Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos

IN DEVM SOLVM FIDENDVM ET IN IPSO OLOBIAKDVM.

In Hieremia: Non glorietur sapiens in sapientia sua nec glorietur fortis in fortitudine sua nec glorietur diues in diuitiis suis, sed in hoc glorietur qui gloriatur intellegere et nosse quoniam ego sum Dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iustitiam super terram, quoniam in his est uoluntas mea, dicit Dominus. Item in psalmo LV: In Domino sperabo: non timebo quid faciat mihi homo. Item in psalmo LXI: Non nisi solo Deo subiecta est anima mea. Item in psalmo CXVII: Non timebo quid faciat mihi homo: Dominus mihi adiutor est. Item illic: Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. bonum est sperare in Domino quam sperare in principibus. Item in Danihele: Responderunt autem Sidrac, Misac, Abdenago et dixerunt regi Nabuchodonosor: rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. est enim Deus, cui nos seruimus, potens eripere nos de camino ignis ardentis et de manibus tuis, rex, liberabit nos. et si non, notum sit tibi quoniam diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. Item apud Hieremiam: Maledictus homo qui spem habet in hominem: et benedictus homo qui fidit in Deum, et erit in Domino spes eius. Item in Deuteronomio: Dominum Deum tuum adorabis et illi solo [*]( 2 Hier. 9,22 sq. 7 Pa. 55,12. 9 Ps. 61, 2. 10 Ps. 117, 6 sq. 13 Dan. 3,16 sq. 20 Hier. 17, 5 et 7. 22 Deut. 6, 13. ) [*]( 1 deo solo W esse et M gloriandum esse v 2 apud Hieremiam WLMBv neque gloriaetur W, om. M 8 et fortis in fort. sua ponit post in diuitiaa suas M nec] ne W, neque v 6 est om. W 7 LIV WMv deum LWM 8 speraui WLMBv mihi L 8. 1. m. 2; mihi faciat WB in psalmo LXI A, illic WLMBv 9 soli WLMBv dei L subiecta] subditaJf 10 timebo.4, metuam WLMBv mihi faciat WL 11 adiutor A, auxiliator WLMBv est alterum W 8.1. m. 2 fidere LMB 12 deum WLM fidere WLMBv homines LB, hominem M deum WM 13 principes LB item in danihelo A, de hoc ipso apnd danihelem (danielumMJ) WLMBv 14 BediacAM1, sedrach B misach B, misac et Wv nabucodonosor AW 15 uerbo] sermone M 17 rex om. M liberauit WlLB, liberare M si non om. W 18 tibi sit rex M quia WLMBv deseruimus LB et] nec L 19 quam ex quem W fn. 2 20 homine Lv 21 fidet WLMB deum] domino v erit spes A deo WMBv 22 illi] ipsi W soli LMBv )

seruies. Item apostolus ad Romanos: Et coluerunt et seruierunt creaturae relicto creatore. propter quod et tradidit illos Deus in passiones ignominiae. Item apud Iohannem: Maior est qui in uobis est quam qui in hoc mundo.

EVM QVI FIDEM CONSECVTVS EST EXPOSITO PRIORE HOMINE CAELESTIA TANTVM ET SPIRITALIA COGITARE DEBERE NEC ADTENDERE AD SAECVLVM, CVI IAM RENVNTIAVIT.

Apud Esaiam: Quaerite Dominum et mox inueneritis, inuocate eum. cum autem adpropinquauerit uobis, relinquat impius uias suas et uir iniquus cogitationes suas et conuertatur ad Dominum et misericordiam consequetur, quia relinquet multum peccata uestra. Item apud Salomonem: Vidiuniuersa opera quae facta sunt sub sole, et ecce omnia uanitas. Item in Exodo: Sic autem comedetis eum. lumbi uestri praecincti et caligae uestrae in pedibus uestris et bacula uestra in manibus uestris et edetis eum festinanter. pascha est Domini. Item in euangelio secundum Matthaeum: Nolite cogitare dicentes: quid edemus aut quid bibemus aut quid uestiemur? haec enim nationes quaerunt. scit enim pater uester quia horum omnium indigetis. quaerite primum regnum et iustitiam Dei, et haec omnia adponentur uobis. Item illic: Nolite cogitare de crastino. crastinus enim dies ipse cogitabit pro se. sufficit diei malitia sua. Item [*]( 1 Rom. 1, 25 sq. 3 I lo. 4, 4. 8 Es. 55, 6 sq. 12 EccL 1,14. 14 Ex. 12,11. 17 Matth. 6, 31 sq. ) [*]( 1 apostolos om. WLMB 2 tradidi W 3 deus om. W 7 ad oм. B 8 deura LB mox A, cum WLMBv inueneritis∗∗∗ B eum erasum 9 derelinquat-A, relinquat uerit Wl 10 iniquis A, facinerosns LM, facinorosuSWfJ cogitationes snas] consilia suaD conuertantur A 11 deum B consequentor A quia] qui M relinquet multum A, multum (multa M*, in multum LBv) remittet WLMBv 12 apud om. A 14 commedetis A, comeditis B eum] cum W ueatri uestri A caligae nestxaa AWVLMB, calciamenta uestra v; cfr. test. II15 15 et bacula... uestris om. AB uestra om. L 16 est enim WBv in euangelio om. L 19 quaerunt] inquirunt v scit W 8. 1. m. 2 enim A, autem WLMBv 20 primo VB etiustitiam dei AWVLMB, dei et iustitiam eius v haec omnia A, omnia ista WLMBv 21 de crastino A, in crastinum WLMBv 22 dies om. L cogitauit M pro ee A, sibi WMBv, om. L sufficiat V )

illic: Nemo inponens manum suam in aratro respiciens retro aptus est regno Dei. Item illic: Aspicite uolatilia caeli, quoniam non seminant neque metunt neque colligunt in horrea, et. pater uester caelestis pascit illa. nonne uos plus estis illis ? Item secundum Lucam: Sint lumbi uestri adcincti et lucernae ardentes et uos similes hominibus expectantibus dominum suum, quando ueniat a nuptiis, ut cum uenerit et pulsauerit, aperiatis illi. beati serui illi quos adueniens dominus inuenerit uigilantes. Item secundum Matthaeum: Vulpes cubilia habent et uolucres caeli diuersoria, filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Item illic: Qui non renuntiat omnibus quae sunt eius, non potest meus discipulus esse. Item apostolus ad Corinthios prima: Non estis uestri. empti enim estis pretio magno. clarificate et portate Deum in corpore uestro. Item illic: Tempus collectum est. reliquum est ergo ut et qui habent uxores quasi non habentes sint, et qui flent quasi non flentes, et qui gaudent quasi non gaudentes, et qui emunt quasi non possidentes, et qui hoc mundo utuntur quasi non utantur. praeterit enim figura huius mundi. Item illic: Primus homo de terrae limo, secundus homo de caelo. qualis ille e limo, tales et qui de limo, et qualis caelestis, tales et caelestes. quomodo portauimus imaginem eius qui de limo est, portemus et [*]( 1 Luc. 9, 62. 2 Matth. 6, 26. 5 Luc. 12, 35 sq. 9 Matth. 8, 20. 11 Luc. 14, 33. 13 I Cor. 6,19 sq. 15 I Cor. 7, 29 sq. 19 I Cor. 15, 47 sq. ) [*]( 1 inponens m. 8. i. a. r. retro A, retro adtendens et snperponens manum suam (suam om. B) super aratrum WLMBv, cf. Graec. 3 seminant ex senant W m. 2 4 pascet A, alit WVLMB plus A, plures WLIMI, pluris BLsMz illis (illi B) estis WLB 7 nt] et LM uenerit a nubtiis B et pulsauerit om. A aperiant WLMBv 8 beati] felices WLMB 9 in euangelio sec A, cata LB, apud WMv uolpes A1 cubilia A WVLB, foueas Mv 10 deuereoria LIMa filios Wl 11 suum oii*. WLB inclinet LMBv 12 eius] illis B discipulus meus A item apostolus A, de hoc ipso WLMBv 13 prima] secunda M pretio] obi. WLB, 8.1. m. 2 M 15 est om. M\'v reliquum est A, superest WLMBv 16 flentj plangentJf, plangunt v flentes] plangentes Mv 17 emit B quasi non] add. Mv: ementes et qui possident quasi non et om. A 18 praeteribitif-B 20 ille om. B talis W 21 dej e B talis et caelestis W ) imaginem eius qui de caelo est. Item ad Philippenses: Omnes sua quaerunt et non quae sunt Christi: quorum finis est interitus, quorum Deus uenter est, et gloria in confusionem eorum qui terrena sapiunt. nostra autem conuersatio in caelis est: unde et saluatorem expectamus Dominum Iesum Christum qui transformabit corpus humilitatis nostrae conformatum corpori claritatis suae. Item ad Galatas: Mihi autem absit gloriari nisi in crucem Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Item ad Timotheum: Nemo militans Deo inplicat se negotiis saecularibus, ut possit placere ei qui se probauit. sed et si certabit quis, non coronabitur, nisi legitime pugnauerit. Item ad Colossenses: Si mortui estis cum Christo ab elementis eius mundi, quid tamquam uiuentes in hoc mundo uana sectamini Item em de hoc ipso: Si conresurrexistis in Christo, quae susum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae susum sunt sapite non quae terrena sunt. mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. cum autem Christus apparuerit uita uestra, tunc et uos apparebitis in gloria. Item ad Ephesios: Exponite prioris conuersationis ueterem hominem qui conrumpitur secundum concupiscentias deceptionis. innouamini autem spiritu sensus uestri et iuduite nouum hominem, eum qui secundum Deum constitutus est in iustitia et sanctitate et ueritate. De hoc ipso in epistula Petri: Quasi hospites et peregrini [*]( 2 PhiL 2, 21 et 3,19 sq. 7 Gal. 6,14. 10 II Tim. 2, 4 sq. 13 Col. 2, 20. 15 Col. 3,1 sq. 20 Eph. 4,22 sq. 24 lPetr. 2,11 sq. ) [*]( 2 querunt W, quaerent A ieeu christi B 3 est uenter WLB confusione WB 5 ezpectamus om.A dominum nostrum Mv 6 transformauit AWMB corpori. M s erasum 7 calatas W 8 cruce MBv 10 inplicat A, obligat WLMBv negotiis AB, molostiis WLMv 11 ei om. B qui AL, cui WMBv; cf. ad Fortun. c. 8 pronabit A certauerit Mv, certauit B 12 pugnauerit] certauerit W item AV, de hoc ipso WLMBv 13 eius A, huius L, om. WMBv qui B 14 in om. B hoc om. WLMBv de hoc ipso] illic V 15 consurrexistifi WLMv in] cum WB, om. L sursum WLBv; item l.16 17 et] sed B 19 uos cum eo WMv 20 qui* M d eras 21 concupiscentiam B 22 eum om. WM 23 et (ante sanct.) om. L ) abstinete uos a carnalibus desideriis quae militant aduersus animam, conuersationem habentes inter gentiles bonam, ut dum retractant de uobis quasi de malignis, bona opera uestra aspicientes magnificent Dominum. Item in epistula Iohannis: Qui dicit se in Christo manere debet, quomodo ille ambulauit, et ipse ambulare. Item illic: Nolite diligere mundum neque ea quae in mundo sunt. si qui dilexerit mundum, non est caritas patris in illo: quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi quae non est a Patre sed ex concupiscentia saeculi: et mundus transibit et concupiscentia eius. qui autem fecerit uoluntatem Dei manebit in aeternum, quomodo et ipse manet in aeternum. Item apostolus ad Corinthios prima: Expurgate uetus fermentum, ut sitis noua consparsio, sicut estis azymi. nam et pascha nostrum immolatus est Christus. itaque festa celebremus non in fermento ueteri neque in fermento malitiae et nequitiae sed in azymis sinceritatis et ueritatis.

NON IVRANDVM.

Apud Salomonem: Vir multum iurans inplebitur iniquitate et non discedet a domo eius plaga: et si uane iurauerit, non iustificabitur. Item in euangelio secundum Matthaeum: Dico uobis non iurare in totum. sit autem sermo uester: est est, [*]( 5 I Io. 2, 6 et 15 sq. 13 I Cor. 5, 7 sq. 19 Sir. 23, 11. 22 Iatth. 5, 34 et 37. ) [*]( 2 conuerBationem autem Mv gentiles] gentes WMv bonum A 3 retractant AL, uniuersa retractant M, detractant WB, nniuersi detrectant scripsit Erasmus de (ante mal.) om. L) 4 deum WMBv 5 in om. A 6 huc mundum A 7 hoc mundo .A quis AMBv hunc mundum A 8 hoc mundum A 10 ex ex eius W m. 2 11 manet WLMBv 12 et ipse AW, ipse LB, et deus M, deus v quomodo... aeternum L s. l. m. 2 apostolus A, in epistula pauli WLMBv 14 conspersio v azyma V pasca W 15 feste Wl celepremus W 16 ueteri n. in fermento om. A et nequitiae om. B 19 salomon B uir om. LM replebitur Lv 20 post iustificabitur Oxon. addit: et si frustra iurauerit, dupliciter pnnietur 21 item in euangelio sec A, de hoc ipso cataWLMBv Baluzius e 2 codd. integrum Matthaei locum v. 33-37 excrijmt 22 in totum] omnino v )

non non. Item in Exodo: Non accipies nomen Domini Dei tui in uano.

NON MALEDICENDVM.

In Exodo: Non maledices neque principi populi tui detraxeris. Item in psalmo XXXIII: Quis est homo qui uult uitam et cupit uidere dies bonos ? cohibe linguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum. Item in Leuitico: Et locutus est Dominus ad Moysen dicens: produc eum qui maledixerit foras extra castra, et inponent omnes qui audierunt manus suas super caput eius et lapidabunt eum omnis synagoga filiorum Israel. Item apostolus ad Ephesios: Omnis sermo malus de ore uestro non procedat, sed si quis bonus est ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Item ad Romanos: Benedicite et nolite maledicere. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui dixerit fratri auo: fatue, reus erit gehennae ignis. Item secundum Lucam: Dico autem uobis, quia omne uerbum uacuum quod locuti fuerint homines, reddent pro eo rationem in die iudicii. de sermonibus enim tuis iustificaberis et de sermonibus tuis condemnaberis. [*]( lEx.20,7. 4 Ei. 22,27. 5PB. 33,13 sq. 7 Leuit. 24, 13 sq. 11 Eph. 4,29. 14 Rom. 12,14. 15 Matth. 5, 22. 17 Matth. 12, 36 sq. ) [*]( 1 exodo XX L* dei om. WL, dei tui om. B 2 uanum Mv 4 exodo XXII L\' maledicis W principem Ml 5 Item otn. WM 6 cupit] amat WLJBv bonos] optimos W, optimos LB cohibe Ã, contine WLMBv 7 dolum] insidiose VLB 8 producet A foras qui M malediiit A 9 foras om. M audierint MB 10 suas om. B lapidabt WI, lapidabit W2v 11 item apostolus A, item paulus B, de hoc ipso in epistula pauli WLMv 12 prodeat LB si quis bonus est A, bonus WLMBv 13 gra B item AB, de hoc ipso WLM-v; item l. 14 14 benedicentes et non maledicentes WLMBv 16 fatuae AM gehennae AW, in gehenna LB, in gehennam M-v de hoc ipso cata eundem v lucanum W, matthaeum v 17 uacuum] otiosum n 18 pro eo rationem] procurationem A 19 enim om. B iustificaueris A de sermonibus] ex uerbis A damnaberis LBM )

NVMQVAM MVSSITANDVM, SED CIRCA OMNIA QVAE ACCIDVNT BENEDICENDVM DEVM.

Apud Iob: Dic uerbum aliquod in Dominum et morere. at ille intuitus eam dixit: tamquam una ex ineptis mulieribus locuta es. si bona excepimus de manu Domini, mala non tolerabimus? in his omnibus quae acciderunt ei nihil peccauit Iob labiis suis in conspectu Domini. Item illic: Animaduertisti puerum meum Iob? non enim est similis illi quisquam in terris, homo sine querella, uerus Dei cultor, abstinens se ab omni malo. Item in psalmo XXXIII: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Item in Numeris: Desinat murmuratio eorum a me, et non morientur. Item in Actibus apostolorum: Circa mediam autem noctem Paulus et Sileas orantes gratias agebant Deo. audiebant autem eos uincti. Item Paulus apostolus ad Philippenses: Omnia autem pro dilectione facite sine murmurationibus et reputationibus, ut sitis sine querella et inmaculati filii Dei.

AD HOC TEMPTARI HOMXNES A DEO VT EXPLORENTVS.

In Genesi: Et temptauit Deus Abraham et dixit ad illum: accipe filium tuum illum unicum quem dilexisti Isaac et uade in terram altam et inpones illum hostiam in uno ex montibus, de quo tibi dixero. Item in Deuteronomio: Temptat Dominus [*]( 3 Iob. 2, 9 sq. 7 lob. 1, 8. 10 Ps. 33, 2. 11 Num. 17,10. 13 Act. 16, 25. 15 PhiL 2,14 sq. 19 Gen. 22,1 sq. 22 Dent. 13,4. ) [*]( 1 musitandum WM sed] se W accedunt A 3 aliquid A dominoWM morere] memore A at] ad A, et W 4 induitus W unam A 5 excipimusTTJf cur non Mv tolerauimus M* 6 accederunt A 8 puerum] in pnerum MB, ad puerum v est homo W similis est MB quicquam B 9 quaerila Wquerela W\'v et ita l.17 10 itemAB, de hoc ipso WLv, om. 3f; item 1.11 et 12 deum L 11 semper] in sempiternum L item....Z. 12 morientur om. L 12 mnrmoratio W actis WLMB 13 silas М2v 14 agentes dno B 15 paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 16 dilectione] delectationeLMB facite] facientes v murmurationemjB ut ex in W m. 2 17 filii dei] fidei B 18 a deo] om. W, deo L explorentur] probentur WMBv 19 ad om. B 20 illum] om. MBv, post dilexistijpomi W diligisilfJBr illum isac L 21 altam] om. M, aliam W et inponens WMl, imponens v hostiam] ibi in holocaustum hostiam M1v unum Mv temtat nos W )

Deus uester uos ut sciat, si diligitis Dominum Deum uestrum ex toto corde uestro et ex tota anima uestra. Item in Sapientia Salomonis: Et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes eorum inmortalitate plena est: et in paucis uexati in multis bene disponentur, quoniam Deus temptauit illos et inuenit illos dignos se. tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holocaustam hostiam accepit illos. et in tempore erit respectus illorum, iudicabunt nationes et dominabuntur populis, et regnabit dominus eorum in perpetuum. Item in Machabaeis: Abraham nonne in temptatione inuentus est fidelis et deputatum est ei ad iustitiam ?

DE BONO MARTVRII.

In Sapientia Salomonis: Liberat de malis animam martyr fidelis. Item illic: Tunc stabunt iusti in magna constantia aduersus eos qui se angustauerunt et qui labores eorum diripuerunt. uidentes turbabuntur timore horribili et mirabuntur in subitatione insperatae salutis dicentes inter sa, paenitentiam habentes et per angustiam spiritus gementes: hi sunt quos habuimus aliquando in risum et in similitudinem inproperii. nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam et finem illorum sine honore. quomodo conputati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est? ergo errauimus a uia ueritatis et [*]( 3 Sap. 3, 4 sq. 9 I Macc. 2, 52. 13 Pron. 14, 25. 14 Sap. 5, 1 sq. ) [*]( 1 uos om. W deum otn. A 2 neetra et ex tota uirtute uestra A 3 et om. B 5 dominus A 6 et tamquamJB prouabit.4 holocaustum W, holocausta M 7 hostiae Mtf1; ὁλοϰάϱπωμα ϑυσίας LXX illorum] om. L, eorum W, qui addit: fulgebunt tamquam scintille in arundineto discurrunt 8 regnauit M 9 illorum B 10 temptationem Mx 13 sapientia] prouerbiis v animam suam W martyri A, martyris LM, testis W 14 tunc stabunt iusti B in rasura 15 angustianerunt WLv qui M 8. 1. m. 2 labores eorum diripuerunt] abstulerunt labores eorum v 16 turbabont A 17 inspirate A T. dicent L 18 hii AWLB aliquando habuimus WBv 19 risu L, derisum v in om. B similitudine AL; eaxopfv nore tis y £ latra xal παϱαβολήν LXX; cf. ad Fortun. c. 12 20 uita W et ex in A m. 2 22 est A 8. 1. m. 2 iniustitie W )

iustitiae lumen non luxit nobis et sol non est ortus nobis. lassati sumus in iniquitatis uia et perditionis et ambulauimus solitudines difficiles, uiam autem Domini ignorauimus. quid nobis profuit superbia aut quid diuitiarum iactatio contulit nobis ? transierant omnia illa tamquam umbra. Item in psalmo CXV: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius. Item in psalmo CXXV: Qui seminant in lacrimis in gaudio metent. euntes ibant et flebant mittentes semina sua, uenientes autem uenient in exultatione portantes manipulos suos. Item in euangelio secundum Iohannem: Qui amat animam suam perdet illam et qui odit animam suam in isto saeculo in uitam aeternam conseruabit illam. Item illic: Veniet hora, ut omnis qui uos occiderit putet se officium Deo facere. sed hoc facient, quoniam non cognouerunt patrem neque me. Item secundum Matthaeum: Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Item illic: Cum autem uos tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. Item illic: Ne timueritis eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, magis autem timete [*]( 6 Ps. 115,15. 7 Ps. 125, 5 sq. 10 Io. 12, 25. 12 Io. 16, 2 sq. 15 Matth. 5,10. 17 Matth. 10,19 sq. 20 Matth. 10, 28. ) [*]( 1 hortus W 2 in om. W LB iniquitatibus M uiaeTF, in uia M et om.WM ambulabimus A 5 transierunt omnia om.W illa] ista M 6 CXVJ CXXV MB item... aanctorum eius om. W sanctorum] iustoram L 7 in psalmo CXXV] illic M gaudio] exultatione Lv 8 metent et M eontes] ambnlantes LMBv ibant] ambulabant LMv flebant] plorabant LM1v, plorabunt M2 9 exultationem B portantes] tollentes LMv manipolos suos] gremia sua LMxv 11 perdit B suam A 8. I. 12 conseraabit AWVLB, inueniet Mv post illam praecipit Matthaei locum 10,19. 20 Mv 13 nos o. putet] interficit uos arbitre- * tur v officium se v facere] placere W 14 sed et Mv quia A 15 in euangelio cata M beati] felices LB persecutiones B passi sunt LB, p. fuerint Mv 16 propter i.] causa iustitiae WLB quoniam] quorum A 17 tradiderint uos v 18 dabitur...loquamini om. WLMBv 19 qui. loquemini W d eras. uestri est W loquetur W 21 tixnete A, metuite WLMBv ) [*]( m. ) [*]( 9 ) eum qui potest animam et corpus occidere in gehennam. Item illic: Quicumque confessus fuerit me coram hominibus, et ego confitebor illum coram patre meo qui est in caelis. qui autem me negauerit coram hominibus, et ego negabo eum coram patre meo qui est in caelis. qui autem sustinuerit usque ad finem, hic saluus erit. Item secundum Lucam: Beati eritis, cum uos oderint homines et separauerint uos et expulerint et maledixerint nomini uestro quasi nequam propter filium hominis. gaudete in illa die et exultate. ecce enim merces uestra multa est in caelis. Item illic: Amen dico uobis, nemo est qui reliquerit domum aut parentes aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum Dei et non recipiat septies tantum in isto tempore, in saeculo autem uenturo uitam aeternam. Item in Apocaly psi: Et cum aperuisset quintum signum, uidi sub ara Dei animas occisorum propter uerbum Dei et martyrium suum, et clamauerunt magna uoce dicentes: quousque, Domine sanctus et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui in terris inhabitant? et data est eis singulis stola alba et dictum est eis ut requiescerent breui adhuc tempore, donec inpleatur numerus conseruorum et fratrum eorum quique postea occidentur exemplo ipsorum. Item illic: Post haec uidi turbam multam quam dinumerare nemo poterat ex omni gente et ex omni tribu et populo et lingua stantes in conspectu throni et agni et erant amicti stolas albas et palmae [*]( 2 Matth. 10, 32. 33. 22. 6 Luc. 6, 22 sq. 10 Luc. 18, 29 sq. 13 Apoc. 6, 7 sq. 21 Apoc. 7, 9 et 10. 13-17. ) [*]( 1 et corpus et animam B gehenna WL 2 me confessus fuerit Mv, confo*sus (confessus L) fuerit in me WL 3 illum] eum B, in ipso L, om. W qui om. L in caelis est WMBv, in caelis L; item l. 5 5 qui est om. L sustinuerit] perseuerauerit B ad] in MBv saluus erit] saluabitur WL 7 oderint uos W LM expulsauerint W, expuluerint A 9 mercis est om.LB 10 relinquat WLMBv 12 uenturo] futuro v 13 aperuissem M 15 uoce magna B 16 quousque] usque B et uindicaa om. B 17 habitant B et data...alba om. A datae Mv 18 est] sunt WMv singulae M stolae albae WMf) adhuc breui M 20 ipsorum sicut et ipsi B 21 denumerare M ex his nemo WLMv 22 gente] genere A ex om. LB ex omni om. A tribu W et ex omni Mv populi Ax et lingua et populo V 23 ot agni] om. B, et in conspectu agni WLMv stolis albis M\' ) erant in manibus eorum et magno clamore dicebant: salus Deo nostro sedenti super thronum et agno. et respondit unus ex senioribus dicens mihi: qui amicti sunt stolas albas, qui sunt et unde uenerunt? et dixi ei: Domine, tu scis. et ait mihi: hi sunt qui uenerunt ex magna tribulatione et lauerunt stolas suas et candidas eas fecerunt in sanguine agni. propter hoc sunt in conspectu throni Dei et seruiunt ei diebus et noctibus in templo eius, et is qui sedet in throno inhabitabit super eos. neque esurient neque sitient umquam, sed neque sol super eos cadet neque ullum aestum patientur: quia agnus qui in medio throni est teget eos et deducet eos ad fontes uitae aquarum, et absterget Deus omnem lacrimam ex oculis eorum. Item illic: Qui uincit, dabo illi edere de ligno uitae quod est in paradiso Dei mei. Item illic: Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. felices eos qui uigilabunt et seruabunt uestimenta sua ne nudi ambulent et uideant turpitudinem suam. Item apostolus ad Timotheum secunda: Ego iam immolor et tempus adsumptionis meae instat. bonum agonem certaui, cursum consummaui, fidem seruaui. iam superest mihi corona iustitiae quam mihi тeddet Dominus in illa die ille iudex iustus, non solum autem [*]( 12 Apoc. 2, 7. 14 Apoc. 2, 10 et 16, 5. 17 II Tim. 4, 6 sq. ) [*](1 fuerunt WLMBv salus] laus B 2 respondens WM 3 mihi ante unus ponit B dixit ex dicens M m. 2 stolls albis v 4 ei] illi B, om. A domine mi v hii AWLB 5 de tribnlatione magna B 6 sanguinem B propter hoc] ideo MBv in consp. thr.] ante sedem B 7 die ac nocte B eius] ipsius B 8 is] his  WI, om. B in throno] sopra sedem B \' inhabitanit L, habitabit BM*, habitauit M1 eos] illos B, neque] non B 9 neque sltient om. B umquam] amplius B sed om. B cadet super illos sol B 10 ullum] omnis B aestus B patientur] om. B, patiuntur W quoniam WLMv qui in m. th. est] quem inter media sedem B reget WMB 11 eos] illos B ducet L, ducit M eos] illos B uite fontes aquarum B, fontem aquae uiuae M absterget] delebitB 12 omnem deua-B ex] de WB uiucet LMBv 13 illi] ei B de] ex WMB dei om. B 15 felices eos] beati erunt Mv 16 apostolns A, paulus L, om. WMB 17 in secunda Bv immolor A, delibor BМv, libor WLM1 18 meae resolutionis instat W, instat meae (meae om. LM) adsumptionis LMBv consummaui A, perfeci WLMBv 19 iam om. BM* iustitiae coronam BMl 20 illo W ille om. WMBv iustus iudex W v ) [*]( 9* ) mihi, sed et omnibus qui diligunt aduentum eius. Item ad Romanos: Sumus filii Dei. si autem filii, et heredes, coheredes autem Christi: siquidem conpatiamur, ut et conmagnificemur. Item in psalmo CXVIII: Beati inmaculati in uia, qui ambulant in lege Domini. beati qui perscrutantur testimonia eius.

MENORA ESSE QVAE IN SAECVLO PATIMVR QVAM SIT \'PRAEMIVM QVOD PROMISSVM EST.

Paulus apostolus ad Romanos: Non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. [De hoc ipso in Machabaeis: Domine, qui sanctam habes scientiam, manifestum est, quia cum possem a morte liberari, durissimos dolores corporis tolero flagellis uapulans, animo autem propter tui ipsius metum libenter haec patior. Item illic: Tu quidem, impotens, ex hac praesenti uita nos perdis. sed mundi rex defunctos nos pro suis legibus in aeternam uitae resurrectionem suscitabit. Item illic: Potius est ab hominibus morti datos exspectare spem a Deo iterum ab ipso suscitandos. tibi enim resurrectio in uitam non erit. Item illic: Potestatem inter homines habens, cum sis corruptibilis, facis quod uis. noli autem putare genus nostrum a Deo esse derelictum. sustine et uide, magna potestas eius qualiter te et semen tuum torquebit. Item illic: Noli frustra errare, nos enim propter nosmet ipsos haec patimur peccantes in Deum nostrum. tu autem ne te existimes impunitum futurum aggressus pugnare cum Deo]. [*]( 2 Bom. 8, 16 sq. 4 Ps. 118, 1 sq. 8 Rom. 8,18. 1011 Macc. 6, 30. 14 II Macc. 7, 9 et 14. 16-19. ) [*]( 1 mihi reddet B dilexerunt B, dilexerint LM fJ 2 heredes dei WLMBfJ coheredes W sed es add. m. 2 3 conpatimur A ut om. B, s. l. m. 2 M cummagnificemur L 4 CXVIII] CXVII AM beati] fe- lices LB qui immaculati srrnt LMBv in nia om. W, in lege B 5 et qui LMBfJ ambulabantX lege] uia L, uiia M beati] felices LB testimonia AW, martyria LMBv 8 paulus apostolus A, in epistula pauli WLMBv 9 passionis L temporis] saeculi B 10 De hoc ipso ....1.26 cam deo om. AWLMB 11 possim morte V 13 tui om. V 17 suscitari V 24 futurum om. V )

DILECTIONI DEI ET CHBISTI NIHIL PRAEPONENDVM.

In Deuteronomio: Diliges Dominum Deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui amat patrem aut matrem super me non est me dignus, et qui amat filium. aut filiam super me non est me dignus: et qui non accipit crucem suam et sequitur me non est meus discipulus. Item Paulus apostolus ad Romanos: Quis nos separabit a caritate Christi, pressura an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius? sicut scriptum est: quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oues occisionis. sed in his omnibus supervincimus pro eo qui dilexit nos.

VOLVNTATI NON NOSTRAE SED DEI OBTEMPERANDVM.

In euangelio secundum Iohannem: Non descendi de caelo ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me misit. Item secundum Matthaeum: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste: uerum tamen non quod ego uolo, sed quod tu. Item in prece cottidiana: Fiat uoluntas tua in caelo et in terra. Item secundum Matthaeum: Non omnis qui mihi dicit: Domine Domine, introibit in regnum caelorum, sed is qui facit uoluntatem patris mei qui in caelis est, ipse introibit in regnum caelorum. Item secundum Lucam: Ille autem seruus qui cognoscit uoluntatem domini sui et non paruerit uoluntati eius uapulabit multas. Item in epistula [*]( 2 Deut. 6, 5. 4 Matth. 10,37 sq. 8 Rom. 8,35 sq. 14 10. 6, 38. 16 MattL 26,39. 18 Matth. 6,10. 19 Matth. 7,21. 22 Luc.12, 47. ) [*]( 2 diligis W 3 de tota uirtute et anima tua M item om. WLMB. (Uem 17) 4 aut matrem om. WL 5 super] plus quam B et] aut B 6 accepitii1 7 meus discipulus] me dignus B paulus apostolus A, in epistula ( is L) pauli WLMBv 8 caritate] agape L, sed s. I. m. 2: dilectione 9 angustiae L famis AW 10 propter te] causa tui VLMBv mortiflcamnr A, occidimur WLMBv 11 aestimati A, de- potati WLMBv sicut B occisionis A, uictimae WLMBv 12 pro eo] propter eum W qui] quod MLB 14 discendi AL 18 coctidiana 41 tna sicnt e 19 in enangelio secnndum A, cata WLMBv 20 dicit mihi M regnoJS1 2lia]hiaAWlB etipseZ introiuit A 22 item OM. LM 23 cognuscit A, cognosoet B 24 napnlanit A nraltis v item om. WMBv )

Iohannis: Qui autem fecerit uoluntatem Dei manet in aeternum, quomodo et ipse manet in aeternum.

FVNDAMENTVM ET FIKMAMENTVM SPEI ET FIDEI ESSE TIMOREM.

In psalmo CX: Initium sapientiae timor Domini. Item in Sapientia Salomonis: Initium sapientiae metuere Deum. Item in Prouerbiis: Beatus homo qui metuit omnia per timorem. Item apudEsaiam: Et super quem alium respiciam, nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea? Item in Genesi: Et uocauit eum angelus Domini de caelo et dixit illi: Abraham Abraham. ille autem dixit: ecce ego. et dixit : noli inponere manum tuam super puerum neque feceris illi quicquam. nunc enim cognoui quoniam times Deum tuum et non pepercisti filio tuo dilectissimo propter me. Item in psalmo secundo: SeruiteDomino in timore et exultate ei cum tremore. [Item in Deuteronomio Dei uox ad Moysen: Conuoca ad me populum, et audiant uerba mea ut discant amare me omnes dies quos ipsi uiuent super terram. Item in Hieremia: Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et consummabo in domum Israel et in domum Iuda testamentum nonum, non secundum testamentum quod disposueram patribus eorum in die cum adprehendi manum illorum educere illos de terra Aegypti, quia [*]( 1 I Io. 2,17. 4 Ps. 110,11. 6 Prou. 28,14. 7 Es. 66, 2, 9 Gen. 22, 11 sq. 14 Ps. 2,11. 15 Dent. 4,10. 18 Hier. 38 31-34. 37 et 39, 37-41. ) [*]( 3 timorem dei A, in timore M 4 CX] CYIIIIM sapientiae] patientiae B dei LB 5 metuere] timere ex timore W m. 2 dominum M 6 item om. WLMB paroemiis eius W, parboemiis eiusdem LMv, parhoemiie B homo est WLMBv metuitJ., ueretar WLMBv timorem A, metam WLMBv 7 aput W a. 1. m. 2 8 quietem M\', mansnetum B uerba mea A, sermones meos WLMBv; cfr. test. III 5 9 eum] illum W 10 altertm abraham om. M 11 imponere] inicereM super) in M 12 dñm dili W et om. L 14 ei] om. LMB , i W cum AW, inLMBv tremore A sed re add. m. 2 15 item....p. 138 l. 21 nominis mei quae e dudbus codd. primus recepit Bcdueius solus exhibet W 16 amare W, timere v, tpofieiaatu LXX 17 omnibus diebus v in W, apud v hieremiam Wv 18 consumabo W in domum — in domum W, super domum — in domo v 21 illos] eos v quia] qui W )

non permanserunt in testamento meo, et ego neglexi eorum, dicit Dominus, quia hoc testamentum quod disponam domui Israel. post dies illos, dicit Dominus, dans leges meas in sensum illorum et in corda illorum scribam illas, et ero illis in Deum, et ipsi erant mihi in plebem, et non docebunt unusquisque fratrem suum dicentes: cognosce Dominum, quia omnes me scient a minimo usque ad maximum illorum, quia propitius ero iniquitatibus illorum et peccatorum eorum non ero memor amplius. si exaltatum fuerit caelum in sublime, dicit Dominus, et si humiliata fuerit terra deorsum, at ego non reprobabo genus Israel, dicit Dominus, pro omnibus quae fecerunt. ecce ego congregabo eos ex omni terra qua disparsi illos in ira et in furore meo et in exacerbatione magna et conteram illos in locum istum et relinquam eos in pauore, et erunt mihi in plebem, et ego ero illis in Deum, et dabo illis uiam alteram et cor aliud ut timeant me omnibus diebus in bonum illis cum filiis suis, et consummabo eis testamentum aeternum quod non auertam post illos, et timorem meum dabo in cor illorum ut non discedant a me et uisitabo super illos benefacere illis et plantare eos in terra sua in fide et in omni corde et in omni animo. Item in Apocalypsi: Etuiginti quattuor seniores in conspectu Dei sedentes in thronis suis ceciderunt supra facies suas et adorauerunt Deum dicentes: gratias agimus tibi, Domine Deus omnipotens, qui es et qui fuisti, quod accepisti potestatem tuam magnam et regnasti, et gentes iratae sunt, et uenit ira tua et tempus quo de mortuis iudicetur et detur merces semis tuis prophetis et sanctis et timentibus nomen tuum pusillis et magnis et disperdere eos qui corruperunt terram. [*]( 20 Apoc. 11,16 sq. ) [*]( 1 non om. W 2 quod disponam om. W 3 legem meam in sensu eorom scribam illam v 5 non om. W 6 scient me v minore v 7 eorum r proprius W 8 eorum\'v 10 at] ante W 12 dispersi n 13 exacerbatio W 14 eoa] illos v ego om. v 16 bonum illis W, bono v; cf. LXX 18 meum om. v eorum v ut ex et W 19 eos] illos v 20 omni corde...animo m. 2 add. in W item] et W 21 dei om. v sedentis W 26 mercis W et (ante tim.) om. v 27 pus- rillis W ) Item illic: Et uidi alium angelum uolantem medio caelo habentem euangelium perenne euangelizare sedentibus super terram et in omnes nationes et tribus et linguas et populos dicentem uoce magna: timete Deum et date ei honorem, quoniam uenit hora iudicii eius, et adorate eum qui fecit caelum et terram et mare et fontes aquarum. Item illic: Et uidi quasi mare uitreum mixtum igni, et uictores bestiae et imaginis eius, et numerus nominis eius CXLIHI stantes supra mare uitreum habentes citharas Dei et cantantes canticum Moysi serui Dei et canticum agni dicentes: magna et mirabilia opera tua, Domine Deus omnipotens, iustae et uerae uiae tuae sunt, rex gentium. quis non timeat et det honorem nomini tuo, quia solus pius et quoniam omnes nationes uenient et adorabunt in conspectu tuo, quoniam iustitiae tuae manifestatae sunt. Item in Daniele: Fuit uir habitans in Babylone, cui nomen erat Ioachim, et accepit uxorem nomine Susannam filiam Helchiae formosam ualde et timentem Dominum: et erant parentes eius iusti et docuerunt filiam suam secundum legem Moysi. Item in Daniele: Et sumus humiles in omni terra hodie propter peccata nostra, et non est hoc tempore princeps neque propheta neque potestas neque dux neque holocausta neque hostia neque oblatio neque thus neque locus sacrificare coram te hodie et inuenire misericordiam a te, sed in anima et spiritu humilitatis acceptos nos habe ut holocaustos uictimas arietum et taurorum et quasi multa milia agnorum qui sunt pinguissimi. sic fiat hostia nostra coram te hodie, et consumetur potestas haec, quoniam non erubescent qui confidunt in te. et nunc sequimur te ex toto corde nostro et timemus te et quaerimus faciem tuam. ne nos in obprobrium tradas, sed fac [*]( 1 Apoc. 14, 6 sq. 6 Apoc. 15,2 sq. 15 Susanna 1-3. 18 Preces Asar. 13 sq. ) [*]( 1 illic] ibi W per medium caelum 11 3 dicens in uoce W 6 illic] ibi W 7 uictores] pascentes v et imaginis] cum agnis v 9 cantant v canticum moisi serui dl W B.l. m. 2 14 manifeste Wx item] et W danielum W 15 babylonia v 16 celchiae W 17 deum v 18 danielo W 20 prophetes v neque potestas om. v 21 neque oblatio neque hostia v 22 hodiae W, om. 11 sed] et v 23 habere W holocausti v 25 consummetur W 26 haec] illorum v 27 te ez om. v te om. v 28 tuam uidere W ) nobiscum secundum tranquillitatem tuam et secundum amplitudinem misericordiae tuae. Et iterum: Et rex uehementer gauisus est et iussit Danielem de lacu leonum eici, et nihil illi nocuerunt leones, quia confidebat et credebat Deo suo. et iussit rex: et duxerunt illos homines qui accusauerant Danielem et miserunt illos in lacu leonum et uxores eorum et natos eorum. et antequam peruenirent in pauimentum lacus, adprehensi sunt a leonibus et omnia ossa eorum conminuerunt. tunc Darius rex scripsit : omnibus gentibus, tribubus, linguis, qui sunt in regno meo: pax sit uobiscum a facie mea. censeo ego ut omnes qui sunt in regno meo sint timentes et trementes Deum summum cui seruit Daniel, quia ipse est Deus uiuus et permanet in saecula, et regnum eius non transibit, et dominatio eius in perpetuum ambulabit, et saluos faciet et facit signa et prodigia et mirabilia in caelo et in terra, qui eripuit Danielem de lacu leonum. Item in Michaea: In quo adsequar Dominum et adprehendam Deum meum sublimem. si adprehendam illum in sacrificiis, in holocaustomatis, in uitulis anniculis, si accepto fauet Dominus in milibus arietum aut in decem milibus caprarum pinguium, aut dabo primitiua mea impietatis fructum uentris mei, peccatum animae meae. renuntiatum est tibi, homo, quod bonum aut quid Dominus exquirat aliud nisi ut facias iudicium et iustitiam et diligas misericordiam et paratus sis ut eas cum Domino Deo tuo. uox Domini in ciuitate inuocabitur, et timentes nomen eius saluabit. Item in Michaea: Pasce populum tuum in uirga tua, oues [*]( 2 Dan. 6, 24-28. 16 Mich. 6,5-9. 25 Mich. 7, 14-18. ) [*]( 1 tranquillitatem] misericordiam W amplitndinem] multitudinem n 2 tuae libera nos v et iterum] item illic v 3 danihelum W ei v 4 crediderat in v perdnxernnt v 5 accusauer danihelum W 6 lacil W\' 9 tribus Wl et linguis quae v; cfr. LXX 10 ego] et ago 11 hi omnes v 11 summum deum v 12 dominus v permanens v 13 ambulabit scripsi, ambulabat W, ambnlat v 14 saluos faciet et] solus v et (ante mir.) om. W 15 danihelum W micheam W 16 deum...1.17adprehendamom. v 19 arietum... milibus om. v 21 tibi est v quid] quod v 22 exquirit v 24 saluabit] add. W: in oratione ambacmn: dns exandiui auditu tuum et timui: consideraui opera tua et expaui in medio duorum animalium (Hab. 3,2) 25 michean W tuam om. W ) hereditatis tuae, inhabitantes conualle in medio Carmelo. parabunt Basanitin et Galaditin secundum dies saeculi et secundum dies profectionis eorum a terra Aegypti ostendam illis mirabilia. uidebunt gentes et confundentur ex omni fortitudine sua, et superponent manus in os suum. aures eorum exsurdabuntur, et lingent puluerem quomodo serpentes trahentes terram, conturbabuntur in conclusione sua, ad Dominum Deum suum expauescent et timebunt abs te. quis Deus quomodo tu eleuans iniustitiam et transgrediens impietates? EtinNahum: Montes commoti sunt ab eo et colles contremuerunt et denudata est terra ante faciem eius et omnes qui inhabitant illam. a facie irae eius quis sustinebit et quis resistit in ira animi ipsius ? animatio ipsius fluere facit principatus et petrae dissolutae sunt ab illo. bonus Dominus illis qui eum sustinent in die pressurae et cognoscens illos qui eum timent. Item in Aggaeo: Et audiuit Zorobabel filius Salathiel de tribu Iuda et Iesus filius Iosedech sacerdos magnus et omnes qui superfuerunt de populo uocis Domini Dei sui et uerbum Aggaei prophetae, quoniam misit illum Dominus ad illos, et timuit plebs a facie Dei. Item in Malachiel: Testamentum meum fuit cum uita et pace, et dedi illis timorem timere me a facie nominis mei]. Item in psalmo XXXIII: Timete Dominum, sancti eius, quoniam nihil deest timentibus eum. Item in psalmo XVIII: Timor Domini sanctus permanens in saeculum saeculi. [*]( 9 Nah. 1, 5 sq. 15 Agg. 1, 12. 19 Mal. 2, 5. 21 Ps 33,10. 23 Ps. 18, 10. ) [*]( eo a 1 et habitantes separatim v conualle seripsi, conuelle v, nielli W co et u m. 2; cf. LXX. ϰατασϰηνοῡντας xaa\' laurovs δϱυμὸν ἐν μέσψ TOV xappqlov 2 basanim et galadim v 3 et mirabilia W 5 eorum] illorum v 6 conturbabuntur et lingent puluerem v 7 expauiscuntTF 8 leuana W1 9 naum W 11 illa W qui W 12 animatio ipsins W s. I. m. 2 14 cognoscent W 15 item]\'et W 16 salathiel fllius W iusus iosadech (filius om.) W 17 uoces v 18 et u. a. prophetae om. v 19 item om. W 20 meum om. v uitate pace W dedit W 21 item om. W 22 deum A omnes sancti Bv nihil deestA, non est inopia(inopia B) WLMBv timentibus eum AB, eis qui eum metuunt (metuunt eum W) WLMv 23 dei B sanctus permanens A, castus perseuerans WLMBv 24 saecula saeculorum LMBv )

NON TEMERE DE ALTERO IVDICANDVM.

In euangelio secundum Lucam: Nolite iudicare ne iudicemini: nolite condemnare ne condemnemini. Item ad Romanos: Tu quis es qui iudices alienum seruum ? domino suo stat aut cadit. stabit autem: potens est enim Deus iterum statuere eum. Item illic: Quare inexcusabilis es, o homo. in quo enim de alio iudicas, te ipsum condemnas: eadem enim agis qui iudicas. speras autem tu qui iudicas eos qui talia agunt et eadem facis, quia ipse effugies iudicium Dei? Item ad Corinthios prima: Et qui se putat stare uideat ne cadat. Item illic: Si quis se putat scire aliquid, nondum scit, quemadmodum oporteat eum scire.

ACCEPTA INIVRIA REMITTENDVM ET IGNOSCENDVM.

In euangelio in prece cottidiana: Remitte nobis debita nostra, sicuti et nos remittimus debitoribus nostris. Item in euangelio secundum Marcum: Et cum steteritis ad orationem, remittite si quid habetis aduersus aliquem, ut et pater uester qui in caelis est remittat peccata uobis. si autem uos non remiseritis, neque pater uester qui in caelis est remittet nobis [*]( - 2 Luc. 6, 37. 4 Rom. 14, 4. 6 Rora. 2,1 et 3. 10 I Cor. 10,12. 11 I Cor. 8, 2. 14 Matth. 6, 12. 16 Marc. 11, 25 sq. ) [*]( 1 timere A 2 super lucan posuit matheum in M m. 2 3 **iudicemini L 4 quis] qui LMv iudicas LMBv 5 cadet B iterum om. WLMBv 6 illum B item illic AB, et iterum WLMv ineicusabilis A, excusationem habes (es om.) M, sine excusationc WBv, sine causatione L o om. W homo omnis qui iudicas v 7 de alio iudicas A, indicas alium WLMBv enim om. B 8 qui AW, quae LMBv qui (post tu) M 8. I. m. 2 talia AW, mala LMBv 9 facis] agis W, et tu agis B fugies B item in epistula pauli (pauli om. M) WLMv 10 se putat] sperat M gadat M item illic AB, et iterum WLMv 11 qui B se om. L 12 oporteat] debeat B eum om. LMB 14 debita et peccata A 15 sicut WMBv dimittimus WB item om. LM 16 in euangelio om. WLMBv marcum] math. A et cum sum aliquem (steteritis .... acIuer om.) A 17 si quid] quae B 18 uestra peccata nobis v, nobis peccata uestra M si autera...p. 140 1.1 uestra oar. M 19 dimiseritiso remittit L, dimittet v peccata uobis (uestra om.) B )

peccata uestra. Item illic c: In qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur uobis.

VLCEM MALIS NON REDDENDAM.

In epistula Pauli apostoli ad Romanos: Nemini malum pro malo reddentes. Item illic: Noli uinci a malo, sed uince in bono malum. Item in Apocalypsi: Et dixit mihi: ne signaueris uerba prophetiae libri huius, quia iam tempus in proximo est. et hi qui perseuerant nocere noceant et qui in sordibus est sordescat adhuc, iustus autem iustiora faciat adhuc, similiter et sanctus sanctiora. ecce uenio cito, et merces mea mecum reddere unicuique secundum facta sua.

NON POSSE AD PATREM VENIRI NISI PER CHKISTVM.

In euangelio secundum Iohannem: Ego sum uia et ueritas et uita. nemo uenit ad patrem nisi per me. Item illic: Ego sum ianua. per me si quia introierit, saluabitur.

AD REGNVM DEI, NISI BAPTIZATVS ET RENATVS QVIS FVERIT, PERVENIRE NON POSSE.

In euangelio secundum Iohannem: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. quod enim natum est de carne caro est, et quod natum est de spiritu spiritus est. Item illic: Nisi ederitis carnem filii hominis et biberitis sanguinem eius, non habebitis uitam in uobis. [*]( 1 Marc. 4, 24. 4 Rom. 12,17 et 21. 6 Apoc. 22,10 sq. 13 Io. 14, 6. 15 Io. 10, 9. 18 Io. 3,5 sq. 21 Io. 6, 53. ) [*]( 1 mensura mensura A mensi eritis L, metieritiB B eadem WB 2 remetietur] remediatnr A, metietur L 4 apostoli OJJI. WLMBv 5 noli] non Lv uince A1 6 bonum All 7 tempus iam B 6 hii  WL perseuerauerant A in W s. l. m. 2 9 Bordiscat W, sordes- cas A adhuc (post eord.) om. M adhuc (post faciat) om. B, ante iuatiora ponit MLv 10 et ecce B mercis AW meam A mecum est WLMBv 11 facta] opera A 12 uenire AWLMB, perueniri n filium eius iesum christum Mv 13 et om. MBv 14 uita] uia M 15 ianua AM, ostium LBv, hostium W qui L1 17 non posse perueniro ponit poet dei 1.16 W perueniri L 20 natus WL 21 ederetis A, edideritis W 22 sanguinem eius biberitis AB; err. tesL 122 )

PABVM ESSE BAPTIZARI ET EVCHABISTIAM ACCIPERE, NISI QVIS FACTIS ET OPERE PROFICIAT.

In epistula apostoli Pauli ad Corinthios prima: Nescitis quia qui in stadio currunt omnes quidem currunt, unus tamen accipit coronam? sic currite, ut omnes conprehendatis. et illi quidem, ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam. Item in euangelio secundum Matthaeum: Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Item illic: Multi mihi dicent in illa die: Domine, Domine, nonne in tuo nomine prophetauimus et in tuo nomine daemonia exclusimus et in tuo nomine uirtutes multas fecimus? et tunc dicam illis: nonuosnoui, recedite a me, operarii iniquitatis. Item illic: Luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant bona opera uestra et clarificent patrem uestrum qui est in caelis. Item Paulus apostolus ad Philippenses: Lucete sicut luminaria in mundo.

BAPTIZATVM QVOQVE GRATIAM PERDERE QVAM CONSECVTVS SIT, NISI INNOCENTIAM SERVET.

In euangelio secundum Iohannem: Ecce sanus factus es: iam noli peccare ne quid tibi deterius fiat. Item Paulus [*]( 4 I Cor. 9, 24 sq. 8 Matth. 3, 10. 9 Matth. 7, 22 sq. 13 Matth. 5,16. 15 Phil. 2,15. 19 Io. 5, 14. ) [*]( 2 operibus perficiat B 3 in epistola a. pauli om. B apostoli om. WLMv prima om. LB 4 qui] duo A, om. W omnes quidem currunt bis exh. B 5 tamen] quidem B coronam A, palmam WLMBv omnes conpraehendatis A, occupetis WLMBv 6 autem] tamen B, uero v 7 item om. WLMv in euangelio om. B 8 igne L 9 mittitur L 10 nomine tuo Bv profetabimus A nomine tuo Wv 11 exclusemus Al, eiecimus W nomine tuo LM multas AB, magnas WLMv 12 non AB, numquam WLMv noui uos B noui] cognoui WL, nidi M sed 8. I. m. 2: noui operarii A, qui operamini WLMBv iniquitatem WLMBv 13 lui uestra A, lumen uestrum WLMBv 14 bonas operas uestras B, opera uestra bona. W (m eras.) 15 in caelis estWLMBv apostolns om. WLMBv 16 immundo M 17 baptizatos A perdere gratiam W consecuti sint A sed con 8.1. m. 2 18 seruentÅ; err. p. 103 1.8 20 item om. WLM paulus apostolus B, paulus B, in epistula (epistulis L) pauli WLMv )

apostolus ad Corinthios prima: Nescitis quia templum Dei estis et spiritus Dei habitat in uobis ? si quis templum Dei uiolauerit, uiolabit illum Deus. Item in Paralipomenon: Deus uobiscum est, dum estis uos cum ipso. si dereliqueritis eum, derelinquet uos.

NON POSSE IN ECCLESIA REMITTI EI QVI IN DEVM DELIQVERIT.

In euangelio secundum Matthaeum: Qui dixerit uerbum aduersus filium hominis remittetur illi: qui autem dixerit aduersus Spiritum sanctum non remittetur illi neque in isto saeculo neque in futuro. Item secundum Marcum: Omnia peccata remittentur filiis hominum et blasphemiae. qui autem blasphemauerit Spiritum sanctum non habet remissionem, sed reus erit aeterni peccati. Item in Regnorum primo: Si delinquendo peccet uir aduersus uirum, orabunt pro eo Dominum: si autem in Deum peccet homo, quis orabit pro eo?

DE ODIO NOMTNIS ANTE PRAEDICTVM.

In euangelio secundum Lucam: Et eritis odibiles omnibus propter nomen meum. Item secundum Iohannem: Si saeculum uos odit, scitote quoniam me primo odit. si de saeculo essetis, saeculum quod suum esset amaret: sed quia de saeculo non estis et ego elegi uos de saeculo, propterea odit uos saeculum. mementote sermonis quem dixi uobis: non est maior [*]( 1 I Coi. 3, 16 sq. 4II Paral. 15, 2. 8 Matth. 12, 32. 11 Marc. 3, 28 sq. 14 I Sam. 2, 25. 18 Luc. 21,17. 20 Io. 15,18 sq. ) [*]( 1 prima om. ALB dei templum B 2 qui L 3 uiolabit] disperdet Wv 4 est dum om. W dum] quamdiu B ipso] illo W derelinquaeritis A 5 eum] illum B ecclesiam B 9 et 10 aduersum B redemittetur A diierit om. A 10 saeculum W 11 futurum Å item om. WM 12 demittenturA plasmauerit B1 13 in spiritum LMBv habet remissa (remissam L) LB, remittetur illiMl1 sed] et B 14 rcgn A, basilion WLMBv primo om. A, prima L 15 pecat uir B, peccatur W, peccetur M adnersum B uirum orabunt pro eo] murmurabunt prosacerdos eo A 16 in Å B. I. m. 2 deo B ezorabit M 18 omnibus hominibus Mv 19 item om. WLM 20 odiit LMl, odinit M\' de saecula A 21 sed et L 22 non A s. l. m. 2 et] sed B elego uos A, uos elegi B 23 sermonem WM quem] que A )

seruus domino suo. si me persecuti sunt, et uos persequentur. [Item in Baruch: Veniet enim tempus, et quaeretis me et uos et qui post uos uenerint, audire uerbum sapientiae et intellectus, et non inuenietis. nationes autem cupient uidere sapientem praedicantem, et non obtinget eis: non quia deerit aut deficiet sapientia huius saeculi terrae, sed neque deerit sermo legis saeculo. erit enim sapientia in paucis uigilantibus et taciturnis et quietis, sibi confabulantes et in cordibus suis meditantes, quoniam quidam eos horrebunt et timebunt ut malos: alii autem nec credunt uerbo legis altissimi: alii autem ore stupentes non credent et credentibus erunt contrarii et inpedientes spiritum ueritatis. alii autem erunt sapientes ad spiritum erroris et pronuntiantes sicut altissimi et fortis edicta. alii autem personales fidei. alii capaces et fortes in fide altissimi et odibiles alieno.]