Tractatus super psalmos

Alius hic in rememorationem psalmus est; nam tricesimo et septimo eadem inscriptio est. ex ipsa autem uerbi [*]( 4 Rom. II, 28 sq. ) [*]( 8 habraae V 4 qui in manifesto Iudaeus sed qui in occulto Iudaeus et qui in spiritu scripsi cf. Sabatier III, 603 qui in (in add. m. 2) occulto iudaena sed qui in occulto iudaeus sed qui in spñ V qui in manifesto iudaeus sed qui in occulto d' qui in occulto iudaeus sed qui in spiritu RPT qui in carne Iudaeus sed qui in spiritu E locus nota aberratione dcprauatus 6 iude supr. scr. R iudae PT 7 ac ne — iudeae (sic) in marg. infer. add. m. 2 V ac ex hac R impius ciuitates P tu impius ciuitatis T impius ciuitatum e impina ciuitatis b 8 secundurnem carne V uindicare V 9 eorum ex meorum V 10 generis ex gens P 11 in xpo est et petro est et petrum corr. m. 1 V 12 aliut V 13 in omnia saecula YPTE Explicit psalmus LXVIII incipit psalmus LXVIIII feliciter V et sic R omisso feliciter, Expl. psSl LXVIII incp psal LXVIII (sic) P Expl. de psalmo LXVIII incip. de LXVIIII T 16 in comemoratione h. I. V, om. titulum RPT 20 in rememorationẽ V in rememoratione RPTE nam in XXX et Vll V 21 in soribtio VP. )

Domine deus, in adiutorium meum intende. piae confessionis haec uox est, adiutorium a domino et deo sperare; sed plus hic nunc, quam in deprecationibus sperandi auxilii solet, sermo significat. uideri enim id potest, qui in adiutorium positus sit super potentem, nunc in adiutorium, in quod positus est, ut intendatur orare. et quis hic sit. non ambigitur ex psalmo, in quo inest scriptum: posui adiutorium super potentem, exaltaui electum deplebe mea. inueni Dauid seruum meum. et ne aliquid in 15 [*]( 23 Ps. LXXXVIII, 20 sq. ) [*]( 2 edocemur VPT rememorationes V 3 et conpetit V incedere P i 4 expetat PTb 6 in anteriorem V 8 pro nobis don V 9 consistit ex constitit m. 2 V 10 psalmus saluificatae sion PT 11 iudae PTb conclusus est add. m. 2 V 12 in ea VBP rememoratione in T' et retributionis om. V 18 in sanctos ex in sancto R in sfo V sed in illum dauid om. V 14 in fine VRPT 15 nominis (is in ras. 3-4 litt.) R proprietatem V1 narrationem R 16 fine ex sine m. 2 V 19 hic num VP 20 auxili V auxilii ex auxilio m. 1 R sola m. 3 in ras. R potest ut qui Ve, an potest eum qui ? 21 positus sit- in quod om. V 28 ineat scribtum est 1* adiutorium meum super VRe sed cf. Abh. IV, 84 24 et exaltaui RPTE 25 et ne aliquid seruum in illud V. )

Nunc ergo, qui aduersum potentem positus sit adiutor et qui intendi in adiutorium suum precatur, poenam in eos, qui sibi aduersantur, expostulat dicens: confundantur et reuereantur, qui quaerunt animam meam: auertantur retrorsum et erubescant, qui cogitant mihi mala. auertantur statim erubescentes, quidicunt mihi: euge euge. ex uerbis loquellae sermonisque nostri diuinus sermo pendendus est. pudor et confusio ex dedecore est, auersio ex repulsa est; reditus uero non in alia loca magis quam in ea est, unde digressio est. qui quaerunt ergo animam sancti huius, qui in adiutorium suum orat intendi, primum confundentur, post etiam auertentur, dehinc auertentur non in alia, sed retrorsum. et idem est dictorum ordo, qui et rerum. confundentur enim eius animam quaerendo, quem cum peremerint, scient eum uiuere: quia deus uitae et resurrectionis est dominus. dehinc postea auertentur, ne occurrant cum sanctis obuiam Christo in nubibus raptis. postremo auersio non in [*]( 1 Ps. LXXXVIII, 28. 5 Ibid. 88. ) [*]( repes 1 iessae V iesse RPTE possit h. I. V R sed cf. lin. 4 2 gentes R = = ac snper (eras. in?). R 4 soli om. PT 6 sedes RPT 8 aduersũ (.wpr. scr. m. 3) R 11 reuertantnr pro reuereantur coni. Bened. in adn., sed cf. p. 343, 15 12 retroreli — auertantur in marg. add. R retroraam om. VPT qui nolunt mihi R 18 uocibrn auertantur statim T in marg. infer. a adscr. reuertentL retrorsQ 14 loquae = lae (eNU. 1) R loquelae PTE sermonisque ex sermonis m. 2 V nostrae V 16 auersi ex se repulsa est V 17 qui ergo quaerunt ergo corr. m. 2 V 18 qui adiutorium V orat add. m. 2 V 19 non alia V 20 qui = = rerum (re m. 3 in ras. 3-4 litt.) R qui rerum VT 21 peremerint ex peremerent m. 1 R 24 rapti PTe auersi non in RPT auersi non ibunt in e. )

Sed post hanc de impiis precationem, quia rememorationis erat psalmus, pro sanctorum quoque fuit spebus orandum. sequitur enim: exultent et laetentur in te omnes, qui quaerunt te, et dicant semper: magnificetur deus, qui diligunt salutare tuum. ut confusio et reuerentia iusti animam quaerentibus, ita exsultatio et laetitia quaerentibus deum, quia secundum prophetam resurgent alii in confusionem, alii in laetitiam. et ut retrorsum erubescentes auertantur, qui mala cogitant, qui dicunt euge euge, ita qui salutare dei diligent ad confessionem magnificetur dei proficiunt, ut ex gratia indultae sibi a deo exultationis laudis confessio augeatur. non enim aliquo deus, qui idem atque aeternus est, indiget, aut quicquam in rerum naturis et mentium opinionibus est, quod expectet. quod enim incremento demutabile est, id detrimento saepe demutatur. deus autem, qui idem origo et causa gignentibus est, ad aeternae beatitudinis naturam sibi ipse sufficiens [*]( 3 I Cor. 16, 51. 9 Maro. XV, 81. 17 Dan. XII, 2. ) [*]( 1 ali V retrorafl supr. tcr. m. 3 R et retrorsum V enimpoenae om. R 2 indicitt V iudicio R infima ex infirma R 6 animam insti et E male R 7 resurrectione R et reseurrectione corr. m. 2 V 8 k in inferna R 11 de post V praecationem V R praedioationem W rememorationea V1 14 dS VP dominus Rb 16 deum est b 17 qui R 18 et om. R auertentur TE 19 diligunt P'T 20 ad confewione V nt om. P indulgSti sibi d5 V 512 aliquid PT idem i adq. V dem adque R om. PT 24 post detrimSto repetitum demutabile tkl. ro. 2 V 26 mutatur VPTe quidem R quide P qui et T 26 ad add. m. 2 V. )

Oportuit autem psalmum, qui rememorationis in finem est, digno rememorationis ipsius fine concludi. sequitur enim: ego autemegenus et pauper sum; dominus adiuuat me. adiutor meus et liberator meus tu domine, ne tardaueris. neque regis dignitati neque regni opulentiae paupertatis atque inopiae professio congruit, sed ei, qui, ut nos ditesceremus, pauperem se praestitit, cui ne ad paschae quidem cenam nisi quaesita et aliena domus fuerit adiuuari se itaque rogat. in forma enim serui oboediens usque ad crucis mortem factus est. citum quoque auxilium, ut liberetur, orat, ne quae rememorationis tarditas sit, qui et ipsas illas passionis moras non ferens proditori dixerit: fac, quod facis, cito, dum liberari in se susceptae carnis infirmitatem maturatae resurrectionis uirtute festinat dominus noster Iesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen. [*]( 20 Ioh. XIII, 27.- ) [*]( . 1 nec quod aliunde expetat dereliquit T aliumde V1 expectat R 2 suorum om. V 5 quotiens (eras. q) . R quotienscumque TE cf. Acad. p. 29 optandi ex optande m. 1 R 7 esius corr. m. 1 V 8 iucrementa ex incremente m. 1 R noscente TrRP 9 in fine est VRPT . •/. 11 egenus su R deus adiuua me E 12 meus es domine R 14 inopiae add. m. 2 V ei qui T eius qui VRP eius uox est qui E 15 pasche T pascae R 16 caenam R coenam PTE quaesitam V 17 serui ex saeui m. 2 V 18 nt er uelut m. 2 V neq RT ne qua ex ne q. m. 2 V ne qua P cf. Acad. p. 29 et F. Neue Formenl. 11, 224 19 qui add. m. 2 V 20 uerens V cito om. VRPT 21 liberari ex liberarem m. 2 V post maturatae dtsitl. f. 65 T, f. 66 incip. prolog. in cantica quindecim graduum: Psalmorum tituli Če'. dominua nosteramen om. RPe Explicit psalmus LXYIIII incipit psalmus XCI feliciter m m V Explicit psalmus LX VUII incip-t psalmus CXVIII alleluia aiF R] deest subscriplio in P, ubi in fol. seq. 104 legitvr: Exposicio quindęcim gradvv beati Hylarii pictauensis episcopi. Psahnorum tituli cet. )

Bonum est confiteri domino et psallere nomini tuo, altissime, et reliqua. post legis tempora et cognitionem ueritatis conuenit corpus ipsum potius quam umbram corporis contueri. lex enim eorum, quae* in domino nostro Iesu Christo inplenda erant, speciem conplectitur; non ipsa ueritas, sed in ea meditatio ueritatis, utilis fide potius quam effectu, imitatione quam genere. ea enim, quae obseruari praecepta sunt, non uirtute efficientiae ipsius utilia erant, sed obseruantium fide salutaria, ut sacrificiorum diuersitates et holocaustomatum religiones et circumcisionis cura et sabbati otium. haec enim omnia et praetermissa culpam habebant et gesta sub futurorum fide proderant, sicut ait beatus apostolus: prius autem, quam ueniret fides, sub lege conclusi custodiebamur in ea fide, quae incipiebat. reuelari. itaque lex paedagoga nostra facta est in Christo, uti ex fide iustificemur. at ubi uenit fides, iam non sumus sub paedagoga; omnes enim filii estis fidei. ergo quotienscumque aliquid ex lege relegitur, in opere praesentium mandatorum speculum futurorum est contuendum. et erat quidem congruum de singulis superius conprehensis adferre rationem, ut secundum apostoli doctrinam uniuersa intellegerentur fide futurorum potius quam uirtute ipsius efficientiae profuisse; tamen in unum congesta omnia audientibus ne non tam cognitionem potius quam onus adferant, unam ex superioribus partem retractemus et eam scilicet, quae; tempori [*]( lo Gal. ill, 23 sq. ) [*]( 1 de titulo psalmi XCI om. V 3 bonum — reliqua om. V 7 ltm xpo spemciem corr. m. 2 V 8 utilis coni. Bened. et illis Vr 11 obseruantiaum corr. m. 1 V fide ex fidelium m. 2 V 12 holocaustumatum V1 .13 otium ex cotium m. 1 V 16 custodiebar 1'1 17 pedagoga V 18 ex fidei corr. m. 2 V ad ubi r 19 fili r 20 relegitur ex religitur m. 2 V 21 contuendum — fide futurorum in mary. m infer. add. m 2 V 25 audientib. non tam r 26 una orr. m. 2 V 27 superiorib. ex superi m. 2 V. )

Et de otio quidem diei huius multa praecepta sunt. nam et in ea dominus perfecta mundi huius soliditate requieuit; scriptum est enim: et requieuit deus in die septima ab omnibus operibus suis, quae inchoauit facere. et rursum haec eadem sanctificatur in lege ab eo, ut omne opus agi uetitum sit, sicut scribitur in Exodo: in mente habete diem sabbatorum sanctificare eum: sex diebus operaberis et facies omnia opera tua; septimo autem die sabbata domini dei tui: non facies in illo die ullum opus. ergo sabbato et quies dei est et hominum otium. sed quid hoc proficiet ad psalmum, in quo in factura dei gaudium est, et profundae cogitationes eius. et exurendus peccator ut fenum, et iustus ut palma florescens et multiplicandus ut cedrus? nulla hic diei septimi requies, nullum humanorum operum otium decantatur. ergo quia nihil in psalmo de requie huius sabbati continetur, proprietas requietionis et sabbati, quod in lege praescribitur, requirenda est in psalmis. legimus itaque de impiis dictum: sicut iuraui in ira mea, si intrabunt in requiem meam. deus in sacramenti religione confirmat, non adituros requiem suam; non, ut opinor, huius sabbati requiem significat, in qua post mundi aedificationem scribitur quieuisse. nam sollemnitatem ac laetitiam diei huius omnes Iudaei in eam gloriantes introeunt, ei [*]( 8 Gen. II, 2. 11 Exod. XX, 8 sq. 28 Pe. XCIV, 11. ) [*]( 1 necessario F1 quia ex qua m. 2 V 2 scribtnraram V 4 quoque ex quo m. 2 V 7 in eam V 8 requiebit r 10 ab eo Yr adeo b 11 in raentera V 12 habete Vr habeto b 14 sabbata V 6f i Sabatier I, 176 sabbati r sabbatum b 15 n illum diem V illo die r in in illa die b 17 factumra corr. m. 2 Ffactura rb 18 exurendus scripsi cf. Sabatier 11, 185 et Stud■ 1889 p. 320 ezurgendus Vrl exoriendaa r'b iustum P 93 ita V 27 solemnitatem rb 28 fort. in ea cf. Stud. I. c. )

Dehinc cum omnibus omnino sine exceptione aliqua nihil operis agere. sed in otio quiescere iussum sit, quomodo rursum dominus sabbatum soluit dicens: nescitis, quia sacerdotes in templo sabbatum uiolant et sine crimine sunt? ergo non haec quies sabbati nec hoc eius est otium, cum quando non quiescentes in sabbato maledicti sint * * * * * * ** * * * * * * * * * * * * * * sub legem firmitatis accipiens. si sol signaque cetera cursus suos obeunt et habent ab eo permanendi in his, in quibus sunt, substantiam, a quo in hos cursus atque in haec officia conposita sunt, si terra fructus suos profert materiem fecunditatis in dies sumens, per quam ei secundum temporum uices quaedam fertilitatis natura subiecta est, si cotidie animarum origines et corporum figurationes occulta et incognita nobis diuinae uirtutis molitione procedunt: et magnum est muneris tanti dona sentire. cum tamen eorum institutio nesciatur. sed haec etsi opus dei sunt, uerum in his labor nullus est. et quamquam habeant ex auctore suo ac dominante, quod talia sunt, non tamen eum, a quo orta et per quem cotidie talia sunt. defatigant.

Et haec quidem magna dei opera sunt, caelum continere, solem cum astris ceteris luminare, sementis terrae incrementa sufficere, hominem firmare, animam reprouehere: sed longe [*](8 Matth. XII, 5. ) [*]( 3 di est reqaietionis dl quod V 5 optineant r 7 sed in ez sine ",. 2 V 10 quies est sabbati rb eius otium est rb 11 quattuor uersuum spatio uacuo in marg. addidit m. 2: hic deest quod addendum ert V in r add. m. 2 hic deest 16 substantia Vr officio V 17 templorum V1 uicem rb 21 nesciatur ex nesciatuis m. 2 V 22 est t MHUS rb 23 dominante V dfiante r donante 6 25 sun V defitiar e gant V 26 et quidem haec rb 27 luminesumentis corr. m. 2 V 28 hominem — reprouehere om. r. )

Ut autem absolutius intellegere possimus, quae operatio dei sit et quomodo operans pater operatur et filius. originem dicti huius nosse debemus. inter ceteras enim curationes, quibus se dominus in carne hominis deum docebat sub uisibili materie potestatem inuisibilis uirtutis ostendens, paralyticum triginta et octo annorum in natatoria porticus Salomonis inuenit expectantem alicuius auxilium, per quem ad motum aquae per angelum incitatae deuehi posset. erat autem hoc et in tempore et in homine uirtutis, ut, cum fons piscinae commotus esset, ille, qui primus aquas esset ingressus, omnem infirmitatem, qua adflictaretur, euaderet. erant autem haec et praesentium effectibus utilia et futurorum speculo imaginata, cum angelo ad aquas uocante omnium aegritudinum prompta esset abolitio. hunc ergo paralyticum die sabbati dominus ubi uidit, uerbo curat, praecepto salutem infirmantis efficiens. dicit ergo paralytico: surge et tolle grabatum tuum et ambula. iam non solum sanus paralyticus, sed etiam oneri utilis factus est. Iudaei paralyticum uiolati sabbati arguunt dicentes: sabbatum est et non licet tibi tollere grabatum tuum. quibus respondit: qui me fecit sanum, ille mihi dixit: tolle grabatum tuum et ambula, eundem auctorem facti sui praeferens, quem salutis, ut non existimaretur ab eo culpa uiolati sabbati posse proficisci, cuius in uerbo humani corporis instauratio constitisset. ergo quia paralyticum dominus curasset in sabbato, ubi facti ueneratio consequi debuisset, illic Iudaeorum omnium odium commouetur. quibus dominus respondit: pater meus usque modo operatur. et ego operor. [*]( 16 Ioh. V, 8. 18 Ibid. 10. 20 Ibid. 11. 26 Ibid. 17. ) [*]( 1 ut om. V 2 operante patre dubitanter coni. Bened. 8 cetera V curatione V 6 paraliticum r 6 XXX et VIII V cj. F. Neue Formenl. //, 133 triginta octo rb aiin- V in natatoriae V solomonia V 7 ad modum V 10 esset ingressus eeaet corr. m.2 V 11 euadere T 18 egri- tudinum r aegritndinem V oblitio V 14 dff V 16 anrge tolle rb gra- 1 battum V 18 nolati carr. m. 2 V 19 et non ex et m. 2 V non rb grabattum « grabatum m. 2 V 21 grabattQ V 22 proferens rb 24 dns ex dfis et m. 2 V 96 dS V. )

Sed' surgit hic ad uiolati, ut putabant. sabbati grauior indignatio, quod patrem suum deum dixerit, aequalem se faciens deo. sed unde hic Iudaeis dolor est? non enim ita locutus est: deus pater meus est. sed uim adtulit ueritas, et confessionem inuitis ratio extorsit; deo enim esse aequalem opera loquebantur. illi irascuntur quae non audiunt, et pati nolunt quod ignorare non possunt: et hoc in Christo oderunt, quod eos intellegere est necesse. opus ergo patris in quo est? in eo scilicet, quod agit filius; ait enim: non potest filius facere a se quicquam. nisi quod uiderit patrem facientem. non utique sibi uirtutem ademit. sed obsequio paterno deuinxit arbitrio. non enim nudo sermone significat: non potest filius facere, sed adiecit: a se quicquam, nisi quod uiderit patrem facientem. ergo omne, quod facit ille, famulatus est, quia non a se quicquam, sed id, quod uiderit, facit: ministerium ueniens de exemplo non operis, sed uoluntatis, quia opus patris in uoluntate est. id enim dominus ait: non ueni uoluntatem meam facere, sed eius, qui me misit, docens non aliud uelle se quam quod uellet ille, qui eum miserat. ergo uoluntatem patris filius tamquam exemplum operationis introspicit, quia omnia intra paternarum cogitationum prouidentiam quadam futurarum rerum praedestinatione formantur. introspicit autem per mutuam caritatem atque naturam; ait enim: pater diligit filium et omnia demonstrat ei. quae ipse facit. ita et huic dei, ex quo ipse deus natus est, uoluntatem nosse peruium est : et illi, quod uoluntatis suae cognitionem filio congenuerit, est benignum.

Ergo ad sabbati diem, ex quo odium commouebatur, responsum est: pater meus usque modo operatur. et ego operor. est ergo opus dei sabbato? est plane: nam [*](9 Ioh. V, 19. 18 Ioh. VI, 38. 24 Ioh. V, 20. ) [*]() [*]( 2 dill add. m. 2 V 6 loquebantur ex loquibatur m. 2 V irascutur ex nasoQtur m. 2 V quod non audiunt rb 10 a se facere quidquam b 11 uirtutem sibi rb obsequio se paterno rb 12 mundo sermone V 13 ab se quidquam b 14 omne om. rb 19 quam om. V 20 qui miserat ex qui me miserat m. 1 V 21 omnia om. r 24 adque V 25 ita ut huic,. 26 peruium ex puerum m. 2 V 28 quo ex quominus m. 2 V. )

Quia ergo opera dei exstant, quae sit eius requies quaerenda est. dei itaque opus, opus Christi est; uerum et requies dei deus Christus est, quia ita omnia, quae dei sunt, in eo uera sunt, ut his pater quiescat. perfectus enim a perfecto est, quia, ut apostolus ait, omnia ipsi constant, et sicut de se ipse testatus est: sicut habet pater uitam in semetipso, ita et filio dedit habere uitam in semetipso; et rursum apostolus ait: quia in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. itaque quod in eo est uel quod ipso perfectum est, neque iam, quod subsistit ac manet, eget atque expectat aliunde, sed caritate patris atque uirtute. ita et in filio uita est, ut, licet sit natus ex patre, tamen in ea uita, in qua et pater uiuit, existat. nam et in eo uniuersorum, quae deinceps crearentur, principia constiterunt; et in eo uniuersa contemplans consummatis per eum [*]( 17 Coloss. I, 17. 18 Ioh. V, 26. 20 Coloss. II, 9. ) [*]( 4 requiee ex quies m. 2 V 5 ita ex ut ita rra. 2 V 6 alterum operatur add. m. 2 V 7 quia ex eo est b omnia haec omnia opus V 8 quia ista r operante coni, Bened. 11 adque V non est in deo requies b 18 requies om. r quaerendum est coni. Bened. in adn., fort. recte 14 uerum et — Christus est om. r 16 a add. m. 2 V 17 quia apostolus ait V 18 de se ipso b . 19 ita et filio — in semetipso in marg. super. add. m. 2 V 22 pro uel quod ipso Bened. in adn. t coni. uelut in ipso 25 uiua corr. m. 2 I' 26 uniuersarum V constituerunt V. )