Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sed quia secundum illud: et uidebunt in quem conpunxerunt etiam in futurum inter inimicos eius ostendet deus, quod eius sit susceptor, quippe cum secundum apostolum introgressa gentium plenitudine id, quod Israhel sit relicum. saluabitur, ut quod scriptum est inpleatur: ueniet ex Sion. qui liberabit et auertet impietates ab lacob-et hoc illis a me testamentum, cum auferam impietates eorum, ad significationem itaque repositae huius misericordise speique subiecit: ne occideris eos, ne quando obliuiscantur legis tuae: disparge illos in uirtute [*]( 9 Matth. XXVII, 64; Marc. XV, 39. 10 Ioh. I. 4. 16 Zach. XII, 10: Ioh. XIX, 37. 20 Esai. LIX, 20. 21 Rom. XI, 27. ) [*]( 1 aufert PTE et quia corr. m. 1 R et quia VPE refugium ex refugiem corr. m. 2 V 6 in oruce = (una litt. eras.) R in oruce r tremuit terra PT remittere F 8 discingitur V 9 ueri Vb adeum RPT 10 fortitudo V 11 conpraehenderunt R praeueniente ex praeuente 7' 13 potuisset V uere enim eum E dfi uere eu T 14 quidem tum Pb 17 in futuro 7' ostendit V 18 sit tx ostendit corr. m. 2 J' 19 introgressa ex introgesta m. 2 V gentium mnltitudine R istrahel V reliqum R reliquum PTE 20 scribtum V exion R 21 quiliberabit ex queliberauit m. 2 V qui eripiat R impietates ex impietate P impietatem T ut hoc R 24 nec occideria V 26 disparge (par sup. lin. add. m. 2) V disperge RPTE in uirtutute 11. )

189

tua et destrue eos, protector meus domine, delicta oris eorum, sermonem labiorum ipsorum; et conprehendantur in superbia sua et de exsecratione etmendacio conuellentur inconsummatione;in ira consummationis et non erunt et scient, quoniam deus dominatur Iacob finium terrae. inimici quidem propter nos, sed dilecti propter patres; misericordiae id, quod eorum est relicum, reseruatur. dispersi quidem interim circum omnes fere gentes, sed consparsione eorum sancta seque radice liberabuntur. destruentur ergo secundum prophetiam non occisi, sed dispersi et destruentur in delictis oris eorum et sermone. labiorum, cum ex Sion ueniat liberator, de quo clamauerunt: crucifige, crucifige et cui dixerunt: nos patrem habemus Abraham et rursum: quis tibi dedit hanc potestatem? et: in qua potestate haec agis? in hac igitur superbia conprehendentur, cum saluatori suo haec a se ingesta esse non cognoscant: auersaque impietate de exsecratione ac mendacio auellentur et hoc in consummatione, quia, cum intrauerit gentium plenitudo, tum quod Israhel est relicum saluabitur. in ira autem consummationis non erunt, quia impietates ex Sion ueniens auertet: non autem non erunt, qui et sunt cognituri cognoscentque, quia deus Iacob dominetur finium terrae, non iam in funiculo hereditatis et in Iacob portione [*]( 13 Luc. XXIII, 21. Ioh. VIII, 39. 14 Luc. XX, 2. 15 Matth. XXI, 23. ) [*]( 1 distrue V dilecta V 2 et conprehendantur — in consummatione om. V et conprehendantur — conuellentur in marg. infer. add. m. 3 R comprehendentur ed. post Par. 1572 4 conuellantur R* consummatione (om. in) in ira consummationis R in consummatione consummatio in ira consummationis PE rf. infra lin. 18 sq. 5 quonia d5 dominatur Iacob V quoniam deus dominabitur Iacob R quoniam deus Iacob dominabitur e quia deus Iacob dominator T quia dfLs dominat* P 7 patres n patris m.2 V 8 reliqum R reliquum PTE 9 consparsione VRP1 conspersione piE conspersiones T sanota adque V R sancta atque e 10 profitiam V 11 et ante destruentur om. R 12 exion (exio V) VR 18 orucifige semel R dixerant V 14 habraham r ahraam T 15 agis ex facis T 16 conpraehendentur VR incesta R 17 auersaque ^ R adaersaquae V 18 qua cum V quae cum R 19 reliqum R reliquam PTE 20 in ira — quia olh. V impietates ex impietatia P 21 exion VR 29 cognoscente V. )

190

noscendus, sed deus Iacob, idest, quia, qui in homine Iacob deus intellectus et uisus est, dominator sit terrse finium, quorum et creator est confitendus.

Sed illos interim desolationis ae dispersionis suae manet poena. nam etsi consummationi temporum propter patres et electos haec dispensatio misericordise reseruetur, interiecto tamen diapsalma, quid in eos interim repetita significatione constitutum fuerit, ostenditur. sequitur enim: et conuertentur in uesperum et famem patientur ut canes et circumibunt ciuitatem. ipsi dispergentur ad manducandum: si autem non saturabuntur, et murmurabunt. amissa ciuitate temploque deserto et secundum romani regis edicta circumeuntes tantum, non etiam ineuntes ciuitatem famis eos non huius panis et cibi, sed oblationum, hostiarum et uisionum, quibus omnibus saturabantur, adficiet, aduersum custodem suum canum inprobitate latrantes. et dispergentur ad manducandum: quia per diuersa speciem sacerdotii illius legitimi et holocausti et circumcisionis imitantur, cum hsec tantum non nisi intra Hierosolymam sint legitima constituta. sed ad manducandum dispersi non saturantur. non enim nisi sanctis et deo placitis et loci ipsius ac templi constitutione religiosis sollemnitatibus explebuntur. sed adhuc ei murmurabunt: ne hac quidem fame festiuitatum suarum edomiti, ut secundum murmur, quo in deserto deum exacerbauerunt, psenitentise quiete resipiscant.. [*]( 1 quia qui Bened. in adn., quia VRPa qui ex quia T qui e 2 dominator tJ dominabitur m. 2 V o temporum ex temporam m. 2 V 6 hanc P o dispensati corr. m. 2 V 7 quid ex quide m. 1 V in ex inter m. 2|V 9 canis V circuibunt R 18 ineuntes ex non ineuntes m. 2 V iotroeuntes T fames PTE 14 sed cibi P cibi T ostiarum V & uisionum R uisionum VPTE 15 saturabantur (abantur add. m. 2 V) VRTa saturabuntur Vt 17 manducantur ex manducandum m. 2 V sacerdotii illius ex sacerdotillius m. 3 R sacerdotii alius ex sacerdotium alius m. 2 V sacerdotii alias un. Vat. rec. 18 olocausti V holoc = austi P holochausti T 19 int ex in T hierosolimam R hierosolyma VT 20 disporsi = (erlU. u ?) R 21 nisi oni. Vlie ipsius templi ac constitutione V ipsius hao templi constitutione b 22 solemnitatibus TE & murmurabunt R murmurabunt (ex murmurabuntnr >n. 2 V) VPTb *23 fame add. m. 2 V 24 ut um. R qd in deserto R 25 resipiscant ex resipistant m. 2 T. )

191

Sed inter haec spes omnes suas et gratulationes psalmi fine concludit dicens: ego autem cantabo uirtuti tuae. exaltabo mane misericordiam tuam: quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis mese. adiutor meus tibi psallam: quia deus susceptor meus, deus meus misericordia mea. et ista quidem omnia possunt ad prophetae gratulationem referri: sed neque a domini sunt confessione diuersa. haec enim eorum dispersio passionis impietatem est consecuta. sed quod in misericordia dei mane, quia susceptor et refugium eius factus est, exultaturus est, uidetur id ad resurrectionis tempus esse referendum; quia, cum omni tempore laus dei cantanda sit a propheta, resurgenti tamen ex mortuis diluculo in cselosque redituro exultatio matutinae gratulationis est propria, domino nostro testi Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

PSALMUS LIX.

In finem, in his, qui inmutabuntur, in tituli inscriptione Dauid in doctrinam, cum succendit Mesopotamiam et Syriam Sobal, et conuertit Ioab et percussit uallem Salinarum duodecim milia.

Deus, reppulisti nos et destruxisti nos et reliqua.

Multa in psalmo ante rerum gesta praescripta sunt, qua' necesse est ad alicuius intellegentiae significationem his, que [*](2 tue VP 3 & exultabo R exultabo P'T ed. Basil. 1550) 4 et refagiam — suaceptor meus om. Y et refugium in (um. meum) PT* 7 quidem om. PTE 8 a del. m. 2 V 9 impietate R sed a i quotquot P 10 dei om. PT manent P manet e qui V qua li faotoa sit T 11 exultaturus est sup. lin. a m. i V est exultaturus 7' u exultaturos (om. est) P 13 tamen ex tam m. 2 V deluculo] Tx U gratulationis ex gratulatio m. 3 R est om. R dno Ii V domino nro T domino RPE 15 in omnia saecula s. a. VPTE Explioit pwlmus LVIII. inoipit psalmns LVIIII VP Explioit psalmus LVIII. incipit LVIIII R Expl. de LVIII. inoip. de LIX T 17 in his quae h. I. VR sed cf. in/r. cap. 1 et 2 in tituli inscriptione R in titulis V sed cf. infra et Sabatier II. 119 18 in doctrina VRα, 19 Subal. et corr. ex SuBaLeTH R 22 in om. T praescribta V 23 ad om. PT significatione T. )

192

effectu sunt, anteferri: cum in finem, cum pro his, qui demutabuntur, cum tituli inscriptio, cum in doctrinam Dauid superscriptio conprehendit. post quse gestorum tempus adscribitur: succenditMesopotamiam etSyriam Sobal, et conuertit loab et percussit uallem Salinarum duodecim milia. quo psalmus omnis ab historia dissentit. nam cum Sobal percussit cum Mesopot-amia et Syria, quae ab eodem ad bellum commota et accensa et capta est, hanc maximi belli uictoriam ingens gratulationis laetitia consecuta est. psalmus autem totus tristis et msestus est, cum super repulso detractoque populo dolor est, cum commotae turbatseque terrae querella est, cum sanandse contritionis eius oratio est. deinde id, quod in Salinarum ualle memoratum est, neque in historia, neque in aliquorum translatorum intellegentia. est. nam secundum Aquilam, qui translator legis ludseis post passionem domini fuit, ita scribitur: cum percussit ualles. sed hic secundum litteram scribens et extra spiritalem intellegentiam manens belli locum edidit. translatio autem illa seniorum septuaginta et legitima et spiritalis, ante passionem domini gestaque suscepta, per nominum naturarumque species nunc quoque, ut in omnibus psalmis, causam sensumque manifestat, in commemoratione gestorum non argumentum psalmi, sed tempus [*]( 1 in fine VRP cu ante pro his mpr. scr. m. 1 R 2 inscribtio V in doctrina VPTe. 3 supersoribtio V superscriptio ex aupersoriptid (?) R conpraehendit (co in ras- R) VR post quase V 4 et syriam iobal omissis nerbis et conuertit. Ioab V et airiam subalet = (eras, h?) o. I. R et airia sub al. et c. I. P 6 milia om. V quod VPT qd R omnia om. e 7 cum add. m. 2 V subal R percosros RPTE cum del. m. 2 V et siria quae R syriaq: T 8 ab eo T ad supr. scr. m. 1R 10 estristis (is in fin. add. m. 2) V 11 destructoque ae TE 12 quaerella VR sanad* corr. m. 2 V contritionis ex contristionis m. 2 V 18 in salinarum moratum est V 14 in hystoria P 15 aquit. lam (qui in ras. a m. 2) V aqlSn P acylan R legis om. R indaeus T 16 di V 17 spiritale ex spiritale ai m. 2 V intelligentiam habens PT 18 dedit R 19 di V 20 gestorumque VRPa. gestoramque ordine T locus nondum sanatus nomin = u R 21 uti nominibus R sensusque P 22 in commemorationS P. )

193

ostendens: ne ob id, quod continetur in gestis, sed ut tum, cum ea gesta sunt, scriptus esse noscatur.

Sed antequam de tempore loquimur prophetise, quia multum ad intellegentiam psalmi proficit scire, quando sit scriptus, de superscriptione tractemus, quae intellegenda refertur ad finem et his, qui inmutabuntur: qui ex impietate scilicet ac uitiis desinentes ad religionem atque innocentiam transferentur et ex peccatis synagogae ad ecclesiae gratiam demutabuntur, sicut in eo psalmo, qui primus pro his, qui inmutabuntur, est scriptus, ostendimus, cum dicitur: audi filia et uide et inclina aurem tuamet obliuiscere populum tuum et domum patris tui; quoniam concupiuit rex speciem tuam; et rursum in eodem: pro patribus. tuis facti sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. filiorum itaque demutatione facta pro patribus paternam domum obliuiscitur, deo regi magis regina placitura, cuius morte renouatur ad uitam. et idcirco tituli inscriptio pro his, qui inmutabuntur, adscribitur, gloriam mortis eius, qui pro omnibus mortuus, tituli inscriptione testante, et testante ad doctrinam Dauid, ut omnes eum Dauid, qui et oriens et iustus et rex aeternus est, nouerimus; qui inimicas nobis infestasque uirtutes cum duce suo peremit, omnibus his, qui aduersum nos uitiorum bella accendere erant soliti, extinctis: non in ualle planctus. neque in ualle tabernaculorum, sed in ualle salium; id enim magis quam salinarum graecus sermo declarat, cum ex se iam non [*](10 Ps. XLIV, 11 sq. 13 rbid. 17. ) [*]( 1 ostendens ex ostendit m. 2 V 3 loquamur R3P'I'ε loquemur a 4 proficit ex profecit P profecit V soriptum V *5 de superscribtione VR in fine V 7 adque V 8 eclesiae V 10 est ex et m. 2 V scribtas VR dicimua R audi filia om. P parua lacuna rel. 14 nati sunt RE fili V constitueB principes V 15 super ex super eos m. 2 V fi liorum P 16 obliuiacitur ex obliuie m. 2 V 17 morte add. m. 2 V 18 inscribtio V 19 gloriam T gloria VR gloriae PE est mortuus T mortuus est E 20 et testante om. V dauit V s m 21 omnesecundum dauit corr. m. 2 V rex et aeternus est VPTE 22 inimicuB V infectasque P 94 plantas V 26 sallium P saliud V 26 declarat ex declurat m. 2 V. ) [*]( XXII. HUar. Piet para I. ) [*]( 13 )

194

flebiles habitationes nec lamentanda tabernacula, sed salem potius haec mundi huius uallis exhibeat, eos scilicet eorumque similes, quibus dictum est: uos estis sal terrse, in quibus maxime anticus ille nosque incendens hostis extinctus est. pro his igitur in fine commutandis et sub testimonio ac tituli inscriptione ad Dauid edocendis psalmus hic scribitur, non alio tempore, quam cum Nathan propheta throni aeterni regem ex Dauid semine nuntiauit. in eo enim tempore haec, quae in rebus gestis prsescribuntur, effecta sunt, in quo prophetia aeterni regis ostensa est. intellegendus ergo psalmus pro his est, qui inmutabuntur, in Dauid aeternum regem edocendis, et qui pro amissis patribus erunt ex commutatione iam filii. ita enim coepit:

Deus, reppulisti nos et destruxisti nos: iratus es et misertus es nobis. commouisti terram et conturbasti eam: sana contritiones eius, quia mota est. ostendisti populo tuo dura, potasti nos uino conpunctionis. dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. secundum communem saeculi sensum irse miserationique non conuenit, neque ipsius in eosdem uterque hic idem conueniet adfectus, ut ultionis uoluntati uoluntas miserationis admixta sit. solis autem hoc patribus pie irascentibus congruit, ut misericors eorum ira in peccatis sit filiorum, secundum etiam illud beati Pauli. cum ita Satanae in interitum carnis tradit, ut spiritus saluus sit in die domini, uindictae praesentis seueritatem ad salutem spiritus proficere demonstrans. seternus ergo ille et caelestis [*]( 8 Matth. V, 13. 28 I Cor. 5, 5. ) [*]( 1 nec ex nec cum m. 1 V sallem potius P sales potius T uallem potius (u in raa. a m. 2) V 4 antiqua R antiquus PTE 6 a dauid T . h Dauid e edocentis VRa edocentes P, c/. A cad. p. 16 7 troni P ex supr. scr. m. 1 R om. V 8 semine esse VE nuntianit ex nontianit m. 2 V nunciauit R 11 in dauid om. V 12 erant V 13 dextrucxiati V iratus es nobis ex iratus est m. 2 V iratus ea nobis ITb, cf. Sahatier II, 119 16 commota Pb tuo om. R potasti ex putasti m. 2 V 17 metuentibus ex metuentis m. 1 V 90 idem om. Pb ut om. V 21 uoluntati uoluntas (tati uolun add. m. 2) V uoluntati (in ras.) uoluntas P miserationi ex miserationis R 22 misericor V 23 si filiorum R 24 in om. R 25 uindice V 26 ille caelestis PTE. )

195

omnibus pater, qui et dixit: ego occidam et ego sanabo, sic repellit et destruit suos, ut misereatur iratus. destruxit enim Hierusalem templum, sed caelestem sanctis reddidit ciuitatem; reppulit ab operationibus legis, sed iustificationem fidei iustificans ex fide impium tribuit; dissoluit terrestre regnum, sed reges constituit caelorum. ita iram misericordia consecuta est, dam damno terrenorum praesentium ingens aeternorum bonorum retributio repensatur.

Et hsec quidem non magis ad Israhel, quam ad uniuersitatem humani generis aptata sunt; quia ex uno in omnes sententia. mortis et uitse labor exiit, cum dictum est: maledicta terra in operibus tuis, nunc autem per unum in omnes donum uitse et iustificationis gratia abundauit, ut quorum terra maledicta est, horum nunc conformia deo corpora sint, et quae commota metu et ignoratione turbata et labore contrita est et ipso illo lsetificantis uini conpuncta potu. nunc susceptae significationis secura uirtute futurae irae defugiat potestatem. in arcu enim, ut frequenter tractauimus, praeparatae ad p“nam impiis irse terror ostenditur secundum illud: numquid irascetur per singulos dies? arcum suum tetendit et parauit eum et in eo parauit uasa mortis, sagittas suas arsuris operatus est. metuentibus igitur significationem dedit uel signi in frontibus, uel fidei in cordibus, uel testimonii in operibus, uel glorise in confessionibus, uel uictorise in martyribus. ut a facie arcus irseque fugiatur, [*]( 1 Dent. XXXII, 39. 11 Gen. III, 17. 19 Ps. VII, 13 sq. ) [*]( 1 et sanabo R 2 reppulit P et deatruit uiros corr. m. 2 V digtruiit V 4 repulit TE ab operationib. regis V iustifioationem m a iastificationis m. 2 V 6 ira misericordia corr. m. 2 V 7 bonorum R add. m. 2 V om. PT 9 hiBtrahel V 10 apta P 11 extat R 12 snia V in omnes donum om. PT 18 et om. Pe iustificationis cr iustificationes m. 2 V 14 conformando corpora V 15 et labore nini eon om. V 16 et ipso illo P laetificatis R 17 scificationis T 19 ira 4 terror P irascitur R 20 per singulos dies nisi conuertamini arcum suum R 21 et parabit eum et in eo parauit V et parauit in eo RPTK 22 arsuris ex arsuri R operatus est ex superatus est R 23 dedit add. m. 2 V uel fide P 24 ut = uictoriae R 25 in martyriis t a fasiae P iraequae Rl. ) [*]( 13* )

196

ut dictum est: natio uiperarum, quis monstrauit uobis fugere ab ira uentura? gratulantis igitur humani generis haec uox est post regnum mortis, post diaboli terrores, post laborum peccatorumque onera, post infelicis laetitiae dolorem, quia uitiorum gaudia, cum sint intellecta, conpungunt. in uino enim secundum apostolum lasciuia est. et sicut est uinum cor hominis laetificans, ita et uinum est cor hominis conpungens. nam et calix irse est, sicuti et calix uitae est.

Post haec ergo et post hoc uini conpunctionis uinum significatione fugiendi arcus iraeque concessa uniuersitas fidelium aeternis spebus exultat. id enim mox diapsalma interueniente declarat: ut liberentur dilecti tui, salua dextera tua et exaudi me. — dextera domini fecit uirtutem et a dextris deo uirtus dei coexcitata secum humilitatis nostrae carne consedit. data ergo significatione fugiendi a facie arcus liberantur dilecti et per dei dexteram saluantur. et a qua facie arcus liberentur saluenturque, apostolus docuit dicens: qui liberauit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii dilectionis suae. liberandi ergo dilecti saluandique per dexteram dei sunt.

Sed salutis huius ad fidei firmitatem noscenda est prophetia. sequitur enim: deus locutus est in sancto suo: laetabor [*]( 1 Matth. III, 7. 6 Ephps. V, 18. 14 Ps. CXVII, 16. 18 Coloss. I, 13. ) [*]( 2 fugerae V1 ab uentura ira 7' gratulantis ex gratulantes m. 2 V 3 post diaboli tortorea P 4 onera ex one m. 1 V honera PT infelicis er infelices P infaelicis V 5 gaudia ex gaudiae m. 2 V intellec- & tae R 6 enim T etenim Pb lasciua R 8 nam et calix uitae est R sicuti et calix irae est in marg. add. m. 1 R 10 hoc uini conpunctionis i uinum (u num V) VR hoc uinum uini conpunctionia uinum P hoc uinum compunctionis T hoc compunctionis uinum E gignificationS R signi. ficationem V 11 concensa R 12 aeternis rebus R aeternis speciebus P diabpsalma P 13 dextera tua om. V 14 et a dextris (et dextria R) do uirtus di VR et a dextera do uirtus di Pb et ad dextera dl uirtus di T et a dextris dei uirtus dei e 16 coexcitata secus P excitatus m eum V 16 refugiendi V 17 saluanturque R 22 firmitate corr. m. 2 V profetia ex profetiae m. 2 V. )

197

et partiborSicimam etconuallem tabernaculorum dimetibor. meus estGalaad et meus estManasses et Ephrsem fortitudo capitis mei, Iuda rex meus, Moab olla spei mese. in Idumseam extendam calciamentum meum: mihi allophyli subditi sunt. in sancto deus locutus est, in eo nempe, cui etiam dsemones clamant: scimus, quia tu sanctus dei es et de quo angelus euangelizat: et quod ex te nascetur sanctum, uocabitur filius dei. in hoc itaque sancto locutus est, cum dicit: pater, qui in me loquitur, ipse facit opera sua. locutus ergo in sancto deus in principio sermonis exultat. exultabit enim ut gigans ad currendam uiam, exultabit in Sicima partienda. Sicima Samaria est, quae eadem et Sichem est, quam Iacob Ioseph filio suo sub benedictione spiritus deputauit, haec, cum omnibus antea legis temporibus in impietate mansisset, euangelium domini ex parte suscipiens: nam hodieque pars eius inreligiosissimis studiis de studio uetere • detinetur: illic enim uaccae adoratae, illic mons relicto sacrario electus. illic regnum aduersum ludam excitatum. sed eodem [*]( 7 Marc. I, 24. 8 Luc. I, 35. 10 Ioh. XIV, 10. 12 Ps. XVIII, fi. ) [*]( h 1 partibor VPTE diuidam R aicimam P connallem ex conualent m. 2 V 2 dimetihor V, cf. Sabatier II, 119 dimetiar RPTE galaad b fi poitr. m ras.) V gala at P 3 et tefren corr. m. 2 V et efiraim P et efFrem R fortitudo VRPE assumptio T iuda — spei meae supr. tcr. m. 1 P 4 in idumeam VR in idumea P 5 allophili RT ex allopili corr, m. 2 V allofili P cf. Acad. p. 21 8 euuangelizat R 10 opera taa R 11 locutus ergo = = - (eras. est) in sancto deus R locutus est. ergo in sancto dS PT locutos ergo deus in sancto E 12 exultabi t corr. m. 2 V exultauit Re gigas TE exultauit VR et exaltauit e h 13 sicima P Sichima E in samaria est PT 14 Bichem ex snhem m. 1 R syohem VP ioeef V ioeep R sub benedictione (ne ex nem m. 2) sps V aub benedictione spu R sub benediotionis spiritu e 15 ante V 16 in om. V euuangelium R Buscicpiens V suscipiens R suscepit PTE, cf. Addenda 17 hodiequae P ueteri ex uetere R ueteri T 18 detenetur V adorate R odorate P7' 19 eo VPTE. t )

198

primum dominus accedens etiam credente Samaritana et aquae uiuse potum precante fidem intulit; mox etiam apostolis praedicantibus participes sancti spiritus facti sunt. partita ergo Sicima est, cum fideles ab infidelibus separantur. et est futuri iudicii ista diuisio, sicut scriptum est: ueniet dominus serui illius in die, qua non sperat, et hora, qua ignorat: et diuidet eum partemque eius ponet cum hypocritis. diuisa ergo Samaria est uel iudicio, uel fide secundum illud: non ueni pacem mittere in terram. sed diuisionem.

Neque solum loquens in sancto deus Sicimam partitus est, sed etiam conuallem tabernaculorum dimensus est, hanc siquidem habitationis humanae demersam humilemque sedem. quam et alio loco ob segritudines uitse ac lamentationes calamitatum uallem planctus esse commemorat dicens: deposuerunt in u all e plorationis; dimensus ergo banc est, quia . gentium plenitudo spectatur. et ubi modus est credentium futurus, illic dimensionis examen est, partem intra ecclesiam congregandis, parte alia in eadem ualle residentibus.

Quisque autem aliqua metitur, necesse est ut ea. quse sua sunt, metiatur. suus enim est Galaad et suus est Manasses. [*]( 5 Matth. XXIV, M sq. 9 Matth. X, 84. 15 Ps. LXXXIII, 7. ) [*]( m n 1 dn V aoce dens V etiam credentae corr. m. 2 V iam credenti T samaritana ex samaritani V ex samaritanae P 2 praecante YR. praeoanti PR* precanti T intulit — partioipes in marg. inf. a m. 2 V praecantibus V 4 sichima PE fidelis V separatur ex separantur m. 2 V 5 oerta diuisio PTb d9 V 7 diuidet eum (om. et) V ponit V 8 hippocritis V ippocritis R ypocritis P7' at: Samaria Sicima T fidei V 9 in terra R 19 demensus est P dimensum V 18 inhabitationis PT humanae - lamentationes om. PT 14 aegritudines ex aegritudinem m. 2V oalamitatem PT 15 nallum placitus V esae ex essem m. 2 V om. R 16 demensus PTl ergo om. PT 17 expectatur Pe ut"bi corr. m. 2 V modus ex motus P credentiu supr. scr. m. 1 R 18 dimesionis ex dimesum m. 2 V demensionis P parte T partim e, cf. Neue Formenl. /, 204 tu eclesiam V aecolesiam R 19 congraegandi V congregandis 7' partem aliam V 90 quisquae corr. m. 2 V quisq: T quisq R quisquiB PE sed rf. Acad.p.29,Draeger Synt. 1, 101 necesseest er neoeestm.2 V 21 manases (s in ras.) P. )

199

mons iste Phoenicum est Arabiae Mesopotamiseque contiguus, ei parte Manasse in possessionem deputatus: et ideo et suus est Manasses, sub Manasses nomine terrse plenitudinem, sicuti et sub Galaad omnem orbem suum esse demonstrans. sed in his usurpandis nihil praeter ius proprietatis ostensum est.

Ephrem autem adsumptio capitis eius et Iuda rex eius eat. haec sanctus loquente in se deo loquitur, qui et per Iacob Ephrem conuersa manuum sanctificatione benedixerit et regem ei Iuda, qui et expectatio gentium futurus esset, ostenderit. adsumptio ergo Ephrem est, non etiam Manasses, cum Ioseph uterque sit filius. sed cum in capite significatio contineatur et corporis secundum illud: de torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput et omnis sanctus caput est corporis Christi, idcirco adsumptio capitis eius Ephrem est, quia contra generationum ordinem ad praeferendam ecclesise sanctificationem in praelato Ephrem et postposito Manasse minor maiori est antelatus. adsumptio itaque capitis sui est Ephrem, id est populi, quem in Ephrem prsefigurauit. uel potius ecclesia in corpus adsumitur.

Iuda etiam rex meus est, id est a se dispositus et electus. non utique uel Dauid ipsi rex Iuda est, cum ex Iuda rex ipse sit primus, uel loquenti in sancto suo deo rex est, sed loqui hsec sanctus iste, in quo deus loquitur, intellegendus est, qui et spiritu Iacob repleuerit ad seterni regis istius prophetiam, cum ait: non deficiet princeps de Iuda, nec [*](12 Ps. CIX, 7. 25 Gen. XLIX, 10. ) [*]( 1 foenicum VRPT mesopotamiae qu = e (a erax.) R mysopotamiaeqae V 2 ft auus R suus PE 3 sub manasses snpr. scr. P add. m. 2 V sub manasse ex aub manaBses R sub manasse T sicuti est P 4 aub xupr. ser. m. 1 R 5 iua (in in ras.) P iura T 6 effrem RVP et sic uei efrem (V) fere semper adsampsio V iudas P 7 loquitur ex loquete m. 2 V qui ex quis V inter per iacob et effrem quaedam erasa P 9 qui expectatio 1T futuras V1 10 adsumptio ex adsumptione tu. 2 V iotef V iosep RP 11 signiiioatio ex signifioatione m. 2 V 12 corporis ex corporea P bibet ex bilet m. 2 V bibit R 13 exaltabit ex exaltaui m. 2 V oapud V 15 ad praeferendum P 16 et postpositum P 18 populus Te postius V 19 eclesia V 80 rex meus & R rex ei' est T 21 dauit V 29 loquente P d5 ex dS P 28 iste ei in quo VE 24 apu V sps P repletus fuerit PT isti V. )

200

dux de femoribus eius, donec ueniat semen, cui repositum est, et ipsum est expectatio gentium.

Et quia non solum ex hac generatione sanctorum, sed etiam ex peccatorum origine huic dei sancto carnis esset ineunda susceptio. quia in similitudine carnis peccati deus filium suum misit, idcirco etiam Moab olla spei eius est. et hsec quidem Moab generatio secundum eam, quse in Genesi sententia est, diuinse maledictionis suscepit opprobrium. sed post decem generationes per gradus successionis sancto digna fit genere: sanctusque hic ex Iuda et ex Moab originem sumens, decocta tamquam per ollam carnis cruditate, in speciem cibi significatur aeterni, cum caro eius aere cibus uitae sit. est et olla secundum Hieremiam urens peccata atque tollens; sicuti et dominus ipse mittere ignem uenit super terram et multi secundum apostolum tamquam per ignem erunt salui, cum defsecatis et perastis uitiis, ut argentum ignitum, probabiles iudicentur. hinc ergo Moab spei suae olla est. cui etiam ex Moab, cruda utique atque uitiosa, iam caelestis illa ad cibum uitse sanctificatio carnis in spe est.

Quin etiam usque in Idumseam calciamentum suum extensurum esse se dicit, scilicet usque ad defectionem Esau: quia Idumsea, quae sedis est Esau. prsedicationis apostolicse [*]( 15 I Cor. 3, 15. ) [*]( 1 semen V cf. Sabatier J, 126 adn., om. RPTE 2 repositum est er repositum m. 2 V ipsum Fipse RPTE 8 et quam solum V 4 orit gine ex originem RP 6 est om. V 8 diuina P susoepti corr. man. rec. R obprobrium R opprobiu V 9 generationes ex generationis m. 2 V post gradus PT suseeptionis R digna fit generationia per gradns sucoessionis digna fit genera V hoc quoque loco dittographia dęformatris .10 sanctus itaque hio T sanctoque hio V et moab T. 11 cruditatem V 12 et mpr. scr. m. 2 V 18 ieremiam It. I. V adque (ex adquae V) VRP1 15 defeoatis T depeooatis V et peruatis ut argentum V 17 adque VR 18 cibu ex uerbu m. 1 R est santificatio carnis in ape est (in add. m. 2) V 20 idnmeam ex idneum m. 2 V 21 se add. m. 2 V 29 quae sedis est Esau, praedioationis scripsi 5 sedis est esau praedioationis B quae sau sedis est praedicationis V esau sedes eet praedicationis T esau sedes est et praecationis P. )

201

dirigat gressum. speciosi enim pedes euangelizantium sunt: et in calciamento pedes. in pedibus autem gressus ostenditur. neque solum in Idumseam cursum praedicationis extendet. sed etiam allophyli subditi sunt secundum illud: exaudi. deus, orationem, ad te omnis caro ueniet; quia deo dignum sit gentes ei omnes esse subiectas et uniuersitatem carnis ad confessionem aeternae huius misericordiae erudiri.

Sed cognitis his, qui inmutabuntur, secundum tituli inscriptionem et doctrina eius, qui Dauid est seternus, accepta aeternam illam primitiuorum in caelis Hierusalem et circumstantium deo sanctorum ciuitatem ingredi propheta festinat. ducem, . qui se eo deducat, expectans. sequitur enim: quis deducet me in ciuitatem circumstantise? quis deducet me usque in Idumaeam? nonne tu, deus, qui reppulisti nos et non egredieris deus in uirtutibus nostris? Esau defectio est et Edom secundum Genesim deficiens est; et secundum apostolum, quod est relicum Israhel, saluandum est. optans ergo propheta in ciuitatem circumstantiae deduci scit se ante usque in Idumseam esse uenturum, id est in illam defectionem populi anterioris, qua maior seruiet minori. et ultima prsedicatio conuertet corda patrum ad filios, cum ueniens ex Sion peccata et impietates ab Iacob auferat. sed hic idem deducet, qui et ob impietatem ante destruxit et reppulit, qui capta Hierusalem destitutoque regno indignos spretosque [*]( 1 Roro. X, 15. 4 Ps. LXIV, 3. 17 cf. Rom. IX, 27. ) [*]( 1 gressus PTb euuangelizantium R 2 et calciamento P pedes a pedis m. 1 R 8 neque ex nequoe m. 1 V extendit PTE 4 allophili TT allofili RP sibi subditi sunt T 5 deus om. t orationem m meam RTe 6 ei om. V 7 ud confessione V erudiri ex erudiris V 9 doctrinam V doctrinae P accepti RP 10 circumstantiii — (s eras.) P 12 deducat (t in ras.) R 18 quis ex quise m. 2 V 14 repulisti PTK 15 deus post egredieris om. RPTE 17 reliqum reliquum PTE istrahel V 18 in ciuitate R deduci ex deducit m. 2 V 19 scit um. V uenturam V 20 anterioris ex anteriores P quia maior VRI' 21 conuertere VRP fort. conuertet et? 22 exion RPer syon T ab iacob ex ab hac iacob m. 2 V ab iaoob mpr. gcr. P auferat ex auferet 7' 28 ante supr. scr. P dextruxit I* et ex te m. 1 V reppulit T quia capta PTE 24 hierusale V distitutoque R destituto VPT spraetoaque YR. )

202

deseruit, solitus ante eos spiritalibus auxiliis confouere et caelesti militia aduersum inimicorum bella tutari. nunc autem deserente eos custodia spiritus sancti nullum in uirtutibus eorum. id est in exercitibus diuinse propugnationis auxilium est. et ideo, quia destruxit, non egredietur in uirtutibus eorum.

Sed repositae spei, quia quod Israhel est relicum saluabit. misericordiam propheta non tacuit dicens: da nobis auxilium de tribulatione et uana salus hominis. in deo faciemus uirtutem et ipse ad nihilum deducet tribulantes nos. scit uanam salutem esse, quae ab hominibus speratur, quia et uitse huius usus sine misericordia dei nullus sit secundum illud: melior misericordia tua super uitam, quia, nisi ad profectum seternitatis uita suscepta sit, miseriarum in nobis potius erit origo, non uitae. auxilium itaque a deo in tribulationibus sperat, quia hominum salus uana sit. postulat ergo de tribulatione auxilium in deo uirtutes concesso auxilio facturus: cum liberati omnes a lege peccati in dei potius iustificatione maneamus, cum pugnam non aduersus carnem et sanguinem, sed aduersum spiritales nequitias et mundi potentes, deo satanam ipso spiritu oris sui interficiente, peragamus, cum non regnet iam in inmortali corpore nostro tribulans nos ante peccatum, cum absorbeatur mors a uita [*]( 12 Pe. LXII, 4. 22 1 Cor. 15, 68. ) [*]( 2 bella ex bellum m. 1 P turi V 3 oustodia ex todia m. 2 V eorum — exercitibus om. PT 5 qui T dextruxit V 6 histrael V reliqom R reliquum PTE saluabitur T 10 esse et quae P eBse eam quae T 11 uitae ex uotae m. 1R huius eine PTb 12 nullus ait usus PTb melior m est PE 18 uita corr. m. 2 V 14 misericordiarum nobis V itaquae V 16 uirtutis VP uirtute T 17 factum V 19 sed aduersum (ad add. m. 2) V sed & aduereu R sed aduersus PTE spiritales ex spiritalem m. 2 V 20 potentis (ex potentes m. 2 V) VPT d5 satana Cd5 supr. scr. m. 2) V d5 satanan R satanan ex satanam P sathanam T deo inter- Sciente PTb pgamua P pergamus V 21 regnet ex regnetet R in inmortali ex non inmortali m. 2 V in mortali ItT 22 nos om. R ante < om. PT cum non (ñ T) absorbeatur PT mor corr. m. 2 V. )

203

in contentione uictorise per dominum nostrum Iesum Christum, qui est benedictus in saecula sseculorum. amen.

PSALMUS LX.

In finem in hymnis Dauid.

Exaudi, domine. deprecationem meam, intende orationi mese et reliqua.

Simplex est psalmus aeternae gratulationis continens prophetiam. nam neque res gestas neque significationis alicuius cognomenta superscriptio conprehendit: tantum hymnus in finem est, ut id, quod a propheta cantatum est, in fine uel psalmi uel temporum explicandum esse noscatur. oratio autem est iusti aeterna sperantis seseque in Christo coexcitatum in caelestibus gratulantis. c“pit enim ita:

Exaudi, deus, orationem meam, intende deprecationi mese. a finibus terrae ad te clamaui, dum anxiaretur cor meum. exaudiri precationem suam sanctus hic postulat, cuius et ea fiducia est, ut in orationem suam uelit intendi, utrum sit innocens, casta et fidelis et ex intimo conscientise atque cordis metu profecta, quia secundum apostolum et corde credendum et ore confitendum sit ad salutem. intendendse autem orationis hinc precatio est, quod, dum corde anxio [*](1 in conten = = =s tione R in contentionem E per don nostrum thm xpm V 2 amen om. V Psalmus explicit LYIIII incipit psalmus ) [*]( . LX V Explicit PBalmns LVIIII incipit Psalmus LX R Finit Psalm LYIIII incip. Pe. LX P Expl. LVIIII incip. de LX. Psalmo T 4 in hymnis VR (A- űμvοις LXX) hymni e hymnus b om. PT 6 clopraecationem VR 6 orationi (ex oratione) meae V orationem meam R 7 aeternae add. m. 2 V profetiam VR 8 nam nec PT 9 cognomen PT conpraehendit VR tantum ex tame m. 2 V ymnus T in fine VRP 10 ut om. PT ut id om. V in fine PTe 11 explicandum esse noacatur om. IT 12 est post iusti in fin. uers. postea add. m. 1 R 18 gratula tia P 14 depraecationi V praecationi (precationi T) RPT 16 exandiri ex de et exaudiri m. 2 V praecationem V poationem R 17 ea ex ei corr. m. 1 R uellet VR 18 casta fidelis V 19 adque I'R profeta V secundum aptm RT secundum Paulum b 90 confitendum ex confitendendum m. 1 V intendendae (intendende P) ex intendae (inten le P) HP intende V 21 praecatio RP praedicatio V. )

204

est, a terra. finibus clamauerit. non hic extima solitudinum aut contigua oceani incolebat, qui a terrse finibus anxio corde clamabat; sed sciens se in carne quidem, quae terra est. degentem iam in fine carnis habitare, dum secundum Paulum habitans in corpore peregrinatur a corpore, dum uiuens iam non sibi uiuit neque ipse uiuit, sed uiuit in eo Christus, congemescens tamen in hoc suo habitaculo superuestirique festinans et ideo anxio corde a terrse finibus clamat, quia et necessitatem habeat in carne uiuendi et spem teneat a carnis uitiis desinendi dicens:.