Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sed et illa tamquam uas figuli non ignoranda confractio est, tum cum his corporibus dissolutis et casu mortis confractis pro uoluntate artificis restauratio adferetur. quod utrumque propheticus sermo significasse eodem dicto uidetur. nam cum paenitentiam utilem in his, quae antea agebantur, ostendit, praesentis huius uitae et corporalis ex uitiis in uirtutem nonam quasi instaurationem docet esse oportere, ira in eos dei sicuti criminum uoluntate cessante. et quamquam id ex figuli conparatione protulerit, tamen, cum de eodem figulo ait: et [*](26 Hierem. XVIII, 4. ) [*]( 1 figulum Vr figuli R figulus a om. Basil. et Par. 1572 (an figlinum? cf. Bened.) confringes eos, ne t teste corr. m. 2 V teste R frac- cj Bened.) confringes eos, ne e teste corr. m. 2 Y teste R fracmentum R 2 aad m. 2 V 4 uasi corr. m. 2 V 6 sed hoc irrationabilis t 11 dfli ex don corr. m. 2 V 12 modus ex moduaus corr. m. 1 r n P = # enitentiam et sic saepissime R 18 poenam ex paenam R desinerft Rl 14 eeae ex essent R 17 institutione m corr. m. 2 V ad pietatem ex ad inpietatem m. 2 V 19 tum sup. lin. a m. 2 V 21 Bignificasse ex tignificauet m. 1 V 28 praesenti V in uirtutS a in uirtute V in oirtntes ex in uirtute m. 3 R 24 ira ex ita m. 2 V in eosdem ricuti V. ) [*]( 5* )

ipse fecit uas aliud secundum quod placuit in conspectu eius, significari intellegitur etiam illa, quae secundum dei uoluntatem resurgentium corporum instauratio est futura. prout ei enim placet et in conspectu eius dignum est, confracta reparabit, non ex alia aliqua, sed ex uetere atque ipsa originis suae materie speciem illis conplaciti sibi decoris inpertiens: ut corruptibilium corporum in incorruptionis gloriam resurrectio non interitu naturam perimat, sed qualitatis condicione demutet. non enim aliud corpus, quamuis in aliud resurget, apostolo dicente: seminatur in corruptela, resurgit in incorruptione; seminatur in ignominia, resurgit in gloria; seminatur in infirmitate, resurgit in uirtute; seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale. fit ergo demutatio, sed non adfertur abolitio. et cum id, quod fuit, in id, quod non fuit, surgit, non amisit originem, sed profecit ad honorem. confringi itaque nos, tamquam uas figuli, uel nunc, uel tunc gaudeamus: ut et nunc, modo figuli uasis, conmortui et consepulti domino in baptismate in nouitate uitae ambulemus et in nouum Christi hominem deposito uetere renascamur, et tunc per hunc nouae natiuitatis profectum in beatam illam ac deo placentem iteratae reparationis nostrae speciem reformemur.

Cuius boni non ignarus propheta post haec hortatur et dicit: et nunc reges intellegite, erudimini qui iudicatis terram. seruite domino in timore et exultate cum tremore. adprehendite disciplinam, ne forte irascatur dominus, et pereatis de uia iusta. [*]( 10 I Cor. XV, 42. ) [*]( 2 etiam intelligitur illa E 4 prout da enim R prout enim ei VK in om. V 5 ex ueteri E 6 materiae R 7 corporu incorruptionis V 11 in incorruptione ex in corruptione m. 2 V 19 resurgit semper restitui, quia cod. V honc formam, quae textui graeco ei antiquis uersionibus Italicis respondet (Sabatier 111, 718), primo loco excepto constanter repetit. reaurget RE 18 reaurget spiritale (om. corpus) RE 16 confringit VR t 19 uitae om. R 20 uetere R renascamur ex nascamur m. 2 V 28 ignarus ex ignoras m. 2 V 25 et exultate ei cum RE 96 adpraehendite VR. )

cum exarserit in breui ira eius, beati omnes, qui confidunt in e u m. doctrinae hic ordo utilissimus est, ut eorum, in quae nos adhortetur, beatitudinem cognitam praestet; quia difficile sit animum ac spem ad ignorata protendere. uolens igitur propheta ad eorum nos, quae superius commemorauerat, intellegentiam cohortari intellegentiae ipsius honorem ante memorauit, dicens: et nunc reges intellegite, eos scilicet, qui intellecturi essent, reges esse demonstrans. sed quserendum est, quos reges ad intellegentiam propheticae huius adhortationis admoneat, ne forte quisquam eos significari intellegat, quorum nunc in humana corpora et in bellorum ministeria et in metum gentium regnum est. non sunt autem hi aeterni et beati apud deum reges, quippe cum ipsi iam mandatis dei excidant et. diabolo in regnum sint deputati, dicente eodem, cum dominum temptaret: et duxit illum diabolus in montem altissimum et ostendit illi omnia regna orbis terrse? in momento temporis; ait ad illum diabolus: tibi dabo potestatem hanc et gloriam eorum, quia mihi tradita sunt. alios autem nobis reges euangelia demonstrant, scilicet in quos adpropinquauit dei regnum et eos, qui regnans in se peccatum deuicerint, qui sui ipsius corporis reges sunt, dominatui suo uniuersa uitiorum incentiua subdentes: hoc enim in nobis est dei regnum. sic iterum Christus regnat in nobis, cam per eum ipsi dominorum in nos iure regnamus secundum quod dictum est: non uenit regnum dei cum obseruatione, neque dicent: eccehic, ecce illic. ecce enim regnum dei intra uos est. huius regni beatus apostolus meminit Corinthiis scribens: iam sine nobis regnatis; [*]( 15 Luc. IV, 5 sq. 35 Luc. XVII, 20 sq. 28 I Cor. 4, 8. ) [*]( 3 in qua R adhortatur ex adhortetur m. 3 R 4 ac spe ex a spe R Gintellegentia ipsius V 8 sed quaerendum est- obsequii metuap.72, 6 om. a 10 ne quisquam forte e 11 in corpora humana Ve 19 aput V 13 ipsis V iam a mandatis (a inser. m. 3) R (b) dl ex dff m. 2 V et om. V 14 diabulo V 17 & ait (& supr. scr.) R (b) 19 euuangelia VR an 90 in quo V regnum dei « regn a R 28 est om. V regnum dei e regnat ex regnanit m. 2 V 26 et eoce illic e. )

et utinam regnaretis, ut et nos uobiscum conregnaremus. hoc itaque regnum dei est, ubi peccatum uincitur, ubi mors perimitur, ubi non regnat hostis: mors enim regnauit ab Adam usque ad Moysen; et apostolus ait: iam non regnet in uobis peccatum. per hoc dei regnum regno peccati dissoluto ipsisque iam nobis regibus regno aduersante subuerso hoc nobis dei regnum est, cum omnibus uitiorum nostrorum aculeis contusis labes erit corporeae infirmitatis absorpta.

Hos itaque reges propheta ad intellegendum cohortatur, ut sciant, aduersus dominum et Christum eius fremuisse reges et populos uana meditatos; intellegant quoque ridentem e cselis . et in ira loquentem et super Sion montem sanctum regem constitutum, praecepta. dei patris adnuntiantem; cognoscantque eum, qui sit genitus in filium, tempus quoque illud, quo, qui tempora fecit, sit in tempore genitus; intellegant, in quo et hereditatem gentium et possessionem terrae finium postulauit; non ignorent etiam, quae hsec uirga sit ferrea, qua regens eos modo uasis figuli confringat. haec enim intellegentes sacramentum omne diuinae uoluntatis agnoscent: et cum per oboedientiam praeceptorum heredes dei patris, coheredes autem domini nostri Iesu Christi erunt, per id, quod aeterno regi coheredes sunt, id necesse est consequantur, ut reges sint.

Testantibus itaque euangeliis atque apostolo de regibus sequens est, ut cognoscamus, qui sint iudices terrae, quos adaeque reges oporteat erudiri: maxime cum reges nudo tantum nomine [*]( 3 Rom. V, 14. 6 Rom. VI, 12. ) [*]( 1 et utinam regnetis VR (sed V mox conregnaremus et Ps. LX, 5 VRPT regnaretis; cf. quae dixi Abh. IV, 84 et Sabatier III, 669, 8) nobis conregnemus R uobisoum regnemus Ed. Basil. et Par. 1572 5 peccatum in nobis e regnum dei < 7 subuerso ex subuenrsante V erit regnum dei, cum e omnibus uiuorum R 8 corporaee R 11 aduerau R fremuisse ex fremuisset m. 2 V 151 intellegunt V ridentem e = R ridentem e ex ridente m. 2 V inridentem e e 18 in add. m. 2 y 15 in om. R 16 tempora fecit ex tempore feoit m. 2 V 17 hereditatem (om. et) e 20 diuinum V per obydientiam V 22 thm xp̃. V per qd R 26 quos adeq. reges V quos = — aequae reges (eras. ad) R quosque ut reges e 26 oporteare V. )

sine regni alicuius designatione cognominet, ut eos suos atque in se esse reges doceret, indices autem terrae dicat. differre uero iudicem atque regem, ipso usu terrense) consuetudinis noscimus; quia non idem sit regnare, quod iudicare, quia regnum dominatio sit, iudicium uero modus sit aequitatis. sancti ergo quique intellegendi sunt esse iudices terrae, quorum uita atque fides infidelium iniquorumque iudicium sit. et hoc dominus in euangeliis ostendit dicens: uiri Nineuitae surgent in iudicio et iudicabunt generationem hanc, quia paenitentiam egerunt in praedicatione Ionae; etecce maior hic quam Iona. regina Austri surget in. iudicio et iudicabit generationem hanc, quia uenit ab ultimis partibus terrae audire sapientiam Salomonis; et ecce maior hic Salomone. tales erunt iudices terrae, quorum conparatio fidei ac timoris inpaenitentes impiosque condemnet. si enim psenitentia Nineuitum ex Ionse praedicatione suscepta fructum adepta est psenitendi, necesse est oboediens eorum psenitentia insolentem horum inpaenitentiam iudicabit. aut regina Austri ex ultimis partibus terrae desideratam Salomonis sapientiam audiens nonne infidelitatem et incuriam praesentium auditione peregrina damnabit? cum tamen inob“dientise atque inaudientiae iudicium differens a Salomone atque Iona. Christus auctor adcumulet. absolute autem hos esse iudices terrae apostolus demonstrat dicens: an nescitis, quia sancti mundum iudicabunt, et in uobis iudicatur hic mundus? cum per meritum adeptse beatitudinis criminosorum uitam sanctitas conparata condemnet. [*]( 8 Matth. XII, 41 sq. 26 I Cor. 6, 2. ) [*]( 1 fine regni cuius V 3 cognosoimua < 4 quin regnum V 5 modus lit ex domus sit tn. 2 V sit modus, 7 iniquorumq: ex iniquorum R in euuaogeliis VR et sic saepe 8 Niniuitae Re 10 Ionae sup. lin. am.1 V 11 quam Iona hic < 18 obaudire sapientiam e 14 Solomonii V Solomone ex Solomonis WI. 2 V 15 fides ac timor R fidis ac mors V 16 paenitentiam ex paenitentes m. 2 V Nineuitum ex Nineuietum m. IV Nmniuetfl R Niniuitarum, 18 oboydiena V poenitentia ex poenitendi m, 2 V 19 iudicet Ve cf. Arch. II, 318; Stud. 1889 p. 322 regina ex regna m. 2 V 90 SolomoniB V 91 auditio R 99 a SolotUone V 26 iudicabitur mundus R e 27 sCitas R. )

Intellegentise autem huius atque eruditionis opus continuo propheta subiecit, dicens: seruite domino in timore et exultate cum tremore. non securum patitur aut neglegens esse seruitium: uult in omni seruitutis officio admisceri timorem. ut enim metuentes serui diligentius dominis carnalibus seruiunt, cum uoluntatem sollertioris obsequii metus obsequellse admixtus eliciat. ita et deo seruientes, si timeant per inminentem timorem, non neglegentes in ea erunt, quam susceperint, seruitute. ac ne tyrannici terroris hic metus esse fidelium crederetur, ad id, quod dixerat: seruite in timore, adiecit: et exultate: ut metum seruitutis gaudii exultatio temperaret, cum ipse timor causam laetitiae per conscientiam seruitii fidelis adferret. porro autem, ne libertas gaudii fines congruae moderationis excederet, ita subdidit: exultate in tremore, quia periculosa ad obliuionem timoris esset libera a tremore laetitia. atque ita haec prophetici eloquii ratio seruata est, ut seruitutem timor detineret, timorem exultatio moderaretur, et exultationem tremor consequens contineret.

Huius autem seruitii et timorem exultantem et exultationem trementem docuit in eo, quod sequitur, consistere, dicens: adprehendite disciplinam. uirtute uerbi significationem inpatientis et uelut prseproperse ad id uoluntatis ostendit, non tam expetendam, quam adprehendendam potius disciplinam docens: non tepore fidei in huius ob“dientise obseruatione contentus, sed ardorem spiritus in adprehendendi auiditate desiderans. sic in rapiendo regno caelorum raptores dominum delectant, cum ait: a diebus autem Iohannis [*]( 27 Matth. XI, 12. ) [*]( 2 et exultate ei R e 3 ut neglegens V 4 esse om. b 6 seruiunt et cum V solertiorie V ubsequellae R 8 ea sup. lin. a m. 2 V 9 seruitute ex seruitem m. 2 V 10 credetur V seruite domino in timore E 11 et exultate ei ut E 13 adferret ex adferet m. 2 V finis V 14 tremore ex traemore m. 2 V 19 aeruitii (alterum i in ras.) R 21 adpraehendite R uirtutem uerbi eignificatio i patientia V 22 uelud R praepropere (e in ras.) R praepropere V properae e 24 tepore R tempore Ve obseruationem V 25 adpraehendendi ex adpraehendi m. 2 V 26 raptores dominum delectant cum ait scripsi raptores dominum delectaM ait R raptores dBm delectatum ait Va raptore dominus deleotatus ait e. )

regnum caelorum uim patitur, et uim facientes diripiunt illud; quia, cum regni caelestis possessio Israheli praedicaretur, fides tamen gentium possessionem hanc sibi Israhel diffidente praeriperet.

Sic et Paulus currit, ut adprehendat, dicens: sequor autem ut adprehendam, in quo et adprehensus sum. non lento gradu properat neque otioso sequitur procursu; adprehensurus enim sequitur. et satis quidem dixisse uideretur, si consecuturus sequeretur, sed uim et ipse adferre optat et adprehendere properat et modo exempli corporalis inuadere. scit autem se eo ipso iam esse, quod adprehendere properat, adprehensum. si enim nos per corporalem naturam deus naturae suse dissidentes homo genitus adprehendit, factus ipse quod sumus, nostrum est, ad adprehendendum nunc id, quod est ipse, contendere, ut in eam gloriam, in quam naturam corporeae huius corruptionis exemit, festinatio nostra se misceat: atque ita adprehendemus id, in quo fuimus adprehensi, si naturam dei consequamur, deo ante naturam hominum consequente. adprehendenda itaque disciplina et inuadenda est quodam amplexu et in uinculo corporali, ne elabatur aut decidat.

Causam autem diligentis huius amplexus ac uinculi propheta subiecit dicens: adprehendite disciplinam, ne quando irascatur dominus, et pereatis de uia iusta, cum exarserit in breui ira eius. adest enimp“nae dies, qui in exardescente ira domini significari intellegitur: in [*](5 Philipp. m, 12. ) [*]( 1 facientes ex faoientis 11 2 illud ex illum m. 2 V Istraheli V 5 ric et beatus Paulus e adpraehendat VR et sic saepe 9 et ipse ex ipse m. 2 V adferre cupiat R cf. Acad. p. 24 10 adpraehendere V 11 inuade≡≡≡ re V quod adpraehendere poterat V 18 d5 ad nitarame corr. m. 1 V dissidentis VR h diffidentes e 14 adpraehendendum R ad praehendendu V nunc in quod V 15 ut sup. lin. a m. 2 V in eam ex in eum m. 2 V 16 eximit b 17 adpraehendemus ex adpraehensi m. 2 V id in quo fuimus adprehensi sup. lin. a m. 2 V 18 post consequamur 1 litt. eras. R 19 itaquae V ert del. m. 2 V 90 aplexu ex plexu m. 2 V et uinculo V ne = labatur (eras. e) R excidat. 21 complexus Ed. Par. 1572 b ac in ras. R 28 uia ex uir m. 2 V 94 poene ll. )

quo si non adprehensam a nobis disciplinam tenebimus, perditi a iusta uia erimus. unicuique enim rei perit, quid quid aufertur; et quod deest, ei, cui deest, iam uidetur amissum. nam tametsi per naturam suam manet, ei tamen, cui abest, non manet. et idcirco de uia iusta impii pereunt, quia in ea non erunt. pereunt autem de uia iusta, cum exarserit in breui ira eius.

Non morosa haec ira est, per quam a iusta uia pereunt, ne quis sibi interim p“nse lucro inter moras iudicii blandiatur. in breui namque exardescit ira. excipit enim nos statim ultor infernus: et decidentes de corpore, si ita uixerimus, confestim uiae rectae perimus. testes nobis sunt euangelicus diues et pauper: quorum unum angeli in sedibus beatorum et in Abrahae sinibus locauerunt, alium statim poena? regio suscepit. adeo autem statim poena mortuum excepit ut etiam fratres eius adhuc in supernis manerent. nihil illic dilationis aut morae est. iudicii enim dies uel beatitudinis retributio est aeterna uel poenae. tempus uero mortis habet interim unumquemque suis legibus, dum ad iudicium unumquemque aut Abraham reseruat, aut poena.

Et idcirco copiosum hunc sacramentis caelestibus psalmum sic propheta conclusit: beati omnes, qui confidunt in eum. non trepidam spem neque ambiguam perfectio beatitudinis exigit. confidentia ad id opus est, firmae scilicet opinionis, et indemutabili uoluntate: quia plus sit confidere, quam sperare. confidendum ergo est, ne nos a uia recta exardescens breui dei ira deperdat. fidelis enim [*]( 2 a iusta uia (a supr. scr.) R a uia iusta V de uia iusta E re i R 4 tametsi ex tamet m. 2 V manet ex namet m. 2 V maneat E m « tamen R õ impii pereunt — de uia iusta om. R 8 per qua a iusta V per quam iusta R per quam de iusta E 9 in poene lucro R (b) 10 in breui ex in brebi m. 2 V 11 decidentes ex deoidintea m. 1 Y decedentes E 12 de uia recta E sunt om. b 13 habrahae R 14 sinu E 16 adhuc om. Va 20 aut sup. lin. a m. 2 V poenae ex poena m. 3 R 91 sacramentis ex saoramentum m. 2 V 84 firmse scilicet opionis V1 firmae opinionis soilicet E 95 sit sup. lin. a m. 2 Y 97 in breui ex breui m. 2 V ira dei E. )

est, qui ait: qui credit in me non iudicabitur, sed transiet de morte ad uitam, dominus noster Iesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.