Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

CVPBIANVS LIBERALIS CALDONIVS IVNIVS PRIMVS CAECILIVS POLVCARPVS NICOMEDES FELIX MARRVTIVS SVCCESSVS LVCIANVS HONORATVS FORTVNATVS VICTOR DONATVS LVCIVS HERCULANVS POMPONIVS DEMETRIVS QVINTVS SATVRNINVS MARCVS ALIVS SATVRNINVS ALTVS DONATVS ROGATIANVS SEDATVS TERTVLLVS HORTENSIANVS ITEM ALIVS SATVRNINVS SATTIVS IANVARIO SATVRNINO MAXIMO VICTORI ALIO VICTORI CASSIO PROCVLO MODIANO CITTINO GARGILIO EVTVCHIANO ALIO GARGILIO ALIO SATVRNINO NEMESIANO NAMPVLO ANTONIANO ROGATIANO HONORATO FRATRIBVS S.

Cum simul in concilio essemus, fratres carissimi, legimus littera uestras quas fecistis de his qui apud haereticos et [*]( 1 Bom. 14, 12. 13. ) [*]( 3 opto ... ualere om. C filiJ fr R. — Ad Magnum de Nouatiano et de his qui in lecto consequuntur eiplicit EQ, Explicit ad Magnum de his qui in lecto consequuntor P, Ad Magnum de baptismate infirmorum explicit B, Explicit (OR. R) ad Magnum de Cornelio et Nouatiano) (explicit add. R) CR. — Epist LXX — Incipit ad Iuuaianum de hereticis baptizandis M (om. Q), Incipit ad Iunaianum liber secundus P, Incipit ad collegas de hereticia baptizandis CR, Incipit ad ceteros confessores feliciter c, om. L. — 5 cyprianus ... 1. 14 salutem] Cjprianas cum collegis Ianuario et ceteris coepiscopis fratribus salutem Vc cjprianus ... I. 15 carissimi om. Q calidonius M iusius om. CR primus caecQius om. R 6 nicompedes C marrucius LMR, marracios C snceessins CR 8 herculanius B ponponius R, pomonius C 9 marcus] ianuarius marcus CLMR rogacianus C 10 sedatus] sedonatos R alius] alilius R 11 satius M, scattius C ianuaro R 12 alio uictori om. C cusrio 01 modiano] domitiano P 13 entyciano Pv eutyciano alio gargilicr add. Pm. 2, om. CR nemisiano R1 nampanlo L nampulo antoniano om. CR 14 rogatiano] rogato CR 16 quas] ad nos add. CRcv his] iis cc )

767

schismaticos baptizati uidentur, an ad ecclesiam catholicam quae una est uenientes baptizari debeant. de qua re quamquam et ipsi illic ueritatem et firmitatem catholicae regulae teneatis, tamen quia consulendos nos pro communi dilectione existimastis, sententiam nostram non nouam promimus, sed iam pridem ab antecessoribus nostris statutam et a nobis obseruatam uobiscum pari consensione coniungimus, censentes scilicet et pro certo tenentes neminem baptizari foris extra ecclesiam posse, cum sit baptisma unum in sancta ecclesia constitutum et scriptum sit Domino dicente: me dereliquerunt fontem aquae uitae, et effoderunt sibi lacus detritos qui non possunt aquam portare, et iterum scriptura diuina moneat et dicat: ab aqua aliena abstine te et a fonte alieno ne biberis. oportet uero mundari et sanctificari aquam prius a sacerdote, ut possit baptismo suo peccata hominis qui baptizatur abluere, quia perEzechielemdicitDominus:et aspargam super uos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inmunditiis uestris et ab omnibus simulacris uestris. et mundabo uos, et dabo uobis cor nonum, et spiritum nouum dabo in uobis. quomodo autem mundare et [*]( 10 Hier. 2, 13. 12 Prou. 9, 18. 16 Ez. 36, 25. 26. ) [*]( 1 catholicam ecclesiam CR una] et uera add. 01 Vc 2 est om. B 3 illic P s. l., illuc 01 4 quia] quoniam Qcv coneulendos ex consul.. L 5 non otn. 01 promimus ex pro nobb mutuis C 6 statuam Lx et om. 01 uobiscum) oim L pari] imperali P 7 confessione c certe C\'P 8 foris baptizari v; posse baptizare foris e. e. c sit] scriptum sit c baptisma ... dicente om. c 9 intra sanctam ecclesiam C sed intra ex in 10 uitae CclLPV, uiuae c2R in ras., uiuae gratis Q 11 lacos Q 12 moneat s. diuina L, s. d. praemoneat Q 13 a fonte] de fonte C alieno] aquae alienae Qv ne biberia] non ebiberis C 14 uero] ergo v sanctificare c a] per C 8. l. m. 2 15 quia] quod c 16 ezechielum Cc, ezecielum R ; prophetam add. Qcv dominus dicit v spargam CcBV 17 mundamini QBc1 hominibus c 18 et ab ... L 19 uos om. c simulacris] inmunditiis simulacris B et. mundabo] mundabo OR, emundabo v 19 uos et dabo om. B et spiritum nouum om. B 20 in nobis MQI, nobis CLQ%BP, in uos Vc et sanctificare mundare Ll )

768

sanctificare aquam potest qui ipse inmundus est et apud quem sanctus spiritus non est? cum Dominus dicat in Numeris: et omnia quaecumque tetigerit inmundus inmunda erunt. aut quomodo baptizans dare alteri remissam peccatorum potest qui ipse sua peccata deponere extra ecclesiam non potest ?

Sed et ipsa interrogatio quae fit in baptismo testis est neritatis. nam cum dicimus: credis in uitam aeternam et remissionem peccatorum per sanctam ecclesiam, intellegimus remissionem peccatorum non nisi in ecclesia dari, apud haereticos autem ubi ecclesia non sit non peccata dimitti. itaque qui haereticos adserunt, ant interrogationem mutent ant uindicent ueritatem, nisi si eis et ecclesiam tribuunt quos baptisma habere contendunt. ungi quoque necesse est eum qui baptizatus est, ut accepto chrismate id est unctione esse unctus Dei et habere in se gratiam Christi possit. porro autem eucharistia est unde baptizati unguntur oleum in altari sanctificatum. sanctificare autem non potuit olei creaturam qui nec altare habuit nec ecclesiam. unde nec unctio spiritalis apud haereticos potest esse, quando constet oleum sanctificari et eucharistiam fieri apud illos omnino non posse. scire autem et meminisse debemus scriptum esse: oleum peccatoris non ungat caput meum. quod ante in psalmis praemonuit spiritus sanctus, ne quis exorbitans et a uia ueritatis exerrans apud haereticos et Christi aduersarios [*]( \' 2 Nam. 19, 22. ) [*]( 2 Bps SCS CBv est] es R in muneris B 4 dare alteri ex sidera altare c m. 2 5 qui ex quia c ipsa c sua om. P 6 ipsa ex ipse C est] es R 7 et om. C, et in B 8 per ... peccatorum om. c\' 9 ecclesiam c 10 haereticis c . non L, non posse CQBcv, non possunt P 11 haereticos] baptizare posse add. C\'cv interrogationem] nocem V, hanc nocem ex a uocem c 12 uindicent] uicent c si om. Mc (exh. Q) 13 contendit LP, conpellunt c ungui P est] sit Qcv 14 charismatae Q nnctione esse nnctus c, nnctionis seunctus C et] ut c 15 porro autem corr. in percipit c eucharistiam c est] et C 16 unguimur Cx oleo cv sanctificatur C*, sanctificato clv 17 oleo cl nec om. C 18 ecclesia c 21 nnguat O\'PQc, urguat 01 caput ex apud C 22 ante] autem CB exhorbitans Q 23 a uia] auta B exseras C christi] add. B: BCS ne quis exorbitans )

769

ungeretur. sed et pro baptizato quam precem facere potest sacerdos sacrilegus et peccator? cum scriptum sit: Deus peccatorem non audit: sed qui Deum coluerit et uoluntatem eius fecerit, illum audit. quis autem potest dare quod ipse non habeat, aut quomodo potest spiritalia gerere qui ipse amiserit spiritum sanctum? et idcirco baptizandus est et innouandus qui ad ecclesiam rudis uenit, ut intus per sanctos sanctificetur, quia scriptum est: sancti estote, quoniam et ego sanctus sum, dicit Dominus, ut qui in errorem seductus est et foris tinctus in baptismo uero et ecclesiastico etiam hoc ipsum deponat quod homo ad Deum ueniens, dum sacerdotem quaerit, in sacrilegum fraude erroris incurrit.

Ceterum probare est haereticorum et schismaticorum baptisma consentire in id quod illi baptizauerint. neque enim potest pars illic inanis esse et pars praeualere. si baptizare potuit, potuit et spiritum sanctum dare. si autem sanctum spiritum dare non potest, quia foris constitutus cum sancto spiritu non est, nec baptizare uenientem potest, quando et baptisma unum sit et spiritus sanctus unus et una ecclesia a Christo Domino nostro super Petrum origine unitatis et ratione fundata. ita fit ut cum omnia apud illos inania et falsa sint, nihil eorum quod illi gesserint [*]( 2 Io. 9, 31. 8 Leu. 19, 2. ) [*]( 1 ungueretur CtPQ, urgueretur C1 pro om. c facere precem p. Qc, potest precem facere CR 2 sacrilegis C1 peccatis c1 peccatores c, peccator ex peccata C 3 qui eum Q2v (quid eum Q\', qui deum M) 4 illum audit om. V dare ex facere C 5 potest L s. l. m. 2, potest is C* gerere CLR, agere PQcv qui ipsa c1, quippe Cl 6 est innouandus est August. de bapt. c. Don. V 29, om. R 7 rudis ex nudus C, om. Aug. ut ex et c sanctos] spm ca C, spm c m ex s 8 quoniam] quia CRv, quomodo c 9 et om. P sum om. L dicit dns om. c errore P, erroribus c 10 reductus C, ductus c 11 ipso c1 dum c 12 in om. L .. sacrilegium C et errore C 13 est] est et L et om. C et schismaticorum c 8. 1. 14 illi om. c 16 et] etiam C, om. c spiritum sanctum v, dum spm Cl, spm scm post dare c a. I. spiritum sanctum cv 17 potest] potuit c cum ex sum C 19 domino nostro] dno ClRv, dno non L 20 petram R originem Clcx Q rationem c1, tractatione 01 21 horum c illi quod c, quae illi CRv ) [*]( III. ) [*]( 49 )

770

probari a nobis debeat. quid enim potest ratum et firmum esse apud Dominum quod illi faciunt quos Dominus hostes et aduersarios suos dicit in euangelio suo ponens: qui non est mecum aduersus me est: et qui non mecum colligit, spargit, et beatus quoque apostolus Iohannes mandata Domini et praecepta custodiens in epistula sua posuerit: audistis quia antichristus uenit. nunc autem antichristi multi facti sunt. unde cognoscimus quia nouissima hora est. ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis. si enim fuissent ex nobis mansissent nobiscum. unde nos quoque colligere et considerare debemus an qui aduersarii sunt Domini et appellati sunt antichristi possint dare gratiam Christi. quare qui cum Domino sumus et unitatem Domini tenemus et secundum eius dignationem sacerdotium eius in ecclesia administramus, quaecumque aduersarii eius et antichristi faciunt repudiare et reicere et pro profanis habere debemus et eis qui de errore et prauitate uenientes agnoscunt unius ecclesiae ueram fidem, dare illis per omnia diuinae gratiae sacramenta unitatis et fidei ueritatem. optamus uos, fratres carissimi, semper bene ualere. [*]( 3 Luc. 11, 23. 7 I Io. 2, 18. 19. ) [*]( 1 debeant c1M (debeat Q) ratum] gratum Q, tractum R et] aut P 2 deum CcQv (dominum August. I. c. V29) illis c\' quos ex quot c etostes et c alterum et s. I. 3 dicit] esse Aug. non est exp. C 4 aduersus ... mecum om. C aduersum Aug. v mecum non Aug. LBc sed in L non a. I. collegit L 6 posuerit] dicens add. cv 8 multi antichristi Lc 9 ei n. e. s. n. fuerunt] a nobis exierunt quia non erant add. Cm.2 in marg. 10 fuis M (fuissent Q) nobis] exierunt add. Bl, exp. m. 2 11 permansissent ( C2 R, permanens C\'; utique add. Bv nobiscum mansissent Q colligerit C, collere M (colligere Q) et om. C i et considerare om. c 12 debemus et considerare L an qui] antequi M (an..qui Q) 13 possnnt L, poss.int Q (possint M) qui] si CVc 15 ecclesiam Q 16 aduersariis B alterum et om. CB 17 pro profanis P sed pro eras., profana CBVc qui de] quidam ex quidem c errorem et prauitatem c 18 uenientes corr. in reicientes c adgnoscunt L, qui agnoscunt 01 dare ex date C 19 gratiae] gloriae B sacramenta et C2Vc\'v uanitatis C\' 20 optamus ... ualere om. CLQc opto te fr kme P. — Ad Iubaianum )

771

CVPRIANVS QVINTO FRATRI S.

Retulit ad me, frater carissime, Lucianus conpresbyter noster te desiderasse ut significaremus tibi quid. sentiamus de his qui apud haereticos et schismaticos baptizati uideantur. de qua re quid nuper in concilio plurimi coepiscopi cum conpresbyteris qui aderant censuerimus ut scires, eiusdem epistulae exemplum tibi misi..nescio qua etenim praesumptione ducuntur quidam de collegis nostris ut putent eos qui apud haereticos tincti sunt, quando ad nos uenerint, baptizari non oportere, eo quod dicant unum baptisma esse: quod unum scilicet in ecclesia catholica est, quia ecclesia una est et esse baptisma praeter ecclesiam non potest. nam cum duo baptismata esse non possint, si haeretici uere baptizant, ipsi habent baptisma. et qui hoc illis patrocinium de auctoritate sua praestat, cedit illis et consentit ut hostis et aduersarius Christi habere uideatur abluendi et purificandi et sanctificandi hominis potestatem. nos autem dicimus eos qui inde ueniunt non rebaptizari apud nos sed baptizari. neque enim [*]( (Explicit ad Iuuaianum P) de haereticis baptizandis epistula n- III ( n- IIP) explicat (om. P) LP, Ad Ianuarium de baptismo explicit Q, Ad (Explicit ad C) collegas de hereticis baptizandis explicit (om. C) CR, Explicit Cecili Cypriani ad Iuuianum et ceteros confessores c. — ) [*]( Epist. LXXI. — Incipit ad Quintum (feliciter add. C, de eorumdem baptismate add. B) BCLNP, Ad Quintum epistola b. Cypriani H, Ad Iubanum de hereticis baptizandis ciplicit Item incipit ad Quintum epistola n- de his ipsis T. — 2 quintino C 3 rettulit B 4 tibi quid sentiamus om. P1 5 baptizari T uidentur CHv 6 quid H s. I. m. 2, qaidom B episcopi Pl presbiteris BC 8 etenim qua v 9 haereticos] et scismaticos add. H 10 baptizare H 11 in ecclesia catholica] ideo Bal. quia] quae C, qua N 12 si una est v, si est una C sed si s. l. et om. C2v baptisma esse H praeter] extra v 13 possunt H 15 cedit ex cadat C hostes C\', hos B et om. B 16 christi nt T sed nt s. I. uideantur T1 17 dicemus C* 18 inde om. B uenerint C apud nos om. C sed baptizari om. BC ) [*]( 49* )

772

accipiunt illic aliquid ubi nihil est, sed ueniunt ad nos ut hic accipiant ubi et gratia et ueritas omnis est, quia et gratia et ueritas una est. porro autem quidam de collegis nostris malunt haereticis honorem dare quam nobis consentire, et dum unius . baptismi adseueratione baptizare uenientes nolunt, sic aut duo baptismata ipsi faciunt, dum et apud haereticos baptisma esse dicunt, aut certe quod est grauius haereticorum sordidam et profanam tinctionem uero et unico et legitimo ecclesiae catholicae baptismo praeponere et praeferre contendunt, non considerantes scriptum esse: qui baptizatur a mortuo, quidio proficit lauatione eius? manifestum est autem eos qui non sunt in ecclesia Christi inter mortuos conputari nec posse ab eo uiuificari alterum qui ipse non uiuat, quando una sit ecclesia, quae uitae aeternae gratiam consecuta et uiuit in aeternum et uiuificat Dei populum.

Et dicunt se in hoc ueterem consuetudinem sequi, quando apud ueteres haereseos et schismatum prima adhuc fuerint initia, ut hi illic essent qui de ecclesia recedebant et hic baptizati prius fuerant: quos tunc ad ecclesiam reuertentes et paenitentiam agentes necesse non erat baptizare. quod nos quoque hodie obseruamus, ut quos constet hic baptizatos esse et a nobis ad haereticos transisse, si postmodum peccato suo cognito et errore digesto ad ueritatem et matricem redeant, satis sit in paenitentia manum [*]( 10 Sir. 31 (34), 30. ) [*]( 1 illic aliquid] illi quid T ubi in T sed om. H, sed ubi Tl 2 omnis ... ueritas om. CH 4 dare ex honore C 5 baptizari C, baptizari baptizare T aut om. B duo] duo aut multa C 6 baptisma T ipsi... baptisma om. C et om. H 9 proferre L 11 profecit 01 lauatio CHL2Tv autem] aut B 13 qui] cum H uiuat ... consecuta et om. C 14 gratiam onu B, gloriam H sed corr. et uiuit] uiuit B 16 in hoc om. H 17 haereseos CT sed se corr., hereticos B schismaticos C, chrismatum T fuerant Clff1 18 ut ex aut C, et P hi om. C, nichil H allic T qui de] quod T recedebat T 19 nunc] tamen add. Hv paenitentia B 20 fuerat C baptizari P reseruamus H 21 constat T1 et om. CH ad] et ad C 22 si C s. 1. et C 8. 1. degesto CT 23 redeant] redeant statim C sed i ex u paenitentiam BHv )

773

inponere, ut quia ouis iam fuerat, hanc ouem abigeatam et errabundam in ouile suum pastor recipiat. si autem qui ab haereticis uenit baptizatus in ecclesia prius non fuit, sed alienus in totum et profanus uenit, baptizandus est ut ouis fiat, quia una est aqua in ecclesia sancta quae oues faciat. et idcirco quia nihil potest esse commune mendacio et ueritati, tenebris et luci, morti et inmortalitati, antichristo et Christo, per omnia debemus ecclesiae catholicae unitatem tenere nec in aliquo fidei et ueritatis hostibus cedere.

Non est autem de consuetudine praescribendum, sed ratione uincendum. nam nec Petrus quem primum Dominus elegit et super quem aedificauit ecclesiam suam, cum secum Paulus de circumcisione postmodum disceptaret, uindicauit sibi aliquid insolenter aut adroganter adsumpsit, ut diceret se primatum tenere et obtemperari a nouellis et posteris sibi potius oportere, nec despexit Paulum quod ecclesiae prius persecutor fuisset, sed consilium ueritatis admisit et rationi legitimae quam Paulus uindicabat facile consensit, documentum scilicet nobis et concordiae et patientiae tribuens, ut non pertinaciter nostra amemus, sed quae aliquando a fratribus et coilegis nostris utiliter et salubriter suggeruntur, si sint uera et legitima, ista potius nostra ducamus. cui rei Paulus quoque prospiciens et concordiae et paci fideliter consulens in epistula sua posuit dicens: prophetae [*]( 23 I Cor. 14, 29. 30. ) [*]( 1 hanc ouem om. B, hanc onem T abigeiatam BPTlV, abigelatam N. abiectam LT*, abalienatam Cv, longelateque H et rabnuda B 2 receperit ex recepit C 3 baptizandus T\' 4 bapti- . zandns est] paenitentiam baptismo baptizandus est B, baptizatur H quia] qui B 8 aliquod Cl 9 «cedere T de s. I. 10 de om. P consuetudinem B perscribendum Cl, scribendum B 11 primus B 12 super quem L s. I. m. 2 cum om. C 13 disceptaret] decertaret H et uindicaret T sibi] sui C u in ras. 14 diceret ex discederet T 15 tenere et ex teneret T 17 admisit et rationi] administrationi C 18 consentit C docimentum P 19 patientiae] penitentiae T 21 suggeretur Tl ista] et ista T sed et 8. l., ipsa CHv 22 dicamus B, amplectamur C in ras. cui rei om. C et concordiae] M concordiae C 23 consules Tl )

774

autem duo aut tres loquantur et ceteri examinent. si alii reuelatum sedenti fuerit, ille prior taceat. qua in parte docuit et ostendit multa singulis in melius reuelari et debere unumquemque non pro eo quod semel inbiberat et tenebat pertinaciter congredi, sed si quid melius et utilius extiterit libenter amplecti. non enim uincimur quando offeruntur nobis meliora, sed instruimur, maxime in his quae ad ecclesiae unitatem pertinent et spei ac fidei nostrae ueritatem: ut sacerdotes Dei et ecclesiae eius de ipsius dignatione praepositi sciamus remissam peccatorum non nisi in ecclesia dari posse nec posse aduersarios Christi quicquam sibi circa eius gratiam uindicare.

Quod quidem et Agrippinns bonae memoriae uir cum ceteris coepiscopis suis qui illo tempore in prouincia Africa et Numidia ecclesiam Domini gubernabant statuit et librata consilii communis examinatione firmauit. quorum sententiam religiosam et legitimam, salutarem fidei et ecclesiae catholicae congruentem, nos etiam secuti sumus. et quales super hac re litteras fecerimus ut scires, exemplum earum ad notitiam tam tuam quam coepiscoporum nostrorum qui illic sunt pro communi dilectione transmisimus. opto te, frater carissime, semper bene ualere. [*]( 1 examinant C1 2 si] et si T, si autem CHtJ fuerit sedenti Hv 3 prius in om. C 6 effenmtur C 8 ut] et Cl. ut nos (Pv 10 remissa P non nisi om. C dare Ll 11 quoquam B circa pro C gratiam] ecclesia C uindicari T 12 quidam et agripinus C* nir C s. I. ceteris L s. I. m. 2 13 in illo T, illo in Hv temporibus B africana T sed na s. 1. 14 librato Hv consilio communi H 15 examine v sententiam et v 16 et salutarem HPv congruente B \' 17 consecuti T, sicuti B super hac re ex superba est C, super hanc T fecimus H 18 tam ad notitiam C sed tam s. I. episcoporum P 20 opto ... ualere om. CLP uou frs kmi B. — Ad Quintum de hereticis baptizandis (de baptismate hereticorum B) explicit (epistola \'III\' add. T) BT, Ad Quintum explicit P, Explicit (om. N) Cecili Cypriani ad Quintum (QuiDtinum C) explicit (om. C) CN, om. LH. — )

775

CVPRIANVS ET CETERI STEPHANO FRATRI S.

Ad quaedam disponenda et consilii communis examinatione limanda necesse habuimus, frater carissime, conuenientibus in unum pluribus sacerdotibus cogere et celebrare concilium: in quo multa quidem prolata adque exacta sunt. sed de eo uel maxime tibi scribendum et cum tua grauitate ac sapientia conferendum fuit quod magis pertineat et ad sacerdotalem auctoritatem et ad ecclesiae catholicae unitatem pariter ac dignitatem de diuinae dispositionis ordinatione uenientem, eos qui sunt foris extra ecclesiam tincti et apud haereticos et schismaticos profanae aquae labe maculati, quando ad nos adque ad ecclesiam quae est una uenerint, baptizari oportere, eo quod parum sit eis manum inponere ad accipiendum spiritum sanctum, nisi accipiant et ecclesiae baptismum. tunc enim demum plene sanctificari et esse filii Dei possunt, si sacramento utroque nascantur, cum scriptum sit: nisi quis natus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. inuenimus enim in actis apostolorum hoc esse ab apostolis custoditum et salutaris fidei ueritate seruatum, ut cum in domo Corneli centurionis super ethnicos qui illic aderant fidei calore feruentes, in Dominum [*]( 17 Io. 3, 5. ) [*]( Epist. LXXII. — Incipit ad Stephanum de (add. B: rebaptizandis sententia) concilio BELNQ. — 3 disponda L et] et a E consilii. Q (consiliis M) examinationem limandam B 4 frTkmi L 5 plnrimis B 6 ezacta LN, transacta BEQv de ea E1, deo Q 7 et] est et Ml (et APQ) conferre cum B 9 et otn. BLN de OM. B 10 ueniente. Eos B ■ aint EQv 12 ad quae ad L, adq. E 13 una est BEQo uenerit L 15 enim om. B plenae Q, plane B 16 fili Q \' dei om. B utruq. E nascuntur B . 17 renatus Bv spu sco E 18 in regnum] regna B enim] enim etiam EQv, etiam B 19 actus E esse] et B 20 ut cum] uisum LN 21 ethicos L calorem Q feruentes et EQv dno LN )

776

toto corde credentes descendisset spiritus sanctus. quo adimpleti uanis linguis Deum benedicerent, nihilo minus tamen beatum apostolum Petrum diuini praecepti adque euangelii memorem praecepisse ut baptizarentur idem illi qui iam fuerant sancto spiritu pleni, ut nihil praetermissum uideretur quo minus per omnia diuini praecepti adque euangelii legem apostolica magisteria seruarent. baptismum autem non esse quod haeretici utuntur nec quicquam apud eos qui Christo aduersantur per gratiam Christi posse proficere diligenter nuper expressum est in epistula quae ad Quintum collegam nostrum in Mauretania constitutum super ea re scripta est, item in litteris quas collegae nostri ad coepiscopos in Numidia praesidentes ante . fecerunt, cuius utriusque epistulae exempla subdidi.

Addimus plane et adiungimus, frater carissime, consensu et auctoritate communi, ut etiam si qui presbyteri aut diaconi uel in ecclesia catholica prius ordinati fuerint et postmodum perfidi ac rebelles contra ecclesiam steterint, uel apud haereticos a pseudoepiscopis et antichristis contra Christi dispositionem profana ordinatione promoti sint et contra altare unum adque diuinum sacrificia foris falsa ac sacrilega offerre conati sint, eos quoque hac condicione suscipi cum reuertuntur ut communicent laici et satis habeant quod admittuntur ad pacem qui hostes pacis extiterint, nec debere eos reuertentes eadem apud nos ordinationis et honoris arma retinere quibus contra nos rebellauerint. [*]( 1 credentes quod N adimpletis B 2 uariis] labiis L dominum V nihil hominibus N 3 diuina praecepta LN 4 praecepisset N baptizentor BLN illi idem EQ 6 lege EQ* (legem MQI) 7 quod] quo . Q, quo Ev (quod JI) 8 quiequam Bcripsi, quisquam BELNQ, quemquam 17 chrisii] a christo L 10 manritania BEQv 11 item om. B 12 nnmidiam pride testante B 13 exemplum L snhdimns hic v, snbdimns N 14 fnTkmT L 15 si qui] atque B diacones B, diaconi qui EQv 16 fuerunt B perfidi ac] perfidia B, perfidi.. E 17 steternnt B 18 psendoepJTB et] si et N * antichristi et LN dispositiones B profana ... l. 19 nnum om. B 19 altarem Q 20 sacrificium B sunt ELN, в.int Q (sint M) 21 cum] nt cum LN renerterentnr B 22 hostis L 23 eadem N, eam BL, ea EQv 24 reuellanerint Q. )

777

oportet enim sacerdotes et ministros qui altari et sacrificiis deseruiunt integros adque inmaculatos esse, cum Dominus Deus in Leuitico loquatur et dicat: homo in quo fuerit macula et uitium non accedet offere dona Deo, item in Exodo haec eadem praecipiat et dicat: et sacerdotes qui accedunt ad Dominum Deum sanctificentur, ne forte derelinquat illos Dominus. et iterum: et cum accedunt ministrare ad altare sancti, non adducent in se delictum ne moriantur. quod autem maius potest esse delictum aut quae macula deformior quam aduersus Christum stetisse, quam ecclesiam eius quam ille sanguine suo parauit et condidit dissipasse, quam euangelicae pacis ac dilectionis oblitum contra unanimem et concordem Dei populum hostilis discordiae furore pugnasse? qui etsi ipsi postmodum ad ecclesiam redeunt, restituere tamen eos et secum reuocare non possunt qui ab eis seducti et foris morte praeuenti extra ecclesiam sine communicatione et pace perierunt, quorum animae in die iudicii de ipsorum manibus expetentur qui perditionis auctores et duces extiterunt. et idcirco satis est talibus reuertentibus ueniam dari, \' non tamen debet in domo fidei perfidia promoueri. nam quid bonis et innocentibus adque ab ecclesia non recedentibus reseruamus, si eos qui a nobis recesserint et contra ecclesiam steterint honoramus?

Haec ad conscientiam tuam, frater carissime, et pro honore communi et pro simplici dilectione pertulimus, credentes etiam tibi pro religionis tuae et fidei ueritate placere quae et religiosa [*]( 3 Leu. 21, 21. 5 Ex. 19, 22. 7 Ex. 28, 43. ) [*]( 1 altario B, altarii Q 2 cum om. B, tecum LN deus om. E 3 loquitur B 4 eihodo LQ 5 c pcipiat E c 8. 1. 7 delin- quat L 8 adducantB 9 ne ... I. 10 delictum om. B 10 aut qua EI, atq. B faduorsum B ehristum] spm LN 11 sanguini BM (sanguine Q) paruit M (parauit Q) 12 dissnpasse NQ 14 et si ipsi EsQ, et ipsi BElLMN, etsi v cum ad ecclesia N 16 ecclesia LN 17 diem B 18 expectentur L, erpectantur B perditiones Q 21 ecclesiam BLQ 22 et contra e. steterint om. BLN 24 haec ad tuque ad finetn exh. Hierony- mus Adu. Lucifer. p. 304 sq. scieptiam B )

778

pariter et uera sunt. ceterum scimus quosdam quod semel inbiberint nolle deponere nec propositum suum facile mutare, sed saluo inter collegas pacis et concordiae uinculo quaedam propria quae apud se semel sint usurpata retinere. qua in re nec nos uim cuiquam facimus aut legem damus, quando habeat in ecclesiae administratione uoluntatis suae arbitrium liberum unusquisque praepositus, rationem actus sui Domino redditurus. optamus te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS IVBAIANO FRATRI S.

Scripsisti mihi, frater carissime, desiderans significari tibi motum animi nostri quid nobis uideatur de haereticorum baptismo, qui foris positi et extra ecclesiam constituti uindicant sibi rem nec iuris sui nec potestatis. quod nos nec ratum possumus nec legitimum conputare, quando hoc apud eos esse con stet inlicitum. et quoniam iam super hac re quid sentiremus litteris nostris expressimus, ut conpendium facerem exemplum earundem litterarum tibi misi, quid in concilio cum conplures [*]( 1 scimus] simus N imbiberunt Hier. 2 nec om. LN praeul positum Q 3 saluo] uos Q (saIuo M) 4 se om. E quam Q nec nos] non Hier. 5 quando] quin Hier., cum 17 6 uoluptatis L arbrium L 7 praepositos Q, sit praepositus Hier. reddituros E optamus ... ualere om. BNl opto EQ 8 kme in dno B. — Ad (Caecili Cypriani ad Q) Stephanum de concilio (de rebaptizandis ex sententia concilii B) explicit BELNQ. — ) [*](Epist. LXXIII. — Incipit ad Iuuaianum (iubaianum B, urbanum T, iuuianum C1) de hereticis baptizandis (de baptismate haereticorum B; add. L: epistalas numero tres, add. T: epistola III.) BCLNPT. — 10 iuaaiano BNP, ad iubaiano T 11 mihi P 8. 1. m. 2 carissime om. C significans desiderare te C sed re te ex ns tibi exp. C 12 animae nostrae C quod BC1 13 baptismate B foris ... constituti om. B 15 computare] iudicare v, putare August. de bapt. contra Don. II13 esse om. L 16 inlicitum] inclitum L iam om. C ac T 18 missi C )

779

adessemus decreuerimus, quid item postea Quinto collegae nostro de eadem re quaerenti rescripserim. et nunc quoque cum in unum conuenissemus tam prouinciae Africae quam Numidiae episcopi numero septuaginta et unus, hoc idem denuo sententia nostra firmauimus, statuentes unum baptisma esse quod sit in ecclesia catholica constitutum ac per hoc non rebaptizari sed baptizari a nobis quicumque ab adultera et profana aqua uenientes abluendi sint et sanctificandi salutaris aquae ueritate.

Nec nos mouet, frater carissime, quod in litteris tuis conplexus es, Nouatianenses rebaptizare eos quos a nobis sollicitant, quando ad nos omnino non pertineat quid hostes ecclesiae faciant, dummodo teneamus ipsi potestatis nostrae honorem et rationis ac ueritatis firmitatem. nam Nouatianus simiarum more, quae cum homines non sint humana imitentur, uult ecclesiae catholicae auctoritatem sibi et ueritatem uindicare, quando ipse in ecclesia non sit, immo adhuc insuper contra ecclesiam rebellis et hostis extiterit. sciens etenim unum esse baptisma, hoc unum sibi uindicat ut apud se esse ecclesiam dicat et nos haereticos faciat. nos autem qui ecclesiae unius caput et radicem tenemus pro certo scimus et fidimus nihil illi extra ecclesiam licere et baptisma quod est unum apud nos esse, ubi et ipse baptizatus prius fuerat, quando diuinae unitatis et rationem et ueritatem tenebat. quod si in ecclesia baptizatos rebaptizandos foris extra ecclesiam [*]( 2 ) [*]( 1 decreuimofl C quid exqmC et P m. 2 item] deinde ex die C 1 re quinto] quodam ex quo meo C 2 re q.] requerenti P, requirente C rescripserimus BLP 4 Lxxi (et om.) C, Lxx August. de unico bapt. e. Petii. c. 13 hoc om. B denno] de B 5 nostra ... esse om. L 6 sed baptizari om. B 7 quicumque] ergo add. v et 8. I. C adultera T in ras., altare C ueniunt v, ueneuntes C 8 sunt C1, om. v 9 carissime om. C 10 nouacianos C\' baptizare B 11 quod B 12 rationem L 13 ac om. L nouatianis L simarom L 14 sunt B humanitatem C, humana tamen v imitantur PT2v, imitatur C uult] ubi T 15 sibi et ueritatem om. C uindicat ex uindicare T qtiando] quamquam B ipsi L, ipsa 01 16 et om. C 17 etenim] enim C baptismum C hoc] quem B unum] enim P 18 ut] et B esse om. BL in ecclesiam B 20 fidimus] fidem B illi] illic CT baptismatis Cv 21 apud] caput Cv prius baptizatus L prius ... I. 23 baptizatos om. C* 22 ratione L 23 baptizatus P )

780

Nouatianus existimat, a se incipere debuerat, ut prior extrario et haeretico baptismo rebaptizaretur, qui post ecclesiam immo et contra ecclesiam baptizandos foris opinatur. quale est autem, ut quia hoc Nouatianus facere audet, nos putemus non esse faciendum? quid ergo? quia et honorem cathedrae sacerdotalis Nouatianus usurpat, num idcirco nos cathedrae renuntiare debemus ? et quia Nouatianus altare conlocare et sacrificia offerre contra fas nititur, ab altari et sacrificiis cessare nos oportet, ne paria et similia cum illo celebrare uideamur? uanum prorsus et stultum est, ut quia Nouatianus extra ecclesiam uindicat sibi ueritatis imaginem, relinquat ecclesia ueritatem.

Apud nos autem non noua aut repentina res est ut baptizandos censeamus eos qui ab haereticis ad ecclesiam ueniunt, quando anni sint iam multi et longa aetas ex quo sub Agrippino bonae memoriae uiro conuenientes in unum episcopi plurimi hoc statuerint adque exinde in hodiernum tot milia haereticorum in prouinciis nostris ad ecclesiam conuersi non aspernati sint neque cunctati, immo et rationabiliter et libenter amplexi sint, ut lauacri uitalis et salutaris baptismi gratiam consequerentur. neque enim difficile est doctori uera et legitima insinuare ei qui haeretica prauitate damnata et ecclesiastica ueritate conperta ad hoc uenit ut discat, ad hoc discit ut uiuat. nos non demus stuporem haereticis patrocinii et consensus nostri, et libenter ac prompte obtemperant ueritati.\' [*]( 1 a se] ipse ex tn se T extrario] extraneo CТ2v 2 post ex potest T 3 et om. C; et contra om. T opinantur 01p 4 ut om. CT non] id B 5 quod 0 sacerdotali O. T\' 6 num] numquid BC 7 et q.] aut q. CNv altare C\', altari is T, altario P 8 nos] non L 11 relinquamus CTv ecclesiae CNTv 18 ad ex ab T perneniont C 14 multi iam anni sint v et August. de bapt. c. Don. 11117 agripino T 15 in unum om. Aug. statnernnt BC 16 hodiernum diem T milia ex militiae T 18 et ezp. C rationaliter NPT et libenter om. C 20 ei] eis ex et C, eis e 21 ad huc Tx 22 ueniunt Cho discant Cir discnnt C\'v, discat L I uiuant C\'v demns] debemns BCTv stupere B 23 patrociniis BC, patrocinio v et om. v et consensus nostri om. B; augere add. v et] ut Tl, an B, cum v 24 obtemperent BT*; fort. obtemperabunt )

781

Plane quoniam inueni in epistula cuius exemplum ad me transmisisti scriptum esse quod quaerendum non sit quia baptizauerit, quando is qui baptizatus sit accipere remissam peccatorum potuerit secundum quod credidit, praetereundum hunc locum non putaui, maxime cum in eadem epistula animaduerterim etiam Marcionis fieri mentionem, ut nec ab ipso uenientes dicat baptizari oportere, quod iam in nomine Iesu Christi baptizati esse uideantur. considerare itaque debemus fidem eorum qui foris credunt, an secundum eandem fidem possint aliquid gratiae consequi. nam si fides una est nobis et haereticis, potest esse et gratia una. si eundem patrem, eundem filium, eundem spiritum sanctum, eandem ecclesiam confitentur nobiscum Patripassiani, Anthropiani, Valentiniani, Appelletiani, Ophitae, Marcionitae et ceterae haereticorum pestes et gladii ac uenena subuertendae ueritatis, potest illic et baptisma unum esse, si est et fides una.

Ac ne longum sit per haereses uniuersas decurrere et singularum uel ineptias uel insanias recensere, quia nec delectat id dicere quod aut horret aut pudet nosse: de Marcione interim solo, cuius mentio in epistula a te ad nos transmissa facta est, examinemus an possit baptismatis eius ratio constare. Dominus enim post resurrectionem discipulos suos mittens quemadmodum [*]( 1 inueni et C1 2 transmisistis B quis] quis aut a quo B baptizanerit ... qui om. B 3 is P, his CL remissa BP, missam L 4 quod] quae C praeter eundem C 5 non B 8. l. m. 2 putauit C\' animaduerterit B 6 martionis L, marciani C ni ex nuB 7 dicant T1 baptizare C\' iesu om. T 9 credent B possit C, possunt LNP, possumus T; cf. 770,13 11 si eundem ex secundum C 13 antropiani B, om. C nalentiniani om. C appelletlani C, epelletiniani T, appellatiani v ophytae L, onitae ex opitae C .. marcioniste T s 8. 1. 14 ceteri T gladiis et uenenis subuertentes v, gladiis ac uenenis subuertente C sed uenena m. 1 15 ueritatem Cv illic] inter illos add. B 16 heresis BLT1, hereticos C os ex is uniuersos C os ex is 17 inertias T uel insanias om. B delectet L, delectatio est C id] d exp. P, hoc B, om. C 18 horret] hostendere ex hos regi C putet P de] Sed de B martione L, mentione P 19 ad te T 20 ratione C enim om. B. )

782

baptizare deberent instruit et docet dicens: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. ite ergo, docete gentes omnes tinguentes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. insinuat trinitatem, cuius sacramento gentes tinguerentur. numquid hanc trinitatem Marcion tenet? numquid eundem adserit quem et nos Deum patrem creatorem? eundem nouit filium Christum de uirgine Maria natum, qui sermo caro factus sit, qui peccata nostra portauerit, qui mortem moriendo uicerit, qui resurrectionem carnis per semet ipsum primus initiauerit et discipulis suis quod in eadem carne resurrexisset ostenderit? longe alia est apud Marcionem sed et apud ceteros haereticos fides. immo nihil est apud illos nisi perfidia et blasphemia et contentio sanitatis et ueritatis inimica. quomodo ergo potest uideri qui apud illos baptizatur consecutus esse peccatorum remissam et diuinae indulgentiae gratiam per suam fidem qui ipsius fidei non habuerit ueritatem? si enim, sicut quibusdam uidetur, secundum fidem suam quis accipere aliquid foris extra. ecclesiam potuit, utique id accepit quod credidit. falsum autem credens uerum accipere non potuit, sed potius adultera et profana secundum quod credebat accepit.

Quem locum profani et adulteri baptismi subtiliter Hieremias propheta perstringit dicens: ut quid qui contristant me [*]( 1 Matth. 28, 18. 19. 22 Hier. 15, 18. ) [*]( 1 debeant B, debemus 01 instruxit Tv, instituit C docuit CrJ, docens exp. T 2 potestas omnis C is ex a et docete BNPTv 3 omnes gentes CPl tingaentes] baptizantes CNv . eas C* 5 tinguerentur] baptizarentur Cv 6 adserit om. B deum om. Pv Q . et eundem P, numquid eundem 017 7 nouit] nonu C maria uir- ginev natum] erit add. LI, expo m. 2 8 sitfest C 9 resurrectionem ex ratione C per ex pro C prius C 10 et om. T quod om. C carnem P reaurreiisse P, resurrectionem C 11 sed et] quam ex sed T 12 fides om. L immo om. B 13 sanitatis T, uanitatis P, sanctitatis Nv ueritatis T 14 uidere 01 qui exp. C baptizatos C 0 ex u consecutos C 15 remissa BP 17 qui B 18 utique] itaque C accipit B, accipere non potuit C nec credidit C falsum ... potuit om. C 19 adulteri et profani C\' 20 credebant C 21 ieremias P )

783

praeualent? plaga mea solida est, unde sanabor? dum fit, facta est mihi quasi aqua mendax non habens fidem. mentionem facit per prophetam spiritus sanctus aquae mendacis et fidem non habentis. quae est haec aqua mendax et perfida? utique ea quae baptismi imaginem mentitur et gratiam fidei adumbrata simulatione frustratur. quod si secundum prauam fidem baptizari aliquis foris et remissam peccatorum consequi potuit, secundum eandem fidem consequi et spiritum sanctum potuit, et non est necesse ei uenienti manum inponi ut spiritum sanctum consequatur et signetur. aut utrumque enim fide sua foris consequi potuit aut neutrum eorum qui foris fuerat accepit.

Manifestum est autem ubi et per quos remissa peccatorum dari possit, quae in baptismo scilicet datur. nam Petro primum Dominus, super quem aedificauit ecclesiam et unde unitatis originem instituit et ostendit, potestatem istam dedit ut id solueretur [in terris] quod ille soluisset. et post resurrectionem quoque ad apostolos loquitur dicens: sicut misit me pater, et ego mitto uos. hoc cum dixisset, inspirauit et ait illis: accipite spiritum sanctum. si cuius remiseritis peccata, remittentur illi: si cuius tenueritis, tenebuntur. unde intellegimus non nisi in ecclesia praepositis et euangelica lege ac dominica ordinatione fundatis licere baptizare et remissam [*]( 18 Io. 20, 21-23. ) [*]( 1 in plaga B solida est] solacia B 2 dum exp. C fit exp. T, fidem B quasi ex quas T 4 aquae] qq C mendacis ... aqua om. C haec om. B 5 perfide C* ea om. B imaginem L 7 fidem prauam L remissa BP 8 et secundum P consequi exp. T 9 potuit om. P potuit... 1.10 sanctum om. BCLNT ei] et P 10 consequatur et signetur exp. C et s. l. add. m. 2: potuit que enim ... neutrum om. B 11 fuerat L 8. I. m. 2 14 quae] quaeque B petrum C 15 unitatis] humanitatis C 16 et om. B dedit om. B in terris] interim B, in caelis v 17 Boluisset] in terris add. v apostolus P 20 si cui B remittuntur CP\' T 21 illis P\' T, illic C\' detenueritis P 22 et] et in v, in C 23 fundantis 01 remissa BCLNP )

784

peccatorum dare, foris autem nec ligari aliquid posse nec solui, ubi non sit qui aut ligare possit aut soluere.