Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sed radix maxime iniquitatum in pecuniae cupiditate est; quam qui adpetit, grauissimse tempestatis naufragio mergetur. sequitur enim: nolite sperare in iniquitate et in rapinas nolite concupiscere.. diuitise si fluant, nolite cor adponere. magnae enim in his desiderii sui et amoris inlecebrse sunt: rapiunt ingenia mentesque pendulas adprehendunt. non solum itaque non concupiscendae earum rapinse sunt, uerum ab his uoluntas nostra, etiam si praebeantur fluantque, referenda est, ne desideratae cupitaeque dominentur. non enim hsec spebus nostris bona sunt coaeterna, neque nobiscum aut condescendunt in infernum aut conresurgunt de inferno. fides, pietas, continentia, benignitas expetenda est, et maxime dei cognitio sectanda est. ceterum haec uana et per naturam sui ad omnem iniquitatum necessitatem captiosa uitanda sunt..

Et quod illud magis ad spem seternitatis expetendum esset, propheta subiecit dicens: semel locutus est deus, duo haec audiui, quia potestas dei est, et tibi, domine, misericordia, quia tu reddis unicuique secundum opera eius. semel deo loquente duo audiuit; et necesse est ea sibi esse conexa, quse sub unius sermonis significatione sunt cognita. ad deum namque in exordio psalmi propheticam confessionem retulerat dicens: nonne deo subdita erit anima mea? ab ipso enim salutare meum. depellendus itaque absolute fuit Iudaicse impietatis furor: ut in deo patre significari doceretur et filius, ut nunc in uno etiam [*](2 tempestatis ex tempestates R mergitur (ex mergetnr P) PTE 8 et om. V 4 ai affluant Re 5 magna P om. V etenim ex enim m. 1 (?) V in hisce E 6 mentieque V' 7 adpraehendnnt VR 9 refrenanda est Te cupitaeque ex eupiditateque m. 2 V dominentur ex dominantnr P om. V 10 speciebus P coaeternae V aeterna PT neque nobiacum ex neque neqiscum R que nobisoum V 12 fidis V benigneitae corr. m. IV expectanda eat P 17 estet V 18 haaec P 19 reddes RPTE 10 audiet H 32 significatione ex significationes P d a d ≅ P 28 prophetica (profetica VR) confessione VRPT 25 ante depellendus eras. videtur de R itaq. V absolutae VR iudaeioae V. )

215
alter ostenditur. eam enim fidem esse subdendae deo animae suse testatus est, quia ab ipso esset salutaris eius. et salutarem Iesum esse saepe tractatum est. semel autem deo loquente duo intellecta sunt et audita, sicut illud: pater, manifestaui nomen tuum hominibus in patre significauit et filium, uti Duae semel loquente deo duo hsec audiuit: quia potestas dei est, et tibi, domine, misericordia, quia tu reddis unicuique secundum opera eius. nouit Paulus in UDO utrumque, id est neutrum sine altero confiteri dicens: unus deus est, et unus dominus, quia et in deo dominus, et deus significetur in domino. in semel itaque loquente deo hsec duo audiuntur: quia potestas dei est, et tibi, domine, misericordia. ab ipso enim salutare eius est; et filius omnia accepit a patre: et idcirco in eo dei potestas uel accepta uel nata est. pater enim non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. retributor ergo uniuscuiusque est ille, qui iudex est. sed potestas eius est, a quo unigenitus deus est natus in iudicem; et potestas eius a deo est, qui iudicium accepit a patre: atque ita nec caret potestate qui iudex est, nec miseratione qui deus est. certe necesse est aeterni iudicii reus maneat in uno utrumque non confitens, cum tamen non unus intellegendus sit esse, qui uterque sit, dicens: pater in me et ego in patre, dominus noster Iesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen. [*]( 4 Ioh. XVII, 6. 10 I Cor. 8, 6. 16 Ioh. V, 28. 28 Ioh. X, 88. ) [*]( 1 mea corr. m. 2 V fidem esse (ee R) aubdendae VRe fidem aubdendae PTb 8 suae testatus est Ve suae esse testatus est RPTb qui ab V aalutaris V salutare RPTE et salutarem VRPE et aalutare T 3 eet om. V 6 ut nunc VPT ut in uno R ita nuno coni. Bened. in adn. d3 duo haeo V dfio duo haec (dfio in ras.) T domino duo hseo R dfio d3 haec P domino deo dno haec E 7 et tibi dtb V reddes RPE 9 id est supr. Bcr. m. 1 P 11 significatur PTe semel (om. in) e loquente ex lonte m. 2 V dfio P 12 duo haec VT 14 accipit V idcirco (om. et) V 16 quemquam ex quamquam m. 1 V 16 retributio R ergo ex irgo R 18 a d5 ex d5 m. 2 V 20 est pott dS add. m. 2 V 22 confitens ex fitens m. 2 V eit om. V qui add. m. 2 V 83 noster (II) om. VR Explicit psalmus LXI incipit ptalmus LXII VP Explicit psalmus LXI incipit LXII R Expl. de LXI incip. de LXn T. )
216

PSALMUS LXII.

Psalmus Dauid, cum esset in deserto Idumsese. Deus deus meus, ad te diluculo uigilo et reliqua.

Dauid in deserto habitasse libro regnorum continetur, ut, qui passiones domini praefigurabat, etiam tum eas, cum desertum habitat, prophetaret, unigenito deo aeque in deserto moraturo. sed ut sancto uiro congruum et tanto propheta erat dignum, cum declinans odia impiorum solitudini se dedisset, maximis rerum caelestium sacramentis occupatur et ab omni humanae ant impietatis aut ignorationis coetu remotus animum ad ea, quibus seternitatis cognitio ac meritum adquirebatur, intendit. non occupatus, non impeditus communium rerum ac saeculi curis, sed in illo solitudinis suae quieto otiosoque secreto, cum nihil in oculos, in mentem offensionis incurreret, solis est diuinis studiis negotiosus. et uideamus, unde psalmi sermo sit c“ptus.

Deus deus meus, ad te de luce uigilo. huic plane ad gratulationem cognitionemque dei dies c“pta est, cui initium idipsum orandi ad deum, quod lucis est. deum quidem uniuersitatis, sed tamen per cognitionis scientiam deum suum deprecatur. [*]( 2 esset in deserto Ve isset in desertum Rb 8 dš meus V delnculo V uigilo Ve uideo Rb 5 passionis V 6 habita V profetaret n VR deo om. PT moratoro T 7 congruam P 9 et ab RPT aut V omni humanae aut supr. add. m. 2 V 10 ea ex eat R eM V 11 me- 11 ritom T adquirebatur ez adquiribatur m. 2 V 12 communium ex eommuniaum m. 2 V 18 suae om. PT 14 in mentem om. T (sed a spatium uacuum) eminenturPet in mentem E offensionis P lSnegotio usus R psalmus (us add. m. 2) eit coeptua V 17 de luce ex leuce corr. m. 2 V diluoulo R 18 cui initium idipsum orandi ad deum quod luois est scripsi cf. Acad. p. 59, oni in id ipsum orandi ad dffi quod luois est V cui id ipeum orandi ad dellm quod lucis est RPT (sed in T post luois est spatium uactsum) cui idipsum orandi ad deum initium quod lucis est E 00 diim suum P 21 depraecatur VRP. )

217

Oratio autem non tam uerborum est, quam adfectus; et idcirco subiecit: sitiuit tibi anima mea, quam simpliciter et caro mea. in terra deserta et inuia et inaquosa deo igitur, penes quem fons uitae est, anima ipsius sitit desiderio intenta potandi. et quidem uniuscuiusque mens ad cognitionem spemque seternitatis naturali quodam fertur instinctu, quia ueluti insitum inpressumque omnibus sit, diuinam inesse nobis animarum originem opinari. cum non exiguam caelestis in se generis cognationem mens ipsa cognoscat porro autem terrena hsec corpora, quae ad uitiorum concreta materiam sint, dum his, quibus quasi naturaliter delectantur, infecta sunt, desperant se consequi posse consortium munusque caeleste : quasi non et animse naturam uitia corporis, quibus oblectatur, inficiant, aut, cum delectatio corporis redundet ad mentem, non et mentem secum corpus retrahat ad oblectationis adfectum. necesse est autem ut in eadem condemnatione sit uoluptatis, quod in eadem est uoluptate. sed nos spiritalibus doctrinis eruditi scimus et animse et corpori salutem a deo esse donatam, si modo post regenerationis gratiam mentis gaudiis sensus corporis inbuatur, id est, si non secundum carnem, sed secundum spiritum uixerimus; quia spiritus carnisque opera secundum apostolum uitiorum et continentise studiis distinguantur. arduum autem, sed maxime uerum est, seternitatem ita corporis ut [*]( 1 uerborum est P quam ex qua m. 2 V est idoiroo P 2 sitibit V mea ex mea ipsiua m. 2 V multiplioiter T multiplicitib P 8 et caro V caro RPTE et in inuia PT 4 adeo V ado R a deo P ad eti T fort. ad deum poenes P uox uitae P anima ipsius ex eanima mea ipsins corr. ne. 2 V 7 inpraessnmque R 9 cognitionem PT 10 coseorata V materia V 11 snnt ex sint P sunt E 19 se (e in ras.) in ttersu exeunte adiunxisse uidetur m. 3 R si YP sibi T sequi posse con om. V consequi posse om. R (ubi in uera. ineunt. 1-2 litt. [s ?] eras.) PT m 13 natura corr. m. 2 V oblectatur ex subleotatur m. 2 Y obleotantur Re 16 uolnntatis V 17 ut i eadem eat uolQtate V 18 et corporis t VR datam E 19 poa corr. m. 2 V gaudii V 00 seoundum carnem sed om. P 951 et continentia est: diis P distinguatur P d iatinguitur V distinguitur Re 28 aeternitate V. )

218
animae sperare. et ideo ad sitim animae propheta subiecit: sitiuit tibi anima mea, quam simpliciter et caro m. e a, nihil in se sub infidelitatis ambiguitate retinens incertum: sed tam simpliciter, quam anima deo sitiens, et caro sua sitiat. sitit enim non corpori, sed deo sitiens. nam quamuis eum in deserto et inuio et inaquoso manentem necessitas ipsa naturse ad sitim corporis detineret, tamen etiam per has inediae et sitis passiones scit fidem probandam esse credentium, ut magis anima deo, quam corpori, sitiat, sitiens et corpori: quia neque fames neque angustiae neque ulla genera passionum a caritate dei, quae est in Christo, sint apostolum separatura, sitit ergo deo sanctus. et quid sitiat, psalmo alio testatus est, cum dicit: sitiuit anima mea ad deum uiuum, quando ueniam et parebo ante faciem dei? hoc animse desiderium, haec sitis spei eius est, ut dei sibi proueniat aspectus, ut quamprimum raptus in nubibus, deo Christo obuiam eleuatus appareat

Et desiderii huius adfectum nunc quoque propheta declarat. nam post sitis protestationem, post deserti et inuii et inaquosi inopiam, quia in his ueluti militia et uictoria sit fidei, subiecit: sic in sancto apparui tibi, ut uiderem uirtutem tuam et gloriam tuam: quia melior misericordia tua super uitam. prophetiae scientia est pro gerendis gesta memorare. et hinc frequens auctoritas est, cum aceto potauerunt adhuc in passione potandum, cum disciderunt uestem, quae discindenda post esset; ut nunc in siti corporis deo sitiens ei in sancto suo talis apparet, in simplicitate carnis, in siti animae, in oratione diluculi, quia non nisi per hsec probati uel [*]( 13 Ps. XLI, 3. ) [*]( 2 sitibit V et om. RPT quam — caro mea om. V multipliciter 1*T 8 ambignita = = te P 6 corporis P 6 et in inuio RPTE manente svpr. scr. m. 1 R manente V 7 inaediae VRPT 8 passionis V1 10 femiB P a om. V 11 sit VRP 12 et qui V sitit R 14 faciem di V faoiem tuam RPTE 15 praeueniat PT 17 adfectus num V profeta VR 18 nam post RPTE quod post V 19 inopia V 21 et m gloriam (om. tuam) P melior est R 22 uita corr. m. 2 V propheticae soientiae est Te 24 adphuc corr. m. 1 V discinderent (ex disoiderant P) RP disciderant a 26 ei ex & P carnis in ras. P 27 deluouli V. )

219
adsumpti habebuntur a Christo uel ei obuiam rapientur in nubibus. sed in sancto dei non aliter apparebunt deo, quam secundum illud: qui me uidit, uidit et patrem atque illud: ego et pater unum sumus. quia in filii et natura et nomine seternse naturae ae nominis significatio continetur: apparens filio uel susceptus a filio patri apparebit in filio.

Atque, ut in sancto appariturus deo cuius sancti desiderium in hac sitis suse significatione ostenderet, subiecit: ut uiderem uirtutem tuam et gloriam tuam: eum scilicet utuideret, qui secundum apostolum et uirtus dei est et in gloria dei est, uisurus autem non ad aliud, quam ad consortium seternitatis merendum et ad regni caelestis seternitatem sortiendam, quia haec per misericordiam dei ultra uitse huius beatitudinem prseparentur.