Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos
Cyprian Saint, Bishop of Carthage
Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars I (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.1). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1868.
Apud Abbacuc: Texit caelos uirtus eius, et laudis eius plena est terra: et splendor eius ut lux erit, cornua in manibus eius erunt. et illic constabilita est uirtus gloriae eius, et constituet dilectionem ualidam. ante faciem suam ibit uerbum et praecedet in campum secundum gressus suos. Item apud Esaiam: Ecce natus est uobis puer, datus est nobis filius, cuius imperium super humeros eius: et uocatum est nomen eius magnae cogitationis nuntius. Hoc signo crucis et Amalech uictus est ab Iesu per Moysen. Item in Exodo dixit Moyses ad Iesum: Elige tibi uiros et exi et constitue cum Amalech in crastinum. et ecce ego stabo in cacumine collis et uirga Dei in manu mea. et factum est, cum leuabat manus Moyses, praevalebat Israel. ubi autem submiserat manus, inualescebat Amalech. sed manus Moysi graues, et accepto lapide subposuerunt sub eo, et sedebat super eum, et Aaron et Ur sustinebant manus hinc et inde, et factae sunt manus Moysi stabiles usque in occasum solis, et fugauit Iesus Amalech et omnem populum eius. et dixit [*]( 3 Ab. 3,3 sq. 8 Es. 9, 6. 12 Ex. 17, 9 sq. ) [*]( 1 uirtus LWl, uirtutis AMB, sed add. in B: aliter uirtus, uirtutes Wl omnis om. A sit om. L et om. WLM, 8. 1. m. 2 B 3 apud] item in M abbacum A, ambacum WMI, abucuc M* texit] operuit M caelo B laudes Lx, laudem W 4 erit om. Oxon. cornus A, cornua sunt (erunt om.) M 5 et] ei AL illic c. e. uirtus om. B gbria A, et gloria W constituit v, constitutionem B; cf. LXX: xal F9Fro 6 delectionem W, dilectionum A, om. B iuit B\' procedit Bv, exietilf 7 campos WLBv, campis M gressus] gregus W, greges L 8 nobis 17 et datus WLMB 9 magnae cogitationis] magni consilii M 11 superWMI item om. WLMBv dixit iesus dns ad mosen L sed dns s.l.m.2 12 exii. L 13 et (ante ecce) om. WMBv dnf-4 14 manum A mea om. A leuabit L1 15 silmiserat WLM manus moyses Lo inualiscebat A 16 sod factae sunt W mosei L, moysei W graue A, erant graues Mv, sed erant add. in Mm. 2, graues eran t B et] sed A 17 cum orn. A ur L, in ras. M, hur B, or AW sustinebant A, tenebant M sed te in ras., sustcntabant WLBo manuus A, manus eius WBv 18 mosei ex moses L 19 exfugauit M )
Apud Ezechiel dicit Deus: Transi mediam Hierusalem et notabis signum super frontes uirorum qui ingemunt et maerent ob iniquitates quae fiunt in medio ipsorum. Item illic: Vadite et caedite et nolite parcere oculis uestris. nolite misereri seniores aut iuuenes et uirgines et paruulos et mulieres interficite, ut perdeleantur. omnem autem, super quem signum scriptum est, ne tetigeritis, et ab ipsis sanctis meis incipite. Item in Exodo Deus ad Moysen: Et erit sanguis in signo uobis super domos, in quibus ibi eritis: et uidebo sanguinem et protegam uos, et non erit in uobis plaga diminutionis, cum percutiam terram Aegypti. Item in Apocalypsi: Et uidi et ecce agnum stantem in monte Sion et cum eo centum quadraginta quattuor milia habentes nomen eius et nomen patris ipsius scriptum in frontibus. Item illic: Ego Α et Ω, primus et nouissimus, initium et finis. felices eos qui faciunt praecepta eius, ut sit potestas eorum super lignum uitae. [*]( 6 Ez. 9, 4 sq. 13 Ex. 12,13. 16 Apoc. 14,1. 19 Apoc. 22,13 sq. ) [*]( 1 ad W 8. I. m. 2 ut sit om. M memoria in libro WBv, in libro in memoria M 2 iesu] eius B deletionem eius W memoriam om. M, memoriam eius W 5 notantur M 6 ozechielem v da dicit WB, dns dicit L, dicit M 7 super frontes] in frontibus M uirorum.. I. 8 ipsorum om.W merent ALM, gement B 8 iniqui- tate. A r eras. 9 cedite AM 10 senioresA, senioribusW, seniori Af, senioris LBv aut] et v iuuenes A, iuuenibus W, iuueni M, iuuenis LBv interfecite A 12 tetigeritis eos M et ab... incipite om. W a B ipsis sanctis om. B incipiam A 15 deminutionis WLBM1 16 uide et ecce AWM, uidi ∗∗∗∗∗ B, uidi Lv 17 montem ALM1 18 milia om. M habentes A, habebant WLMB, et habebant v; cf. Gr.: t-xovoat et nomen patris ipsius om. M ipsiusA, eius WLBv 19 frontibus suis Bv ego sum v et (anteSl) om. A 21 uitae om. WM )
Apud Amos: Et erit in illo die, dicit Dominus, occidet sol meridie et obtenebrabitur dies lucis: et conuertam dies festos uestros in luctum et omnia cantica uestra in lamentationem. Item apud Hieremiam: Exterrita est quae parit et taeduit anima eius. subiit sol ei, cum adhuc medius dies esset, confusa est et maledicta. reliquos eorum in gladium dabo in conspectu inimico>rum eorum. Item in euangelio: A sexta autem hora tenebrae factae sunt per totam terram usque in horam nonam.
InpsalmoXV: Quoniam non derelinques animam meam in infernum nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Item in psalmo XXVIIII: Domine, eduxisti ab inferis animam meam. Item in psalmo III: Ego dormiui et quieui et exurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Item in euangelio [*]( 3 Am. 8, 9 sq. 6 Hier. 15, 9. 9 Matth. 27, 45. 13 Ps. 15,10. 15 Ps. 29,3. 16 Ps. 3, 6. 18 Io. 10, 18. ) [*]( 3 occidit AMl 4 die AL fortasse rectius; cfr. Sabat. ad h. 1. II, p. 929; συσϰοτάσει iv ἡμέϱα ro ϕω̄ς LXX festo AlL 5 lamentatione A, Umendationem W 6 taedetJf animaeilf 7 subiuit Lx, subisat sol ei] solet AMB 8 maledicam W gladio WMBv 9 eorum] meorum AM, om. W; cf. LXX: ἐναντίον τω̄ν ἐχϑϱω̄ν αὐτω̃ν 10 per] super LM" in] ad v 11 Quod...1.12 esset om. L 13 item in WL XV] YTTT1 L quoniam om. WLMBu derelinquas M1, derelinquens L 14 in infermtm.4, apud inferos v, ad inferos WLMB neque WLMBv corruptionem] interitum L 15 XXVIIII] XXIIII A, XXVIII B domine om. B eduxisti A, extraxisti W, reuocasti B, reduxisti Mv inferno", in psalmo... mcam om. L, post remansurus esset 1.12 ponit Mr, in fine capituli praeceàentis posuerat v ante Costerium 16 quieui A, somnum (somnium M) cepi (coepi W) WMLv, soporatus sum B; efr. August. in. Ps. 3 col. 8. f.: Ego dormiui et somnum cepi etc. nonnulli autem codices habent: \'dormiui et soporatus sum\', et alii aliter quomodo interpretari potuerunt quod graece positum cst: lrtJ Sh ἐϰοιμήϑην xal vnrtooa esurrexi A, surrexi L, resurrexi v 17 suscipiet (suscepit WB) me AWB, auriliatus (aurlliator M) est mihi LMv; cfr. August l. c. col. 9. a: Hoc magis animaduertendum est, quemadmodum in una sententia et praeteriti temporis uerbum posuit et futuri: et\'exsurrexi\' enim dixit, quod est de praeterito et\' suscipicf quod est de futuro in euangelio om. Lv )
Apud Osee: Viuificabit nos post biduum die tertio. Item in Exodo: Et dixit Dominus ad Moysen: descende et testificare populum et sanctifica illos hodie et cras, et lauent uestimenta sua et sint parati in perendinum diem. die enim tertio descendet Dominus in montem Sina Item in euangelio: Progenies nequam et adultera signum quaerit, et signum non dabitur illi nisi signum Ionae prophetae. quomodo enim fuit I onas in uentre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita erit et filius hominis tribus diebus et tribus noctibus in corde terrae.
Apud Danihelem: Videbam in uisu nocte: et ecce in nubibus caeli quasi filius hominis ueniens uenit usque ad ueterem dierum et stetit in conspectu eius, et qui adsistebant ei obtulerunt eum: et data est ei potestas regia et omnes reges terrae per genus et omnis claritas seruiens ei, et potestas eius aeterna quae non auferetur et regnum eius non conrumpetur. Item apud Esaiam: Nunc exurgam, dicit Dominus, nunc clarificabor, nunc [*]( 4 Os. 6, 2. 5 Ex. 19,10 sq. 8 Matth. 16, 4. 15 Dan. 7,13 sq. 21 Es. 33,10 sq. ) [*]( 1 auferet WMB 2 ponam W eam a me B et potestatem eam om. W 6 uiuificauit AB, uiuicabit L tertio resurgemus scripsit Erasmus 7 discende A et om. W 8 populo v et (ante sanctifica) om. A uestem suam WLBv 9 perennum W diem om. B enim om. B 10 monte M progentes nequa W 12 signum om. B, 8.1. m. 2 A ucntrem A coeti A W 13 et ex est A et (ante filius) om. v, 8. l. posuit L 14 in corde terrae ponit post hominis v 16 potestas eius potestas B 17 daniel B, danielum Ml noctes Ll, noctis B 18 ueterem] uenercm A 19 ei om. W LMB 21 seruient B 22 corrumperetur B )
In euangelio: Ego sum uia et ueritas et uita. nemo uenit ad patrem nisi per me. Item illic: Ego sum ianua: per me si qui introierit, saluabitur. Item illic: Multi prophetae et iusti concupierunt uidere quae uidetis et non uiderunt et audire quae auditis et non audierunt. Item illic: Qui credit in filium habet uitam aeternam: qui non dicto audiens est filio non uidebit uitam, sed ira Dei manebit super eum. Item Paulus apostolus ad Ephesios: Et cum uenisset, adnuntiauit uobis pacem his qui longe et pacem his qui prope, quia per ipsum habemus accessum ambo in uno spiritu ad patrem. Item ad Romanos: Omnes enim peccauerunt et egent claritatem Dei, iustificantur autem dono ipsius et gratia per redemptionem quae est in Christo Iesu. Item in epistula Petrus apostolus: Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis, ut nos offerret Deo. Item illic: In hoc enim et mortuis praedicatum est, ut suscitentur. Item in epistula Iohannes apostolus: Qui negat filium neque patrem habet: qui confitetur filium et filium et patrem habet.
Apud Malachiam: Ecce dies Domini uenit ardens uelut clibanus: eruntque omnes alienigenae et omnes iniqui stipula, et [*]( 3 Io. 14, 6. 4 Io. 10,9. 5 Matth. 13,17. 7 Io. 3,36. 10 Eph. 2,17 sq. 12 Rom. 3, 23 sq. 15 I Petr. 3, 18. 17 I Petro 4, 6. 18 I Io. 2, 32. 22 MaL 4, 1. (LXX) ) [*]( 1 peraenire M1 2 iesam om. A 3 et (anú ueritas) om. M 4 ianua] ostium W LBv si om. WB 5 quiaAMv siquis per meif 6 cupierunt WMBv 7 audistis M illic om. B 8 non dicto scripsi, indicto ALMB, dicto non v, non W audiens est] inobandiens est M, credit W in filium v uidebit A, habebit LMB, habet Wv 9 apostolas om. WLJIB" 10 ad] apad v effesios A, epheseos L his om.L, iis M1 11 hiis L, iis3P qui om. L accessam] pacem WMB, om. L 13 claritate WLJl2" iustificatur W, iustificati B 14 redemptione L christum iesum B 15 item om. M petrus apostolas A, petri lVLMB 16 nostris om. LM ut] et W at nos M s.l.m.2 17 item illic om. B 18 apostolus om. WLMBv 19 qui... habet om. B 22 liialachym W. malachian M 23 alieniginae A W )
Apud Zachariam: Dicite filiae Sion: ecce rex tuus uenit tibi iustus et saluans, mitis, sedens super asinum indomitum. Item apud Esaiam: Quis nuntiabit uobis locum illum aeternum? ambulans in iustitia et manus abstinens a muneribus, grauans aures, ut non audiat iudicium sanguinis, et conprimens [*]( 4 Ps. 81, 8. 5 Matth. 8, 29. 7 Io. 5, 22 sq. 11 II Cor. 5,10. 15 Zach. 9, 9. 17 Es. 33,14 sq. ) [*]( 1 uictos W fortitudine] uirtute WLMv qui prouocant om. WLM ira A 2 inhabitant WLMv in om. M sepulchris] monumentis WLMv cum] dum Bv egredieris] prodiresLMv, prodieris W coram populo tuo] in conspectu populi tui WLMv 3 dum transgrederis A, in transeundo WLMv deserto] eremo M, heremum WL LXXXI] LXXX LM 4 terra B disperdes A, ezterminabis LMBv, hereditabis W; cf. August ad h. I.: Nec praetereundum, quod nonnulli codices habent: f quoniam tu hereditabis\' omnes gentes M 6 tibi iesu M dei A, dauid WLMBv quod B, qui W hoc LBMV perdere AM, pu- nire WLBv 7 omnem iudicium L, iudicium omne v 8 dedit filio B 9 honorifica»t A n eras eum misit WLMBv 10 item om. B paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 11 secunda] . 11. L s. I. m. 2 ante...reportet L s. I. m. 2 12 propria om. A egit; cfr. testim. III 56 15 zacchariam A, zacharian WM 16 supraB 17 qui W quis nuntiauit nobis quia ignis ardet quis nuntiauit LMB nisi quod L nuntiabit exhibet utroque l. sanctum aeternum W 18 iustitiam WLM1 19 sanguis A )
Item in psalmo LXXI: Deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis iudicare populum tuum in tua iustitia. Item in Apocalypsi: Et uidi caelum apertum, et ecce equus albus, et qui sedebat super eum uocabatur fidelis et uerus, aequum iustumque iudicat et proeliatur: oculi autem eius erant tamquam flamma ignis et super caput eius diademata multa et portabat nomen scriptum nemini alii nisi sibi notum: et erat coopertus uestem sparsam sanguineam et dicitur nomen eius uerbum Dei: et exercitus qui sunt in caelo sequebantur eum in equis albis induti byssinum album mundum, et de ore eius exiel.at gladius acutus, ut ex eo percuteret nationes quas ipse pasturus est in uirga ferrea, et ipse calcabit torcular uini irae Dei omnipotentis. habet etiam in ueste et in femore suo nomen scriptum: rex regum et dominus dominorum. Item in euangelio: Cum uenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum [*]( 8 PS. 71,1 sq. 10 Apoc. 19, 11 sq. 22 Matth. 25, 31 sq. ) [*]( 1 de seculo esset L, esset de lioc mundo W 2 hinc non est B o quoniam ego WMB 4 in] ego in v et] ego Oxon. 5 dicam; perhibeam v ueritatis LB 7 et post sit om. MBv 8 LXXlj LXX L da regi B 9 tua otn. LM v, tuam W iustitiam W 10 aequus W 12 iustum quae AWL iudicans WB; cfr. testim. 113 proeliator BAl 14 est nemini W1 15 uesto B SParsam J odspersam v, conspersa B sanguine WLMBtJ \' 17 aequis AL tt induti LM mundum orn. A album om. L eius Wm. 2 in margine exibat r 18 utrimque (exutrimque B, ex utraque parte M) acututi WMBv percuteros A qua W; quas ferrea om. B pascituru? Mv 19 cstj et A, esset M calcauit MB torcolar W 20 et iam W uestitu M faemore A 21 regnum W dominorum] dominantiam MBv 22 et om. W, ) [*]( 7* )
Pro fide ac deuotione tua, quam Domino Deo exhibes, fili carissime, petisti, ut ad instruendum te excerperem de scripturis sanctis quaedam capitula ad religiosam sectae nostrae disciplinam pertinentia, lectionis diuinae succinctam diligentiam quaerens, ut animus Deo deditus non longis aut multis librorum uoluminibus fatigetur, sed eruditus breuiario praeceptorum caelestium habeat ad fouendam memoriam suam salubre et grande conpendium. et quia tibi plenum dilectionis obsequium debeo, feci quod petisti, ut laborarem semel, ne tu semper laborares. quantum potuit itaque mediocritas nostra conplecti, collecta sunt a me quaedam praecepta dominica et magisteria diuina quae esse et facilia et utilia legentibus possint, dum in breuiarium pauca digesta et uelociter perleguntur et frequenter iterantur. opto fili carissime, semper bene ualere. [*]( 1 his] istis A 2 abibnnt LMBv isti] hi B ignem aeternum A, ambostioiiem aeternam WLMBv ad Quirinum de sacramento christi eiplicit liber II incipit liber III A, ad Quirinum liber II explicit W, ad Qoizmum liber II de sacramento exp. incip. ad eundem liber III. breuiarii de capitolis mandatorum dei ad christianae religionis disciplinam pcrtinentibus incip. cpla XlIII B, Caecili Cipriani ad Quirinum liber II erp incip ad eundem excerpta capitulorum numero LXX M, incipit liber tertius L ) [*]( 5 quirino] cyrino V 7 exerceiperem L 9 succintam Al 12 fouendain B 13 feci ex fecisti L 17 et (ante facilia) om. WMBv legentibus] gentibus B 18 leguntur B 19 fili om. W kIñf B exp epistola incip cap CXX B )
I. De bono operis et misericordiae.
II. In opere et eleemosynis, etiamsi per mediocritatem minus fiat, ipsam uoluntatem satis esse.
III. Agapem et dilectionem fraternam religiose et firmiter exercendam.
IIII. In nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit.
V. Humilitatem et quietem in omnibus tenendam.
VI. Bonos quosque et iustos plus laborare sed tolerare debere, quia probantur.
VII. Non contristandum Spiritum sanctum quem accepimus.
VIII. Iracundiam uincendam esse, ne cogat delinquere.
VIIII. Inuicem se fratres sustinere debere.
X. In Deum solum fidendum et in ipso gloriandum.
XI. Eum qui fidem consecutus est exposito priore homine caelestia tantum et spiritalia cogitare debere nec adtendere ad saeculum, cui iam renuntiauit.
XII. Non iurandum.
XIII. Non maledicendum.
XIIII.. Numquam mussitandum, sed circa omnia quae accidunt benedicendum Deum.
XV Ad hoc temptari homines a Deo, ut explorentur.
XVI. De bono martyrii.
XVII. Minora esse quae in saeculo patimur quam sit praemium quod promissum est.
XVIII. Dilectioni Dei et Christi nihil praeponendum.
XVIIII. Voluntati non nostrae sed Dei obtemperandum.
XX. Fundamentum et firmamentum spei et fidei esse timorem. [*](3 aelemosynisulTr, elemosinis LM 5 agapenB 6 exercenda W 7 inullo J. sint W 8 et om. W 9 quoque AWlM sed tolerare om. W 10 deberem W 13 ne] non L, ut non B 15 deo B glorificandum A 16 expositio B 18 renuntiaoimus WLMB 21 numq. mussit. om. W circa] ad V 22 accedunt A, accidant L benecendum W 23 dSo W a deo homines L ut om. W exploren- tur-4; cfr. h. l. c.15, probentur WLMBv 27 et] acW perperonendum W (u corr. m. 2) 28 uoluntate dei non nostrae A )
XXI. Non temere de altero iudicandum.
XXII. Accepta iniuria remittendum et ignoscendum.
XXIII. Vicem malis non reddendam.
XXIIII. Non posse ad patrem ueniri nisi per Christum.
XXV. Ad regnum Dei, nisi baptizatus et renatus quis fuerit, peruenire non posse.
XXVI. Parum esse baptizari et eucharistiam accipere, nisi quis factis et opere proficiat.
XXVII. Baptizatum quoque gratiam perdere quam consecutus sit, nisi innocentiam seruet.
XXVIII. Non posse in ecclesia remitti ei qui in Deum deliquerit.
XXVIIII. De odio nominis ante praedictum.
XXX. Quod quis Deo uouerit cito reddendum. XXXI. Eum qui non crediderit iam iudicatum esse.
XXXII. De bono uirginitatis et continentiae.
XXXIII. Nihil patrem iudicare sed filium et patrem ab eo non honorificari, a quo non honorificetur filius.
XXXIIII. Fidelem gentiliter uiuere non oportere.
XXXV. Deum ad hoc patientem esse, ut nos paeniteat peccati nostri et reformemur.
XXXVI. Mulierem ornari saeculariter non debere.
XXXVII. Fidelem non oportere ob alia delicta nisi ob nomen solum puniri.
XXXVIII. Seruum Dei innocentem esse debere, ne incidat in paenam saecularem.
XXXVIIII. Datum nobis esse exemplum uiuendi in Christo.
XL. Non iactanter nec tumultuose operandum.
XLI. Inepte et scurriliter non loquendum. [*]( 1 timere AW 2 dimittendum A, praetermittendum V 3 reddendam] referendam A VLB 4 uenire WLMB, perueniri v 5 et quis L, qui Ml 7 eucharisteam A 8 operaJ, operibuaJB 11 eclesiam W ei] et W 8. 1. fII. 2 dno WM, deo B delinquerit W 13 ante praedictum] at terra edictum W 14 quis] quia W 17 patre B iudicari W patre W1 18 honorificatur B, honorificaetur W 19 gent. uiuere] gentilinere W oportere] debere W 20 peccatis noatris B 22 seculariter ornari W 23 oportere] debere W delectaJ-TT1 niai] sed B 24 puniri] occidi V 25 innocente W incedat A 26 poenam W sed am 8. 1. at. 2 27 esse om. W christum B 28 tumultuse W 29 scur«iliter L )
XLII. Fidem in totum prodesse et tantum nos posse quantum credimus.
XLIII. Posse eum statim consequi qui uere crediderit.
XLIIII. Fideles inter se disceptantes non debere gentilem iudicem experiri.
XLV. Spem futurorum esse et ideo fidem circa ea quae promissa sunt patientem esse debere.
XLVI. Mulierem in ecclesia tacere debere.
XLVII. Delicto et merito nostro fieri, ut laboremus nec
Dei opem in omnibus sentiamus.
XLVIII. Non faenerandum.
XLVIIII. Inimicos quoque diligendos.
L. Sacramentum fidei non esse profanandum.
LI. Quod nemo in opere suo extolli debeat.
LII. Credendi uel non credendi libertatem in arbitrio positam.
LIII. Dei arcana perspici non posse et idcirco fidem nostram simplicem esse debere.
LIIII. Neminem sine sorde et sine peccato esse.
LV. Non hominibus sed Deo placendum.
LVI. Deum nihil latere ex his quae geruntur.
LVII. Fidelem emendari et reseruari.
LVIII. Neminem contristari morte debere, cum sit in uiuendo labor et periculum, in moriendo pax et resurgendi securitas.
LVIIII. De idolis quae gentiles deos putant.
LX. Ciborum nimiam concupiscentiam non adpetendam.
LXI. Possidendi concupiscentiam et pecuniam non adpetendam.
LXII. Matrimonium cum gentilibus non iungendum.
LXIII. Grauius delictum esse fornicationis. [*]( ,1 fide B in om. AWLB prodeesse A nos] non L 6 fidelem W eam quae L, eaq. A 8 deberem W 9 non nene dilecto W1. delicto W2 14 operae W 17 archana LBM4 idcirco] ideo M 19 esse et si peccato W 21 gerentur B, gerantur Ml 22 fidele» M m eras. 23 nemini B mortem WB nidendo M\' 24 in om. W resnrgendo L\' 26 putent L 30 cum gentibus WB, gentibus A ∗∗∗iungendum M (con erasum) 31 grauem W, graue Bv fornicationem W )
LXIIII. Quae sint carnalia quae mortem pariant et quae spiritalia quae ad uitam ducant.
LXV. Omnia delicta in baptismo deponi.
LXVI. Disciplinam Dei in ecclesiasticis praeceptis obseruandam.
LXVII. Praedictum quod disciplinam sanam aspernaturi essent.
LXVIII. Recedendum ab eo qui inordinate et contra disciplinam uiuat.
LXVIIII. Non in sapientia mundi nec in eloquentia esse regnum Dei sed in fide crucis et uirtute conuersationis.\'
LXX. Parentibus obsequendum.
LXXI. Patres quoque asperos esse circa filios non oportere.
LXXII. Seruos, cum crediderint, plus dominis carnalibus seruire debere.
LXXIII. Item dominos mitiores esse debere.
LXXIIII. Viduas probatas quasque honorandas.
LXXV. Suorum et maxime fidelium curam plus unumquemque habere debere.
LXXVI. Maiorem natu non temere accusandum.
LXXVII. Peccantem publice obiurgandum.
LXXVIII. Cum haereticis non loquendum.
LXXVIIII. Innocentem fidenter petere et inpetrare.
LXXX. Nihil licere diabolo in hominem, nisi Deus permiserit.
LXXXI. Mercedem mercennario cito reddendam.
LXXXII. Non augurandum.
LXXXIII. Cirrum non habendum.
LXXXIIII. Non uellendum. [*]( 2 ducunt L 8 et om. W 9 niuant W 10 insipientiaA in (ante eloq.) <m. M 14 esse om. L circa filios asperos esse A oportet ALv 15 LXXTI] LXXIII W 17 LXXIII.... debere om. W item om. B 18 quas W 19 LXXV] LXX W 20 debere habere AW 22 peccandum W 24 innocentiam LMBWv, innocentia W inpetrare] interpre- tare W 25 diaboli A homine WMB 27 mercennariiJ. 28 oigoran- dum.4, agurandum WI, auguriandum B 29 circum A non AWVLB, in eapite non Mv 30 uallendum A. )
LXXXV. Surgendum, cum episcopus aut presbyter ueniat.
LXXXVI. Schisma non faciendum, etiamsi in una fide et in eadem traditione permaneat qui recedit.
LXXXVII. Fideles simplices cum prudentia esse debere.
LXXXVIU. Fratrem non circumueniendum.
LXXXVIIII. Subito uenire finem mundi.
XC. Vxorem a uiro non recedere aut, si recesserit, innuptam manere.
XCI. Tantum unumquemque temptari quantum potest sustinere.
XCII. Non quicquid licet esse faciendum.
XCIII. Praedictum quod haereses futurae essent.\'
XCIIII. Cum timore et cum honore eucharistiam accipiendam.\'
XCV. Bonis conuiuendum, malos autem uitandos.
XCVI. Factis, non uerbis operandum.
XCVTL Ad fidem et ad consecutionem properandum esse.
XCVIII. Catechumenum peccare iam non debere.
XCVIIII. Iudicium secundum tempora futurum uel aequitatis ante legem uel legis post Moysen.
C. Gratiam Dei gratuitam esse debere.
CI. Spiritum sanctum in igne frequenter apparuisse.
CII. Correptionem bonos quosque libenter audire debere.
CIII. A multiloquentia temperandum.
CIIII. Non mentiendum.
CV. Frequenter emendandos qui delinquunt in domestico ministerio.
CVI. Iniuria accepta patientiam tenendam et ultionem Deo relinquendam. [*]( 1 epiBcopis Ml presbier.. M (is erasum) 2 scisma AW, scisraatha M 3 eandem A recedit] credit W 5 frater W circumuenioo- dum L 6 fine A 7 inuptam A1 9 temptare WMX 12 hcresis LBM, heres A 13 cum (ante honorej om. MBv eucharistia accipiendam • W 15 conuinendum AWVLMB, conueniendum n 17 et ad LM. et consecutionem et A esse om. M 18 catecuminum A, cathecuminum L, cathicnminum W iam om.M 19 tempore W uel om. v aequitate W 21 C] om. M gratuita W 22 igniL, ignem W frequentem A 25 metiendum L 27 myniBterio ex mysterio L 28 iniuriam acceptam W Mt ***patientiam M (per erasum) )
CVII. Non detrahendum.
CVIII. Non esse proximo insidiandum.
CVIIII. Infirmos uisitandos.
CX Susurrones maledictos esse.
CXI. Sacrificia malorum acceptabilia non esse.
CXII. Grauius iudicari de his qui in saeculo plus habuerint potestatis.
CXIII. Viduam et pupillos protegi oportere.
CXIIII. Dum in carne est quis, exomologesim facere debere.
CXV. Adulationem perniciosam esse.
CXVI. Plus ab eo diligi Deum, cui in baptismo plura peccata dimittuntur.
CXVII. Fortem congressionem esse aduersus diabolum et ideo fortiter nos stare debere, ut possimus uincere.
CXVIII. De antichristo quod in homine ueniat.
CXVIIII. Graue fuisse iugum legis quod a nobis abiectum est et leue esse iugum Domini quod a nobis susceptum est.
CXX. Orationibus insistendum. [*]( 1 detrahendam A 2 infldiandamJ. 4 Busurrones et bilingues A . 5 acceptanilia deo A 6 iudicare M dehisaecnlo A 8 uiduaa v pusillos A oporterot W 9 cura B est] esset B exhomologesin LM, eiolomogefein A 10 adolationem AL 11 ab eo] a d5 ex adeo A m. 2 12 dimittantar W 15 anchristo A hominem Mx B excerpta capitula Rome eipliciunt incipit liber III W, Caecili Cypriani ad Quirinmn excerpta capitulorum libri secundi explicit incipit ad Quirinum liber tertius - AXHM - M, exp. cap. incip liber III B, incipit liber tertius ad Quirinum L )
Apud Esaiam: Exclama in fortitudine et noli parcere, sicut tuba exalta uocem tuam, adnuntia plebi meae peccata ipsorum et domui Iacob facinora eorum. me de die in diem quaerunt et cognoscere uias meas concupiscunt, quasi plebs quae iustitiam fecerit et iudicium Dei non deseruerit. postulant a me nunc iudicium iustum et adpropinquare Deo concupiscunt dicentes: quid quia ieiunauimus, et non uidisti, humiliauimus animas nostras, et non cognouisti? in diebus enim ieiunii inueniuntur uoluntates uestrae. aut enim subiectos uobis conpungitis aut ad iudicia et lites ieiunatis aut proximos caeditis pugnis. ut quid mihi ieiunatis, ut hodie audiatur uox uestra in clamore? non hoc ieiunium quod ego elegi et diem humiliare hominem animam suam. tametsi contorseris quasi circulum collum tuum et saccum et cinerem substraueris, nec sic uocabis ieiunium acceptum. non tale ieiunium elegi, dicit Dominus: sed solue omnem nodum iniustitiae, resolue suffocationes inpotentium conmerciorum, dimitte quassatos in requiem et omnem consignationem iniustam dissipa. frange esurienti panem tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam. si uideris nudum, uesti et domesticos seminis tui non despicies. tunc erumpet temporaneum lumen tuum et uestimenta tua cito orientur. et praeibit ante te iustitia et claritas Dei circumdabit te. tunc exclamabis, et Deus exaudiet te. dum adhuc loqueris, dicit: ecce adsum. Item in Iob: [*]( 2 Es. 58,1 sq. 24 Iob. 29,12 et 13. 15 et 16. ) [*]( 2 exclama inquit WMBv 3 exalta W 8. I. m. Si et annuntia B 4 de die in diem] die de die L 5 cupiunt B 6 et om. A desernerit] dereliquerit B a me AM"1, me WLBMlv 8 uidisti] audisti A 9 enim om. W ieiunii nestri W nolnptates WM 10 subiectos] subditos B subpungitis WLMBv ad ex a M m. 2 11 ceditis AM pugnus A 13 quod om. Mv et (in W) diem humiliare hominem AWLB, nisi humiliet homo Mv; cf. LXX 14 tametsi ALB, nam et si W, et si Mv 15 substraneris tibi A sic ea: si TF" uocabit\' W, uocabitur MBv 16 elegi] accepi W omne WL 17 in potentiam A 19 tectu AW 21 dispicies AWL; cfr. h. l. cap. 75 erumpent L1 temporanumAZr 23 dm A 24 dicetLMBv item A, de hoc ipso WLMB; tales discrepantias posthac omisi in A, apud WLMBv )
In epistula Pauli ad Corinthios secunda: Si uoluntas prompta est, secundum quodcumque habuerit, acceptabilis est, non secundum quod non habuerit: neque ut aliis refrigerium, uobis pressura sit.
Apud Malachiam: Nonne Deus unus condidit nos? nonne pater unus est omnium nostrum? quid utique dereliquistis unusquisque fratrem suum? Item in euangelio secundum Iohannem: Pacem meam do uobis, pacem meam demitto uobis. Item illic: Hoc est mandatum meum ut diligatis inuicem, quemadmodum dilexi uos. maiorem hac caritatem nemo habet, [*]( 2 Luc. 14, 12 sq. 10 II Cor. 8, 12 sq. 16 Mal. 2,10. 19 Io. 14, 27 20 Io. 15,12. ) [*]( 1 sua ab eo WLv caritas] agape V, L m. 2 super dilectio in euangelio om. A 3 aut A, neque WLMBv ne] neque M\' 4 redin- uitent L erit A, fiet WMB, fieret L, fiat v tibi retributio v facies LMB prandium aut caenam A, epulum WLMBv 5 conuoca W mendicos] pauperes Mv et claudos v 6 beatus] felix WLB unde om. WLMBv restituetur] retribuetur MBv 7 resurrectionem W, retributione B iustorum] eius W 9 uoluntate W esse] fiat B 11 acceptauilis A, acceptabile WLMBv 12 ut aliis AL, uitalis B, ut sit aliis WM sed in M ut s. l., sit aliis v 13 uobis autem Wv sit om. Wv 14 agapen Lv, caritatem A; sed cfr. p. 1021.1 fratemum A religiosa A et] est A 16 unus om. W 17 pater unus] paternus A est nnus M est... dereliquistia unus om. A quod W 19 pacem uobis remitto (dimitto W), pacem meam do uobis WLMBv 21 hanc ALWlMl . )
In euangelio secundum Iohannem: Nemo potest quicquam accipere, nisi datum fuerit illi de caelo. Item in epistula Pauli ad Corinthios prima: Quid enim habes, [*]( 2 I Io. 3,10 et 15. 6 1 lo. 4, 20. 9 Act. 4, 32. 12 Matth. 5 23 sq. 16 I Io. 4,16. 18 I Io. 2,9. 21 Io. 3, 27. 23 I Cor. 4, 7. ) [*]( 1 consumemim M* iiraice L 2 omnis] ex omni Am. 2, ex omnes W 3 fratrem suum] patrem suum aut matrem suam M item illic om. Mv 4 qui enim Mv item illic q. f. suum W s. I. m. 2 quia] quoniam W 5 uitam aeternam Mv in se manentem v, om. M 6 quia AMBv 7 quem uidet om. LM 8 non] quomodo WMv actis WLMB 11 eis] eius B erat L fueruut illis WLMBv 12 in euangelio om. WLB 14 aduersum WB aliquid ponit W ante habet, A post te 15 prius et M reconciliari WМ1B20 ueniens] ueni et LBv offer LBlJ, offers W7 16 ad] ante B in epistula iohannis WLMBv ds ex dlAm. 2 17 caritas] agape LB et om. A caritate] agape LB 18 illo] eo v manet om. WLv 19 odit] odit homicida est et M, odit mendax est et v est] ambulat Mv adhuc L a l. m. 2 22 quiquam W, quidquam MB illi fuerit W 23 prima om. W )
Apud Esaiam sic dicit Dominus Deus: Caelum mihi thronus et terra subpedaneum pedum meorum. quam mihi sedem aedificabitis aut quis locus ad requiem mihi? omnia enim ista fecit manus mea et sunt mea omnia ista. et super quem aspiciam alium nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea ? Item in euangelio secundum Matthaeum: Beati mites quoniam ipsi hereditabunt terram. Item secundum Lucam:. Qui minimus est in omnibus uobis hic erit magnus. Item illic: Qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Item ad Romanos: Noli altum sapere sed time. si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Item in [*]( 2 I Sam. 2, 3 sq. 6 II Macc. 9,12. 7 I Macc. 2, 62 sq. 12 Es. 66,1 sq. 17 Matth. 5,5. 19 Luc. 9, 48. 20 Matth. 14,11. 21 Rom. 11,20 sq. ) [*]( 1 acciperis WAl si autemJ quodsi B 2 acciperis A regnorum d, basilion WLMBv primo] om. B, prima L, libro . I . M 3 elata on. A, ex ilataeTF m. 2 4 dominus eat W 5 Item in macchabeorum ... sentire ponit post peribit 1.10 A 6 in machabaeis om. W subditum deo esse om. B 8 timueritis M*v stercore WMB in om. B 10 pemt c 12 caelorum A 13 thronus] sedis W et] est A Bubpedaneum AWLBV, scabellum Mv 15 et s. m. o. ista om. B omnia mea (ista om.) M aspiciam ad A 16 quietem M trementem] timentem M uerba mea A, sermones meos WLMBv 17 in euangelio om. A beati] felices LB 19 est A, erit WLBv, fuerit M 20 exaltat A, extollit WLMBv se humiliat A, humiliauerit se WL\', se humiliauerit MBLltJ item in apostolo A, de hoc ipso WLMBv 21 time. si] times W )
Apud Salomonem: Vasa figuli probat fornax et homines iustos temptatio tribulationis. Item in psalmo L: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Item in psalmo XXXIII: Prope est Dominus Omnibus tribulatis corde et humiles spiritu saluabit. Item illic: Multae tribulationes iustorum, sed de his omnibus liberabit eos Dominus. Item in Iob: Nudus exiui de matris utero, [*]( 1 Ps. 33,19. 2 Rom. 13,7 sq. 6 Matth. 23,6 sq. 9 Io. 13,16 sq. 12 Ps. 81, 3. 15 Sir. 27, 5. 16 Ps. 50,19. 18 Ps. 33,19 sq. 21 Iob. 1,21 sq. ) [*]( 1 humilem L salnauit LM 3 cui nectigal uectigal om. W timorem W 8. 1. m. 2 alterum honorem om. W 4 uos om. LMBv 7 salntationes WLMv, salatationibus B hominibus] omnibus A 8 ne uocemini A, nolite nocari B, ne uocaneritis WLMv 11 misit eum A, illum misit W, se misit LMBv beati] felices WLB 12 LXXXI] LXXl MB 13 quoque .AMI iustus A 14 debere om. A 15 uas M propat W . 16 et tribulationes B item om. L 18 spernit AB, deepicit W, despiciet Lv prope A, proximo WLMBv 19 omnibus om. WLMBv tribulatis A, contribulatis WVLMB, contritiB c spus L 20 multa M tribulationes AW, flagella M, pressurae LBv sed etitC de A, exWLMBv his omnibus A, omnibus iUiaWLMBv eos] illos W 21 dominus om. LB item in A, de hoc ipso apud WLMBv utero matris meae Mv )
Paulus apostolus ad Ephesios: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estis in diem redemptionis. omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia auferentur a uobis.
Apud Salomonem in Prouerbiis: Melior est uir patiens quam fortis. qui enim iracundiam continet melior est quam qui ciuitatem capit. Item illic: Inprudens eadem die enuntiat iram suam, abscondit autem inhonorationem suam astutus. Item apostolus ad Ephesios: Irascimini et nolite peccare. sol non occidat super iracundiam uestram. Item in euangelio secundum Matthaeum: Audistis quoniam dictum est antiquis: non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio. ego autem dico uobis quia omnis qui irascitur fratri suo sine causa reus erit iudicio.
Paulus apostolus ad Galatas: Considerans te ipsum, ne et tu tempteris. alter alterius onera sustinete et sic inplebitis legem Christi. [*]( 4 Eph. 4, 30. uq. 9 Prou. 16, 32. 11 Prou. 12,16. 13 Eph. 4, 26. 15 Matth. 5, 21 sq. 20 Gal. 6,1 sq. ) [*]( 1 perditionem WLBM1 v 4 paulus apostolus om. WLMB; apostolus om. V ad] apud WLM 5 die Mv 6 omnis om. M blasphemiae M 7 auferatur WB nobis cum omni malitia B 8 uinoenda W ne] ut non B 9 paroemiis WMLB est om. B 10 quam sortis A, forti WLMBv continet] contempnit WB, contemnit M 11 ciuitatem A, urbem LMv, orbem WB die om. A, diem B dinuntiat A, nuntiat LB 12 inorationem W1 suam om. B 13 apostolus om. WLMBv irascemini W peccare] delinquere LB 15 quoniam] quia Mv 16 iudicio om. B 17 sine causa ereaum in L 20 paulus apostolus om. WLMBv calathas A considerans te ipsum A, in contemplatione (...em MB) habentes unusquisque WLMBv 21 tu tempteris A, uos temptemini WLMBv; cf. Gr.: axontiv atavrov, firj ttal av nttQa- συης alter alterius A, alter alterutrum B, alterutrum WMBv onera ura W adinplebitis W LMBv; cf. epist. 52 c. 16 )