etiam E 8 dinitis ex de dinitis R patrisfamilie se exemplo Cp 9 noua et uetera V niae legem — instifioationll in marg. add. m. 1 R 10 desideaiderat V1 11 finis F1 12 exoidentes R opinionis V 18 erat om. R 20 et qui C 22 optat perquirere V 28 ita enim ait VCpE 94 ut quiram C et exquiram pE 26 per uoltitatum V1 26 pE post gereretur inser. D. 34: da mihi intellectum et scrutabor legem tuam et Beroabo eam in toto corde meo. ) [*]( UII. HlUtr. Plct. pari I. ) [*]( 26 )

In prouerbiis Salomonis scriptum meminimus: inintellegenti sapientiam interroganti sapientia deputatur. quo sensu id ostendi uidetur, quod, qui non intellegat et sapienter interroget, sapere credatur. hoc itaque eo proficit, quia propheta in lege manens et secundum apostolum

ex octauo die circumcisus et secundum genus ex tribu Iuda et secundum gratiam corporeae unctionis et rex electus et Christus et secundum sacramentum natiuitatis dignus, cuius filius Iesus Christus esset, tamquam peregrinus legis orat: da mihi intellectum, et scrutabo legem tuam et seruabo eam intotocorde meo. nondum ergo seruat, nondum scrutatus est, nondum intellegit. non ergo de ea lege loquitur, in qua natus est, eruditus est, operatus est, propheta. sciens itaque primam partem esse prudentiae, ut quis, quod non intellegit, sapienter interroget, ut, quod ignorat, intellegat: idcirco intellectum ut accipiat rogat: sciens uero adepto spiritu intellegendi studio opus esse ait: et scrutabo legem tuam. autem fructum in repertae rei custodia esse cognoscens dixit: et seruabo eam. intellegens uero perfectam diligentiam in toto esse cordis officio consummauit omnem sermonis sui ordinem dicens: da mihi intellectum et scrutabo legem tuam et seruabo eam in toto corde meo. [*]( . 1 Prov. XVII, 28 (LXX). 6 Phil. III, 5. ) [*]( 1 solomonia V inintellegenti sapientiam scripsi ἀνοήτῳ ἐπεϱωτήϭαπι ØOIpls. LXX) inintellegentia pientiam V inintellegendo sapientiam Rb inintellegendum sapientiam C intelligendo sapientiam p ignorando ... int sapientiam e 2 roganti C sapient roganti p(A) sapienter interrogantibus e sapientia deputatur ex sapientiam corr. m. 2 V 8 quod ex quid V 4 sapere credatur in marg. infer. add. C profecit r 6 octaua die E octaui diei VC circumciso C circumcisio V 7 gratii V gratia R 8 et sacramejito Cpe 9 lhs xps V christus R 11 sorutabor RCpE 12 inter ergo et seruat 4-5 litt. eras. R 14 in qua eruditus est V profetat VR 15 ut quisque V non add. m. 2 V sapientes b et quod RpE 16 ignorabit V (fort. legendum ignorauit) 18 et om. V scrutabor RCpE cf. Sabatier II, 235 19 fructum repertae rei custodiam esse b fructum (fructus C) huius rei custodiam esse Cpe r et scrutabo eam R 20 perfecta V 21 consummabit 'R omnis C. )