Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

CVPRIANVS MAGNO FILIO S.

Pro tua religiosa diligentia consuluisti mediocritatem nostram, fili carissime, an inter ceteros haereticos eos quoque qui a Nouatiano ueniunt post profanum eius lauacrum baptizari et sanctificari in ecclesia catholica legitimo et uero et unico ecclesiae baptismo oporteat. de qua re quantum fidei nostrae capacitas et scripturarum diuinarum sanctitas ac ueritas suggerit, dicimus omnes omnino haereticos et schismaticos nihil habere potestatis ac iuris. propter quod Nouatianus nec debet nec potest excipi quo minus ipse quoque extra ecclesiam consistens et contra pacem ac dilectionem Christi faciens inter aduersarios et antichristos conputetur. neque enim Dominus noster Iesus Christus cum in euangelio suo testaretur inimicos suos esse eos qui secum non essent aliquam speciem haereseos designauit, sed omnes omnino qui secum non essent et secum non colligentes gregem [*]( 1 ad que ex adq. C scribere] seroire Z 2 semper b. nalere] semper habere te bene nec non in dno nalere Z. — Explicit ad Stepbanum (add. Z: de Martiano arelatense qui hereticos recepit) Zo, Explicit i,. om. Cp. — ) [*](Epist. LXVIIII. — Incipit de his qui in lecto consequuntur SQ nisi quod Q incipit om., Incipit ad Magnum de Nouatiano (nonat C) CLP, Incipit ad Magnum de Nouatiano de (et de B) his qui in lecto (gratiam add. M 8. 1. m. 2) consecnntnr MR. — 4 filio om. S 7 neniant CPQB prophanum Sv et om. C et sanctificari om. S 8 ecclesiam catholicam legitime nero et nno C, om. B 9 baptissimo 8 fidei] fidei quoque Q nosti M (nostrae Q) \' 11 omnes] dns C chrismatioos S1 12 debent B nec] ne. P 14 inter .. L im eras. antichristo L 16 inimicos 8, adnersarios CLPQBv 17 essent] esset B, esse L haereseos] hereticos Q omnes] dns C 18 omnino] hereticos add. CB essent et secum non om. S colligerent (gregem s. spargerent om.) B. )

750

suum spargerent aduersarios esse ostendit dicens: qui non est mecum, aduersus me est: et qui non mecum colligit, spargit. item beatus apostolus Ioannes nec ipse ullam haeresin aut schisma discreuit aut aliquos speciatim separes posuit, sed uniuersos qui de ecclesia exissent quique contra ecclesiam facerent, antichristos appellauit dicens: audistis quia antichristus uenit, nunc autem antichristi multi facti sunt. unde cognoscimus quia nouissima hora est. ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis. si enim fuissent ex nobis, mansissent nobiscum. unde apparet aduersarios Domini et antichristos omnes esse quos constet a caritate adque ab unitate ecclesiae catholicae recessisse. adhuc quoque Dominus in euangelio suo ponit et dicit: si uero et ecclesiam contempserit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus. si autem qui ecclesiam contemnunt ut ethnici et publicani habentur, multo magis utique rebelles et hostes falsa altaria et inlicita sacerdotia et sacrificia sacrilega et nomina adulterata fingentes inter ethnicos et publicanos necesse est conputentur, quando minora peccantes et tantum ecclesiae contemptores ethnici et publicani sententia Domini iudicentur.

Quod ecclesia una sit declarat in cantico canticoram spiritus sanctus ex persona Christi dicens: una est columba mea, [*]( 1 Luc. 11, 23. 6 1 Io. 2, 18. 19. 13 Matth. 18, 17. 23 Cani. 6, 8. ) [*](1 aduersarioB SUOB CQBV 2 adaersum CLPRv mecum non CBx 8 iohannes apostolus c 4 haoresim CPRv discreuit] disseruit C aut om. B aliquo C separatos C o ex i porait om. L 5 qui] sed S 6 dicens ... uenit add. Pm. 51 in marg. quia] quo C, qui iam B 7 multi om. B 8 facti eunt ex faciunt P 9 exirent C\' 10 ex nobis fuissent S manaiesent] utique add. Qv 11 dnoC, dns B et om. QS, eras. in M; fort. dnTet df antichristos omnes] communes S esse ex sse S 12 constat Pl 14 uero et] nero C tamquam] quasi B, om. C 16 ut S, et Q, om. CLPBv 18 sacrilegae P, et sacrilega S adultera Y bublicanus L 19 quando minora] quam|dmo S 20 et ethnicus et publicanus S 22 quodl autem add. CLPQBv sps scs in cantico cantieoram C in eaatioo canticorum om. B cantico om. P 23 dicit 01 )

751

perfecta mea, una est matri suae, electa genetrici suae. de qua item denuo dicit: hortus conclusus soror mea sponsa, fons signatus, puteus aquae uiuae. si autem hortus conclusus est sponsa Christi quae est ecclesia, patere res clausa alienis et profanis non potest. et si fons signatus est, neque bibere inde neque consignari potest cui foris posito accessus ad fontem non est. puteus quoque aquae uiuae si unus est, idem qui intus est, uiuificari et sanctificari foris positus ex illa aqua non potest, ex qua solis eis qui intus sunt usus omnis et potus concessus est quod et Petrus ostendens unam ecclesiam esse et solos eos qui in ecclesia sint baptizari posse posuit et dixit: in area Noe pauci id est octo animae hominum saluae factae sunt per aquam, quod et uos similiter saluos faciet baptisma, probans et contestans unam arcam Noe typum fuisse unius ecclesiae. si potuit tunc in illo expiati et purificati mundi baptismo saluus per aquam fieri qui in area Noe non fuit, potest et nunc uiuificari per baptisma qui in ecclesia non est, cui soli baptisma concessum est. sed et Paulus hoc idem adhuc apertius et clarius manifestans ad Ephesios scribit et dicit: Christus dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea, ut eam sanctificaret [*]( 2 Cant. 4, 12. 12 I Petro 3, 20, 21. 20 Eph. 5, 25. 26. ) [*]( 1 matris LQ electa est genetrici * Q 3 sponsa] sponsa mea CR fons ex foris C signatur 01 4 hortos L\' 5 patere res] patereris S, patere eccleaia C poteat] potens S 6 est om. S consignare S potestj posset S cui] qui S positus S 7 si* Pin ras. unius SQ (unus M) 8 idemque Rv, om. S; fort. idemque qui intus est om. S et sanctificari om. QS positos Q potius S 9 aqua] qua B intus] inter S sunt usus] sumus 8 10 alt. et om. S 11 in 8 8.1. m. 2 ecclesia s. b. posse] ecclesiam esse et soli baptizati possint 8 sunt CR1 12 id est pauci Q 13 quod] quo P, quomodo CB uos] illos S 14 probans ex probatia C 15 unam arcam noe] una arcana et 8 potuit] posuit S 16 expiati et] excipiet S saluM C\', saluis S 17 aream Q noe om. V et om. R tunc S uiuificari] purificari C 18 ecclesiam S cui ex qui S, cum P sola C1S est] es B 19 paulus apoetolus OLPQBRv hoc] hoc est S 20 ecclesiam suam 8 21 purgans] portans C )

752

purgans eam lauacro aquae. quod si una est ecclesia quae a Christo diligitur et lauacro eius sola purgatur, quomodo qui in ecclesia non est aut diligi a Christo aut ablui et purgari lauacro eius potest?

Propter quod cum sola ecclesia habeat aquam uitalem et baptizandi adque abluendi hominis potestatem, qui dicit apud Nouatianum baptizari et sanctificari aliquem posse, prius ostendat et doceat Nouatianum in ecclesia esse aut ecclesiae praesidere. ecclesia enim una est, quae una et intus esse et foris non potest. si enim apud Nouatianum est, apud Cornelium non fuit. si uero apud Cornelium fuit, qui Fabiano episcopo legitima ordinatione successit et quem praeter sacerdotii honorem martyrio quoque Dominus glorificauit, Nouatianus in ecclesia non est nec episcopus conputari potest, qui euangelica et apostolica traditione contempta nemini succedens a se ipso ortus est. habere namque aut tenere ecclesiam nullo modo potest qui ordinatus in ecclesia non est.

Foris autem non esse ecclesiam nec scindi aduersum se aut diuidi posse, sed inseparabilis adque indiuiduae domus unitatem tenere manifestat scripturae diuinae fides, cum de sacramento paschae et agni qui agnus Christum designabat scriptum est: in domo una comedetur, non eicietis de domo carnem foras. quod item circa Raab quae ipsa quoque typum portabat ecclesiae expressum uidemus, cui mandatur et [*]( 22 Ex. 12, 46. ) [*](1 lauacra 8 2 qui om. L 3 aut ablui] et ablui L 4 potest] sola potest S . 5 solae B 7 ostendit 01 8 et doceat nouatianum om. 8 9 et intus esae] intus S; recte fort. non om. S 10 si om. B apud] ad 8 est sup. et P ium non fuit ...1. 12 et quem B w ras. non ... cornelium om. L si u. a. c. fuit add. P m. 2 in marg., om. C 11 fauiano Q legitimo L 12 suggeseit 8 13 dum Q glorlflcauit] clarificauit C 14 qui] qui in S 16 succedes B hortus Ll, ordinatus CBV nam quae S 18 autem S, enim CLPQBv scinci Bl, secundi L aduersus 8 19 potest 01 adque] ad B 21 pasce B agnos JB est] sit CBv 22 comedetis 8 domum M (domo Q) carne S 23 rahab P, atq. 8 - quae om. S )

753

dicitur: patrem tuum et matrem tuam et fratres tuos et totam domum patris tui colliges ad te ipsam in domum tuam, et omnis qui exierit ostium domus tuae foras reus sibi erit. quo sacramento declaratur in unam domum solam id est in ecclesiam uicturos et ab interitu mundi euasuros colligi oportere, quisque autem de collectis foras exierit, id est si quis quamuis in ecclesia gratiam consecutus recesserit et ab ecclesia exierit, reum futurum, id est ipsum sibi quod pereat inputaturum. quod apostolus Paulus explanat docens et praecipiens haereticum uitandum esse ut peruersum et peccatorem et a semet ipso damnatum. hic est enim qui reus sibi erit, non ab episcopo eiectus, sed sponte de ecclesia profugus, haeretica praesumptione a semet ipso damnatus.

Et idcirco Dominus insinuans nobis unitatem de diuina auctoritate uenientem ponit et dicit: ego et pater unum sumus. ad quam unitatem redigens ecclesiam suam denuo dicit: et erit unus grex et unus pastor. si autem grex unus est, quomodo potest gregi adnumerari qui in numero gregis non est aut pastor haberi quomodo potest qui manente uero pastore et in ecclesia Dei ordinatione succedanea praesidente nemini succedens et a se ipse incipiens alienus fit et profanus, dominicae pacis ac diuinae unitatis inimicus, non [*]( 1 Ios. 2, 18. 19. 16 Io. 10, 30. 18 Io. 10, 16. ) [*]( 2 collegis 8 ipsa B, ipsum S 3 omnes C1LR1 exierint S osteum S, hostium C 4 tibi Q (sibi M), ibi L 5 et otn. B 6 collegi S quisquis Bv 7 ecclesiam QS 8 ecclesiae C1, ecclesia gratiam B reum] sibi add. CQv 9 futurum ... sibi om. B quod p.] quo p. B 10 explanato B, exclamat 8 dicens C 11 uitandum] mnltandum B ut] et C 12 est enim qui] enim qui Q, enim v sibi rens C erit qui v non ex nam C 13 deiectus C et heretica CQB 14 damnatur Cl, datus S 15 nobis B de om. B 16 unum sumus ego et pater Q (ego e. p. unum snmns M) 18 et om. C erit] erunt Q 19 adnumerare S 20 pastor haberi] pastore S; fort. pastor esse qui om. S 21 et om. C dni CB snccidanea L, succedant ea CMBS (succedanea Q) 22 ipso CLPBv 23 inimicos B ) [*]( m. ) [*]( 48 )

754

habitans in domo Dei id est in ecclesia Dei, in qua non nisi concordes adque unanimes habitant, loquente in psalmis spiritu sancto et dicente: Deus qui inhabitare facit unanimes in domo? denique unanimitatem christianam firma sibi adque inseparabili caritate conexam etiam ipsa dominica sacrificia declarant. nam quando Dominus corpus suum panem uocat de multorum granorum adunatione congestum, populum nostrum quem portabat indicat adunatum: et quando sanguinem suum uinum appellat de botruis adque acinis plurimis expressum adque in unum coactum, gregem item nostrum significat commixtione adunatae multitudinis copulatum. si Nouatianus huic pani dominico adunatus est, si Christi poculo et ipse conmixtus est, poterit uideri et unici ecclesiastici baptismi habere gratiam posse, si eum constiterit ecclesiae unitatem tenere.

Denique quam sit inseparabile unitatis sacramentum et quam sine spe sint et perditionem sibi maximam de indignatione Dei adquirant qui schisma faciunt et relicto episcopo alium sibi foris pseudoepiscopum constituunt, declarat in libris Regnorum scriptura diuina, ubi a tribu Iuda et Beniamin decem tribus scissae sunt et relicto rege suo alterum sibi foris constituunt: et indignatus est, inquit, Dominus in omni semine Israel et dimouit eos et dedit eos in direptionem donec [*]( 3 Ps. 67, 7. 20 II Reg. 17, 20. 21. ) [*]( 1 dni Cl dei] christi CR 2 unianimes CL, nnanimitas S psalmis] psalmista C 3 habitare CR nnianimes OILS et ita saepius 4 cristianam S 6 declyantur 01 . 7 con- iestmm R 19 botruis C1LPQR1V, botruifl S, botria C2R2v semis ex amicis L, racemis C 10 expressum] et presumat R . Item L, om. P 11 commistione S adunate Q, adunitate S: fort. ad for. 110 ^ unitateni copulatamjjrunt spm R. om. si nouatianus ... p. 765,11 peccare coepe 12 huic ex hic C si om. S 13 poterit) potest C {14 constituerit S ecclesia im 115 et quam] est quam S 16 sibi] subi S mxima S, maxime C indignationem L 17 chrisma S foris pseudoepiscopum om. S foris posito C 18 regnorum ... tribu om. L 19 tribu] tribus PQ, patiifous 8 decim P schissae 8 20 sint LPS sunt et fort. expungenda constituerunt v, instituerunt C 21 est om. 8 omne sem C istrahel QS (isrl M) ita sacpius )

755

abiceret eos a facie sua, quia dissipatus est Israel a domo Dauid, et constituerunt sibi regem Hieroboam filium Nabat. indignatum esse Dominum dixit et eos in perditionem dedisse quod ab unitate dissipati essent adque alterum sibi regem constituissent. et tanta indignatio Domini extitit aduersus illos qui schisma fecerant, ut etiam cum homo Dei ad Hieroboam missus esset qui ei peccata sua exprobraret adque ultionem futuram praediceret, panem quoque apud illos edere et aquam bibere uetaretur. quod cum non custodisset et contra praeceptum Dei prandisset, statim diuinae censurae maiestate percussus est, unde regrediens inpetu ac morsu leonis in itinere necaretur. et audet quisquam uestrum dicere aquam baptismi salutarem et gratiam caelestem communem cum schismaticis esse posse, cum quibus nec terrestris ** nec saecularis potus debeat esse communis? satiat adhuc in euangelio suo Dominus et maiorem intellegentiae lucem manifestat quod idem qui tunc se a tribu Iuda et Beniamin sciderant et Hierosolymis derelictis Samariam secesserant, inter profanos et gentiles conputarentur. nam cum primum discipulos suos in ministerium salutis mitteret, mandauit et dixit: in uiam nationum ne [*]( 20 Matth. 10, 5. ) [*]( 1 quia] quo C 2 ieroboam C et postea 3 nabath v, iobath C, manabat S dno L dixit CLPQSV, dicit v 4 eos *** M qui eras. (eos Q) disBnpati L adq. ad M (adq. Q) 5 constitonit S indignatione dns P 6 aduersos S fecerunt CS ut C a. l. cum om. S 7 ad] ab S ieroboam L asset] est L ei] et C exprobaret CL 8 praedicaret S panem ... uetaretnr om. kic S et inserit l.13 post gratiam caelestem et 9 uitaretur L non om. S oustodissent S 10 prandidisset Q, prandedissent S censura maiestatis ex censure maiestate ate C 11 unde S, ut inde CLPQv recedens CV impetum Q 12 in om. L . uestrum S, om. CLPQv 13 et gratiam caelestem] et gratiam salutarem et gratiam caelestem et S; cf. 1. 8 commune S 14 terrestris] cibus add. v 15 putus S debet v satiata C, latiati M (satiat Q), sonat Pamelius 16 maiore LP intellegentiae saae S luce LPS hiidem LPQ 17 se tunc v stinderant LQS, insciderant P 18 samaiia C conputarenturl communicaretur S 20 mittere C, inmitteret M (mitteret Q) ) [*]( 48* )

756

abieritis et in ciuitatem Samaritanorum ne intraueritis. ad Iudaeos prius mittens gentiles adhuc praeteriri iubet: addendo autem et ciuitatem Samaritanorum debere omitti, ubi erant schismatici, ostendit schismaticos gentilibus adaequari.

Quod si aliquis illud opponit nt dicat eandem Nonatianum legem tenere quam catholica ecclesia teneat, eodem symbolo quo et nos baptizare, eundem nosse Deum patrem, eundem filium Christum, eundem spiritum sanctum, ac propter hoc usurpare eum potestatem baptizandi posse quod uideatur interrogatione baptismi a nobis non discrepare: sciat quisque hoc opponendum putat primum non esse unam nobis et schismaticis symboli legem neque eandem interrogationem. nam cum dicunt credis in remissionem peccatorum et uitam aeternam per sanctam ecclesiam, mentiuntur interrogatione, quando non habeant ecclesiam. tunc deinde uoce sua ipsi confitentur remissionem peccatorum non dari nisi per sanctam ecclesiam posse, quam non habentes ostendunt remitti illic peccata non posse.

Quod uero eundem quem et nos Deum patrem, eundem filium Christum, eundem spiritum sanctum nosse dicuntur, nec hoc adiuuare tales potest. nam et Core et Dathan et Abiron cum sacerdote Aaron et Moyse eundem Deum nouerant, pari lege et religione uiuentes, unum et uerum Deum qui colendus adque [*]( 1 abieritia S, ieritis C\'LPQ, geritis O. sainaritarum L item. 2. 3 intraneritis S, introieritis CLPQv 2 prius] primum C gentilem C praeterire C 4 erunt O. aciasmatici C; deinde repetit p. 755,14 esse posse c. q. nec terrestris nec e. p. d. e. c. satiaU a. L e. a d. et maiore L luce manifestat quod gentilis C1 7 cato- lica 8 tenet S 8 quo et nos C 8.1. nosse] filium nosse 8 eundem f. cbristom om C1 9 eundem spiritum om. S ac om. L, hac 8 propter hoc] propterea V 10 in interrogatione Qv 11 quisquis c opponidum Cl 13 symbnli S nec ex nihil S m. 2 14 in om. c remissione QS 15 mentiuntur ... L 17 peccatorum om. 8 in interrogatione Cv 16 uoci snae C1 17 dari non C «ccleria L posse C, dari posse 8, om. LPQ quam] qua SQ1, quando M 18 illis S posse ex esse C, habere non posse S 19 quem] quod S 21 potest] possent 8 corjfre P c in ras., chore Cv et abiron et datbans 8 22 aron QS mojsen CPQ, moses L 23 adque innocandus om. 8 )

757

inuocandus fuerat inuocabant: tamen quia loci sui ministerium transgressi contra Aaron sacerdotem qui sacerdotium legitimum dignatione Dei adque ordinatione Domini perceperat sacrificandi sibi licentiam uindicauerunt, diuinitus percussi poenas statim pro inlicitis conatibus pependerunt, nec potuerunt rata esse et proficere sacrificia inreligiose et inlicite contra ius diuinae dispositionis oblata. turibula quoque ipsa, in quibus incensum inlicite fuerat oblatum, ne in usum de cetero essent sacerdotibus, sed potius indignationis et ultionis diuinae memoriam corrigendis posteris exhiberent, iussu Domini conflata adque igne purgata in laminas ductiles producuntur et adfiguntur altari secundum quod loquitur scriptura diuina. memoriale, inquit, filiis Israel ut non accedat quisquam alienigena qui non est ex semine Aaron inponere incensum ante Dominum ut non sit sicut Core. et tamen illi schisma non fecerant nec foras egressi contra Dei sacerdotes inpudenter adque hostiliter rebellauerant, quod nunc hi ecclesiam scindentes et contra pacem adque unitatem Christi rebelles cathedram sibi constituere et primatum adsumere et baptizandi adque offerendi licentiam uindicare conantur. quomodo perficere quae agunt aut impetrare aliquid inlicitis conatibus de Deo possunt qui contra Deum quod eis non licet moliuntur? quare qui Nouatiano siue ceteris eiusmodi schismaticis patrocinantur frustra contendunt baptizari et sanctificari illic aliquem salutari baptismo posse ubi constet baptizantem baptizandi licentiam non habere.

[*]( 12 Num. 16, 40. )[*]( 1 quia] quo S 2 qui* L, quia Q1S (qui MQ1) 3 dignatio 8 domini L, dei atq. S, om. CPQV perceperant S (Tdiuinae om. S 7 thuribula PQS ipsa] illa C in quibus om. S 8 usum CS, uflu LPQv 9 et ultionis om. S corrigentis S 10 eiiberent S 11 laminas L2PQ, flamminas Ll et adf*iguntur L (1 eras.), om. S 12 et loquitur C 13 ut] et S reoedat 8 15 dm S sit om. C sicut ex sic L chore Cv; pereant add. C e. I. sibi schisma C 16 sacerdotis S 17 reuelauerant QS, rebellauerunt L hii L t. I. 20 quae] quod C 21 inlicitos S conantibus Ql (conatibus MQ1) 22 nouatianus L 23 sine om. C ceteros S, ceterisque C schismaticos 8; fort. qui Nouatianos siue ceteros e. schismaticos (cf. App. 54,12) 24 et sanctificari om. S salutare S 25 posse et S, possit C, potest L )

758

Adque ut magis intellegi posset contra eiusmodi audaciam quae sit censura diuina, inuenimus in tali facinore non solum duces et auctores sed et participes poenis destinari, nisi se a communione malorum separauerint, praecipiente per Moysen Domino et dicente: separamini a tabernaculis hominum istorum durissimorum et nolite tangere ab omnibus quae sunt eis, ne simul pereatis in peccato eorum. et quod comminatus per Moysen Dominus fuerat impleuit, ut quisque se a Core et Dathan et Abiron non separasset poenas statim pro impia communione persolueret. quo exemplo ostenditur et probatur obnoxios omnes et culpae et poenae futuros qui se schismaticis contra praepositos et sacerdotes inreligiosa temeritate miscuerunt. sicut etiam per Osee prophetam spiritus sanctus contestatur et dicit: sacrificia eorum tamquam panis luctus, omnes qui manducant ea contaminabuntur, docens scilicet et ostendens omnes omnino cum auctoribus supplicio coniungi qui fuerint eorum peccato contaminati.

Quae ergo apud eos merita esse circa Deum possunt quibus supplicia diuinitus inrogantur? aut quomodo tales iustificare et sanctificare baptizatos possunt qui hostes sacerdotum aliena et inlicita et nullo sibi iure concessa usurpare conantur? quos tamen ipsos non miramur pro sua prauitate contendere. adserant necesse est singuli quique quod faciant, nec uolunt uicti facile [*]( 5 Num. 16, 26. 14 Os. 9, 4. ) [*]( 1 ut] quo C s. I. audaciam] aciam S, licentiam et aodaciam Q 2 facinora L 4 per om. C mosen L 5 dum Q a om. S 6 durissimonim istorum C 7 homnibus C, hominibus S peccatis CV 8 comminaturs S 9 quisquis v coreb S datham S 10 et poenas \'s impia] coniuratione et add. C quod Cl 11 noxios S omnes et] do se C o in ros. 12 praepoaitum et sacerdotem dei C 13 miacaerit C, miscuerint v profeta 8 14 sanctus om. S dicat M (dicit Q) 15 ea] ea non C 16 centaminati L, exp. m. 2 onnes om. S 17 coniungi] conpungi C fuerunt C\' eorum] omnium S 20 quomodo ex q homo C et sanctificare om. V 21 hostes exp. L, hostias C i 8. 1. et aliena 11 (aliena Q) 22 iura P 23 adserant] enim add. CVv 24 faciant S, faciunt CLPQV )

759

succumbere, quamuis sciant id quod faciant non licere. illud mirandum est, immo indignandum potius et dolendum, christianos antichristis adsistere et praeuaricatores fidei adque ecclesiae proditores intus in ipsa ecclesia contra ecclesiam stare. qui quoniam pertinaces alias et indociles uel hoc tamen confitentur quod uniuersi siue haeretici siue schismatici non habeant spiritum sanctum, et ideo baptizare quidem possint, dare autem spiritum sanctum non possint, in hoc ipso a nobis tenentur ut ostendamus nec baptizare omnino eos posse qui non habeant. spiritum sanctum..

Nam cum in baptismo unicuique peccata sua remittantur, probat et declarat m euangelio suo Dominus per eos solos posse peccata dimitti qui habent spiritum sanctum. post resurrectionem enim discipulos suos mittens loquitur ad eos et dicit: sicut misit me pater, et ego mitto uos. hoc cum dixisset, insufflauit et ait illis: accipite spiritum sanctum. si cuius remiseritis peccata, remittentur illi: si cuius tenueritis, tenebuntur. quo in loco ostendit eum solum posse baptizare et remissionem peccatorum dare qui habeat sanctum spiritum. denique ipsum Christum Dominum nostrum baptizaturus Iohannes accepit ante spiritum sanctum cum adhuc esset in utero matris constitutus, ut certum esset adque manifestum baptizare non posse nisi eos qui habeant spiritum sanctum. [*]( 14 Io. 20, 21-23. ) [*]( 1 sciant] scismus S id q. faciant om. S faciunt CLv 3 antecristis S, anticristis LQ, antichristo C 4 proditore S in om. Cl Q, intra v ecclesiae CQ (ecclesia M), septa ecclesiae v\' quoniam] quamquam v 5 aliis P dociles S 6 sine haeretici om. S 7 et] e C et ideo ... sanctum om. S possint LP, possunt CQSv 8 possint LPS, possunt CQv 9 habent C 10 spiritum sanctum] licentiam C 12 posse peccata sua S, peccata V, peccata posse v 13 dimitti] remittantur S habeant CLQv 14 enim om. S et dicit] dicens S 17 cui C remittetur S, remittuntur CP illis C si om.C 1sdetenebitis detinebuntur quod C eum] eos C s s. l. 19 habet P, habeant C\'l 20 spm scm CLPQv ipsum om. C dum christum V nrm P s. 1. m. 2, non C, scm V 21 ante accepit S 22 esse in L )

760

itaque qui haereticis siue schismaticis patrocinantur, respondeant nobis habeantne spiritum sanctum an non habeant si habent, cor illic baptizatis quando ad nos ueniunt manus inponitur ad accipiendum spiritum, quando iam utique aceeptus sit ubi si fuit dari potuit? si autem foris cuncti haeretici et schismatici non dant spiritum sanctum et ideo apud nos manus inponitur ut hic accipiatur quod illic nec est nec dari potest, manifestum est nec remissionem peccatorum dari per eos posse quos constet spiritum sanctum non habere. et idcirco ut secundum diuinam dispositionem adque euangelicam ueritatem peccatorum remissionem consequi et sanctificari ac templa Dei fieri possint, ecclesiae baptismo baptizandi sunt omnes omnino qui ab aduersariis et antichristis ad Christi ecclesiam ueniunt.

Quaesisti etiam, fili carissime, quid mihi de illis nideotnr qui in infirmitate et languore gratiam Dei consecuntur, an habendi sint legitimi christiani, eo quod aqua salutari non loti sint sed perfusi. qua in parte nemini uerecundia et modestia nostra praeiudicat quo minus unusquisque quod putat sentiat et quod senserit faciat. nos, quantum concipit mediocritas nostra, aestimamus in nullo mutilari et debilitari posse beneficia diuina nec minus aliquid illic posse contingere, ubi plena et tota fide et [*]( 1 patrocinatur] propinatur S 2 habeantne L, habeant LPS, aa habeant Qv si habent om. 8 3 baptizatas S 4 quando] cum v utique 8, utique illic CLPQv acceptam C sit] est 8 5 si om. P dare C1 cuncti] tincti c et schismatici om. 8 6 dant S, habent LPQv, habeant C illis inponitar C 7 nec est] necerae est P dari om. S 8 eos] eo S quod Jf (quos Qi 9 essepiritam 81 ut om. C 11 et] atq. ut et C ut s. I. 12 baptisimi 01 omnes] dns C ab om. ClS aduersarios Cl 13 antichristos Cl, antichristus 8 Caecili Cipriani ad Magnom de Nouatiano et de his qui in lecto consequuntar explicit S, Ad Magnum de Nouai eiplicit L, Ad Magnum de Nouatiano explicit incipit eiusdem secunda EQ, Eiplicit ad Magnam de Nouatiano incipit ad eundem Magnum de his qui in lecto consequuntur P, Ad Magnum de his qui ab hereticis baptizati sunt rebaptizandis eiplicit incipit ad eundem de baptismate infirmorum B, IT QST C. — 14 quaesistis E 15 domini V 16 loti s C 17 nemine Q (nemini M), neminem E uerecundiam MQl modestiam nostram CMQ\' 18 unusquisque] quisque EQ putauerit CV 19 conspicit nostra mediocritas C 20 et debilitari om. C 21 tota et plena C fide et] fide B )

761

dantis et sumentis accipitur quod de diuinis muneribus hauritur. neque enim sic in sacramento salutari delictorum contagia ut in lauacro carnali et saeculari sordes cutis et corporis abluuntur, ut et aphronitris et ceteris quoque adiumentis et solio et piscina opus sit, quibus ablui et mundari corpusculum possit. aliter pectus credentis abluitur, aliter mens hominis per fidei merita mundatur. in sacramentis salutaribus necessitate cogente et Deo indulgentiam suam largiente totum credentibus conferunt diuina conpendia. nec quemquam mouere debet quod aspargi uel perfundi uidentur aegri cum gratiam dominicam consequuntur, quando scriptura sancta per Ezechielem prophetam loquatur et dicat: et aspargam super uos aquam mundam, et mundamini ab omnibus inmunditiis uestris et ab omnibus simulacris uestris. et mundabo uos, et dabo uobis cor nouum, et spiritum nouum dabo in uobis. item in Numeris: et homo qui fuerit inmundus usque ad uesperam, hic purificabitur die tertio et die septimo, et mundus erit. si autem non fuerit purificatus die tertio et die septimo, non erit mundus, et exterminabitur anima illa de Israel, quoniam aqua asparsionis non est super eum sparsa. et iterum: et locutus est Dominus ad Moysen dicens: accipe Leuitas de medio filiorum Israel, et [*]( 12 Ez. 36, 25. 26. 16 Num. 19, 8. 12. 13. 22 Num. 8, 5—7. ) [*]( 1 sumentis] accipientis B de om. C auritur Q 2 contagi P, contagia abluuntur B ut E, aut P 3 lauacro] aquae add. B Bordes ae E et] e* E corpore EQ ut et] ut P1® 4 aphonitris BEQ, adfonitris C 5 corpusculi 01 possit exp. et pectus B. l. C 6 abluitur credenti B per fidei] perfidi B 7 mnndantur B, pnrgatnr C dei MQl 9 aspergi BPtJ, abspargi C\' 10 aegris C 11 ezechielum B, ezeciel Q loquitur 01 12 aspergam BC2Pv 13 mnndabimini CP 14 et mondabo] emnndabo B*v et dabo nobis P 8. l. m. 2 15 spm nouum ex spm scm C dabo in nos C, om. V 17 huic M (hic Q) tertia E die om. B 18 et mundus ... l. 19 septimo add. CP in marg., om. B 19 die tertio et die septimo purificatus non fuerit C 21 asparsionis QV, aspersionis Cv, asperginis BP eum om. B asparsa CEQ 23 leuuitas P )

762

purificabis eos. et ita facies eis purificationem eorum. circumsparges eos aquam purificationis. et iterum: aqua asparsionis purificatio est. unde apparet asparsionem quoque aquae instar salutaris lauacri optinere et quando haec in ecclesia fiunt, ubi sit et accipientis et dantis fides integra, stare omnia et consummari ac perfici posse maiestate Domini et fidei ueritate.

Porro autem quod quidam eos salutari aqua et fide legitima Christi gratiam consecutos non christianos sed clinicos uocant, non inuenio unde hoc nomen adsumant: nisi forte qui plura et secretiora legerunt, apud Hippocratem uel Soranum clinicos istos deprehenderunt. ego enim qui clinicum de euangelio noui scio paralytico illi et debili per longa aetatis curricula in lecto iacenti nihil infirmitatem suam obfuisse quo minus ad firmitatem caelestem plenissime perueniret, nec tantum indulgentia dominica excitatum de grabato esse, sed ipsum grabatum suum reparatis et uegetatis uiribus sustulisse. et idcirco quantum fide concipere et sentire nobis datur, mea sententia haec est, ut christianus iudicetur legitimus quisque fuerit in ecclesia lege et iure fidei diuinam gratiam consecutus. aut si aliquis existimat eos nihil consecutos eo quod ab aqua salutari tantum perfusi sint, si inanes et uacui sunt, non [*]( 3 Num. 19, 9. ) [*]( 1 parificatione B 2 aquam] aqua Bv 3 sparsionis BC inde M (unde Q) aspersione B 4 aqua P, aquam C m ex ae lauacri salutaris C 5 haec C B.l. m. 2 dandis C\' 6 alt. et om. C 8 eos om. B aquae M (aqua Q) 9 non u; nos C cillnicos clinicos C os 8. l., ϰλειΝιΝιϰωC BP, ϰλειΝιϰωC Q, clinicos ϰλειΝιϰωC M 11 hyppocraten EQ, ypocraten B sorandum M (soranom Q), sorarum C ϰλειΝιϰωC EPQ, ϰΑεΝιϰωC B 12 ϰλειΝιϰΟΥΜ P, ϰλειΝι- clinicam ROYM M, ϰλειΝιτROYM Q 14 iacentis E hoc fuisse M (.obfuisse Q) 15 infirmitatem Cl indulgentiam CMQX 16 dmcae ElQ, dmcam C excitatam C grabato EP, grabatto BCQ 17 grabbatum E, grabattum BCQ 18 quantum] tantum EQ fides C 19 quisquis 11 20 ∗∗∗ fuerit B pro eras. 21 aliquid B consecutns Q ab aqua P, ad aqua Q, aqua BEC*, aliqua C* 22 salutari om. B si] sed v )

763

decipiantur, ut si incommodum languoris euaserint et conualuerint, baptizentur. si autem baptizari non possunt qui iam baptismo ecclesiastico sanctificati sunt, cur in fide sua et Domini indulgentia scandalizentur? an consecuti sunt quidem gratiam dominicam, sed breuiore et minore mensura muneris diuini ac spiritus sancti, ut habeantur quidem christiani, non sint tamen ceteris adaequandi ?

Quin immo spiritus sanctus non de mensura datur sed super credentem totus infunditur. nam si dies omnibus aequaliter nascitur et si sol super omnes pari et aequali luce diffunditur, quanto magis Christus sol et dies uerus in ecclesia sua lumen uitae aeternae pari aequalitate largitur? cuius aequalitatis sacramentum uidemus in Exodo esse celebratum, cum de caelo manna deflueret et futurorum praefiguratione alimentum panis caelestis et cibum Christi uenientis ostenderet. illic enim sine discrimine uel sexus uel aetatis gomor singulis aequaliter colligebatur. unde apparebat Christi indulgentiam et caelestem gratiam postmodum secuturam aequaliter omnibus diuidi sine sexus uarietate, sine annorum discrimine, sine acceptione personae, super omnem Dei populum spiritalis gratiae munus infundi. plane eadem gratia spiritalis quae aequaliter in baptismo a credentibus sumitur in conuersatione adque actu nostro postmodum uel minuitur uel augetur, ut in euangelio dominicum semen aequaliter seminatur, sed pro uarietate terrae aliud absumitur, aliud in multiformem copiam uel tricesimi uel sexagesimi uel centesimi numeri fructu exuberante cumulatur. adhuc uero . cum singuli ad denarium uocentur, quid est ut quod a Deo aequaliter distribuitur humana interpretatione minuatur ? [*]( "3 scanctiflcati] sci B ■ 4 scandalizantur CVv quidam C" 5 et mensnra C 6 non] et non C 8 quin ... credentem om. C de m.] ad mensuram v 9 totus] datus P 10 luce] modo C 8. I. m. 2 11 christi C sua om. C 14 defluerent Bx parefignratione M (praef. Q) 15 ostenderet] exprimeret CV 16 sem M (aexus Q) singnli B, a singulis Cv 17 apparet C 20 gratiam C muneris ex munus C 23 euangelium EQ 24 adsnmitur BP 25 tricensimi BM, tregensimi Q, trigesimi E aexagensimi BQ 26 fructum B exuberant B comulatur C\' Q ad hoc E 27 quod M (quid Q) ut om. C adeo C 28 ut ne humana C ut ne s. I. )

764

Quod si aliquis in illo monetor quod quidam de his qui aegri baptizantur spiritibus adhuc inmundis temptabantur, sciat diaboli nequitiam pertinacem usque ad aquam salutarem ualere, in baptismo uero omne nequitiae suae uirus amittere. quod exemplum cernimus in rege Pharaone, qui diu reluctatus et in sua perfidia demoratus tam diu resistere potuit et praeualere donec ad aquam ueniret: quo cum uenisset, et uictus est et extinctus. mare autem illud sacramentum baptismi fuisse declarat beatus apostolus Paulus dicens: nolo enim uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt et in nube et in mari. et addidit dicens: haec autem omnia figurae nostrae fuerunt. quod hodie etiam geritur, ut per exorcistas uoce humana et potestate diuina flagelletur et uratur et torqueatur diabolus, et cum exire se et homines Dei dimittere saepe dicat, in eo tamen quod dixerit fallat et id quod per Pharaonem prius gestum est eodem mendacio obstinationis et fraudis exerceat. cum tamen ad aquam salutarem adque ad baptismi sanctificationem uenitur, scire debemus et fidere quia illic diabolus opprimitur et homo dicatus Deo diuina indulgentia liberatur. nam si scorpii et serpentes qui in sicco praeualent, in aquam praecipitati praeualere possunt aut sua uenena retinere, possunt [*]( 9 I Cor. 10, 1. 2. 6. ) [*]( 1 iis a 2 baptizabantur JSQ1 (baptizantur MQI) temptabantur BOEPQV, tentantur c sciant P 4 uirus C us ex o admittere O. 5 et om. BP, est C* 7 quo. P, quod C\' 8 saeramento EQ 9 dicens paulus B enim] autem C 10 quia] quo oms C 11 prius et om. B moysi EQ, moyaen CP 12 baptizandi Bv, bapti P snnt et QV, sunt BCEv et in nube et in mari om. P 13 autem P 8.1. m. 2, om. C fuerant B 14 etiam geritur om. B ut B a. I. ezorohistas P 16 hec exire C dei om. C saepe dicat] ae predicat C 17 in] et in P 19 dl aquam C baptissimi C sacpius 20 illic om. C 21 anbprimitur Ml (oppr. M\'Q) dicatur do Cl, deo dicatns v 22 sij sicnt v aqua B 23 non possnnt Cv aut sua uenena retinere om. V retinere] re B possunt] sic Cv )

765

et spiritus nequam, qui scorpii et serpentes appellantur et tamen per nos data a Domino potestate calcantur, permanere ultra in hominis corpore, in quo baptizato et sanctificato incipit spiritus sanctus habitare.

Hoc denique et rebus ipsis experimur, ut necessitate urguente in aegritudine baptizati et gratiam consecuti careant inmundo spiritu quo antea mouebantur et laudabiles ac probabiles in ecclesia uiuant plusque per dies singulos in augmentum caelestis gratiae per fidei incrementa proficiant, ut contra saepe nonnulli de illis qui sani baptizantur, si postmodum peccare coeperint, spiritu inmundo redeunte quatiuntur: ut manifestum sit diabolum in baptismo fide credentis excludi, si fides postmodum defecerit regredi. nisi si iustum quibusdam uidetur ut illi qui extra ecclesiam apud aduersarios et antichristos profana aqua polluuntur baptizati iudicentur, hi uero qui in ecclesia baptizantur minus indulgentiae et gratiae diuinae consecuti esse uideantur, et tantus honor habeatur haereticis ut inde uenientes non interrogentur utrumne loti sint an perfusi, utrumne clinici an peripatetici: apud nos autem de integra fidei ueritate detrahitur et baptismo ecclesiastico maiestas sua et sanctitas derogatur.

Rescripsi, fili carissime, ad litteras tuas quantum parua nostra mediocritas ualuit et ostendi quid nos quantum in nobis est sentiamus, nemini praescribentes quo minus statuat quod putat unusquisque praepositus actus sui rationem Domino redditurus, secundum quod beatus apostolus Paulus in epistula sua ad [*]( 1 et t.] ad t. MQl, at t. EQ* 2 potestatem Q nec permanere P ultra] non possunt add. Ov 3 homine: si C corpore] corpore possnnt P in quo in iniquo corr. C et Oln. C 5 et] in C 7 ac probabilea om. B 8 uiuant ex nidebant MQ 9 ut EQV, uel C, et BPv 10 sani om. V, scae B 11 rnnt spiritum JS incipit quatiantnr R, patiuntur B 13 si om. CB 14 profana om. C pollnnntnr aqua baptizari C 17 interrogantnr B 18 clinici sint CPBv peripaterici C, peripatici B 19 integrae EQ detrahatur c 20 suas B, eius B derogetnr v 21 ad litteras tnas om. B nostra om. V, ad nra E 23 rescribentes ex perscribentes C 24 actus om. B . dno rationem EQ )

766

Romanos scribit et dicit: unusquisque nostrum pro se rationem dabit. non ergo nos inuicem iudicemus. opto te, fili carissime, semper bene ualere.