Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

CVPRIANVS CORNELIO FRATRI S.

Legi litteras tuas, frater carissime, quas per Saturum fratrem nostrum acoluthum misisti et dilectionis fraternae et ecclesiasticae disciplinae et sacerdotalis censurae satis plenas, quibus significasti a te Felicissimum hostem Christi non nonam, sed iam pridem ob crimina sua plurima et grauissima abstentum et non tantum mea sed et plurimorum coepiscoporum sententia condemnatum reiectum a te illic esse, et cum uenisset stipatus caterua et factione desperatorum, uigore pleno quo episcopos agere oportet pulsum de ecclesia esse, de qua iam pridem cum sui similibus Dei maiestate et Christi Domini et iudicis nostri seueritate depulsus est, ne schismatis et discidii auctor, ne pecuniae [*]( 1 cogitationibus B ac] hac Q 2 ac merita om. B 4 ac meditantibus BB 7 opto ... nalere om. R. — Ad (Caecilii Cypriani ad B) Thibaritanos (tibaritanos Q) eipKcit BQR, Explicit ad Thibarithanos exhortatoria P. - ) [*](Epist. LVIIII. — Incipit ad Cornelium (eundem P) de quinque presbyteris et Fortunato pseudoepiscQpo LP, Incipit eiusdem tertia Q, Incipit ad eundem (\'Il\' add. 22) CR. — 10 frs kmi R, frater C sstyrum P 11 aoolytom Q, acolitum C alterum et om. C\' 12 et om. Q 13 te Otn. CRv, ste eras in Q (te exh. M) 14 abstentum] oetensmn Q, distentam C sed di in ras. et om. CB . 15 meas L et om. C in ras. 16 a te] a M C, te Q . caterua et] aceraa u; aoderua et C 17 quo] quod LP, co Q episcopum Rv, epo CQ\' (epos AfQ1) 18 pulsum] prohibitum V cum] eum cum Q suis CLPQ 19 dei] ei B et cbristi] christi Q dom L 20 ne] et ne L discidiis R post commissae eras. erant in L.. )

667

commissae sibi fraudator, ne stuprator uirginum, ne matrimoniorum multorum depopulator adque corruptor ultra adhuc sponsam Christi incorruptam sanctam pudicam praesentiae suae dedecore et inpudica adque incesta contagione uiolaret.

Sed enim lecta alia epistula, frater, quam primis litteris subiunxisti, satis miratus sum, cum animaduertissem te minis ac terroribus eorum qui uenerant aliquantum esse commotum, cum te secundum quod scripsisti adgressi essent, cum summa desperatione comminantes quod si litteras quas adtulerant non accepisses, publice eas recitarent, et multa turpia ac probrosa et ore suo digna proferrent. quod si ita res est, frater carissime, ut nequissimorum timeatur audacia et quod mali iure adque aequitate non possunt temeritate ac desperatione perficiant, actum est de episcopatus uigore et de ecclesiae gubernandae sublimi ac diuina potestate, nec christiani ultra aut durare aut esse iam possumus, si ad hoc uentum est ut perditorum minas adque insidias pertimescamus. nam et gentiles et Iudaei minantur et haeretici adque omnes quorum pectora et mentes diabolus obsedit uenenatam rabiem suam cotidie furiosa uoce testantur. non tamen idcirco cedendum est quia minantur, aut inde aduersarius et inimicus maior est Christo quia tantum sibi uindicat et adsumit in saeculo. manere apud nos debet t frater carissime, fidei robur inmobile et stabilis adque inconcussa uirtus contra omnes incursus adque inpetus oblatrantium fluctuum uelut petrae obiacentis fortitudine et mole debet obsistere. nec interest unde episcopo aut terror aut periculum ueniat, qui terroribus et periculis uiuit obnoxius et tamen fit de ipsis terroribus ac periculis gloriosus. neque enim [*]( 1 stupator PlQ, Btrupator B 2 ultro ex ultrae B 4 ingesta C\\ iiitesta Q 5 epiatnla tua CQ, tua epistola Rv 6 ac] atque v 9 si om. Q 10 et ore] ore P 11 proferent R, proferunt Q carissime om. CR 12 nequissimemorum L1 timeat una B male C 13 possint C proficiunt P aptnjn M (actum Q) 14 et om. C diuiitae Q 15 nec B c in ras., ne C christi CR ultra om. V aut durare] ut durare Q 16 perditorem Cx pertemescamuB Q 17 et haeretid] heretici Q 19 sua C f∗nosa C uoce supr. ras. C 20 inde] ideo CRQ2v (inde MQ1) 21 maiores Ql (maior est MQl) isto saeculo P 22 fra kmT R1, frater C 24 frnctuum R 25 aut error P 26 periliculum L\' ueniant Q . uiuit... ipsis om. C 27 fit de] fidei P ac] et L gloriosua eat C )

668

solas gentilium uel Iudaeorum minas cogitare et spectare debemus, cum uideamus ipsum Dominum a fratribus esse detentum et ab eo quem inter apostolos ipse delegerat proditum, inter initia quoque mundi Abel iustum non nisi frater occiderit et Iacob fugientem persecutus sit frater infestus et Ioseph puer uenierit uendentibus fratribus, in euangelio etiam legamus esse praedictum magis domesticos inimicos futuros et qui prius copulati sacramento unanimitatis fuerint ipsos inuicem tradituros. nihil interest quis tradat aut saeuiat, cum Deus tradi permittit et coronari. neque nobis ignominia est pati a fratribus quod passus est Christus nec illis gloria est facere quod fecerit ludas. quae , autem sui elatio est, quae comminantium tumens et inflata et uana iactatio, illic absenti minari, cum hic me habeant in potestate praesentem? conuicia eorum quibus se et uitam suam cotidie lacerant non timemus, fustes et lapides et gladios quos uerbis parricidalibus iactitant non perhorrescimus. quod in illis est, homicidae sunt apud Deum tales. necare tamen non possunt, nisi eis Dominus necare permiserit. et cum nobis semel moriendum sit, illi tamen odio et uerbis et delictis suis cotidie perimunt.

Sed non idcirco , frater carissime, reliquenda est ecclesiastica disciplina aut sacerdotalis soluenda censura quoniam conuiciis infestamur aut terroribus quatimur, quando occurat [et moneat scriptura diuina] dicens: ille uero qui praesumit et [*]( 34 Hab. 2, 5. ) [*]( I 1 gentium LP 2 dominum nostrum LP detentum P sed n corr., denertam coni. Baluzius 3 quem cx qui C diligerat PBl. 4 fratr. C et om. M (exh. Q) 5 sit] esset sup. iuBsit C infestns om. C puer uenerit C\', puer nen*erit 1l, peraenierit LQ, peruenerit M, nennmdatu sit P, Aegyptum peruenerit cod. Angl. 6 a fratrib. P legimus Q predicatum C 9 tradi] tradit V permittit et LPMQ1 V, permittat et CBQ*, permittat quo. disponit v 10 cororari CRQ2V, coTonare MQ\', coronat P, cornonam L aeque enim v, neque in C pati a] patientia Q 11 fecit PV 12 tumens et om. C 13 habeat C 14 praesentiom Q comucieorum Q e m ras. (consicia eorum M) 16 iactant C perhorroscimufi Q 17 negare CQ item loco proximo 18 nisi eisJ eis cum C scd cum s. l. 19 tamen et v 20 peremont C\' QB 21 frs kmi R, frater C 28 terroribuB J21, erroribus P* et moneat scriptura diuina om. LMPQ\' )

669

contumax est, uir sui iactans, nihil omnino proficiet, qui dilatauit tamquam inferi animam suam. et iterum: et uerba uiri peccatoris ne timueritis, quia gloria eius in stercora erit et in uermes. hodie extolletur et eras non inuenietur: quoniam conuersus est in terram suam, et cogitatio eius peribit. et iterum: uidi impium exaltatum et extolli super cedros Libani: et transiui, et ecce non fuit. et quaesiui eum, et non est inuentus locus eius. exaltatio et inflatio et adrogans ac superba iactatio non de Christi magisterio, qui humilitatem docet, sed de antichristi spiritu nascitur, cui exprobrat per prophetam Dominus et dicit: t u autem dixisti in animo tuo: in caelum ascendam, super stellas Dei ponam sedem meam, sedebo in monte alto super montes altos in aquilonem, ascendam super nubes, ero similis altissimo. et addidit dicens: tu uero ad inferos descendes in fundamenta terrae: et qui uidebunt te, mirabuntur super te. unde et parem talibus poenam scriptura diuina loco alio comminatur et dicit: dies enim Domini Sabaoth super omnem iniuriosum et superbum et super omnem elatum et excelsum. de ore itaque ac de uerbis suis unusquisque statim proditur, et utrum Christum in corde suo an uero antichristum habeat, loquendo detegitur, secundum quod Dominus in euangelio suo [*]( 3 I Macc. 2, 62. 63. 6 Ps. 36, 35. 36. 12 Es. 14, 13-16. 20 Es. 2, 12.I ) [*]( 1 perficiet LPQ 2 dilatabit Q inferi ClLQRV, inferus P, infemum C1, infernus v 3 a uerbis OR, a uerba M, s uerba Q timueris C 4 in corr. in ut C stercore PQ, statera L in corr. in J ut C uennis C extollitur C2Rv 8 transibi LQ 10 superbi iactatio C1, superiactatio Q 11 de J2 8. l. spiritu om. R in ras. 2 litt. qui Q\' (cui MQ2) exprobat Q, exprobrant Cl 12 deus et R, dns Q dicens M\' (dicit Ml Q) 13 in animo tuo dicis C ied dicis x. l. 14 super] in Q 15 aquilonem] aquineam R 17 descendens P, discendis C 18 te uidebunt CR, uiderunt te V parem talibus C, parentalibus P 19 \'et scriptura C loco alio C .... 20 iniuriosum ... omnem om. C 21 omne R 23 utrum] aut Q 24 quod om. C euangelium C suum corr. in ubi C )

670

dicit: progenies uiperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis nequam? de abundantia enim cordis os emittit. bonus homo de bono thesauro emittit bona et nequam homo de nequam thesauro emittit nequam. unde et diues ille peccator, qui de Lazaro in sinu Abraham posito adque in refrigerio constituto inplorat auxilium, cum in tormentis cruciabundus flammae cremantis ardoribus aduratur, inter omnes corporis partes magis os eius et lingua poenas dat, quia plus scilicet lingua sua et ore peccauerat.

Nam cum scriptum sit: neque maledici regnum Dei consequantur, et iterum Dominus in euangelio suo dicat: qui dixerit fratri suo fatue et qui dixerit racha, reus erit in gehenna ignis, quomodo possunt censuram Domini ultoris euadere qui talia ingerunt non solum fratribus sed et sacerdotibus quibus honor tantus de Dei dignatione conceditur, ut quisque sacerdoti eius et ad tempus hic iudicanti non obtemperaret statim necaretur P in Deuteronomio loquitur Dominus Deus dicens: et homo quicumque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem autiudicem, quicumque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, et omnis populus cum audierit timebit et non agent impie etiam nunc. item ad Samuelem cum a Iudaeis sperneretur, Deus dicit: non te spreuerunt sed [*]( 1 Matth. 12, 34. 35. 11 I Cor. 6, 10. 13 Matth. 5, 22. 19 Dent. 17, 12. 13. 24 I. Sam. 8, 7. ) [*]( 1 boniloqui 01 3 os om. Q mittit 0 bonus] bonum et bonus L thensauro PQ emittit] emit C 4 homo de nequam om. B thensanro PQ emittit] emit C 5 de corr. in a C, exp. Q* (exh. M) eleazaro Lp1, l∗azaro B 6 abrahae CPRv inplorans Q 7 arboribus L 8 Moratur Cv, adurebatnr P omnis Q, homines C 9 lingua ... scilicet om. LP poenas C 8. 1. plus] pius B ia lingua. CR peccauerit Q, quod peccauerat P 13 et otn. Q 14 in gehennam P, gehenne C 15 di ex do C patribus M (frairibus Q) 17 quisquis v 18 negaretur CQ 19 dns ds loquitur Q, loquitur ds CB 20 BuperbiamlQ 23 agent non C impietatem. Nunc item C.... )

671

me spreuerunt. et Dominus quoque in euangelio: qui audit uos me audit et eum qui me misit, et qui reicit uos me reicit et eum qui me misit. et cum leprosum emundasset, uade, inquit, et demonstra tasacerdoti. et cum postea tempore passionis alapam accepisset a seruo sacerdotis cumque ei dixisset: sic respondes pontifici, aduersus pontificem Dominus contumeliose nihil dixit nec quicquam de sacerdotis honore detraxit, sed innocentiam suam magis adserens et ostendens, si male, inquit, locutus sum, exprobra de malo: si autem bene, quid me caedis? . item in actis apostolorum postmodum beatus apostolus Paulus, cum ei dictum esset: sic insilis in sacerdotem Dei maledicendo, quamuis Domino iam crucifixo sacrilegi et impii et cruenti illi esse coepissent nec iam quicquam de sacerdotali honore et auctoritate retinerent, tamen ipsum quamuis inane nomen et umbram quandam sacerdotis cogitans Paulus, nesciebam fratres, inquit, quia pontifex est. scriptum est enim: principi tuae plebis non maledices.

Cum haec tanta ac talia multa exempla praecedant quibus sacerdotalis auctoritas et potestas de diuina dignatione firmatur, quales putas esse eos qui sacerdotum hostes et contra ecclesiam catholicam rebelles nec praemonentis Domini comminatione nec futuri iudicii ultione terrentur? neque enim aliunde [*]( 1 Luc. 10, 16. 4 Matth. 8, 4. 9 lo. 18, 22. 23. 16 Act. 23, 4, 5. ) [*]( 1 Bpreuerunt om. CB 2 uos] Jnquid uos GPQB, uos inquit v audit] add. Q m. 2: et qui me audit audit eum qui (om. M) et eum qui me misit om. P1 et qui reicit... misit om. C 3 eum] qui me reicit reicit eum Q2v (eum M) 4 monstraCB, ostende V 5 seruos P 6 reepondia C\'P 7 nil B 8 adherens ex adrerens B 9 exproba Q 10 autem ex cum C 11 actibus v postmodum om. V 12 insilis] incilas codex Nicol. Fabri 18 quamuis] quo C sed o in ras. dm L 14 crucienti P coepisset B honori B 16 quandam ex quando C 17 inquit fratros v 18 principi plebis tnae] principem populi tui Qv 19 multa LP, et multa Q, et multa alia CBv 22 dum C\' 23 futura C iudiciis Ll sultione Ll, ultionem Q )

672

haereses obortae sunt aut nata sunt schismata quam quando sacerdoti Dei non obtemperatur nec unus in ecclesia ad tempus sacerdos et ad tempus iudex uice Christi cogitatur: cui si secundum magisteria diuina obtemperaret fraternitas uniuersa, nemo aduersum sacerdotum collegium quicquam moueret, nemo post diuinum iudicium, post populi suffragium, post coepiscoporum consensum, iudicem se non iam episcopis sed Deo faceret, nemo discidio unitatis Christi ecclesiam scinderet, nemo sibi placens ac tumens seorsum foris haeresim nouam conderet: nisi si ita est aliquis sacrilegae temeritatis ac perditae mentis ut putet sine Dei iudicio fieri sacerdotem, cum Dominus in euangelio suo dicat: . nonne duo passeres asse ueneunt et neuter eorum cadit in terram sine patris uoluntate? cum ille nec minima fieri sine uoluntate Dei dicat, existimat aliquis summa et magna aut non sciente aut non permittente Deo in ecclesia Dei fieri, et sacerdotes id est dispensatores eius erunt non de eius sententia ordinati? hoc est fidem non habere qua uiuimus, hoc est Deo honorem non dare cuius nutu et arbitrio regi et gubernari omnia scimus et credimus. plane episcopi non de uoluntate Dei fiunt, sed qui extra ecclesiam fiunt, sed qui contra dispositionem et traditionem euangelii fiunt, sicut ipse Dominus in duodecim prophetis ponit et dicit: sibimet ipsi regem constituerunt, et non per me. et iterum: sacrificia [*]( 12 Matth. 10, 29. 22 Os. 8, 4. 23 Os. 9, 4. ) [*]( 1 heresis LQR quam quando scripsi, quando LPQ, quam dum CR, quam inde quod v 3 uice] ut R t in ras. si] se PR 4 obtemperare Q, optemperet P 5 Bacerdotem P quenquam C molieret Q lie in ras. (moueret M) 6 populi] pauli L . episcoporum C 7 se non iam] scd non iam P, seniori iam C, se iam non v epis LM, epi. Q, epo C, epi PBv sed] et M, ed Q dei CRQ\'fJ (deo MQI) facere C 9 ac om. B heresin B n in ras. conderet] contenderet P si om. PQ 10 perdita R putes R 11 deus B 12 asse ex ad se C ueniunt 01 QR 13 cadet CR patris uestri Rv illa C 14 summe magna C 15 aut n. sciente onu C 16 eius erunt Q*, et erunt LM, ** erunt Q, erunt P, eius CR 17 ordinari CRv 18 regi] geri P 20 alt. qui om. C\' 21 dispositionem] dispensationem C et traditionem om. CR et ipse C 22 ipsis C2 v )

673

eorum tamquam panis luctus, omnes qui manducant ea contaminabuntur. et per Esaiam quoque spiritus sanctus clamat ac dicit: uae uobis, filii desertores. haec dicit Dominus: habuistis consilium, non per me: et fecistis conuentionem, non per spiritummeum, adicere peccata super peccata.

Ceteium — dico eniin prouooatus, dico dolens, dico conpulsus quando episcopus in locum defuncti substituitur, quando populi uniuersi suffragio in pace deligitur, quando Dei auxilio in persecutione protegitur, collegis omnibus fideliter iunctus, plebi suae in episcopatu quadriennio iam probatus, in quiete seruiens disciplinae, in tempestate proscriptus, adplicito et adiuncto episcopatus sui nomine, totiens ad leonem petitus, in circo in amphitheatro dominicae dignationis testimonio honoratus, his ipsis etiam diebus quibus has ad te litteras feci ob sacrificia quae edicto proposito celebrare populus iubebatur clamore popularium ad leonem denuo postulatus in circo: cum talia, frater carissime, a quibusdam desperatis et perditis et extra ecclesiam constitutis inpugnari uidetur, apparet quis inpugnet, non scilicet Christus qui sacerdotes aut constituit aut protegit, sed ille qui Christo aduersarius et ecclesiae eius inimicus ad hoc ecclesiae praepositum [*]( 3 Es. 30, 1. ) [*]( 1 qui] quia B 2 ea corr. in ex eis C eseiam Q 3 ac] et CQB fili LQR 4 consilium et v per] super C 5 conuentionem et c non om. LlPQB 6 adiecere P 7 dico dico CB enim om. V 9 in om. C diligitur LQ, delegitur R quando dei auxilio om. V 10 iunctos LQ 11 suae] tue C episcopatum Q in om. P seruies B 12 adiunctio M (adiuncto Q) 13 lenonem L, legionem M (leonem Q) in circo] idcirco C 14 ampitheatro Q, ampheatro B honoratus] odoratus C 15 has om. Q te om. P quaedicto CP 17 ad leone C, ad lenonem L talibus fratribus ex talis fratres C carissime a om. C 18 disperatis et Q, dns desperatis C et eztra] extra L constitutus Q (constitutis M), constitutiMut protegit C 19 inpugnare C impugnat C christi L 20 sacerdotem B aut protegit C 8. 1. m. 2 christi CQBv 21 ad] ob CQB * propositum Pl Q ) [*](m. ) [*]( 43 )

674

sua infestatione persequitur, ut gubernatore sublato atrocius adque uiolentius circa ecclesiae naufragia grassetur.

Nec quemquam fidelem et enangelii memorem adque apostoli praemonentis mandata retinentem mouere debet, frater carissime. si quidam in extremis temporibus superbi et contumaces et sacerdotum Dei hostes ant de ecclesia recedunt ant contra ecclesiam faciunt, quando tales nunc futuros et Dominus et apostoli eius ante praedixerint. nec praedixerint seruum deseri a quibusdam miretur aliquis, quando ipsum Dominum magnalia et mirabilia summa facientem et uirtutes Doi patris factorum suorum testimonio conprobantem discipuli sui reliquerint. et tamen ille non increpuit recedentes ant grauiter comminatus est, sed magis conuersus ad apostolos suos dixit: numquid et nos uultis ire? seruans scilicet legem qua homo libertati suae relictus et in arbitrio proprio constitutus sibimet ipse uel mortem adpetit uel salutem. Petrus tamen super quem aedificata ab eodem Domino fuerat ecclesia unus pro omnibus loquens et ecclesiae uoce respondens ait: Domine, ad quem imus? uerbum uitae aeternae habes, et nos credimus et cognouimus quoniam tu es Christus filius Dei uiui, significans scilicet et ostendens eos qui a Christo recesserint culpa sua perire, ecclesiam tamen quae in Christum credat et quae semel id quod cognouerit teneat, numquam ab eo omnino discedere et eos esse ecclesiam qui in domo Dei permanent, plantationem uero plantatam a Deo patre non esse quos uidemus non frumenti [*]( 13 et 18 Io. 6, 67-69. ) [*]( 1 soam feotatione M (sua infestatione Q) 2 adque] ac CB oras- setnr L 3 memorata C ta s. I 4 carissime om. C 5 in om. B et om. CR 7 nunc om.V 8 propositum C deserti Ll 9 miretar] miseretur C dno Q1 (dum MQr) admirabilia LP 11 reliqaemnt C, dereliquerint V 12 recidentes Q, et secedentes C\' 14 libertatis Q1 libertatus C us ex is sua R1, et ex ue C 15 ipsi CSLt adpetat CB 17 nnios Cl 18 uoce] anns uoce B ibimus CBv uerba C 19 credidimus C2 R 90 chrigtns OM. PQ 21 eoe] hofl C recesseront Q, recenserint C1 culpae snae C 22 ecclesia B et quae] et quod CB 23 eognoaerit teneat] crediderit et C omnino habeo C 24 in ecclesiam C permaneant C 25 patrem P quoe] quod CB uidimus C )

675

stabilitate solidari, sed tamquam paleas dissipantis inimici spiritu uentilari, de quibus et Iohannes in epistula sua dicit: ex nobis exierunt, sed non fuerunt ei nobis, si enim fuissent ex nobis, mansissent nobiscum. item Paulus monet nos cum mali de ecclesia pereunt non moueri nec recedentibus perfidis fidem minui. quid enim, inquit, si exciderunt a fide quidam eorum, numquid infidelitas illorum fidem Dei euacuauit? absit: est enim Deus uerax, omnis autem homo mendax.

Quod ad nos adtinet, conscientiae nostrae conuenit, frater, dare operam ne quis culpa nostra de ecclesia pereat: si autem quis ultro et crimine suo perierit et paenitentiam agere adque ad ecclesiam redire noluerit, nos die iudicii inculpatos futuros qui consulimus sanitati, illos solos in poenis remansuros qui noluerint consilii nostri salubritate sanari. nec mouere nos debent conuicia perditorum quo minus a uia recta et a certa regula non recedamus, quando et apostolus instruat dicens: si hominibus placerem, Christi seruus non essem. interest utrum quis homines promereri an Deum cupiat. si hominibus placetur, Dominus offenditur. si uero id enitimur et elaboramus ut possimus Deo placere, et conuicia et maledicta debemus humana contemnere. [*]( 2 I Io. 2, 19. 6 Rom. 3, 3. 4. 17 Gal. 1, 10. ) [*]( 1 solidari] solidam C 3 exierit 01 fuerit 01 4 mansisset R, mansissent utique Qv 5 mouere Q 6 minui] minus teneri C si om. P 7 eorum] illorum CR 8 euacuabit P, euacuit C 9 autem om. Q 10 ad om. C et conscientiae CR frater kme Qv 11 opera Q 13 in die CPBv 14 sanitate QR 15 consiiiis nostris M (consilii nostri Q) moneri C 16 a certa] certa C, cetera B 17 instruit C placere nellem V 18 non esaem] n essem on po.is Q n g. I. m. 2, assam non potis M 19 hominem C promerere ex promoue Q, promouere M cupiant P placeat C dm LM (dns Q), dum C 20 offendit C si uero om. L id enitimur LB, idem imitemur Q, enitimur P sed ti 8. 1, id est nitimur C et laboraa mus CB, elaboramus Q (et elaboramus M) 21 debemus om. CB contemnamus ex contemnere C ) [*](43* )

676

Quod autem tibi de Fortunato isto psendoepiscopo a paucis et inueteratis haereticis constituto non statim scripsi, frater carissime, non ea res erat quae in notitiam tuam deberet festinato statim quasi magna aut metuenda perferri, maxime quando et Fortunati nomen iam satis nosses, qui est unus ex quinque presbyteris iam pridem de ecclesia profugis et sententia coepiscoporum nostrorum multorum et grauissimorum uirorum nuper abstentis qui super hac re priore anno ad te litteras fecerunt. item Felicissimum signiferum seditionis recognosceres, qui et ipse in isdem coepiscoporum nostrorum factis ad te pridem litteris continetur: qui non tantum ab his istic abstentus, sed et abs te illic nuper de ecclesia pulsus est. cum haec in notitia tua esse confiderem et pro certo haerere memoriae et disciplinae tuae scirem, necessarium non putaui celeriter et urgenter haereticorum tibi ineptias nuntiandas. neque enim ad catholicae ecclesiae maiestatem pariter ac dignitatem pertinere debet quid apud se haereticorum et schismaticorum moliatur audacia. nam et pars Nouatiani Maximum presbyterum nuper ad nos a Nouatiano legatum missum adque a nostra communicatione reiectum nunc istic sibi fecisse pseudoepiscopum dicitur. nec tamen de hoc tibi scripseram, quando haec omnia contemnantur a nobis et miserim tibi proxime nomina episcoporum istic constitutorum qui integri et sani in ecclesia catholica fratribus praesunt. quod utique ideo de omnium nostrorum consilio placuit tibi scribere ut erroris diluendi ac [*]( 1 isto] ipso C pseudoepnT Q a om. Q 2 frater P er corr. cariBsime om. B 3 ea res erat quae] canere atq. C notiam L debes C 4 perferri] ferri R 6 nosse CQ 6 profagns et C, profugisset L episcoporam C 7 et om. CB nuper] add. R: ad nos a nouatiano legatum missum abstentus Cl, abstenti L, absentis Q, absenti P 8 hac] ac B fecerint LPQ 9 felicissimi C sedintionis setognosceres B 10 quo episcoporum P 11 iis v iste ex isti C . abstentnr 01 12 notia Q confidere CLQ 13 scire M (scirem Q) 15 ad catholicae et C, acatholice Q 16 ac] ad R quid hapnd P, quia apnt LC 17 et om. Q; et schismaticorum om. R pars] parem RV, patrem C nonitiani P, nonatiano ex nonationi C 19 adque ad L1, adque Q nostri L commnnione Q 1 (communicationem M) sibi ex si L 20 paeudoepo C, sendoeporum Q 21 et miseram P t s. 1. m. 3 proxima P 22 nomina proxima C 24 nostram R tibi placuit Qs scribere ... pag. 677,2 nostrae quibus add. Lm. 3 in marg. erroribus Ql (erroris MQ\') )

677

perspiciendae ueritatis conpendium fieret et scires tu et collegae nostri quibus scribere et litteras mutuo a quibus uos accipere oporteret: si quis autem praeter hos quos epistula nostra conplexi sumus scribere nobis auderet, sciretis eum uel sacrificio uel libello esse maculatum uel unum de haereticis, peruersum scilicet et profanum. nanctus tamen occasionem familiarissimi hominis et clerici per Felicianum acoluthum, quem cum Perseo collega nostro miseras, inter cetera quae in notitiam tuam perferenda hinc fuerant etiam de Fortunato isto tibi scripsi. sed dum istic Felicianus frater noster uel uento retardatur uel accipiendis aliis epistulis a nobis detinetur, Felicissimo ad uos properante praeuentus est. ita enim semper scelera festinant quasi contra innocentiam festinatione praeualeant.

Per Felieianum autem significaui tibi, frater, uenisse Charthaginem Priuatum ueterem haereticum in Lambesitana colonia ante multos fere annos ob multa et grauia delicta nonaginta episcoporum sententia condemnatum, antecessorum etiam nostrorum, quod et uestram conscientiam non latet, Fabiani et Donati litteris seuerissime notatum: qui cum causam suam apud nos in concilio quod habuimus Idibus Mais quae proximae fuerunt agere uelle se diceret nec admissus esset, Fortunatum istum sibi pseudoepiscopum dignum collegio suo fecit. uenerat etiam cum illo et Felix quidam quem ipse extra ecclesiam in haeresi [*]( 1 perspiciendi C scire R 2 scriberet (et om. C) a] et a C sed a a. I. cos om. C 3 in epistola CR 4 scribere] add. R: et litteras mutuo a quibus accipere 6 nactus LtJ, sanctus C occansionem Q familiaris si Q omnis Ml (hominis Q) et om. L 7 clericia et Q achołitum OM, acolythum PQRv persa eo a LP, parse ClM, peraeo 02 Q 8 nostra C . ceteras B B 8. 1. pergerenda C, 9 fuerint R ista 02 istic] iste CRV 10 felicianum R retardatos L 11 pronentus C* 12 quamsi L 13 festinationem Q 14 autem om. CR significauit C carthagine P 15 in] cum in CR labeeitana B 16 anus M (annos Q) multa et om. LP 17 condemnata P 18 uestra conscientia C fauiani V 19 notantum C cum om. C 20 ma.is Q, madia M, magis C, martiis Y proxime CLPQR 21 se uelle CR fortunatus Y 23 quidam om. CR quem) cum R ipse] ille C haeresin L, heresim MQlP, erere C seudoepiscoporum CQ )

678

pseudoepiscopum olim constituerat. sed et Iouinus et Maximus comites cam Priuato haeretico adfuerunt. ob nefanda sacrificia ei crimina in se probata sententia nouem collegarum nostrorum condemnati et iterato quoque a pluribus nobis anno priore in concilio abstenti. cum his autem quattuor iunctus est et Repostus Sutunurcensis, qui non tantum in persecutione ipse cecidit. sed et maximam partem plebis suae sacrilega persuasione deiecit. hi quinque cum paucis uel sacrificatis uel male sibi consciis Fortunatum sibi pseudoepiscopum cooptarunt, at criminibus in unum consentientibus talis esset scilicet rector quales illi qui reguntur.

Hinc iam et cetera mendacia, frater carissime, potes noscere quae illic homines desperati et perditi uentilauerunt, ut cum de sacrificatis uel haereticis amplius quam quinque pseudoepiscopi non fuerint qui Carthaginem uenerint et Fortunatum sibi dementiae suae socium constituerint, illi tamen qua filii diaboli et mendacio pleni ausi sint ut scribis iactitare uiginti quinque episcopos adfuisse. quod mendacium et istic prius apud fratres nostros iactitabant dicentes uiginti quinque episcopos de Numidia esse uenturos qui sibi episcopum facerent. quo in mendacio suo posteaquam quinque solis conuenientibus naufragis et a nobis abstentis detecti sunt adque confusi, Romam cum mendaciorum suorum merce nauigauerunt, quasi ueritas post eos nauigare non [*]( a 1 marimosas LMP, maximo∗∗s Q, maximos suos B 2 prioato CLPB, probatio Q, priuato probato Baluzius; cf. pag. 575,18 affuerant C 3 sententiam Q nouem] episcoporum add. v 4 in concilio anno priore CB absenti LQ 5 iis L\'M(his Q) repositas C suturnucensis B, quoturnicensLs C, sutun»urcenais Q (utunurcensis M) 6 cedit C 7 persuasione CB, persecatione LPQ hii C, his LP 8 sacrificantes C conscii ClQ 9 cooptauerunt CR conscientibus Ql (consentientibus MQ2), conuenientibus CBv 11 iam et] etiam C kmT C\' ∗∗∗ noscere Q, nos noscere M, cognoscere CB 13 sacrificatis] add. B: ut xnale sibi consciis fortunatum sibi psendo uel] uel de CBo 14 fuerunt C\' carthagine P 15 illa B qua L\'PQBV, quasi CL\'f1 fili LQ 16 sunt CRv ut scribis] scriptis P, dixit B, dixi C 17 adfaisse ... l. 18 episcopos add. P. m. 2 in marg. quod] quo L stic C\', isti Q (istic M) 18 aiginti et C 19 quo corr. in qui C 20 naafragiis B et om. C 21 absentis PQ detecti] detenti L 22 eos] ea CB )

679

posset, quae mendaces linguas rei certae probatione conuinceret. adque haec est, frater, uera dementia non cogitare nec scire quod mendacia non diu fallant, noctem tamdiu esse quamdiu inlucescat dies, clarificato autem die et sole oborto luci tenebras et caliginem cedere et quae grassabantur per noctem latrocinia cessare. denique si nomina ab eis quaereres, non haberent uel quos falso nominarent. tanta apud eos etiam malorum paenuria est ut ad illos nec de sacrificatis nec de haereticis uiginti quinque colligi possint. et tamen ad decipiendas aures simplicum et absentium mendacio numerus inflatur, quasi etsi uerus esset hic numerus, aut ab haereticis ecclesia aut ab iniustis iustitia uincatur.

Nec me oportet, frater carissime, paria nunc cum illis facere et ea quae commiserunt adque adhuc usque committunt meo sermone decurrere, cum considerandum sit nobis quid proferre et scribere sacerdotes Dei oporteat, nec tam dolor apud nos debeat quam pudor loqui, et ne uidear prouocatus maledicta potius quam crimina et peccata congerere. taceo itaque de fraudibus ecclesiae factis, coniurationes et adulteria et uaria delictorum genera praetereo: unum illud, in quo non mea nec hominum sed Dei causa est, de eorum facinore non puto esse reticendum, quod a primo statim persecutionis die, cum recentia delinquentium facinora feruerent et sacrificiis nefandis non tantum diaboli altaria sed adhuc manus ipsae lapsorum adque ora fumarent, communicare cum lapsis et paenitentiae agendae intercedere non [*]( 1 rei certae] reiceret CRl probationem Q 2 frater om. R uera C sed a corr., puera R concitare M (cogitare Q) 3 fallunt C lucescat CR 4 die] diem Q oborte M (oborto Q), orto C luci exp. C 5 grassabatur ex gressabantur C latrocinatio cessat C 6 haberet Q, haberetur C falsos Q 7 etiam om. CR est om. ClR scollegi C1LQ, 9 possunt CXL simplicium L2Rv 10 numero Cl quasi] quo ex quam C hic P s. I. m. 2 11 et ecclesia Q uinceretur C\'x 12 nec me Q sed c s. I., nemo M carissime om. C faceret ea C 13 adhucusque CRV, adhuc quae LP, hucusque Qv 14 nobis sit C sed sit 8. 1. 16 quam. Q, quam a M 17 congere R tacero R t in ras. de] in C 18 coniuratione L et] sed L et uaria om. Q delictarum R 19 quod M (quo Q) 21 re...centia P c 8. l. 22 fumarent] •*, manerent C 24 non agendae P. )

680

destiterunt clamat Deus: sacrificans diis eradicabitur nisi Domino soli et Dominus in euangelio dicit : qui me negauerit negabo illum. et alio loco indignatio et ira diuina non tacet dicens: illis fudistis libamina et illis inposuistis sacrificia. super haec non indignabor? dicit Dominus. et intercedunt ne rogetur Deus qui indignari se ipse testatur. intercedunt ne exoretur precibus et satisfactionibus Christus qui negantem se negare profitetur.

Nos in ipso persecutionis tempore de hoc ipso litteras misimus nec auditi sumus. concilio frequenter acto non consensione tantum nostra sed et comminatione decreuimus ut paenitentiam fratres agerent, ut paenitentiam non agentibus nemo temere pacem daret. et illi contra Deum sacrilegi, contra sacerdotes Dei impio furore temerarii, de ecclesia recedentes et contra ecclesiam parricidalia arma tollentes elaborant, ut opus suum diaboli malitia consummet, ne uulneratos diuina clementia in ecclesia sua. curet miserorum paenitentiam mendaciorum suorum fraude corrumpunt, ne Deo indignanti satisfiat, ne Christum Dominum suum qui Christianas esse uel erubuit ante uel timuit postmodum quaerat, ne ad ecclesiam qui de ecclesia recesserat redeat. datur opera ne satisfactionibus et lamentationibus iustis delicta redimantur, ne uulnera lacrimis abluantur. pax uera falsae pacis mendacio tollitur, salutaris sinus matris nouerca intercedente cluditur, ne de [*]( 1 Ez. 22, 20. 2 Hatth. 10, 33. 4 Es. 57, 6. ) [*]( 1 sacrificandis M\'C (sacrificans diis JPQ) 2 euangelio suo B sed suo exp. 3 neganerint B et ego eum negabo Q 5 posuistis C 6 intercedit P, intercedetur C1 7 se] set B protestatnr B 8 christi LP 9 temporas litteras Ml (litteras HPQ) 10 snmns] somnnt B consilio CB consensione] consentiente C 11 nostro C* comminatione] commnnicatione PQ 12 fratres a. n. paenitentiam om. L 18 dare B illi et CB 14 temerari LQ 15 parricida Ua Q (perricida alia M), parricidali B snum om. C zaboli B 16 consnmet C, consumment Qv ne] nec V curet et CB 17 franda M (frande Q) corrnmpantJC1 18 ne deo] nec eo Q indignati ClLB, indignantis Q 20 ad ecclesia B redeat] recedant Q 21 et lamentationibus om. Q 22 false C, salsae B pacis] papis B 23 praeclnditnr BfJ, perclnditnr C )

681

pectore adque ore lapsorum fletus et gemitus audiatur. conpelluntur adhuc insuper lapsi ut linguis adque ore quo in Capitolio ante deliquerant sacerdotibus conuicium faciant, confessores et uirgines et iustos quosque fidei laude praecipuos adque in ecclesia gloriosos contumeliis et maledicis uocibus prosecuntur. a quibus quidem non tam nostrorum modestia et humilitas et pudor caeditur quam illorum ipsorum spes et uita laceratur. neque enim qui audit, sed qui facit conuicium, miser est: nec qui a fratre uapulat sed qui fratrem caedit, in lege peccator est: et cum nocentes innocentibus iniuriam faciunt, illi patiuntur iniuriam qui facere se credunt. denique hinc illis percussa mens et hebes animus et sensus alienus est: ira est Dei non intellegere delicta, ne sequatur paenitentia, sicut scriptum est: et dedit illis Deus spiritum transpunctionis, ne reuertantur scilicet et curentur et deprecationibus ac satisfactionibus iustis post peccata sanentur. Paulus apostolus in epistula sua ponit et dicit: dilectum ueritatis non habuerunt ut salui fierent: ac propterea mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, ut iudicentur omnes qui non crediderunt ueritati, sed sibi placent in iniustitia. primus felicitatis gradus est non delinquere, secundus delicta cognoscere. illic currit innocentia integra et inlibata quae seruet, hic succedit medella quae sanet. quod utrumque isti offenso Deo perdiderunt, ut et amissa sit gratia quae de baptismi [*]( 13 Es. 29, 10. 17 II Thess. 2, 10-12. ) [*]( 1 pee-tore Q, (peccatore M) audiantur CR conpellnnt Q 2 lapsa R ut] et C 3 delinquerant L sacerdotes Cl conuincium B faciunt 01 4 quosque] quos C 6 glorioeos] esse constat add. C 8. I. contumelis L\', contumeliosis CRV prosequantur c prosectmttir a quibus om. M (exh. Q) 6 humilitas P sed s in ras. 3 litt. 8 audit] patitur Bal. conuicium] iniuriam CR 9 quia frater u. sed quia Q caedat C* 10 et om. CB illi... mens om. C iniuriam ... credunt om. R 12 animatus Ct est om. P irae C 13 ne] nec Q paenitentiam LQ 15 hac Q, et CRv 17 delictum Q non om. B 18 mittit M (mittet Q), amittet R 20 quij quia P credunt C ueritatis B in iniustitiam C sd in 8. I. 21 felicitatus Cl relinquere 01 23 hic] isthic V 24 ut et R, nt ea C, ut LP, et ut Qv de om. C )

682

sanctificatione percipitur et non subsit paenitentia per quam culpa curatur. an putas, frater, lenia esse aduersus Deum facinora, parua et modica delicta, quod per illos non rogatur maiestas indignantis Dei, quod non timetur ira et ignis et dies Domini, quod inminente antichristo exarmatur fides militantis populi, dum tollitur uigor ettimor Christi ? uiderint laici hoc quomodo curent. sacerdotibus labor maior incumbit in adserenda et procuranda Dei maiestate, ne quid uideamur in hac parte neglegere, quando admoneat Dominus et dicat: et nunc praeceptum hoc ad uos est, o sacerdotes: si non audieritis et si non posueritis in corde uestro ut detis honorem nomini meo, dicit Dominus, inmittam in uos maledictionem et maledicam benedictionem uestram. honor ergo datur Deo quando sic Dei maiestas et censura contemnitur, ut cum se ille indignari et irasci sacrificantibus dicat et cum poenas aeternas et supplicia perpetua comminetur, proponatur a sacrilegis adque dicatur ne ira cogitetur Dei, ne timeatur iudicium Domini, ne pulsetur ad ecclesiam Christi, sed sublata paenitentia nec ulla exomologesi criminis facta, despectis episcopis adque calcatis, pax a presbyteris uerbis fallacibus praedicetur, et ne lapsi surgant ant foris positi ad ecclesiam redeant, communicatio non communicantibus offeratur? [*]( 9 Mal. 2, 1. 2. ) [*]( 1 subsit BV, sumsit LP, ..psit Q, sumpeit M, subneniat Cv et M2P2 8. l., sumpta sit cod. Beneuentanus paenitentiam PQ 2 an om. LP aduersu* P 3 et] ac CB 4 domini] diexdoC 5 fide iS 6 tollatur B timor et uigor Q uider M (uiderint Q) laid] luci B a quodmodo current C 7 procuranda] propitianda CB 8 maiestatem C neciegere B 10 hoc om. C\' si om. C 12 dominus] omnipotena add. CB 14 non datur dno C non s. l. dei om. C 15 cum] eum C sacrificantes C dicatur Q 16 comminatur C, comminentur Q proponitur C* 17 a] ad C exp. dicitur C dei ne] dei M2Q, deo Ml 19 exhomologesin L, exhomologisis in Q, . ezomologesim P, exhomologisim C factam C 20 a] non a neris CB 21 labsis surgant Ll, lapsi surguat C, baptismi surgat B positam M (positi Q) 22 et communicatio CB non] a non PB )

683

Quibus etiam satis non fuit ab euangelio recessisse, spem lapsis satisfactionis et paenitentiae sustulisse, fraudibus inuolutos uel adulteriis commaculatos uel sacrificiorum funesta contagione pollutos, ne Deum rogarent, ne in ecclesia exomologesin criminum facerent, ab omni et sensu et fructu paenitentiae remouisse, foris sibi extra ecclesiam et contra ecclesiam constituisse conuenticulum perditae factionis, quo male sibi consciorum et Deum I rogare ac satisfacere nolentium caterua conflueret: post ista adhuc insuper pseudoepiscopo sibi ab haereticis constituto nauigare audent et ad Petri cathedram adque ad ecclesiam principalem unde unitas sacerdotalis exorta est ab schismaticis et profanis litteras ferre nec cogitare eos esse Romanos quorum fides apostolo praedicante laudata est, ad quos perfidia habere non possit accessum. quae autem causa ueniendi et pseudoepiscopum contra episcopos factum nuntiandi? aut enim placet illis quod fecerunt et in suo scelere perseuerant: aut si displicet et recedunt, sciunt quo reuertantur. nam cum statutum sit ab omnibus nobis et aequum sit pariter ac iustum ut uniuscuiusque causa illic audiatur ubi est crimen admissum, et singulis pastoribus portio gregis sit adscripta quam regat unusquisque et gubernet rationem sui actus Domino redditurus, oportet utique eos quibus praesumus non circumcursare nec episcoporum concordiam cohaerentem sua subdola et fallaci temeritate conlidere, sed agere illic causam suam ubi et accusatores habere et testes sui criminis possint: nisi si paucis desperatis et perditis minor uidetur esse auctoritas [*]( 1 non satis Q ab euangelio] a lege euangelii C 4 dominum C12 exhomologisin Q, ezomologesim P 5 fractum 01, fluctu L 6 nisi foris-constituissent Cv et c. ecclesiam add. P m. 2 in marg. 7 quo CR, cum LPQRv (qum M) dum CR 8 nollentium P confluere V, confrueret M (conflueret Q) post ista] potito C to ex ta corr. 9 pseudoepiscopos ibi Q ab] ad CRM (ab Q) constitutos OIQ 10 ei M (et Q) adque ad] atque CR 11 unitas] gloriosa R ab] a PQv, ad C 12 nec cogitant ex necogitare C 14 pseudoeporum Q contra epo P, om. OR V 16 displicent R 17 quod C 18 aecum R1 Q, cum P, tequ C ac ex at C 19 gregis sit ex gissit corr. L, gressit C 20 gubemate C ratione R, *** rationem Q, nec rationem M 21 reddituros R, redditurus sit C sed sit 8. l. utique et . om. P, itaque CR 24 ubi et] et ut M, « ut Q et om. C possunt C )

684

episcoporum in Africa constitutorum, qui de illis iam iudicauerunt et eorum conscientiam multis delictorum laqueis uinctam iudicii sui nuper grauitate damnarunt. iam causa eorum cognita est, iam de eis dicta sententia est, nec censurae congruit sacerdotum mobilis adque inconstantis animi leuitate reprehendi, cum Dominus doceat et dicat: sit sermo uester, est est, non non.

Si eorum qui de illis priore anno indicanerunt numerus cum presbyteris et diaconis conputetur, plures tunc adfuerunt iudicio et cognitioni quam sunt idem isti qui cum Fortunato nunc uidentur esse coniuncti. scire enim debes, frater carissime, eum posteaquam pseudoepiscopus ab haereticis factus eat, iam paene ab omnibus esse desertum. namque hi quibus in praeteritum praestigiae obtendebantur et dabantur uerba fallacia quod simul ad ecclesiam regressuri dicerentur, posteaquam uiderunt illic pseudoepiscopum factum, frustratos et deceptos se esse didicerunt et remeant cotidie adque ad ecclesiam pulsant, nobis tamen a quibus ratio Domino reddenda est anxie ponderantibus et sollicite examinantibus qui recipi et admitti ad ecclesiam debeant. quibusdam enim ita aut crimina sua obsistunt aut fratres obstinate et firmiter renituntur ut recipi omnino non possint cum scandalo et periculo plurimorum. neque enim sic putramina quaedam colligenda sunt ut quae integra et sana sunt uulnerentur, nec utilis aut consultus est pastor qui ita morbidas et contactas [*]( 6 Matth. 5, 37. ) [*]( 1 iam de illis Qv 2 uinctam) inQolutam CRV 3 nuper damh naueront CR 4 de is L, om. R censuram Cl 5 nobilis B inconstantis eae constantia C 6 doceat et om. Q 8 iudicauerint LP numeros L* 9 diaconibus CPt) sed nibus inC e. l. afuerunt L iudicio 6t cognitioni om. C 10 idem om. C qui cum] quicumque R 11 eum om. C 12 ab ex ad C iam om. C 13 hii Q, ii Rv, his LP; cf. pag. 678,7 14 praestrigiae LQ, praestigia v dabantur om. CR 16 frustra eos C dicerent Ml (didicerunt SPQ), dixerunt ex dicertmt C 17 remeatur C 18 reddita Q 19 et examinantibus Q 20 fratribus C 21 possunt ClP cum] nisi cum Rv 22 putamina C* 23 collegenda C quae] quam L et sana otn. L uulnerantur Cx 24 utilis] ut illis Q, ullis P contractas ClQ \\ )

685

oues gregi admiscet ut gregem totum mali cohaerentis adflictatione contaminet. [non attendas ad numerum illorum: melior est enim unus timens Deum quam mille filii impii, sicut locutus est Dominus per prophetam dicens: fili, ne iocunderis in filiis impiis, si multiplicentur tibi, cum non fuerit timor Dei in ipsis.] o si posses, frater carissime, istic interesse nobiscum cum praui isti et peruersi de schismate reuertuntur.: uideres quis mihi labor sit persuadere patientiam fratribus nostris, ut animi dolore sopito recipiendis malis curandisque consentiant. namque ut gaudent et laetantur cum tolerabiles et minus culpabiles redeunt, ita contra fremunt et reluctantur quotiens inemendabiles et proterui et uel adulteriis uel sacrificiis contaminati et post haec adhuc insuper et superbi sic ad ecclesiam remeant, ut bona intus ingenia corrumpant. uix plebi persuadeo, immo extorqueo, ut tales patiantur admitti. et iustior factus est fraternitatis dolor ex eo quod unus adque alius obnitente plebe et contradicente mea tamen facilitate suscepti peiores extiterunt quam prius fuerant nec fidem paenitentiae seruare potuerunt, quia nec cum uera paenitentia uenerant.

De istis nero quid dicam qui nunc ad te cum Felicissimo omnium criminum reo nauigauerunt legati a Fortunato pseudoepiscopo missi, tam falsas ad te litteras adferentes quam est et ipse cuius litteras ferunt falsus, quam est eis peccatorum multiplex [*]( 4 Sir 16, 1. 2. ) [*]( 1 gregis B admiecit P adflictatione LQPBV, afSictione Cv), afirictione coniectura exemplari Gottingensi adscripta 2 contaminem R non attendas... I.6 in ipsis om. CLPQB 6 possis CB isti] istic Q 7 snperuersi Q .8 qui CB 9 recipiantur malis C 11 cnlpabilis Q ita Q* in rae., a M, ia B frement P 12 emendabiles C proterue LI, propterai CB et uelut C < 13 et] corripiuntur C • et superbi om. P 14 plebia C suadeo CB 15 et torqueo B ammitti L, amitti Q iniustior LP 16 * actus C dolos L\' obnitente] optinente Q 17 dicente me Atamen P facultate Q . 18 fidem] fide tam in fictam corr. C. penitentiam Ca 20 quod L felicissimo] faeditate C m ras. 21 rei ex reo C legato Li, legat exp. C ad fortunato C to 8. Z. pseudoepis M (psendoepo Q sed o corr.) 22 missi tam Q m. 2 in ras., sitan M, mittam C ipse ... est om. C 28 adferunt B quaml quae PQR eis] eius Cv )

686

conscientia, quam execrabilis uita, quam turpis, ut etsi in ecclesia essent, eici tales de ecclesia debuissent ? denique quia conscientiam suam norunt, nec audent uenire aut ad ecclesiae limen accedere, sed foris per prouinciam circumueniendis fratribus et spoliandis pererrant, et omnibus iam satis noti adque undique pro suis facinoribus exclusi, illuc etiam ad uos nauigant. neque enim potest illis frons esse ad nos accedendi aut apud nos consistendi, cum sint acerbissima et grauissima crimina quae eis a fratribus* ingerantur. si iudicium nostrum uoluerint experiri ueniant. denique si qua illis excusatio et defensio potest esse, uideamus quem habeant satisfactionis suae sensum, quem adferant paenitentiae fructum. nec ecclesia istic cuiquam cluditur nec episcopus alicui denegatur. patientia et facilitas et humanitas nostra uenientibus praesto est. opto omnes in ecclesiam regredi, opto uniuersos conmilitones nostros intra Christi castra et Dei patris domicilia concludi. remitto omnia, multa dissimulo studio et uoto colligendae fraternitatis. etiam quae in Deum commissa sunt non pleno iudicio religionis examino. delictis plus quam quod oportet remittendis paene ipse delinquo. amplector prompta et plena dilectione cum paenitentia reuertentes, peccatum suum satisfactione humili et simplici confitentes.

Si qui autem sunt qui putant se ad ecclesiam non precibus sed minis regredi posse aut existimant aditum se sibi non lamentationibus et satisfactionibus sed terroribus facere, pro certo [*]( 1 etai in] et sine B 3 audient PR, nos audent v uenire CLPRV, adire Qv ad] de B ecclesia C 4 climen Ll accedentes 01 sed exp. C 6 pro exper C 7 enim om. LP fons L accedenti aut capud 01 8 acernissimi M (acerbissima Q) et granissima oм. LM (exh. Q) 9 ingeruntur v experiri om. V 10 ueniaent L, uenient C esse] tuisse C 11 adferant corr. in offerant C 12 fluctum L ecclesia stic Z, eclesiastico P, ecclesiastici Q 12 episcopatus Q 13 patientiae et exp. C, in marg. patientiae nostra] sancta CR 14 omnes om. C 15 obmilitones R sed ob in ras. 16 conclude R dissimili L et] ac CR 17 etiam] iam C commissa. Q (commisse M) 18 quam quod] quam CRv 19 dimittendis V p.ene C 1 eras. ipso M (ipse Q) 21 satisfactione] factione C 23 aut] ut isti C sed isti 8. I. se om. PQ\' (exh. Q) ibi M (sibi Q) non] nam C, non precibus B 24 et satisfactionibus om. L certe 01 )

687

habeant contra tales clusam stare ecclesiam Domini nec castra Christi inuicta et fortia et Domino tuente munita minis cedere. sacerdos Dei euangelium tenens ut Christi praecepta custodiens occidi potest, uinci non potest. suggerit et subministrat nobis exempla uirtutis ac fidei Zacharias antistes Dei: qui cum terreri minis et lapidatione non posset, in templo Dei occisus est damans et identidem dicens quod nos quoque contra haereticos clamamus et dicimus: haec dicit Dominus: dereliquistis uias Domini, et Dominus derelinquet uos. neque enim quia pauci temerarii et inprobi caelestes et salutares uias Domini derelinquunt et sancta non agentes a sancto spiritu . deseruntur, ideo et nos diuinae traditionis inmemores esse debemus ut maiora esse furentium scelera quam sacerdotum iudicia censeamus aut plus existimemus ad inpugnandum posse humana conanima quam quod ad protegendum praeualet diuina tutela.

An ad hoc, frater carissime, deponenda est catholicae ecclesiae dignitas et plebis intus positae fidelis adque incorrupta maiestas et sacerdotalis quoque auctoritas ac potestas, ut iudicare uelle se dicant de ecclesiae praeposito extra ecclesiam constituti [haeretici], de sano saucii, de integro uulnerati, de stante lapsi, de iudice rei, de sacerdote sacrilegi? quid superest quam, [*]( 8 II Chr. 24, 20. ) [*]( 1 clausam PQv dno C1 ne ex nec B 2 christi om. V et domino] domino v 3 sacerdotales C1, saoerdo..s Q (sacerdotes M) ut] et CPBv 4 non potest uinci v sumministrat CL, oummini- Btrat Q 5 zaccharias LPQ, zaccarias CB antestites CR, antiet stites LQ 6 possit C est] et C 7 identidem] et idemidest C 9 delinquet L1, dereliquit P 10 temerari LQR .. improbis C1 11 dno C derelinquentes C et otn. P 12 et ideo QlM, ideo Q* dinina et L memores Q debeamus Cl 13 ut ex et C forentium L 14 ant] ut C existimemus plus CBv inpngnandum] indignandum C 15 quod ad] ad ex quod C 16 frat∗∗ kme P, frs kmi C 18 ac] et C se uelle CB 19 proposito CQBv constitutos C a s. I. haeretici LP, de haereticis MQ1, de christiano haeretici . Q*, OS de episcopo haeretici (haereti C) ORV; uncis inclttsi 20 sanci Q, sant B, saatios (7* de stante] id est ante L 21 lapsos C* reos 02 sacrilegos C* quam corr. in nisi C . )

688

ut ecclesia Capitolio cedat et recedentibus sacerdotibus ac Domini altare remouentibus in cleri nostri sacrum uenerandumque congestum simulacra adque idola cum aris suis transeant, et Nouatiano declamandi aduersum nos adque increpandi largior et plenior materia praestetur, si hi qui sacrificauerunt et Christum publice negauerunt non tantum rogari et sine acta paenitentia admitti, sed adhuc insuper coeperint terroris sui potestate dominari? si pacem postulant, arma deponant: si satisfaciunt, quid minantur ? ant si comminantur, sciant quia a sacerdotibus Dei non timentur. neque enim et antichristus cum uenire coeperit introibit ecclesiam quia minatur, aut annis eius et uiolentiae ceditur quia resistentes perempturum se esse profitetur. armant nos haeretici dum nos putant sua commina tione terreri, nec in faciem nos deiciunt, sed magis erigunt et accendunt, dum ipsam pacem persecutione peiorem fratribus faciunt. et optamus quidem ne quod locuntur furore inpleant crimine, ne qui uerbis perfidis et crudelibus peccant factis quoque delinquant. oramus ac deprecamur Deum quem prouocare illi et exacerbare non desinunt, ut eorum corda mitescant, ut furore deposito ad sanitatem mentes redeant, ut pectora operta delictorum tenebris paenitentiae lumen agnoscant et magis petant fundi pro se preces adque orationes antistitis quam ipsi fundant sanguinem sacerdotis. si autem in suo furore permanserint adque in [*]( 1 ecclesiam Q; ecclesiae C capitulo C domini altare] de i > altare C 2 congestum] consensum B, concessum C 3 simulacrum C aris] armis ex maris C transeunt LQ 4 aduersus C nos adque] simulacra atque B 5 si hi B, si mihi Q, si ui L, sine P, si uel fort.; si hi ... 1. 7 paenitentia om. C et ch. p. negauerunt owe. B 7 poenitentiae B sed adhuc] se atq. C coeperunt Q terrere u; errore C, temporis PQ 8 sni] sub C dominari corr. in dominandi C postulabant 01 9 ant si comminantur om. B 10 dei sacerdotibus CBv 11 in ecclesiam Pv minatns est C est 8. l. 12 eius et] esset B cedetnr CB 14 faciem Oxon., facie LPQ, pace CRv 15 penecutionem CXM (persecntione Q) peiore P 16 inpleantnr LP 17 ne] nec LP, om. C 18 deprecamns ex dum precamur C dum quem et CB 20 mentes V, mentis CLPQBo pectora operta V, pectora LP, pecoatorea a Q, peccatores CB 21 adgnoscant L 22 antestitis C1 R, antistites LP ipso B )

689

istis insidiis ac minis suis parricidalibus crudeliter perseuerauerint, nullus Dei sacerdos sic infirmus est, sic iacens et abiectus, sic inbecillitate humanae mediocritatis inualidus qui non contra hostes et inpugnatores Dei diuinitus erigatur, cuius non humilitas et infirmitas uigore et robore Domini protegentis animetur. nostra nihil interest aut a quo aut quando pereamus mortis et sanguinis praemium de Domino recepturi. illorum flenda et lamentanda condicio est quos sic diabolus excaecat ut aeterna gehennae supplicia non cogitantes antichristi iam propinquantis aduentum conentur imitari.

Et quamquam sciam, frater carissime, pro mutua dilectione quam debemus et exhibemus inuicem nobis, florentissimo illic clero tecum praesidenti et sanctissimae adque amplissimae plebi legere te semper litteras nostras, tamen nunc et admoneo et peto ut quod alias sponte adque honorifice facis etiam petente me facias, ut hac epistula mea lecta, si quod illic contagium uenenati sermonis et pestiferae seminationis inrepserat, id omne de fratrum auribus et pectoribus exuatur et bonorum integra ac sincera dilectio ab omnibus haereticae detractationis sordibus repurgetur.

Declinent autem de cetero fortiter et euitent dilectissimi fratres nostri uerba et conloquia eorum quorum sermo ut cancer serpit, sicut apostolus dicit: corrumpunt ingenia bona confabulationes pessimae. et iterum: [*]( 22 II Tim. 2, 17. 23 I Cor. 15, 33. 24 Tit. 3, 10. 11. ) [*]( 1 ac minis] signis ex agnis C 2 nullus] atq. in istis nullus B est] et PQ 5 dns B, do C protegente C te in ras. 6 nihil est inter Q ant q.] ut quando B pereamur Q, perimamur CBv 7 flendi et lamentandi 01 8 condicio] concisio Qv quo si ex quod C aeternae PQ (aeterna M) 9 gehenna Q cogitantem B 12 debemus] habemus CV et exibemus CR, om. P1Q 13 plebi] pro mutua dilectione plebi B 14 nunc et] nunc Q 16 et facies C hac] haec CQ si] sit ut C nt 8. l. illis C uenenati ex ueritatis C 17 seminationis sordibus B, contaminationis C 18 fratruum Q eisuatur LP . 19 detrectationis BfJ, detractionis C 21 euitent P it corr., euidenW C er eras. dilectissimi om. C 23 dicit] addidit C 24 confabnlatione P ) [*]( m. ) [*]( 44 )

690

haereticum hominem post unam correptionem euita, sciens quia peruersus est huiusmodi et peccat et est a semet ipso damnatus. et per Salomonem loquitur spiritus sanctus. peruersus, inquit, in suo ore portat perditionem et in labiis suis ignem condit. item denuo monet dicens: saepi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam. et iterum: malus obaudit linguae iniquorum, iustus autem non intendit labiis mendacibus. quod quamquam sciam illic fraternitatem nostram uestra scilicet prouidentia munitam sed et sua uigilantia satis cautam nec capi haereticorum uenenis posse nec decipi, tantumque apud illos praeualere magisteria et praecepta diuina quantus illis in Deum timor est: tamen ex abundanti uel sollicitudo nostra uel caritas scribere ad uos ista persuasit, at nulla cum talibus commercia copulentur, nulla cum malis conuiuia uel conloquia misceantur simusque ab eis tam separati quam sunt illi de ecclesia profugi, quia scriptum est: si autem ecclesiam contempserit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus. et beatus apostolus non monet tantum, sed et iubet a talibus recedatur, praecipimus, inquit, uobis in nomine Domini Iesu Christi ut recedatis ab omnibus fratribus ambulantibus inordinate et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis. nulla societas fidei et perfidiae potest esse. qui cum Christo [*]( 4 Prou. 16, 27. 6 Sir. 28, 24 7 Prou. 17, 4. 17 Matth. 18, 17. 20 n Thess. 3, 6. ) [*]( 1 unam] et Becundam add. C 8.1. 2 peccantet C\'B 3 a re eorr. ita e se C solomonem CPQ 4 ore suo v portae L; peruersa add. Q s. l.m. 2 5 perditionia LQ et in labiis om. Q sui Q1M, saae Q* condetis Q* (condit MQ1) 7 nequam om. C 8 intendet L\'PQ\' (intendit MQ2) 9 quod OM. Y sciam] se iam Q illi R fratenutatis L 10 nostram) nestram V nestras Bl, nostrm Y scilicet et Q pronidentiam ClL moDitam CBlQV, monita B\', unitatem L uigilantiam C 11 canta B 12 tantum quae Q, tam quae L praenaleret et Q 14 sollicitndine LP 16 his C 17 isti Y de] ab CBV 18 et ecclesia C, et ecclesiam v tamquam] quasi C 20 sed et] sed Q a talibus P, a talibus ut LQv, ut a talibus CR 21 dni nri CQ ntchristiJB1 )

691

non est, qui aduersarius Christi est, qui unitati et paci eius inimicus est, nobiscum non potest cohaerere. si cum precibus et satisfactionibus ueniunt, audiantur. si maledicta et minas ingerunt, respuantur. opto te, frater carissime, semper bene ualere.