Tractatus super psalmos

Multa in psalmo ante rerum gesta praescripta sunt, qua' necesse est ad alicuius intellegentiae significationem his, que [*](2 tue VP 3 & exultabo R exultabo P'T ed. Basil. 1550) 4 et refagiam — suaceptor meus om. Y et refugium in (um. meum) PT* 7 quidem om. PTE 8 a del. m. 2 V 9 impietate R sed a i quotquot P 10 dei om. PT manent P manet e qui V qua li faotoa sit T 11 exultaturus est sup. lin. a m. i V est exultaturus 7' u exultaturos (om. est) P 13 tamen ex tam m. 2 V deluculo] Tx U gratulationis ex gratulatio m. 3 R est om. R dno Ii V domino nro T domino RPE 15 in omnia saecula s. a. VPTE Explioit pwlmus LVIII. inoipit psalmns LVIIII VP Explioit psalmus LVIII. incipit LVIIII R Expl. de LVIII. inoip. de LIX T 17 in his quae h. I. VR sed cf. in/r. cap. 1 et 2 in tituli inscriptione R in titulis V sed cf. infra et Sabatier II. 119 18 in doctrina VRα, 19 Subal. et corr. ex SuBaLeTH R 22 in om. T praescribta V 23 ad om. PT significatione T. )

Sed antequam de tempore loquimur prophetise, quia multum ad intellegentiam psalmi proficit scire, quando sit scriptus, de superscriptione tractemus, quae intellegenda refertur ad finem et his, qui inmutabuntur: qui ex impietate scilicet ac uitiis desinentes ad religionem atque innocentiam transferentur et ex peccatis synagogae ad ecclesiae gratiam demutabuntur, sicut in eo psalmo, qui primus pro his, qui inmutabuntur, est scriptus, ostendimus, cum dicitur: audi filia et uide et inclina aurem tuamet obliuiscere populum tuum et domum patris tui; quoniam concupiuit rex speciem tuam; et rursum in eodem: pro patribus. tuis facti sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. filiorum itaque demutatione facta pro patribus paternam domum obliuiscitur, deo regi magis regina placitura, cuius morte renouatur ad uitam. et idcirco tituli inscriptio pro his, qui inmutabuntur, adscribitur, gloriam mortis eius, qui pro omnibus mortuus, tituli inscriptione testante, et testante ad doctrinam Dauid, ut omnes eum Dauid, qui et oriens et iustus et rex aeternus est, nouerimus; qui inimicas nobis infestasque uirtutes cum duce suo peremit, omnibus his, qui aduersum nos uitiorum bella accendere erant soliti, extinctis: non in ualle planctus. neque in ualle tabernaculorum, sed in ualle salium; id enim magis quam salinarum graecus sermo declarat, cum ex se iam non [*](10 Ps. XLIV, 11 sq. 13 rbid. 17. ) [*]( 1 ostendens ex ostendit m. 2 V 3 loquamur R3P'I'ε loquemur a 4 proficit ex profecit P profecit V soriptum V *5 de superscribtione VR in fine V 7 adque V 8 eclesiae V 10 est ex et m. 2 V scribtas VR dicimua R audi filia om. P parua lacuna rel. 14 nati sunt RE fili V constitueB principes V 15 super ex super eos m. 2 V fi liorum P 16 obliuiacitur ex obliuie m. 2 V 17 morte add. m. 2 V 18 inscribtio V 19 gloriam T gloria VR gloriae PE est mortuus T mortuus est E 20 et testante om. V dauit V s m 21 omnesecundum dauit corr. m. 2 V rex et aeternus est VPTE 22 inimicuB V infectasque P 94 plantas V 26 sallium P saliud V 26 declarat ex declurat m. 2 V. ) [*]( XXII. HUar. Piet para I. ) [*]( 13 )

Deus, reppulisti nos et destruxisti nos: iratus es et misertus es nobis. commouisti terram et conturbasti eam: sana contritiones eius, quia mota est. ostendisti populo tuo dura, potasti nos uino conpunctionis. dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. secundum communem saeculi sensum irse miserationique non conuenit, neque ipsius in eosdem uterque hic idem conueniet adfectus, ut ultionis uoluntati uoluntas miserationis admixta sit. solis autem hoc patribus pie irascentibus congruit, ut misericors eorum ira in peccatis sit filiorum, secundum etiam illud beati Pauli. cum ita Satanae in interitum carnis tradit, ut spiritus saluus sit in die domini, uindictae praesentis seueritatem ad salutem spiritus proficere demonstrans. seternus ergo ille et caelestis [*]( 8 Matth. V, 13. 28 I Cor. 5, 5. ) [*]( 1 nec ex nec cum m. 1 V sallem potius P sales potius T uallem potius (u in raa. a m. 2) V 4 antiqua R antiquus PTE 6 a dauid T . h Dauid e edocentis VRa edocentes P, c/. A cad. p. 16 7 troni P ex supr. scr. m. 1 R om. V 8 semine esse VE nuntianit ex nontianit m. 2 V nunciauit R 11 in dauid om. V 12 erant V 13 dextrucxiati V iratus es nobis ex iratus est m. 2 V iratus ea nobis ITb, cf. Sahatier II, 119 16 commota Pb tuo om. R potasti ex putasti m. 2 V 17 metuentibus ex metuentis m. 1 V 90 idem om. Pb ut om. V 21 uoluntati uoluntas (tati uolun add. m. 2) V uoluntati (in ras.) uoluntas P miserationi ex miserationis R 22 misericor V 23 si filiorum R 24 in om. R 25 uindice V 26 ille caelestis PTE. )

Et hsec quidem non magis ad Israhel, quam ad uniuersitatem humani generis aptata sunt; quia ex uno in omnes sententia. mortis et uitse labor exiit, cum dictum est: maledicta terra in operibus tuis, nunc autem per unum in omnes donum uitse et iustificationis gratia abundauit, ut quorum terra maledicta est, horum nunc conformia deo corpora sint, et quae commota metu et ignoratione turbata et labore contrita est et ipso illo lsetificantis uini conpuncta potu. nunc susceptae significationis secura uirtute futurae irae defugiat potestatem. in arcu enim, ut frequenter tractauimus, praeparatae ad p“nam impiis irse terror ostenditur secundum illud: numquid irascetur per singulos dies? arcum suum tetendit et parauit eum et in eo parauit uasa mortis, sagittas suas arsuris operatus est. metuentibus igitur significationem dedit uel signi in frontibus, uel fidei in cordibus, uel testimonii in operibus, uel glorise in confessionibus, uel uictorise in martyribus. ut a facie arcus irseque fugiatur, [*]( 1 Dent. XXXII, 39. 11 Gen. III, 17. 19 Ps. VII, 13 sq. ) [*]( 1 et sanabo R 2 reppulit P et deatruit uiros corr. m. 2 V digtruiit V 4 repulit TE ab operationib. regis V iustifioationem m a iastificationis m. 2 V 6 ira misericordia corr. m. 2 V 7 bonorum R add. m. 2 V om. PT 9 hiBtrahel V 10 apta P 11 extat R 12 snia V in omnes donum om. PT 18 et om. Pe iustificationis cr iustificationes m. 2 V 14 conformando corpora V 15 et labore nini eon om. V 16 et ipso illo P laetificatis R 17 scificationis T 19 ira 4 terror P irascitur R 20 per singulos dies nisi conuertamini arcum suum R 21 et parabit eum et in eo parauit V et parauit in eo RPTK 22 arsuris ex arsuri R operatus est ex superatus est R 23 dedit add. m. 2 V uel fide P 24 ut = uictoriae R 25 in martyriis t a fasiae P iraequae Rl. ) [*]( 13* )

Post haec ergo et post hoc uini conpunctionis uinum significatione fugiendi arcus iraeque concessa uniuersitas fidelium aeternis spebus exultat. id enim mox diapsalma interueniente declarat: ut liberentur dilecti tui, salua dextera tua et exaudi me. — dextera domini fecit uirtutem et a dextris deo uirtus dei coexcitata secum humilitatis nostrae carne consedit. data ergo significatione fugiendi a facie arcus liberantur dilecti et per dei dexteram saluantur. et a qua facie arcus liberentur saluenturque, apostolus docuit dicens: qui liberauit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii dilectionis suae. liberandi ergo dilecti saluandique per dexteram dei sunt.

Sed salutis huius ad fidei firmitatem noscenda est prophetia. sequitur enim: deus locutus est in sancto suo: laetabor [*]( 1 Matth. III, 7. 6 Ephps. V, 18. 14 Ps. CXVII, 16. 18 Coloss. I, 13. ) [*]( 2 fugerae V1 ab uentura ira 7' gratulantis ex gratulantes m. 2 V 3 post diaboli tortorea P 4 onera ex one m. 1 V honera PT infelicis er infelices P infaelicis V 5 gaudia ex gaudiae m. 2 V intellec- & tae R 6 enim T etenim Pb lasciua R 8 nam et calix uitae est R sicuti et calix irae est in marg. add. m. 1 R 10 hoc uini conpunctionis i uinum (u num V) VR hoc uinum uini conpunctionia uinum P hoc uinum compunctionis T hoc compunctionis uinum E gignificationS R signi. ficationem V 11 concensa R 12 aeternis rebus R aeternis speciebus P diabpsalma P 13 dextera tua om. V 14 et a dextris (et dextria R) do uirtus di VR et a dextera do uirtus di Pb et ad dextera dl uirtus di T et a dextris dei uirtus dei e 16 coexcitata secus P excitatus m eum V 16 refugiendi V 17 saluanturque R 22 firmitate corr. m. 2 V profetia ex profetiae m. 2 V. )

Neque solum loquens in sancto deus Sicimam partitus est, sed etiam conuallem tabernaculorum dimensus est, hanc siquidem habitationis humanae demersam humilemque sedem. quam et alio loco ob segritudines uitse ac lamentationes calamitatum uallem planctus esse commemorat dicens: deposuerunt in u all e plorationis; dimensus ergo banc est, quia . gentium plenitudo spectatur. et ubi modus est credentium futurus, illic dimensionis examen est, partem intra ecclesiam congregandis, parte alia in eadem ualle residentibus.

Quisque autem aliqua metitur, necesse est ut ea. quse sua sunt, metiatur. suus enim est Galaad et suus est Manasses. [*]( 5 Matth. XXIV, M sq. 9 Matth. X, 84. 15 Ps. LXXXIII, 7. ) [*]( m n 1 dn V aoce dens V etiam credentae corr. m. 2 V iam credenti T samaritana ex samaritani V ex samaritanae P 2 praecante YR. praeoanti PR* precanti T intulit — partioipes in marg. inf. a m. 2 V praecantibus V 4 sichima PE fidelis V separatur ex separantur m. 2 V 5 oerta diuisio PTb d9 V 7 diuidet eum (om. et) V ponit V 8 hippocritis V ippocritis R ypocritis P7' at: Samaria Sicima T fidei V 9 in terra R 19 demensus est P dimensum V 18 inhabitationis PT humanae - lamentationes om. PT 14 aegritudines ex aegritudinem m. 2V oalamitatem PT 15 nallum placitus V esae ex essem m. 2 V om. R 16 demensus PTl ergo om. PT 17 expectatur Pe ut"bi corr. m. 2 V modus ex motus P credentiu supr. scr. m. 1 R 18 dimesionis ex dimesum m. 2 V demensionis P parte T partim e, cf. Neue Formenl. /, 204 tu eclesiam V aecolesiam R 19 congraegandi V congregandis 7' partem aliam V 90 quisquae corr. m. 2 V quisq: T quisq R quisquiB PE sed rf. Acad.p.29,Draeger Synt. 1, 101 necesseest er neoeestm.2 V 21 manases (s in ras.) P. )

Ephrem autem adsumptio capitis eius et Iuda rex eius eat. haec sanctus loquente in se deo loquitur, qui et per Iacob Ephrem conuersa manuum sanctificatione benedixerit et regem ei Iuda, qui et expectatio gentium futurus esset, ostenderit. adsumptio ergo Ephrem est, non etiam Manasses, cum Ioseph uterque sit filius. sed cum in capite significatio contineatur et corporis secundum illud: de torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput et omnis sanctus caput est corporis Christi, idcirco adsumptio capitis eius Ephrem est, quia contra generationum ordinem ad praeferendam ecclesise sanctificationem in praelato Ephrem et postposito Manasse minor maiori est antelatus. adsumptio itaque capitis sui est Ephrem, id est populi, quem in Ephrem prsefigurauit. uel potius ecclesia in corpus adsumitur.

Iuda etiam rex meus est, id est a se dispositus et electus. non utique uel Dauid ipsi rex Iuda est, cum ex Iuda rex ipse sit primus, uel loquenti in sancto suo deo rex est, sed loqui hsec sanctus iste, in quo deus loquitur, intellegendus est, qui et spiritu Iacob repleuerit ad seterni regis istius prophetiam, cum ait: non deficiet princeps de Iuda, nec [*](12 Ps. CIX, 7. 25 Gen. XLIX, 10. ) [*]( 1 foenicum VRPT mesopotamiae qu = e (a erax.) R mysopotamiaeqae V 2 ft auus R suus PE 3 sub manasses snpr. scr. P add. m. 2 V sub manasse ex aub manaBses R sub manasse T sicuti est P 4 aub xupr. ser. m. 1 R 5 iua (in in ras.) P iura T 6 effrem RVP et sic uei efrem (V) fere semper adsampsio V iudas P 7 loquitur ex loquete m. 2 V qui ex quis V inter per iacob et effrem quaedam erasa P 9 qui expectatio 1T futuras V1 10 adsumptio ex adsumptione tu. 2 V iotef V iosep RP 11 signiiioatio ex signifioatione m. 2 V 12 corporis ex corporea P bibet ex bilet m. 2 V bibit R 13 exaltabit ex exaltaui m. 2 V oapud V 15 ad praeferendum P 16 et postpositum P 18 populus Te postius V 19 eclesia V 80 rex meus & R rex ei' est T 21 dauit V 29 loquente P d5 ex dS P 28 iste ei in quo VE 24 apu V sps P repletus fuerit PT isti V. )

Et quia non solum ex hac generatione sanctorum, sed etiam ex peccatorum origine huic dei sancto carnis esset ineunda susceptio. quia in similitudine carnis peccati deus filium suum misit, idcirco etiam Moab olla spei eius est. et hsec quidem Moab generatio secundum eam, quse in Genesi sententia est, diuinse maledictionis suscepit opprobrium. sed post decem generationes per gradus successionis sancto digna fit genere: sanctusque hic ex Iuda et ex Moab originem sumens, decocta tamquam per ollam carnis cruditate, in speciem cibi significatur aeterni, cum caro eius aere cibus uitae sit. est et olla secundum Hieremiam urens peccata atque tollens; sicuti et dominus ipse mittere ignem uenit super terram et multi secundum apostolum tamquam per ignem erunt salui, cum defsecatis et perastis uitiis, ut argentum ignitum, probabiles iudicentur. hinc ergo Moab spei suae olla est. cui etiam ex Moab, cruda utique atque uitiosa, iam caelestis illa ad cibum uitse sanctificatio carnis in spe est.

Quin etiam usque in Idumseam calciamentum suum extensurum esse se dicit, scilicet usque ad defectionem Esau: quia Idumsea, quae sedis est Esau. prsedicationis apostolicse [*]( 15 I Cor. 3, 15. ) [*]( 1 semen V cf. Sabatier J, 126 adn., om. RPTE 2 repositum est er repositum m. 2 V ipsum Fipse RPTE 8 et quam solum V 4 orit gine ex originem RP 6 est om. V 8 diuina P susoepti corr. man. rec. R obprobrium R opprobiu V 9 generationes ex generationis m. 2 V post gradus PT suseeptionis R digna fit generationia per gradns sucoessionis digna fit genera V hoc quoque loco dittographia dęformatris .10 sanctus itaque hio T sanctoque hio V et moab T. 11 cruditatem V 12 et mpr. scr. m. 2 V 18 ieremiam It. I. V adque (ex adquae V) VRP1 15 defeoatis T depeooatis V et peruatis ut argentum V 17 adque VR 18 cibu ex uerbu m. 1 R est santificatio carnis in ape est (in add. m. 2) V 20 idnmeam ex idneum m. 2 V 21 se add. m. 2 V 29 quae sedis est Esau, praedioationis scripsi 5 sedis est esau praedioationis B quae sau sedis est praedicationis V esau sedes eet praedicationis T esau sedes est et praecationis P. )

Sed cognitis his, qui inmutabuntur, secundum tituli inscriptionem et doctrina eius, qui Dauid est seternus, accepta aeternam illam primitiuorum in caelis Hierusalem et circumstantium deo sanctorum ciuitatem ingredi propheta festinat. ducem, . qui se eo deducat, expectans. sequitur enim: quis deducet me in ciuitatem circumstantise? quis deducet me usque in Idumaeam? nonne tu, deus, qui reppulisti nos et non egredieris deus in uirtutibus nostris? Esau defectio est et Edom secundum Genesim deficiens est; et secundum apostolum, quod est relicum Israhel, saluandum est. optans ergo propheta in ciuitatem circumstantiae deduci scit se ante usque in Idumseam esse uenturum, id est in illam defectionem populi anterioris, qua maior seruiet minori. et ultima prsedicatio conuertet corda patrum ad filios, cum ueniens ex Sion peccata et impietates ab Iacob auferat. sed hic idem deducet, qui et ob impietatem ante destruxit et reppulit, qui capta Hierusalem destitutoque regno indignos spretosque [*]( 1 Roro. X, 15. 4 Ps. LXIV, 3. 17 cf. Rom. IX, 27. ) [*]( 1 gressus PTb euuangelizantium R 2 et calciamento P pedes a pedis m. 1 R 8 neque ex nequoe m. 1 V extendit PTE 4 allophili TT allofili RP sibi subditi sunt T 5 deus om. t orationem m meam RTe 6 ei om. V 7 ud confessione V erudiri ex erudiris V 9 doctrinam V doctrinae P accepti RP 10 circumstantiii — (s eras.) P 12 deducat (t in ras.) R 18 quis ex quise m. 2 V 14 repulisti PTK 15 deus post egredieris om. RPTE 17 reliqum reliquum PTE istrahel V 18 in ciuitate R deduci ex deducit m. 2 V 19 scit um. V uenturam V 20 anterioris ex anteriores P quia maior VRI' 21 conuertere VRP fort. conuertet et? 22 exion RPer syon T ab iacob ex ab hac iacob m. 2 V ab iaoob mpr. gcr. P auferat ex auferet 7' 28 ante supr. scr. P dextruxit I* et ex te m. 1 V reppulit T quia capta PTE 24 hierusale V distitutoque R destituto VPT spraetoaque YR. )

Sed repositae spei, quia quod Israhel est relicum saluabit. misericordiam propheta non tacuit dicens: da nobis auxilium de tribulatione et uana salus hominis. in deo faciemus uirtutem et ipse ad nihilum deducet tribulantes nos. scit uanam salutem esse, quae ab hominibus speratur, quia et uitse huius usus sine misericordia dei nullus sit secundum illud: melior misericordia tua super uitam, quia, nisi ad profectum seternitatis uita suscepta sit, miseriarum in nobis potius erit origo, non uitae. auxilium itaque a deo in tribulationibus sperat, quia hominum salus uana sit. postulat ergo de tribulatione auxilium in deo uirtutes concesso auxilio facturus: cum liberati omnes a lege peccati in dei potius iustificatione maneamus, cum pugnam non aduersus carnem et sanguinem, sed aduersum spiritales nequitias et mundi potentes, deo satanam ipso spiritu oris sui interficiente, peragamus, cum non regnet iam in inmortali corpore nostro tribulans nos ante peccatum, cum absorbeatur mors a uita [*]( 12 Pe. LXII, 4. 22 1 Cor. 15, 68. ) [*]( 2 bella ex bellum m. 1 P turi V 3 oustodia ex todia m. 2 V eorum — exercitibus om. PT 5 qui T dextruxit V 6 histrael V reliqom R reliquum PTE saluabitur T 10 esse et quae P eBse eam quae T 11 uitae ex uotae m. 1R huius eine PTb 12 nullus ait usus PTb melior m est PE 18 uita corr. m. 2 V 14 misericordiarum nobis V itaquae V 16 uirtutis VP uirtute T 17 factum V 19 sed aduersum (ad add. m. 2) V sed & aduereu R sed aduersus PTE spiritales ex spiritalem m. 2 V 20 potentis (ex potentes m. 2 V) VPT d5 satana Cd5 supr. scr. m. 2) V d5 satanan R satanan ex satanam P sathanam T deo inter- Sciente PTb pgamua P pergamus V 21 regnet ex regnetet R in inmortali ex non inmortali m. 2 V in mortali ItT 22 nos om. R ante < om. PT cum non (ñ T) absorbeatur PT mor corr. m. 2 V. )