Tractatus super psalmos

Auditis igitur a propheta, quae dicere nos oportet, dicamus etnos: nisi quod dominus erat in nobis, cum insurgerent homines in nos, forsitan uiuos degluttissent nos. perpessi namque hominum insectationes. regum impias constitutiones, consiliatorum inlecebrosas adhortationes cum in [*]( 11 Hierem. IX, 23 sq. ) [*]( 1 et omnia P omnia R (de G h. I. non constat) etiam omnia E 2 quaem R 4 forte fur GR fur P 5 infirma G indigna RPE 6 gloriabitur GR glori = ficabitur P incertua G R inoertis P 7 si mur om. G 8 utemur G (?) P' laetamur efferimur R leta. et ferimur P (cf. p. .590, 23 laetanB eat) delectamur, efferimur E 9 uix GP uiae R 11 dioti huius GR huius dioti P 14 qui gloriatur GP om. R quia G qd R quod P quoniam E 17 exemplo GR exemplario P 18 edocuit ex sedocuit R 21 **surgerent homines in nos G insurgerent homines in nos RPcf. p. 590,15 22 forsitan GRP forte E degluttissent GP deglutis- sent R 24 constitutiones G P cogitationes R consiliatores inlecebroh sas adhortationes G conailiatoru inlecebras ad.ortationes P; R haec uerba om. )

Non est autem in usu hominum, ut uiuos alios uorent. neque usque ad carnes gluttiendas odia procedunt. sed neque nunc de eruto a morte corpore gaudium est, sed de anima a peccato conseruata atque a peccatorum consortio liberata. idcirco ita ait: forsitan uiuos degluttiendos fuisse, scilicet in corpore adhuc positos a morte peruasos atque a peccato comestos. haec enim uiuorum mors est, uiuere luxui, somno, sacrilegiis, adulteriis, caedibus. deo ergo gratiae agendae sunt manenti in nobis, quod per fidem eius doctrinamque uiuentes non degluttimur ab istis. fit ergo hic in gratulatione ordo, qui est et in iniquitatibus. nam quia ab insurgentibus primum aduersus nos degluttiti non [*]( 3 Matth. XXVIII, 20. 7 I Cor. 4, 7. 10 Gen. XLVIII, 15. ) [*]( 1 spefGP sede R 3 fidelem qui G fidelem eum qui RPE ego om. G 5 in nobis scripsi cum e, c/■ infr. lin. 20, ubi GR in nobis praebtnt; 1t. l. G legi non potest, in nos RP 6 a Paulo beato edocti R a paulo beato edocet G a beato Paulo docti P 7 quid habes GR quid enim habes P quid autem habes e 9 modestiam modes** G 11 seruens G 14 post usque spatium 2-3 litter. uac. in uers. ineunte R lo uerba anima — atque in G nunc legi nequeunt, sed ea ibi quoque fuisse spatium unius lineae demonstrat 16 conserua = t ≡ a R liberata GR separata P a 17 itait G ita ait R ait PE forsitam G deglutiendos GRP 19 sacrilegis G 20 manenti in nobis G R manente in nos P 21 deglutti»** deglutimur RP 22 et in iniquitatibus R in iniquitatibus Pe 28 nllm quia G na qui P namque ex namqui Il. )

Ait enim: in eo cum irasceretur animus eorum aduersus nos, forsitan aqua absorbuisset nos. sed quid hoc est? animi hominum irascuntur, et aqua nos absorbet? numquid ad motum mentium incitatarum ultrices aquae adsistunt aut animales sunt, ut absorbeant? enecari in aqua, qui demersi erunt, possunt; absorbere autem id, quod inanimale est, non potest. quaerendum ergo nobis est, quid hic intellegi oporteat. et meminisse eorum locorum necessarium est, in quibus aquse facta sit mentio. et quidem in exordio libri Genesis ita scriptum est: e t tenebrae erant super abyssum. et spiritus dei superferebatur super aquas; et rursum: dixit deus: fiat firmamentum in medio aquae et sit diuidens inter aquam, quae est sub firmamento, et inter aquam, quae est super firmamentum; et rursum: et aqua, quse super caelos est, laudet dominum; et rursum: uide.runt te aquae, deus, uiderunt te aquae et timuerunt. ergo quia lex spiritalis est et fides historiae non periclitatur, si rebus effectis [*](12 Gen. 1,2. 14 Gen. 1,6 sq. 17 Ps. CXLVIII, 4. 18 Ps. LXXVI 17. ) [*]( 1 ne G sed ne RPE 2 dn G absorbe***** G absor — mur (2-3 litt. era.v.) R absorbemur P 8 animos GP animus (ani i. rlUl. m. 3) R 4 forsitamqui G absorbuisset GP obaorbuisset R 6 nos (s in ras.) R 5 P 6 motum G motus RPE incitaturfl G 7 = necari P in aqua n P in ea R 8 demersi erunt GR demersi sunt PE id qod autem G 9 inanimale GP inanimal R 11 exordo G 12 et tenebrae - abyssum n om. R 13 est ps di G superfer******** qas G superferebatur super aquam P superferebatur aquis (i in ras.) R post aquis R add.: & rursum et tenebrae erant sup abyssum 14 et rursum G et iterum RP in medio GR int-medio P 15 sic GR; cod. P, de quo Bened. hoc quoque loco non accurate rettulerunt, haec habet: et sit diuidens inCaquam que e sup firmamentum (quae uolgari illa aberratione explicanda'sunt cf. Acad. p. 32) 17 uerba et rursum — laudet dominum, quae extant in GR, om. P e*aqua G (lCcd xb tidotp LXX) aqua R 19 uiderunt te aquae et timuerunt restitui, uiderunt**quae et timuerunt G uidernnt te et timuerunt R uidef et timuerunt PE (ettoadv 6. ftfcra xsl έϕοβήθησαv LXX) 20 effeotis GRa effectus Pb. ) [*]( XXII. Hilar. Plet. pars I. ) [*]( 38 )

Atque ita in ordine confessionis nostrae ad dominum adiecit propheta: torrentem pertransiit anima nostra. forsitan pertransisset anima nostra aquam inmens a m. ecce diaboli et suorum inruentes impetus et ex turbidis motibus concitatos furentesque procursus et tempestatis temporariae torrentes; sed haec intolerabilis aqua animam non transit, in qua deus habitat. intolerabilis autem est deo uacuis: his autem, in quibus deus est, torrens repentinus, post paululum uero ad transeundi facultatem aridus et exhaustus.

Atque ut nullus hic de aquis sensus esset, consequitur: benedictus dominus, qui non dedit nos in capturam dentibus eorum. et qui sunt horum torrentium dentes? sunt plane ad laniandum adprehendendumque uehementes, ira. cupiditas, lasciuia, odium, gula, auaritia. hi sunt dentes mali et tenaces. per haec enim in nos captos laniatosque dominantur. dum uitiorum suorum aut ministros aut consortes esse nos faciunt: quibus non carnes nostrae, sed anima, nisi deus in nobis esset. ab his manderetur. [*]( 1 conexam GR et connexam Pb 8 esse et P esae R post terris «V litt eras. R 4 laudem G per quod GR om. P 5 intellegimus GP intelle- gemns R 7 haec GR cf. Acad. p. 28 sunt om. G 8 absorbore G in iram R (cf. Quintil. VI, 2, 27) in ira P 10 maxime GRP maxime t tempestates Pa 12 in iordane confessionis P 13 pertransiit GR trausiit P 16 tempestates temporarie == (e in ras.) P 18 transit Re transiit P 20 ad transeundi facultatem om. P exaustus R exustus P 22 capturam R capden tionem Pe 24 adpraehen. duntq (nt ex m) R, om. P 26 in om. R 2squibus nos P animae P 29 est R ab his om. PE manderentur P. )

Ait enim: anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenatorum. laqueos, qui uenantur, occulte et fallentes prsetendunt, aut absconsos uallibus aut herbis contectos aut cibis oblitteratos aut nubibus concolores. et hsec quidem ad bestias atque aues ceteras: nobis uero aduersus animam haec parantur. est enim nobis laqueus in otio, pecunia, ambitione, lasciuia. hsec praetenduntur, haec blandiuntur, hsec fallunt; sed ab his omnibus uoluntas nostra referenda est. omnibus enim hi laquei prsetensi sunt, sicut scriptum est: non enim iniuste prsetenduntur retia auibus. perfecta enim gloria est ab his laqueis, qui prsetensi sunt, euolare.

Denique psalmus ita dicit: anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenatorum: non utique uenantium, sed eorum, quibus in uenatione tensi sunt laquei. non enim cum quis in laqueum inciderit, tunc fiet peccator, sed, cum omnibus tendantur, ille tamen, qui iam sit peccator, in laqueo est; sicut scriptum est: oculus meretricis laqueus peccatoris. ergo peccatis omnibus abstinendum est, ne incidamus in laqueum. spiritales enim sumus et euolamus ut passeres. passer auis domestica et aedificiorum incola, non momentanea, non temporaria, sed sine demutatione ulla aut temporis obseruatione consistens. nos ergo sine uicissitudine temporum ecclesiam incolentes abstineamus a peccatis, ut a laqueis euolemus. laqueus enim per deum in nos habitantem conteritur: quia ita sequitur: laqueus contritus est, et nos liberati sumus. adiutorium nostrum in nomine domini, qui fecit [*](9 Prov. I, 17 (LXX). 17 cf. Ecclesiastes VII, 27. ) [*]( . 1 ait enim om. R 2 uenatorum P uenantium Rt: (ita etiam lin. 13, sed cf. ibi explicationem Hilar. et Sabat. 11, 253) laqueus R 3 erbia R 4 cibis oblitteratos Ra. cibos obliteratos P cibia oblitos ed. Basil. 1.5.5() 6 in otio (pontea 2 lilt. [pe?] delet., deinceps spatium 4-.) litt. tlac., luna 3 litt. [peu?] delet., denique spatium 3 litt. uac.) R in otium Pa ambitione R ambitio Pa. 7 blandiuntur haec om. R 8 uoluntas ex uoluntas uoluntas R referenda est RP est refrenanda e 9 hii R sicut om. R 10 iniustae praetenduntur R cf. Sabatier 11, 298 iniuste in terra praetenduntur PE 16 tamen R tantum PE cf. Addenda 18 peccatis RPl a peccatis P*E 19 passeres passer E passeres R passer ex passeris P 22 ucissitudine <7 eclesiam G 24 in nos h. 1. GRP cf. praef. ) [*]( 38* )

Faciunt nobis plerique obscuritatem, uolentes scripturas propheticas solo aurium iudicio sestimare et non aliud in his intellegere, quam quod sub singulis rerum quarumque uocabulis audiatur. quod cum uolunt, neque nobis, quod intellegamus, relinquent, neque prophetas non dico caelestia, sed ne terrena quidem rationabiliter dixisse constituent. quid enim aut a nobis congrue tractabitur aut ab illis recte dictum existimabitur, cum aquas laudantes, uidentes, timentes et plaudentes manibus audiemus, nisi ex auctoritatibus scripturarum earundem sub aquarum nomine aliud significari, quod alterius sit generis, monstramus? id scilicet, quod sit uiuum ac sentiens et ad rei uniuscuiusque iudicium suo motu sensuque se permouens: quod esse homo intellegetur laudans, uidens, timens, plaudens, iudicans. haee enim humanae affectionis genera in aquis esse sermo propheticus edidit; quorum quia in aquas natura non conuenit, nec propheta de aquis dixerit nec nos de aquis dictum intellegimus. [*]( 3 Phil. II, 9 sq. ) [*]( 4 flectet GR flectatur P caelestium et terrestrium GP terrestrium & caelestium R et infernorum GR et inferorum P 6 confitebitur GR con* fiteatur Pills G iesus xps R Explic. psals. CXXHI incipit psals CXXIHIG Finit psal CXXIII incipit CXXIIII R Finit tractatus psalmi CXXIII incipit tragt psalmi CXRIllI P 10 commouetur h. 1. V 13 eatimare R 16 relinquent G relinquant P relinqunt R 17 constituent GR constituant P 20 scribturarum G 21 nomine om. G monstramus scripsi monstrantes G monstremus RPE 22 ac sentiena GP & sentiens R 24 intellegetur R intelligitur P 27 nec ante nos om. R intellegimus G intellegamus RP. )

Qui confidunt in domino, sicut mons Sion; non commouebitur in aeternum, qui habitat in Hierusalem. montes in circuitu eius. nomen montis Sion et habitatio Hierusalem et montes circum eam si nullam interioris intellegentise habent causam, inanis est psalmus et 'mendax propheta, in quo spiritus sanctus locutus esse credatur. est enim mons Sion ciuitati Hierusalem imminens; est ea ciuitas, circa quam extrinsecus plures sint montes. qui ergo confidit in domino, quem profectum habebit, ut sit sicuti mons Sion? ex rationabili homine fieri saxum, arborem, caespitem et de natura animali in naturam inanimalem referri? iam uero quomodo fidelis hic sermo sit, non commouendum eum in aeternum, qui habitet in Hierusalem? numquid Hierusalem ipsa sanctificationem habitantibus adferebat, ut habitatio eius firmitas esset aeterna, cum illinc sacrilega caedes prophetarum, iudicium mortis in dominum, fuga apostolorum, crucis scandalum sit? habitantes autem in ea quotiens captiui, quotiens perempti? ad ultimum urbs eadem funditus diruta est et qui uastationi eius residui erant, capti atque dispersi sunt, propheta hoc impietati eius excidium antea ita nuntiante: terra uestra deserta, ciuitates uestrse igni concrematae, regionem uestram in conspectu uestro exteri comedent, et desolata et subuersa a populis extraneis derelinquetur filia Sion, ut tabernaculum in uinea et sicut casa custodiaria [*]( 23 Esai. I, 7 sq. ) [*]( 1 hoc GRP haec E , retractari conuenit RPE retractaturi G (?) fort. retractatur 8 credatur GP creditur R 9 est ea G est eadem RPE est autem eadem V 10 sint GRP(V) eunt E 11 profectum RP( V)E profeta (?) G 13 animali in naturam om. P 15 in sec. I. om. P 17 firmitas GiJPfirmata V illinc (iRP illic e sacrilega Psacrilegia G VRe 18 dfim G deum VRPE cruci scandalum G 19 in ea GRP in eam V quotiens captiui omisisse uidetur G 20 perempti G VR redepti P urbs d eadem GRP ciuitas eadem V urbs ipsa E eruta G 21 aastationi G uastationi ex uastatione P. . )

Et quidem primum animaduertendum est, non alterius montis quam Sion factam mentionem. legimus enim esse montem domini et Choreb, usque ad quem primum Moyses. cum multa obisset, accessit: esse et montem dei Sina, in quo populi lex scripta sit. est et Sion mons superimminens Hierusalem. sed quia in hunc montem fructus prophetise nullus est. uidendum est. quid in monte intellegi oporteat. et habemus optimum intellegentise ducem Esaiam. nam cum superius montem domini excelsum significasset, ad quem gentes uenturse essent, ait: propter hoc sic dicit dominus: ecce mitto in fundamenta Sion lapidem praeclarum, electum. angularem, pretiosum in fundamenta eius; et qui credit in eum, non confundetur. et non ambiguum est apostolum fundamentum Christum significasse, per quod beata illa dominici corporis ecclesia, cuius fundamentum est [*]( 21 Esai. XXVIII, 16. ) [*]( 1 cucnmario G inanis G inania est RP 2 quae et addiderit C quae addiderit PE quae addiderunt R 3 nuno om. P et usque in aeternum (et usque in, ras.) P 6 est ipsa R 7 habitatio G V habitator RP (cf. p. 597, 16) 8 co**oliebitur G 9 nunc om. P et om. KP id 10 dissebit G 13 esse montem GRP raontem ease E 14 et Choreb R et cor*** G et horeb P usque ad p(Gf)E ad R 15 di G domini RPE 16 populi G populo RPE soribta G 17 in hunc montem GRP in hoc monte V fructus profetiae nullus est GVRP prophetile nullua est fruotus E 19 Eaaiam (aiam in uers. exeunte add. m. «V, dewdt in uers. ineunte 3 litt. eras.) R 28 praetiosum GVR 24 credit OYP crediderit R 25 xpm VR XPI P Christi e 26 dñi corporis eelesia 0. )

In eo enim sumus resurrectionem nostram in resurrectione \ nostri in eo corporis contemplantes: speculatio est enim Sion. loquatur interpretationem hanc hebraica lingua, qua dictum est: mons Sion mons speculationis est. loquatur et Paulus et dicat: nostra autem conuersatio in cselis est, unde et saluatorem nostrum expectamus, qui transformabit corpus humilitatis nostrse conformatum corpori gloriae suae; dicat et rursum: et cum [*](2 Gal. IV, 25 sq. 7 cf. Dan. II, 84 sq. 20 Phil. III, 20. 23 Ephes. II, 5 sq- ) [*]( 1 in montem Ge idem GRPom. V 2 et hierusalem nuncupat GR alio nomine hierusalem nuncupat V nuncupat — nunc est hierusalem om. w 8 seruit R P seruiens V et seruit E sursum U R su — sum T ausum V 5 dill GVP dominum R 6 et nominis Sion GRP et nomen motis Sion V interpraetatio GYR si ergo GR 7 dfim G domini RPE danihelo ex danielo P* danihaelo R danielum G 8 enim se GRiP enim se dg RS 9 et om. G 10 substitutionibus P erroribusque GRP terroribusque E 12 ∗∗∗∗infirma autem G 14 superaeminens G supereminens R superimminens P 16 ita GRi in eo enim sumus resurrectio in resurrectione nfi in eo nobis est corporis contemplatione speculatio P 1. 17 sion G Sion mons RP 18 loquatur (iR loqt' P interpraetationem GR interpretatione P hebreica G 19 mons speculationis est GR speculationis est P et paulus GR Paulus P 21 post expectamus E add.: dominum Iesum Christum (uel nostrum), quae uerba desunt in GRP 22 transformauit G transfigurauit RP 28 corpori om. R. )

Sed neque desunt stare uolentibus sanctorum custodiae. neque angelorum munitiones. dicitur enim : montes in [*]( 3 Ioh. I, 12. 121 Cor. XIII, 9; 12. 16 Hebr. IiII, 22 sq. 20 Deut. V, 81. ) [*]( quod 8 quod G quodquod R quotq P quotquot autem E 4 his GRP eis E 6 et profeta GP propheta R 7 sequamur ergo V 9 ecclaesiam R in eclesia V 10 caeleste mom. V Hierusalem om. R (in G certe caelestem etiam nunc legi potest) 11 in hanc (?) G habitamus R in illa GP in illa ex in illam R 12 em scimus P 14 enigmate GR 15 et illa hierusalem GR om. PE 16 et illa quidem G est illa quidem RP.illa quidem e eclesia G 17 est et RP est G 18 in dfi r 19 sicut R sicuti P 20 hic mecum GPe (airoi μετ' έμού LXX) mecum R. 21 procursibus RE praecorsibi** G procursores (ores in ras.) P cf. praef uerba neque inanis — euolantes, quae sunt in GP, om. R 28 steterimus (ate in ras. t in ners. ineunte add. m. 3) R stet**** G 26 **qui angeloram man**** (?) G. )

Ac ne leue praesidium in apostolis, uel patriarchis ac prophetis, uel potius in angelis, qui ecclesiam quadam custodia circumssepiunt, crederemus, adiectum est: et dominus in circuitu populi sui ex hoc nunc et usque in saeculum. sed forte apostolorum uel angelorum custodia sufficiens existimetur. uerum id quidem est; sed et Moysen audiamus. namt).ue cum ei dominus dixisset: ecce angelus meus antecedet te. et ille respondit: nisi tu mecum ambules, n e me expellas hinc. bonum quidem praesidium angeli, sed melius domini. multis anima nostra laqueis adpetitur, multis aduersus nos armis dimicatur. non terra, non maria, non aer a fidei nostrse periculo uacant. rapiunt oculos nostros rarae incogniti maris gemmae, occupat animum terrae aurum, notis nos mortis nostrae inlecebris spiritales nequitiae et seris huius uirtutes circumuolant, per uitae praesentis molestias, per alienae uoluntatis mores atque lasciuiam insidiantes, ut irascamur, ut oderimus, ut amemus: undique expectamur et adpetimur. sciens ergo dominus non aduersus carnem et sanguinem [*]( 7 Ps. CXIII, 4. 15 Exod. XXXII, 34. 16 Exod. XXXIII, 15. ) [*]( 2 ex hoc V ex hoc nunc RP eaecundum R 6 inueniamus R inuenimua PE 7 enim est Ra est enim Pe 9 exultant RE excitant P 10 ac ex hac R 11 custodia ex custodiam R 12 *cum saepi.. G circumsaepiunt R circumsepiant PE 13 nunc om. P 16 et ille GRPE ille V mecum ambul*** G mecum ambules V (σvμπορεύη LXX) mecum ambulaturus es RPE (P mecum mpr. add.) 17 **pellans G 18 multis GRPE multis enim V 20 aer a om. P 29 notis G totis RPE nos mortis nostrae GRe nostrae mortis P spiritalis G 26 sciens ergo dns GVR si ergo dfis P. )

Sed quid sibi uult, esse eum in circuitu populi sui OX hoc et usque in saeculum? quia non relinquet uirgam peccatorum super sortem iustorum, ut non extendant iusti in iniquitatem manus suas.* in uirga potestatem intellegi conuenit; insigne enim potestatis est. uirgam accepit Moyses, qua posset omnia; fuit et uirga Aaron. sed fuit et uirga Pharao, fuit et uirga Nabuchodonosor. ergo in circuitu nos dominus custodit, ne super sortem nostram peccatorum uirga derelinquatur. ueniunt quidem tribulationes. sed non permanent; ueniunt persecutiones, sed non persistunt. multi redigere libertatem fidei nostrae in captiuitatem uolunt, sed confessionis nostrae, quam in Christo habemus, nemo dominatur. [*]( 2 Matth. XXVIII, 20. 10 cf. Matth. XVIII, 20. ) [*]( 1 sed aduersum URI) sed (ad/I. m. 2) aduersus V potentes GRP potestatem V et nequitias spiritales GRP om. V 2 ait GRP ait enim V euangelia GJIP euangelista V 7 ut cum GR cu P aliunde sed GR aHud -esset P uirtute GP uirtutute R 8 porrigenti ex porrigendi P porrigen** G porrigendi R 11 omnis R om. P ex hoc RPe ex hoc nuno b 13 eum om. P 14 ex hoc et usque P ex hoc eius** G ex hoc nunc usque (ex hoc dittngr. bis scriptum priore loco eras.) R qui V relinquet RP (άϕήσει) reliquit V 16 in iniquitatem GRV ad iniquitatem PE (sed P ad mpr. add.) 17 uerba insigne — est, quae extant in GRP, om. V 18 possit omnia G posset faceret signa V 19 sed GRP om. V farao GVR farao ex faraon P Pharaonis E 20 dñ* G dominus RP dff V custodit ne PVR custodien* (?) G 22 psistunt V ex psistentP persistent R 24 confessionis G (cf. Lact. de ir. 1-5, H) confessioni Rt confi - sioni P. . )

Post quae conuersio fit prophetae retributionem a domino ei, qui ab iniquitate manus abstinuerit, inprecantis: benefac, domine, bonis et rectis corde; probitatem et facti et uoluntatis in utroque significans. multis enim uel propter hominum fauorem, uel propter periculum et metum facti opus bonum est. uerum nisi ex uoluntate boni simus, etiamsi homi- ' nibus boni uidebimur, tamen deo boni non sumus, quia perfecta bonitas in recti cordis consistit adfectu.