Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

Sed quoniam est in illis quod paenitentia sequente reualescat ad fidem et ad uirtutem de paenitentia robur armatur, — quod [*]( 1 I Cor. 12, 26. 8 Col. 2, 8. 12 Num. 12, 3. 13 Luc. 6, 36. 14 Matth. 9, 12. ) [*]( 1 infirmis infirmus CM (infirmus inflrmis Q) 2 unum membrum CQR 3 ot si] si L laetentur R unum m. collaetantur om. B membrom unum L 6 alia est ex aliae si C istoicorum R 6 peccata] petra C pari C grauem] ad gratiam C sed ad 8. l. 8 deprehendetur C\' 10 sunt] a nobis add. Bv 11 praesumptionis L moyei BC legis C in om. BC 13 estote] ergo add. B sieut] quomodo CBV 15 opus R sed us corr., eps C\' 16 potest] post B medicina B ego ex ergo C solus BCQ sanos R sed nos 8. 1, ona. C 17 nostram om; Q (exh. M) medelam Bv 18 uulnerantis 01 exhibere debemus uulneratis B nec] non v 20 uidimus B eisdem Qv 22 in om. B poenitentiae Cl, paenitentiam L sequenter L, frequenter B eualescat L, euanescat B 23 de om. BCB paenitentiae BCB robor C )

636
. armari non poterit, si quis desperatione deficiat, si ab ecclesia dure et crudeliter segregatus ad gentiles se uias et saecularia opera conuertat uel ad haereticos et schismaticos reiectus ab , ecclesia transeat, ubi etsi occisus propter nomen postmodum fuerit extra ecclesiam constitutus et ab unitate adque a caritate diuisus coronari in morte non poterit —: et ideo placuit frater carissime, examinatis causis singulorum libellaticos interim admitti, sacrificatis in exitu subueniri, quia exomologesis apud inferos non est nec ad paenitentiam quis a nobis conpelli potest, si fructus paenitentiae subtrahatur. si proelium prius uenerit, corroboratus a nobis inuenietur [armatus] ad proelium: si uero ante proelium infirmitas urserit, cum solacio pacis et communicationis abscedit.

Neque enim praeiudicamus Domino iudicaturo quo minus si paenitentiam plenam et iustam peccatoris inuenerit, tunc ratum faciat quod a nobis fuerit hic statutum. si uero nos aliquis paenitentiae simulatione deluserit, Deus qui non deridetur et qui cor hominis intuetur de his quae nos minus perspeximus iudicet et seruorum sententiam Dominus emendet, dum tamen nos meminisse, frater, debemus scriptum esse. frater fratrem adiuuans exaltabitur, et apostolum quoque dixisse: in contemplatione habentes unusquisque, ne et uos [*]( 19 Prou. 18, 19. 20 Gal. 6, 1. 2. ) [*]( .1 deficiant R sed ant 8. I. 3 opera] desideraria C conuertet JB1, conuertant B ad exp. C haereticus C et om. 22, et ad L, uel B schismaticiis C reiectus] piectos B abj ad L 4 transeant B et si] est QM sed in M t s. 1. nomen] dm 8. I. add. C 5 constitutos 01, om. L a om. Q 6 et coronari in mortem C kmi C1 7 admittis ad paenitentiam B 8 sacrificantes B I, sacrificatis etc. exh. P fol. 515; cf. p. 482,10 exitus L subuenire CPl, obueniri L quia] quo CR exhomologesim B apud] ad B 10 subtrahitiur LP 11 et armatus B, om. CL 12 urserit corr. in surrexerit QB (orserit M) 13 si om. LP 14 peccatoris om. Q (exh. M) tum Q 15 nos ex non C poenitentia B 16 decloserit L. 17 indicat 01 18 seruorum suorum v sententiam] poenitentiam RC*, poenitentiae 01 domini L emendat C nos ex non C 19 frater] propterea B, frater carissim* v debeamus CLv 20 dixibse] dedisse L contemplationem B 21 contemptemini L )

637
temptemini, alterutrum onera sustinete, et sic adinplebitis legem Christi, item quod superbos redarguens et adrogantiam frangens in epistula sua ponat: et qui se putat stare, uideat ne cadat, et alio in loco dicat: tu quis es qui iudicas alienum seruum? domino suo stat aut cadit. stabit autem: potens est enim Deus stabilire eum, Iohannes quoque legum Christum Dominum nostrum aduocatum et deprecatorem pro peccatis nostris probet dicens: filioli mei, ista scribo uobis ne delinquatis: etsi qui deliquerit, aduocatum habemus apud patrem legum Christum iustum, et ipse est deprecatio pro delictis nostris. et Paulus quoque apostolus in epistula sua posuit: si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo magis nunc iustificati in sanguine illius eliberabimur per illum ab ira.

Cuius pietatem et clementiam cogitantes, non acerbi adeo nee duri nec m fouendis fratribus inhumani esse debemus, sed dolere cum dolentibus et cum flentibus flere, et eos quantum possumus auxilio et solacio nostrae dilectionis erigere, nec adeo inmites et pertinaces ad eorum paenitentiam retundendam nec iterum soluti et faciles ad communicationem temere laxandam. iacet ecce saucius frater ab aduersario in acie uulneratus. inde diabolus conatur occidere quem uulnerauit, hinc Christus hortatur ne in totum [*](3 I Cor. 10, 12. 4 Rom. 14, 4. 8 I Io. 2, 1. 2. 12 Rom. 5, 8. 9. ) [*]( 1 honera B, onora L inplebitis B 3 ponit BCX 4 in alio CQR dicit BP quis es qui] qui es B 6 dominus V iterum. stabilire OR, statuere v eum] illum BPQ 7 dominum nostrum iesum christum Q aduocatum] habemus add. B deprecationem C nem s. I. 8 probat ORv, rogat B ista corr. in ita CM (ista Q) 9 scripsi Q delinquetis 01 si quia BQBv 11 iustum] suffragatorem Qv et om. Q 12 et om. Q posuit et dicit Q 14 sanguinem ipsius Q 15 eliberabimur LPBV, et liberabimur B, liberabi- mus CQv 16 acerui a deo BB nec duri bis L1, et duri Q 17 in om. C inhumane Px, inunani 01 dolore 01 18 fiere cum flentibus q" 19 nostro d. eligere B inmittes P1, inmittit B 20 paenitentiam] duritiam CB soluti] remissi CR 21 lancxandam Cl,. relaxandam V 23 occidere conatur Q uulnerabit R toto B " )

638
pereat quem redemit. cui de duobus adsistimus, in cuius parte stamus? utrumne diabolo fauemus ut perimat, et semianimem fratrem iacentem, sicut in euangelio sacerdos et leuites, praeterimus? an uero ut sacerdotes Dei et Christi quod Christus et docuit et fecit imitantes uulneratum de aduersarii faucibus rapimus, hunc curatum Deo iudici reseruamus?

Nec putes, frater carissime, hinc aut uirtutem fratrum minui aut martyria deficere quod lapsis laxata sit paenitentia et quod paenitentibus spes pacis oblata. manet uere fidentium robur inmobile et apud timentes ac diligentes corde toto Deum stabilis et fortis perseuerat integritas. nam et moechis a nobis paenitentiae tempus conceditur et pax datur. non tamen idcirco uirginitas in ecclesia deficit aut continentiae propositum gloriosum per aliena peccata languescit. floret ecclesia tot uirginibus coronata et castitas ac pudicitia tenorem gloriae suae seruat nec quia adultero paenitentia et uenia laxatur, continentiae uigor frangitur. aliud est ad ueniam stare, aliud ad gloriam peruenire, aliud missum in carcerem non exire inde donec soluat nouissimum quadrantem, aliud statim fidei et uirtutis accipere mercedem, aliud pro peccatis longo dolore cruciatum emundari et purgari diu igne, aliud peccata omnia passione purgasse, aliud denique pendere in die iudicii ad sententiam Domini, aliud statim a Domino coronari.

Et quidem apud antecessores nostros quidam de episcopis istic in prouincia nostra dandam pacem moechis non putauerunt et in totum paenitentiae locum contra adulteria cluserunt. non tamen [*](1 quemq. redicmit C\' in] enim exp. C partibus CQB 2 atabimus LP faueamnB BQ peremat ClL somiaoimeJB S sacerdotes B leuitas ex leuites L, leuuites P 5 rapiamus B 6 hunc] ut BCRv reseruamus LP, reseruemus BCQv, Beruemus R 7 aut om. CR uirtutes Q minus C 8 aut corr. in ad C sit] sunt B 9 manet et B 10 toto corde B dum Q, dno B, deo BI, in dm P 11 moecis B 14 peccata om. L 16 adulteriora B 16 uigore L 17 aliud a. g. peruenire om. L aliud missum ex illa aut missum C 18 carcere BLP 19 peccato B - 20 diu igne] diuine 4 codd. unde diutine coni. Oxon. 21 die BLPRV, diem CQv 23 quidam nostros qui pacem (intenn. om.) B apud om. R quidam de ... p. 639,7 redditurus exh. August. Epist. XCIII41 nostri B 24 nostra om. Q moecis R 25 clauserunt v )

639
a coepiscoporum suorum collegio recesserunt aut catholicae ecclesiae unitatem uel duritiae uel censurae suae obstinatione ruperunt, ut quia apud alios adulteris pax dabatur, qui non dabat de ecclesia separaretur. manente concordiae uinculo et perseuerante catholicae ecclesiae indiuiduo sacramento, actum suum disponit, et dirigit unusquisque episcopus rationem propositi sui Domino redditurus.

Miror autem quosdam sic obstinatos esse ut dandam non putent lapsis paenitentiam aut paenitentibus existiment ueniam denegandam, cum scriptum sit: memento unde cecideris et age paenitentiam et fac priora opera. quod utique ei dicitur quem constet cecidisse et quem Dominus hortatur per opera rursus exurgere, quia scriptum est: eleemosyna a morte liberat, et non utique ab illa morte quam semel Christi sanguis extinxit et a qua aqua nos salutaris baptismi et redemptoris nostri gratia liberauit, sed ab ea quae per delicta postmodum serpit. alio item loco paenitentiae tempus datur et paenitentiam non agenti Dominus comminatur, habeo, inquit, aduersus te multa, quod uxorem tuam Iezabel quae se dicit propheten sinis docere et seducere seruos meos, fornicari et manducare de sacrificio, et dedi illi tempus ut paenitentiam ageret, et paeniteri non uult a fornicatione. ecce mitto eam in lectum et qui cum [*]( 10 Apoc. 2, 5. 13 Tob. 4, 10. 18 Apoc. 2, 20-22. ) [*]( 9 1 a] ad B episcoporum B, coetu episcoporum Q aut a M (a om. Q) 2 unitate M (unitatem Q) 3 ut] et C quia] qui B datur quia non B de om. B, ab ex ad C 4 ecclesiae 01 separetur L uinculum B perseuerante] separante B 6 episcopatus Q (episcopus M) ratione B 12 constat O\'Rv per opera] propera L 13 quia] quoniam CM elemosina PQ, elimosina C 14 et om. B anguinis Cl 15 eitinciit Q, extinguit C aqua addidi, om. BCLPQRv 16 gratiae liberabit B sed et v 17 et om. B 18 comminabitur C\' abeo P, om. R inquid PQ, quid B aduersum BQ 19 quod] quia C tuam] permisisti C zezabel BQG1, zabel 01 , se om.L dici B prophetin L, prophetissam BQ 20 sinit exp. C, om. Q, et non sinit P 21 sacrificiis Qv dedit B 22 paenitere LQIV (peniteri Q*, paenetiri M) non uult] noluit CB 23 fornicatione sua v lecto P, lectom Ql (lectum Q\'М) )

640
ea fornicati sunt in maximam tribulationem, nisi paenitentiam gesserint ab operibus suis. quod utique ad paenitentiam Dominus non hortaretur, nisi quia paenitentibus indulgentiam pollicetur. et in euangelio, dico, inquit, uobis, sic erit gaudium in caelo super peccatore paenitentiam agente quam super nonaginta nouem iustis quibus non est opus paenitentia. nam cum scriptum sit: Deus mortem non fecit nec laetatur in perditione . uiuorum, utique qui neminem uult perire cupit peccatores paenitentiam agere et per paenitentiam denuo ad uitam redire. ideo et per Iohel prophetam clamat et dicit: et nunc dicit Dominus Deus uester: reuertimini ad me ex toto corde uestro simulque et ieiunio et fletu et planctu, et discindite corda uestra et non uestimenta uestra, et reuertimini ad Dominum Deum uestrum, quia misericors et pius est et patiens et multae miserationis, et qui sententiam flectat aduersus malitiam inrogatam. in psalmis etiam legimus censuram pariter et clementiam Dei comminantis simul adque parcentis, punientis ut corrigat et cum correxerit reseruantis uisitabo, inquit, in uirga facinora eorum, et in flagellis delicta eorum. misericordiam autem meam non dispargam ab eis.

Dominus quoque in euangelio pietatem Dei patris ostendens ait: quis est ex uobis homo quem si petierit filius [*]( 4 Luc. 15, 7. 8 Sap. 1, 13. 11 IoeL 2, 12. 13. 21 Ps. 88, 33. 34. 25 Matth. 7, 9-11. ) [*]( 1 maxima tribulatione BP 2 geaserit BClLPB quod] quos v utique dns C 3 dominus noster B 5 caelum P1 super unum CV, super uno Rv peccatorem BCLPQV 6 agentam BClPQBV et nouem C iustos BBV 7 paenitentiam B 8 dns BCl laetatur] delectatur v 11 redire] uenire Q nunc] haec add. CB 12 uester) uenite B conuertimini B, reuertimi L 13 et ieiunio] in ieiunio CB sed C in s. l. 14 scindite CB 15 uestra om. PQ et om. B conuertimini B 16 quia] quoniam CB et multae] multae Q 17 flectat] suum uertat B 18 malitias BLQB, iniurias V inrogatas BV, inrogatus B 19 dnTB 23 dispergam CBv 24 euangelio sno Qv dei om. B ostendit 01 )

641
eius panem, lapidem porrigat illi, aut si piscem postulauerit, serpentem illi porrigat? si ergo uos, cum sitis nequam, scitis bona data dare filiis uestris, quanto magis pater uester caelestis dabit bona poscentibus eum? conparat hic Dominus carnalem patrem et Dei patris aeternam largamque pietatem. quod si iste in terris nequam pater offensus grauiter a filio peccatore et malo, si tamen eundem postmodum uiderit reformatum et depositis prioris uitae delictis ad sobrios et bonos mores et ad innocentiae disciplinam paenitentiae dolore correctum, gaudet et gratulatur et susceptum quem ante proiecerat cum uoto paternae exultationis amplectitur: quanto magis unus ille et uerus pater bonus misericors et pius, immo ipse bonitas et misericordia et pietas, laetatur in paenitentia filiorum suorum nec iram paenitentibus aut plangentibus et lamentantibus poenam comminatur, sed ueniam magis et indulgentiam pollicetur. unde Dominus in euangelio beatos dicit plangentes, quia qui plangit misericordiam prouocat: qui peruicax et superbus est, iram sibi et poenam iudicii uenientis exaggerat. et idcirco, frater carissime, paenitentiam non agentes nec dolorem delictorum suorum toto corde et manifesta lamentationis suae professione testantes prohibendos omnino censuimus a spe communicationis et pacis, si in infirmitate adque in periculo coeperint deprecari, quia rogare illos non delicti [*](1 porrigit Q illi] ei B piscem si B 2 si] sic C 3 data bona R, bona C 5 eum] se PQ 6 dei] det B 7 nequa M, aliquando B a om. BQ (exh. M) 9 prioribus CQ, turpioris B delitiis Q iis in ras. (delictis M) ad] ac B et ad] et C innocente C 10 et disciplinam et ad paenitentiam dolorem B et gaudet et v 11 quam P abiecerat CR 12 unum 01 bonus et B 13 immo ... filiorum add. Cm. 2 in marg. ipse BOLPBV, et ipse Q, ipsa Oxon. bonitatis et misericordiae et pietatis Q, in bonitate et m. et pietate C 14 paenitentiam CLP iramj iam v 15 plangentis Q, placentibus C et om. C 16 magis ex mauis C 17 quia] quoniam CB qui om. B plangent B 18 iudici B uenientes Pl 19 exaggerit Q kmTClM (k. Q) 20 in dolorem B • et om. B 21 confessione CtR, confessionis 01 testantis B 22 ab spe RQ, spe C, aspectu B 23 deprecare C poenitentiam C \' ) [*]( m. ) [*]( 41 )
642
paeniteutia sed mortis urgentis admonitio conpellit, nec dignus est ia morte accipere solacium qui se non cogitauit esse moriturum.

Qvoa nero ad Nouatiani persanam pertinet, frater carissime, de quo desiderasti tibi seribi quam haeresim introduxisset, scias nos primo in loco nec curiosos esse debere quid ille doceat, cum foris doceat. quisque ille est et qualiscumque est, christianus non est qui in Christi ecclesia non est. iactet se licet et philosophiam uel eloquentiam suam superbis uocibus praedicet, qui nec fraternam caritatem nec ecclesiasticam unitatem tenuit etiam quod prius fuerat amisit nisi si episcopus tibi uidetur qui episcopo in ecclesia a sedecim coepiscopis facto adulter adque extraneus episcopus fieri a desertoribus per ambitum nititur, et cum sit a Christo una ecclesia per totum mundum in multa membra diuisa, item episcopatus unus episcoporum multorum concordi numerositate diffusus, ille post Dei traditionem, post conexam et ubique coniunctam catholicae ecclesiae unitatem humanam conetur ecclesiam facere et per plurimas ciuitates nouos apostolos suos mittat, ut quaedam recentia institutionis suae fundamenta constituat, cumque iam pridem per omnes prouincias et per urbes singulas ordinati sint episcopi in aetate antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare alios pseudoepiscopos audeat: quasi possit aut totum orbem noui conatus obstinatione peragrare aut ecclesiastici corporis conpaginem discordiae suae seminatione rescindere, nesciens [*]( 1 urgenti C, urguenteB B 3 nouatianum C kmi M (k. Q) 4 deeideras B scribsi B 6 cum f. doceat om. V 6 quisquis v non ex noa C 7 et] ai B 9 ecclesiae ex ecclosiam 0 etiam] et CB 10 si om. CL1 R Q (exh. M) episcopos Q tibi ... eoepiscopis om. C 11 coepiscopis] episcopis Q factu Q (factus M), factos C adulter atque eztraneus] adulterat quae ejtrarius B 12 fieret Q (fieri in fieret corr. M m. 1) et] ut maiim 14 concordia B 16 coniunctam] coniectam B humanam] unam B h eras. 17 suos apostolos Q 18 imittat 01 recentia] licentia B 19 orbes] uerbis B 20 ordinatione B sunt CLL 21 conscripti B 22 posit Q toto orbe C 23 noui om. B peragare corr. in peragere C aut] ut Q (aut M) 24 compagine B suae om. B nescena Q (nesciens M), nec sciens C sed sciens eras. )

643
schismaticos semper inter initia feruere, incrementa uero habere non posse nec augere quod inlicite coeperint, sed statim cum praua sua aemulatione deficere. episcopatum autem tenere non posset, etiam si episcopus prius factus a coepiscoporum suorum corpore et ab ecclesiae unitate descisceret, quando apostolus admoneat ut inuicem nosmet ipsos sustineamus, ne ab unitate quam Deus constituit recedamus, et dicat: sustinentes inuicem in dilectione, satis agentes seruare unitatem spiritus in coniunctione pacis. qui ergo nec unitatem spiritus nec coniunctionem pacis obseruat et se ab ecclesiae uinculo adque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem potest habere nec honorem qui episcopatus nec unitatem uoluit tenere nec pacem.

Tunc deinde quantus adrogantiae twqior est, quajita humilitatis et lenitatis obliuio, adrogantiae suae quanta iactatio, ut quis aut audeat aut facere posse se credat quod nec apostolis concessit Dominus, at zizania a frumento putet se posse discernere ant quasi ipsi palam ferre et aream purgare concessum sit, paleas conetur a tritico separare, cumque apostolus dicat: in domo autem magna non solum uasa aurea sunt et argentea, sed et lignea et fictilia, aurea et argentea uasa uideatur eligere, lignea uero et fictilia contemnere abicere damnare, quando non nisi die Domini uasa lignea diuini ardoris incendio [*]( 7 Eph. 4, 2. 3. 19 II Tim. 2, .20. ) [*]( 1 schisaaticus C Beuper om. B initia sua (JR 4 posse BCQB a om. B 5 unitatem B desciscere Q, desisteret P, discederet B, discesserit C quanto 01 moneat CR 6 se medipsos B sustineanras om. Q (exh, M) quam] quando B 8 dilectione] dignatione B 9 coninnctionem BQ I qui... pacis otn. C 11 a om. BCR episcopis 01 18 pacem] habere add. B 14 tum v quantus ... p. 644,1 frangantai exh. August. de baptismo contra Donat. IV 18 timor C humilitas B 16 et arrogantiae Aug. 16 qui C* aut audeat] audeat Aug. se posse v se credat] secreta M (se credat Q) 17 zesania B se putet Q posse L s. I. m. 2 18 aut] nt B paleam C et L ex palam m. 2 sit ex est Cm. 2 20 sunt uasa aurea Aug. 21 linea L, lignea uero C aurea ... fictilia om. C uideretur M\' (uideatur M\'Q) 22 abigere B, et abicere et Aug. 23 in die BV Aug. a dinini B\', a diuina 01 ) [*]( 41* )

644
concrementur et fictilia ab eo cui data est ferrea uirga frangantur.

Aut si se cordis et renis scmtatorem constituit et iudicem, per omnia aequaliter iudicet et cum sciat scriptum esse: eccesanus factus es, iam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat, fraudatores et moechos a latere adque a comitatu suo separet, quando multo et grauior et peior sit moechi quam libellatici causa, cum hic necessitate, ille uoluntate peccauerit, hic existimans sibi satis esse quod non sacrificarit errore deceptus sit, ille matrimonii expugnator alieni uel lupanar ingressus ad cloacam et caenosam uoraginem uulgi sanctificatum corpus et Dei templum detestabili conluuione uiolauerit, sicut apostolus dicit: omne peccatum quodcumque fecerit homo, extra corpus est: qui autem moechatur, in corpus suum peccat. quibus tamen et ipsis paenitentia conceditur et lamentandi ac satisfaciendi spes relinquitur secundum ipsum apostolum dicentem: timeo ne forte ueniens ad uos lugeam multos ex his qui ante peccauerunt et non egerunt paenitentiam de inmunditiis quas fecerunt et fornicationibus et libidinibus.

Nec sibi in hoc noui haeretici blandiantur quod se dicant idololatris non communicare, quando sint apud illos et adulteri et fraudatores qui teneantur idololatriae crimine secundum [*]( 4 Io. 5, 14. 13 I Cor. 6, 18. 17 II Cor. 12, 20. 21. ) [*]( 1 confrangantur B 4 qua aequaliter Q, quae qualiter BM esse om. B 5 es] est C 6 a latere] altctere C adque a] aequa C 7 separat B, sepa∗∗ret Q (separaret M) multa Va, mulo R et grauior] grauior Q maechia CQV, mihi B 9 existimat CQR quod] ut add. 8.1 C sacrificarit scripsi, sacrificari P, sacrificaret CLQBV, sacrificauit B errorem B, terrore P 10 matrimonio B expugnato B, eipugnator P, expugnatus C alieno B 11 cluacam C1R1 caenosum B, eccendum in adcendendum corr. Cm. 3 nnlgis C1 P et dei] si deus L 12 conlnbion Q 14 moechatur] fumi-. catur CR 15 penitentiam C, penitia B 18 luceam Lx iis Q 19 poenitentia R de] in BCQR 20 prius et om. C 21 nec ... p. 645,7 seruitus exh. Augustin. I. c. IV 7 noni in hoc Aug. se} ai B idolatriis BB 22 sit B et apud illos Aug. 23 idolatriae BCLQ, idolatria B secundum a. dicentem om. Aug. )

645
apostolum dicentem: hoc enim scitote intellegentes quia omnis fornicator aut inmundus aut fraudator, quod est idololatria, non habet reditatem|reditatem in regno Christi et Dei. et iterum: mortificate itaque membra uestra quae in terra sunt, exponentes fornicationem inmunditiam et concupiscentiam malam et cupiditatem, quae sunt idolorum seruitus, propter quae uenit ira Dei. nam cum corpora nostra membra sint Christi et singuli simus templum Dei, quisque adulterio templum Dei uiolat Deum uiolat, et qui in peccatis committendis uoluntatem diaboli facit daemoniis et idolis seruit. neque enim mala facta de sancto spiritu ueniunt, sed de aduersarii instinctu et de inmundo spiritu natae concupiscentiae contra Deum facere et diabolo seruire conpellunt. ita fit ut si peccato alterius inquinari alterum dicunt et idololatriam delinquentis ad non delinquentem transire sua. adseueratione contendunt, excusari secundum suam uocem non possint ab idololatriae crimine, cum constet de apostolica probatione moechos et fraudatores quibus illi communicant idololatras esse. nobis autem secundum fidem nostram et diuinae praedicationis datam formam conpetit ratio ueritatis unumquemque in peccato suo ipsum teneri nec posse alium pro altero reum fieri, cum Dominus praemoneat et dicat: iustitia iusti super eum erit et scelus scelerati super eum [*]( 1 Eph. 5, 5. 4 CoL 3, 5. 6. 22 Ez. 18, 20. ) [*]( 1 quia] quod C sed d 8. 1. 3 idolatria CBLQB habent BCB 4 et dei om. B itaque om. B 5 in terra] terrena CBV, super terram Aug. et exponente C et et te B.l., om. Aug. 6 et inmunditiam B et concupiscentiam om. L cupiditatem] auaritiam Aug. 7 quae sunt] quod est C, quae est Aug. quae ueniet C, quia euenit B 9 sumus M (simus Q), fuimus B dni B quisquis v 10 dum B deum uiolat om. Q uoluptatem Q 13 dum B 14 fit om. B peccat alter ius inquinari alieni C 15 idolatriam CLB, idolatria BQ delinquentes B derelinquentem Bl 16 contendit C ezcusare qui C qui a. 1. 17 possunt C idolatriae BCLQB crimine] add. C m. 2; immunes esse constet om. B 18 mecos C illic Q 19 idolatras LB, idolatrias BQ (idololatrias M), idolatres C 21 alimn] alterum CBv 22 deus CPB )
646
erit. et iterum: non morientur patres. pro filiis et filii non morientur pro patribus. unusquisque in peccato suo morietur. quod legentes scilicet et tenentes neminem putamus & fructu satisfactionis et spe pacis arcendum, cum sciamus iuxta, scripturarum diuinarum fide? auctore et hortatore ipso Deo et ad agendam paenitentiam peccatores redigi t ueniam adque indulgentiam paenitentibus non denegari.