Tractatus super psalmos

Inter multa praeclara, quae ad Romanos apostolus scribit, cum de fide gentium et infidelitate ludaeorum locutus esset et multa super iudiciis dei decretisque tnictasset, ait: o profun- 26 dum diuitiarum sapientiae et sapientiae dei, quam [*]( 25 Rom. XI, 38 sq. ) [*]( 1 sed profetae uota dura atque (adque OV) aspera GVPT sed propheta dura atque aspera dicta R 2 eius VRPT omnia G optantis GRFT optidus V 4 precatus VT praecatus RG(f) imprecatus P ex prophetali GR prophetali PT 5 istae R uoti GVRT uti P 7 aresoentium GRPT arigcentium V 9 benedicamus GVR benedioam PT 10 his qui G si hii qui R ai iis qui a si hi qui VPT si serere G serere YRE-ferre PT 11 manipulis G 15 rursum GRPT rursus V 16 ac ex hac R 17 sumus G 19 amen GRPT om. V Explicit paalm. CXXVIII incipit psalm. CXXVim G V Finit psSl CXXVIII incipit CXXVllll R Explic psalffi CXXVIII inept traSt psSIm CXXViniPExpl. de CXXVIII inoip. de CXXVIIII T 21 de profunda h. t. V sed cf. p. 649, .5 26 multa super G VR multa de PTE 26 sapientiae G VPT & sapientiae R. )

In his igitur omnibus haerens ac detentus propheta ex interno cordis sui secreto secundum apostoli uocem et ipse proclamat dicens: de profundis clamaui ad te, domine. pone illum secundum apostolum in profundo diuitiarum dei inperscrutabilium et inuestigabilium demorantem, statue illum de profundo humanarum calamitatum aestu precantem secundum eam domini, quse in anteriore psalmo est, uocem: ueni in profundum maris, et tempestas demersit me, existima illum non labiis, sed secreto, ut iussum est, cordis orare: apta aut ignorationi aut passioni aut orationi uox ista dicentis est: de profundis clamaui ad te, domine, dum aut nescit aut patitur aut precatur. et quia de profundis clamat, confidenter ait: domine exaudi uocem meam, fiant aures tuae intendentes in uocem orationis meae.

Sed quaerendum est, an idipsum sit exaudi uocem meam et fiant aures tuse intendentes in uocem orationis meae. de profundis enim orat et profundum est, quidquid orat. ac primum intellegendum est deum incorporalem esse neque ex partibus quibusdam atque officiis membrorum, ex quibus unum corpus efficitur, consistere. legimus enim in euangelio: quoniam deus spiritus est, inuisibilis scilicet et inmensa atque intra se manens et aeterna natura. scriptum quoque est: quoniam spiritus carnem et ossa non habet. ex his enim corporis membra consistunt, quibus substantia dei non eget. deus autem, qui et ubique et in omnibus est, totus audit, totus uidet, totus efficit, totus incedit. et hoc ex scripturis docemur, cum dicitur: ego sum deus adpropians, [*](9 Ps. LXVIII, 3. 23 Ioh. IV, 24. 26 Luc. XXIV, 39. 30 Hierem. XXIII, 23. ) [*]( 1 arcbano RPT 8 ac ex hao R 4 et VPT om. R 5 proclamat VR clamat PTE 8 calamitatem V1 aestu praecantem R aestum praecantem V 9 anteriori V 10 profunda ex funda V profundo R 14 clamat ex clamaaut V 16 indentes TT1 in uocem VRE (et T in marg.) in precem (praecem P1) PT 20 est ex oest m. 1 V om. R 25 scribtum V 26 bis ex is P 28 et ante ubique supr. scr. T. )

Quod si qui forte corporeum deum et conformabilem et membris diuersum, quia non idem oculus quod et manus est, ob id esse existimabit, quod dictum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, primum meminisse debet hominum institutionem naturis duabus contineri, animae scilicet et corporis, quarum alia spiritalis, alia terrena est, et inferiorem hanc materiam ad efficientiam atque operationem naturae illius fuisse potioris aptatam. ergo quisquis ita uolet credere, ut corporalis deus sit, quia ad imaginem eius homo factus est, conpositum esse deum statuet, ex potiore scilicet inferioreque natura, quia de talibus homo constat. quidquid autem conpositum est, necesse est non fuerit aeternum; quia conpositio habet initium, quo conparatur, ut maneat. sed [*]( 1 Act. ap. XVII, 28. 16 Gen. I, 26. ) [*]( 1 et uiuimus VRe uiuimus PTb 2 aequalis RPTE aequabilis V 4 audit ex audet m. 2 V 6 uirtus huius V 7 ubique est et abj. cumque adest R cf. p. 651, 4 ubique est et ubique adest PTE ubiqae adest V 10 praecemur V praecaemur R cõuiciantis V1 maledicentis V1 11 fides add. m. 2 V 12 ezsequitur RPT exsequetur r a 18 institutionem RPT institutiones . V 19 quarum R qrQ T quorum P e 20 materiam VRP materiam T ad R in PTE 21 aptatam ex aptalam R 22 ut corporis V 24 inferioreque VRTe inferiorique Pb 26 quo conparatur (S paratur P) ut RP quo corporatur (c***oratur n 0 ut Vrb quo cQponatur ut e cSparatoril q T quo corporatum coni. Bened. in adn. )

Deus autem, qui semper et in omnibus manens ubicumque idem et nusquam ipse non totus est, cum pulcherrimum opus perfecto iam mundo inchoaret, hominem scilicet ad imaginem sui faciens, eum ex humili natura caelestique conposuit, anima uidelicet et corpore. et prius quidem animam diuino illo et inconprehensibili nobis uirtutis suae opere constituit. non enim, cum ad imaginem dei hominem fecit, tunc et corpus effecit. Genesis docet longe postea, quam ad imaginem dei homo erat factus, puluerem sumptum formatumque corpus, dehinc rursum in animam uiuentem per inspirationem dei factum, naturam hanc scilicet terrenam atque caelestem quodam inspirationis foedere copulatam.

Scit se beatus apostolus Paulus per interiorem et exteriorem hominem dissidere. per interiorem quidem hominem delectatur lege, per exteriorem uero hoc, quod non uult, agit: cum interior homo spiritus opera desiderat, exterior uoluptates corporis concupiscit. ergo ad imaginem dei homo interior effectus est rationabilis, mobilis, mouens, citus, incorporeus subtilis, aeternus. quantum in se est, speciem naturae principalis imitatur, dum transcurrit, dum circumuolat et dicto citius nunc ultra oceanum est, nunc in caelos euolat, nunc in abyssis est, nunc orientem occidentemque perlustrat, dum numquam, [*](11 Gen. II, 7. 16 cf. Rom. VII, 22. ) [*]( 1 deleramenta VP 8 cohartatur V 4 qui addidi cf. p. 649, 28 deus autem, qui cet. ubicumque RPTb ubique Ve 5 nuequam ipse non totus est VR ipse nusquam non totus 3 T nusquam ipse non totus e ipse nusquam non totus Pb cum VRPTb cumq; e. 6 inchoaret VPTE inchoaretet R 7 conposuit RPTE corpasposuit V 8 (liuino VRT deu = no P 9 incõpraehensibili VR 12 snmptum RPT aump**8 V rursum f,P rursus VT 18 inspirationem VRP* spirationem PiT factam VRT factus CB in TaJl.) P 15 foede V1 copulatam RVlP copnlatum V copulatam fuitse T 16 scit se VRP om. T per interiorem — dissidere um. PT 18 lege VPT legi ex lege m..'/ R 19 uoluptates VRT uoluntatis P 21 monens um. R 22 saptilis VR 24 ultra RPT ex contra corr. m. 2 V est RIT add. m. 2 V. )

Et quamquam haec ita se, ut dicta sunt, habeant, tamen meminimus esse plures spiritales uirtutes, quibus angelorum est nomen, uel ecclesiis prsesidentes. sunt enim secundum Iohannem Asianis ecclesiis angeli. sunt et Moyse testante secundum numerum angelorum fines gentium Adae filiis constituti. sunt et domino docente pusillorum angeli cotidie deum uidentes. sunt secundum Raphael ad Tobiam loquentem angeli [*]( 6 COIOSB. III, 9 sq. 21 Apoo. I, 20. 22 Deut. XXXII, 8. 28 Matth. XVIII, 10. 24 Tob. XII, 15. ) [*]( 1 sint V in his omnibus VR in hia omnibus T in = = = omnib: P 2 decaedit R1 decidit ex deoioidit m. 2 V anima humana VB animus humanus TTe 8 in hanc V mobilitate — opificis sui om. V di opificis R opifiois PTE facta Vll factus PTe 4 perhennis Ra 5 habens Te ex usu Hilar. habet VRP terrenum nihil om. V 6 ita docentem V R hoc ita docontem E docentem PT 9 corporalem F1 ] 0 in agnitione R renouamus VIII fidem VPT om. R 12 bonitatis RPT et bonitatis E 14 noui VPTb (noui = renouati cf. adn. Bmed) nODi hominis Re (hominis fort. ez sequenli omni ortum) 15 sanctitatis et VPT om. R 16 perfecto V1 17 tracta R 19 uirtates RPT ex uirtutes sint m. 2 V 20 uel VRP in marg. add. T eolesiis V aeclesiis in ran. R 91 eclaeeiis R 28 sunt et domino VPT et domino R angrelos V 24 rafael V rafahel R raphahel T. )

Dehinc sequitur: si iniquitates obseruabis, domine, quis sustinebit? non neglegenter dicti huius ratio tractanda est. non enim ait: si peccata obseruabis, sed: si iniquitates obseruabis. differt enim iniquitas a peccato. numquid deus peccata non obseruabit, et criminum memoria non erit? erit certe: quin etiam de otioso uerbo rationem unusquisque praestabit et omnis in carcerem missus reddet nouissimum quadrantem. diffen*e autem iniquitatem et peccatum docemur, cum dicitur: beati, quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata, et rursum: iniquitatem meam ego agnoui et peccatum meum non abscondi. iniquitas enim omnis transgressio dei legis est, quae est grauior peccato. quod idipsum apostolus absolutissime distinxit dicens: qui enim inique peccauerunt, inique peribunt: qui autem per legem [*]( 5 Hebr. I, 14. 20 Ps. XXXI, I. 22 Ibid. 6. 25 Rom. II, 12. ) [*]( 2 dfim VRT deum PE deferentes VPTE conferentes R a nobis est R est e sit VFTb 6 spiritas R sps V om. PT 8 aeget V 9 hereditabunt VR inhereditabunt PT 11 intercessiones P indegente P 12 obaeruabis VPT obseruaberis R domine T/RT domine domine PE 14 ai peccata obseruabis VR peccata obeeruabia PT sed si iniquitates obseruabis RE om. VPT 17 quin Rb quia PTe 22 agnoui PTE ag∗∗∗∗ (noui — absolutis lin. 2.5 euan.) V cognosco R 28 iniquitas enim — peccato om. PT 24 dei legis R legis dei E 25 inique PTb ini**e V sine lege Re 26 inique VRb sine lege Re. )

Sed horum plane iam deus non recordatur: et cur non recordetur, in sequenti uersu propheta demonstrat dicens: quia apud te propitiatio est. est enim unigenitus dei filius, deus uerbum, redemptio nostra, pax nostra, in cuius sanguine reconciliati deo sumus. hic est, qui uenit tollere peccata mundi. qui cruci suae chirographum legis adfigens edictum damnationis ueteris deleuit. siue igitur ad patrem, siue ad filium oratio prophetae esse existimabitur — unum enim ambo sunt, et qui uidit filium, uidit et patrem, quia pater in filio et filius in patre est; ex similitudine gloriae alter in altero gloriosus est: gloriosus filius, quia dignus consortio patris sit, gloriosus pater. [*]( 16 cf. Coloss. II, 14. ) [*]( 9 perit VR periit PTE legis iudicabitur peccatum om. V 8 autem VPT om. R 4 gentilium VRE gentifi PT iam ex oam m. I R 6 peccata autem in lege non pereunt sed iudicanda eunt Re legis autem peccata iudicanda sunt VPTb 6 sint ex sunt R sint T sunt VPE tamen in lege peccata sunt RPTE om. T' 7 ergo si RPTE om. V iniquitatum VR iniquitatem P iniquitates T furta falsa testimonia caedes T forta falsa caedes RP furta = =s =- = == caedes V furta caedes falsa testimonia E 8 peiuria PT 9 quaeque R quae VPT 11 iam deus non recordatur et cur non recordetur (recordatur V) VPTE iam quod deus non recordetur R 18 aput V 14 deus uerbum RT dfli uerbfl P pax nostra PTE om. R 16 cruci suae VRe cruci PTb cbirografum r n oirografum R cyrographum T adfigens VRP affiges T 19 quia pater in filio et filius in patre est PTE, in V quoque uerba in patre est etiam nunc legi possunt, om. R 20 in altero gloriosus eat, gloriosus filius E in altero gloriosus, gloriosus filius PT in altero est gloriosus filius R ««altero gloriosus filius V. )

Scit autem propheta ingentis periculi rem esse, inique, id est sine lege peccare, quia peccati sine lege perditio est, peccati autem in lege iudicium est. et idcirco ait: propter legem tuam sustinui te, domine. lex autem sancta et spiritalis est, et in ea uerba uitae sunt, et legis finis Christus est; et hoc sequenti uersu ostenditur. ait enim: sustinuit anima mea in uerbum tuum. corporalia quidem legis officia propheta exsequitur, scilicet sacrificiorum et holocaustomatum et neomeniarum et sabbatorum, quae omnia umbra sunt futurorum: sed anima eius sustinuit in uerbum dei. propter legem ipse sustinet, id est, ut dixi, corporaliter officia legis gerit. in uerbum autem dei anima sua sustinet: scilicet filii dei aduentum, qui et uerbum dei et deus uerbum est, spiritali( fide expectat. qualiter autem expectet, demonstrat dicens: sperauit anima mea in domino a custodia matutinausque in noctem. recordemur euangelicae conparationis tenorem et meminerimus quosdam operarios uineae omnem [*]( suo 1 1 digni consortio filio pater recte adque uolens profeta V digni consortio eui (i in ras.) filii pater recte ad quem uolens propheta R digno consortio suo filio ad quS (ad qu3 in ras. P) pater recte uolens per prophetam PT 2 cradetur V Rl creditur Rj PT quoniam Ve qm R quia PTb aput V 3 quia in patre (patrem P) RPT om. V 5 eorum VRP cf. praef. 7 autem RPT add. m. 2 V 8 peooare quia peccati sine lege om. V peccati Ra peocato PTt 9 peccati R peccato PTE per pecoatori peccato V 12 hoc ex co P 14 profeta G V holocautomatum V holochaustomatum T 15 neomeniarum T numeniarum V neomeniarum ex neomeniorum R neomenioru (eo in ras.) P 16 in uerbis R 18 in uerbo R uerba anima sua — qui et uerbum dei, quae in VT extant, om. G, R, in ras. add. m. 1 P ' 19 et deus uerbum est VT et P in ras. quia et deus uerbum est G?R spiritalis V 91 in domino R in m dõ V in dominum PTE 23 tenorem GRPT ex timorem corr. m. 2 V meminerim V. )

Sed quid tandem erit spei? non omnium uita diem suam in spe domini exigit; sunt enim operarii horae tertiae. sunt sextae, sunt nonae, sunt et undecimae: et uidetur propheta, qui a custodia matutina usque in noctem sperauit, spem nobis euangelicae mercedis abscindere. non abscindit plane. ait enim: speret Israhel in domino. sine praefinitione temporis spei adhortatio est. ille quidem, ut perfectus operarius, a custodia matutina usque in noctem sperauit. sed ad spem omne tempus est liberum: et mercedem non operis, sed misericordiae undecimae horae operarii consequentur. ita enim ait: speret Israhel in domino: quia apud dominum misericordia et copiosa apud eum redemptio. et ipse redimet Israhel ex omnibus iniquitatibus eorum. bonus est, in quem speratur; et sperandum in eo est, quia misericordia est, quia copiosa apud eum redemptio est, quia redimet ab iniquitatibus suis uniuersos. hora undecima est, conclusa sunt diei tempora: curramus omnes, festinemus, ne nox adsit, ne hora praetereat. senes sumus, nox mortis insistit: ne ad undecimam saltem uitae nostrae horam [*]( 1 in labore RPT in laborem V labore G cf. lin. 5 (ubi etiam G in spe) 4 erit spei GVPT spei erit R omnium uita GVR omni uita P omnis ita E ei qui 5 oflii uita (ei qui supr. tcr.) T 6 suam G VR suum IT E exigit GTb ezi - git P1 exi = get P* exegit VR 8 abscindere GPE abscidere RT abscindit GE abscidit VRPT lectionene G hoc quoque loco seruaui, sed probabiliter abscidere ... abscidit pnxeferen- ai dum est, cj: Acad. p. 40 9 israhel G istrahel V israel RPT praefitione G 10 est GRPT om. V 11 ad GVRT om. P 12 operis GRPT opere V 18 enim GVPT om. R 14 aput G 15 misericordia et GRPT misericordia est et V apud eum RPT apud dfii G V sed qf. Acad. p. 31 18 misericordia e*t G misericors est VRPT aput eu V apud eam RPT apud dm G 19 redimet GVRe redimit T redemit Pb ab iniquitatibus G VPTe ab omnibus iniquitatibus Rb 21 ne hora praetereat GR ne opa praereat 7' ne opera praetereant (ant inrtts.) P 29 ne Gt nec RPTab saltem VPTE psaltim R om. Gtf de ne — saltem = ne — quidem cf. Draeger Synt. II, 77 et quae dixi Stud. 1889 p. 323. )