Epistulae

Nec putetis sic uos euangelium Christi adserere, dum uos met ipsos a Christi grege et ab eius pace et concordia separatis, cum magis militibus gloriosis et bonis congruat intra domestica castra consistere et intus positos ea quae incommune tractanda sunt agere ac prouidere. nam cum unanimitas et concordia nostra scindi omnino non debeat, quia nos ecclesia derelicta foras exire et ad uos uenire non possumus, ut uos magis ad ecclesiam matrem et ad uestram fraternitatem reuertamini quibus possumus hortamentis petimus et rogamus. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

Et religiosum uobis et necessarium existimaui, frater carissime, ad confessores qui illic sunt et Nouatiani ac Nouati obstinatione et prauitate seducti de ecclesia recesserunt litteras breues facere, quibus eos pro adfectione mutua conuenirem ut ad matrem suam id est ecclesiam catholicam reuertantur. quas litteras tibi a Mettio hypodiacono legi prius mandaui, ne quis aliud me scripsisse fingeret quam quod meis litteris continetur. mandaui tamen eidem [*]( 1 putetis] potestis BFQ uosmet] uos et B 2 a otn. B gre- gem BLlQ pace et] pace BLQ 3 intra] in F domestica) dominica maluit Balueius ó sunt om. B hac Q prouidere posaimus F nnanimia F nostran F 6 debeam F et foras Q 7 nt] et B 8 nostram v 9 carissimi om. BP 10 bene semper B. — Ad (ExpJicit ad P) Maximum et Nicostratum (Nicostratum et Maximum L; de unitate add. Q) explicit (om. P) BFLPQ. — \\ ) [*]( Epist. XLVII. — Incipit item ad eundem ∗V∗ FB, Incipit einsdem quinta Q, Incipit ad eundem feliciter C, Incipit ad Cornelium LP. — 13 nobis Rv nobis et necessarium nobis Oxon. existimanit C ff kDri C 15 prauitati Q brebes FQ 16 conuenirent FLQ, eonnenire B suam om. CR 17 reucrtentur 01 tibi om. CB a] ab Q, et P mettio] demetrio F, metdio L, dio P, etio Q, mecyopo C, metio B et in ras. 18 diacono C alius de me ClFLPQB, aliud de me C* 19 confinentur C, continentur M (continetur Q) idem FLPQ, et dem C )

Legi litteras tuas, frater carissime. quas per Primitiuum conpresbyterum nostrum misisti, in quibus te conperi motum quod cam de Hadrumetina colonia Polycarpi nomine ad te litterae dirigerentur, posteaquam nos ego et Liberalis in eundem locum uenissemus, coepissent illuc ad presbyteros et ad diaconos litterae dirigi.

Quod scire te aolnmas et pro certo credere nulla id leaitate aut contumelia factum. sed cum statuissemus collegae conplures qui in unum conueneramus ut legatis ad nos coepiscopis nostris Caldonio et Fortunato missis omnia interim integra suspenderentur, donec ad nos idem collegae nostri rebus illic aut ad pacem redactis aut pro ueritate conpertis redirent, presbyteri et diaconi in Hadrumetino consistentes Polycarpo coepiscopo nostro absente [*]( 1 metio 22, meotio C, mentio F\' ameamednos C coisso B re F 2 credendas FP\' Q*, reddendas BLMP1Q1Rv et tuDe Q 3 tradet C opto ... nalere on. CL. — Explicit prima I, Explicit ad CoraeKum I. P, Ad Cornelium explicit F, Ad Comelium ∗V∗ (epiitola ∗V∗ Q) BQ, Explicit C. — ) [*](Epist. XLVIII. — Incipit (om. O ad Cornelium ∗III∗ Lιορ, Incipit ad eundem ∗III∗ P, Ineipit ad eundom ∗VIIII∗ ad confessores et de adrometino consilio Z, Ad eundem aepistula -XI- p. — 5 fratri om. L 6 presbyterum fi 8 hadrnmetin L, adrimetina Z poloearpi L, polieaipi ιομ. ad te oui. Zu 9 diriguntur Z, dirigentnr Px ∗∗ego et P, om, p 10 inuenissemus et P illic u, et ad] et Zριμ, nostros et o sed nostros exp. m. 2 12 te μ s. l. m. 2, a te Z uoluimus ομ1 id om. iop 13 sed cmn om. LP collegae corr. in eollegarum μ m. 2, om. iop 15 omnia ... ad nos-om* Z 16 rebus om. Z ad om. L 17 redirent] audirent LP (corruptum ex adirent?) 18 adrumentina ιορ, badrimeti Z, hadrametino corr. in badrnmetin colonia Lm. 2 episcopo Z, om. p abscente p )

Quidam tamen mentes nonnumquam et animos sermonibne suis turbant, dum aliter quaedam quam se habet ueritas nuntiant. nos enim singulis nauigantibus, ne cum scandalo ullo nauigarent, rationem reddentes, nos scimus hortatos esse ut ecclesiae catholicae matricem et radicem agnoscerent ac tenerent. sed quoniam latins fusa est nostra prouincia, habet etiam Numidiam et Mauritaniam sibi cohaerentes, ne in urbe schisma factum absentium animos incerta opinione confunderet, placuit ut per episcopos retenta a nobis rei ueritate et ad conprobandam ordinationem tuam facta auctoritate maiore, tunc demum scrupulo omni de singulorum pectoribus excusso, per omnes omnino istic positos litterae fierent, sicuti fiunt, ut te uniuersi collegae nostri et communicationem tuam id est catholicae ecclesiae unitatem pariter et caritatem probarent firmiter ac tenerent. quod diuinitus euenisse et consilium nostrum prouidenter processisse gaudemus.

Ita enim nunc episcopatus tui et ueritas pariter et dignitas apertissima luce, manifestissima et firmissima conprobatione [*]( 1 ignorabant enim Zp. ad L\' P praesentia o, praesentiam LZp, praesenti Ριρ (in praesentia nenire pro in praesens n. dictum uidetur) 2 consilio conperto L quaeque p. id om. Zp. et om. Z 3 seroare p. istic om. Z 5 quidam] qui LP 6 et dum Z 7 ne] nec Q ullo] illo 0 8 reddentes] redidisse iop scimus nos tJ, scimus Zμ hortatos nos eos μ, hortatos eos v, honoratos eos Z esse μ a. I. m. 2 ut] qui Z 9 radicem et matricem ZtJ, rationem ei matricem p. ac] et p 10 etiam] enim Zv numidiam] in india Z manretaneas dnas Z, maoreteBam dnas n 11 ne om. LPZ scisma PZio 12 iacerta] sincera Z nt om. LPZVp 13 retenta] recente p. ueritatem p et ad] ad ιρ ordinationem tuam om. Pl . 14 tum fi 15 pectore o1 excusso] ezclnso V istic] in proaincia ista iof 16 sicut Pp ut te] nitae f* uniuerei L s. I. m. 2 11 toam om. Z id eat om. L\', ∗i∗ μ catholicae om. Z 19 processisso] profecisse Zp. 00 ita] sic iog, sit P neritas ex uirtna Lm. 2 21 luce et Piogv est comprobatione fundata io, est confirmatione fundata Q, probatione f. eat Zp, conprobatione fundata P )

Quantam sollicitudinem et anxietatem sustinuimus de his confessoribus qui dolo et malitia hominis callidi et ueteratoris fuerant circumuenti et paene decepti et ab ecclesia alienati, tanta [*]( 1 nt] nt et iop 2 et] ut P μ 1, 8. 1. Z 3 chaldoni LP, ealdonii ιορv fortnnati] forti L 4 origo] ratio μ etnttio corr. M et traditio L m. 2 5 ab omnibiu Zιμορv nosoerentor p quoque om. Zμ collegae nostri p, 6 ministremos u catholica Pp 7 concorditer o2ιρ, pacem concordiae p, pacem concordi Zv nnanimitatem ιορμ1, unitate L perficiat Ριορ, proficiet u 8 protectio] dignatio Zμv dno Z 9 et constituere om.p dignantur L noloptate L 10 teneatur Z gnbernantes v, gnbernans gubemantes Zμ ac] et p 11 et exp. p 12 ad lapsorum] lapsorum Za lenitatem om. Z opto ... nalere om. L 13 nalere amen Z. — Explicit ∗III∗ L, Erplicit ad Cornelium ∗III∗ Po, Ad Cornelium ∗VIII∗ explicit Z, Explicit t, om. pp. — ) [*](Epist. XLVIIII. — Incipit reBcripta Corneli ad Ciprianum de sci. maticia (epistola prima Cypriani add. C) CT, Incipit ad eundem (Ad Coinelium epistola p) nona Ru. - 15 Cyprianns Cornelio C1Rμ salutem om. RT 16 ancxietatem C iis v 17 doto et μ s. l. m. 2 homini T caldidi T\' 18 faernnt Tl docepti) accepti T tantam laetitiam CR )

Omni acta ad me perlato placuit contrahi presbyterium. adfnerant etiam episcopi quinque, qui et eo die praesentes fuerunt, ut firmato consilio quid circa personam eorum obseruari deberet consensu omnium statueretur. et ut motum omnium et consilium singulorum dinosceres, etiam sententias nostras placuit in noti. tiam nestram perferri, quas et subiectas leges. his ita gestis in presbyterium uenerunt Maximus, Vrbanus, Sidonius et plerique fratres qui eis se adiunxerant, summis precibus desiderantes ut ea quae ante fuerant gesta in obliuionem cederent nullaque eorum mentio haberetur, proinde atque si nihil esset uel commissum uel dictum, inuicem omnibus remissis, cor mundum et purum iam Deo exhiberent, sequentes euangelicam uocem beatos esse [*]( 1 neque quae scripsi, neque CRTVμ, nec quid v . litteris om. V messent T, quid inesset Cμ2, quia inesset R, inesset Fr, inesse p* scisse CT, se Bcisse μv, Qtramne scisse V, seisse an B tantmnmodo] noB tamen μ. 2 subscripsisse calibitate eius T, om. CBVpv circmaducti R, circumditos μ1 se commisisse CRfi, se V, commississe T 3 quodque V, q; p schismati scripsi, schismatis RTVμ, schismatica Cv et] aut T haeresis CRTVfi, haereticia v fuisse se RV paterentur ex paretur μ m. 2 ei R sed i in ras., et C 4 manum TVfi, manus CRv in om. C haec et T, et CRVfi cetenł eis T, ceteris CRμ -ceteris haereticis V 5 exprobrata] exprobarentnr C1μ, exprobrarentur C*, exproraretur R, ut ne exprobrarentur V ut] aut Rμ abolentur T 7 omni igitur 17 perlata T, perlateo C presbyterum p adfuerunt CRfi 8 qui et om. p. eo die T, hodie CRμv fuerunt om. fi; etiam episcopi add. R 9 ut corr. in et C debere consensum T 10 statuerunt JB, statuunt C et ut] ut CR 11 notitiis C1 12 uestris Cl, nri Rμ1 urm u2 et snbiectas] cx snbieotis T legimus μ1 ita] itaque Vp. 13 presbyterum u sydonius T, sidonius et macharius Pamelius et om. T 14 eis sc C2μ, eise C\'R, seis se T, se eis v adinncxerunt Cμ 15 obliuione. T cederent] caderent v nullaque] nulla T 16 habetur Cl 17 cor] com T 18 iam deo exhiberent om. CRμ sequenter T, sequentes secundum ft uocem] dicentem add. v )

[*]( 3 ) Haec igitur, frater carissime, eadem hora eodem momento ad te per scripta transmisimus et Niceforum acoluthum descendere ad nauigandum festinantem de statione ad uos statim dimisi, ut nulla procrastinatione habita uelut praesens in isto clero et in isto populi coetu nobiscum pariter Deo omnipotenti et Christo Domino nostro gratias ageres. credimus fore, quin immo pro certo iam confidimus ceteros quoque qui in errore hoc sunt constituti in ecclesiam breui reuersuros, cum auctores suos uiderint nobiscum agere. has litteras puto te debere, frater carissime, et ad ceteras ecclesias mittere, ut omnes sciant schismatici huius et haeretici dolum et praeuaricationem de die euacuari. bene uale, frater carissime. [*]( 1 saeculi] cui B 2 locum suum ex.loquutus sum C adnoscere T 3 ceteris T, ceteros CRfiv cum p s. I. m. 2 suffragio] recepimus add. Cμv, recipimus add. R ante gesta T, autem CRfiv 4 sernata μ. 5 frater om. Τμ carissime om. C hora ex hoc p. m. 2 6 per om. V, pre R scriptor T tranamissimus Cfi1 nicephorum v acoluthum V, acolitum CRμ, ad litus ex alitum T 7 festinantem de statione] destinatione RTVC sed in C exp., destinantem p, festinantem Erasmus; cf. epist. 44 c. 2 ad uos exp. C dimisimus V, misi p, iussimus ex dimissi C 8 procrastinatione ex mora festinatione μ m. 2 habitam Tt et om. p 9 coetum R, conuentu ex coneeut C m. 2 nobiscum pariter om. CRuv 10 credimus autem CRμv forte μ 11 iam pro certo CR hoc errore CRv 12 ecclesia R 13 agere] agere ut deuotos V has ex as C carissime om. C ceteras] ueras T; fort. uestras 14 huius] add. R: et heretici huius haeretici] heresiacis T 15 praeuaricatione R de die CT, die R, de die mia ft, frequenter per dies V, de die in diem v bene u. f. carissime om. C, opto te frater carissime bene ualere et nostri meminisse R, opto te bene ualere frater carissime μ. — Ad Cornelium ∗VIII∗ explicit, Rescripta Comelii ad . Cyprianum de scismaticis explicit T, om. Cμ. — )

Ne quid minus ad poenam futuram huius scelerati hominis deesset, prostratus uirtutibus Dei, cum Maximus et Longinus et Machaeus inde fuissent expulsi, denuo resurrexit, et sicut prioribus litteris tibi quas per Augendum confessorem misi significaui, putem Nicostratum et Nouatum et Euaristum et Primum et Dionysium illo iam peruenisse. inuigiletur ergo ut omnibus coepiscopis nostris et fratribus innotescat: Nicostratum multorum criminum reum et non solum patronae suae carnali cuius rationes gessit fraudes et rapinas fecisse, uerum etiam, quod est illi ad perpetuam poenam reseruatum, ecclesiae deposita non modica abstulisse, Euaristum uero cum auctore schismatis fuisse et successorem plebi cui antea praefuerat Zetum in locum eius episcopum esse constitutum. Nouatus uero ea hic designauit malitia et [*]( Epist. L. — Incipit ad eundem ∗VIIII∗ R, Incipit ∗VII∗ ad eundem Z, Incipit ad eundem io, Ad eundem aepistola X\' fi, Incipit alia eiusdem (Cornelii ad Cyrianum T) de nomine Maximi Longini et (om. C) Macbei (maccei C) et Nicostrati et Euaristi (Euaristum T) CT sed in C m. rec. add. - 2 Cyprianus Cornelio ClRZp 3 minus om. p, minus mali quod T 4 prostratos C do ex di T 5 macchens RZio inde] de Z sicuti Rμ 6 agendum C10 misi μ. s. I. m. 2 significaui CTfi sed ui corr. C, signiflcauerit RZ, significaueram io 7 puto CRv, putans V, om. Zio nicostratum] enim constratum Z nouatum] nouacianum Z uaristum u 8 Dyonysium R, ronisum Z, zoticum T inuigilatur T ergo] rogo Z 9 nostris post fratribus o 8. I. m. 2 innotescant C inconstratum Z 10 et om. p. patronae] patione Z carnales rationes Z 11 fraude R quod est] quidem C 12 depositae T 13 abtulisse R euaristi T sed i in ras. uero] ecclesiae uero R cum auctorem CT, auctorem ιομ2v fuisset (et om.) T successorem CRTZVιομ, succensorem Oxon. sed succussorem coni. Oxon. 14 plebi] ei in plebe V, pleni T ante RYp. praefuerat] fuerat C zetum om. io, getum u, gestum Z, zenum ex zelum C 15 nouatus uero ea T, maiora uero et grauiora CRZiouv; cf. pag. 618,18: (Nouatus) illic* maiora et grauiora commisit hic] his )

Et egisse nos et agere, frater carissime, maximas gratias sine cessatione profitemur Deo patri omnipotenti et Christo eius Domino et Deo nostro salutari, quod sic ecclesia diuinitus protegatur ut unitas eius et sanctitas non iugiter nec in totum perfidiae et haereticae prauitatis obstinatione uitietur. legimus enim litteras uestras et uoti communis amplissimum gaudium exultanter excepimus Maximum presbyterum et Vrbanum confessores cum Sidonio et Macario ad ecclesiam catholicam regressos esse, id est errore deposito et schismatico immo haeretico furore deserto unitatis ac ueritatis domicilium fideli sanitate repetisse, ut [*]( -1 inexplebilis R, inexplicabili o, explebili Z auaricia T, prauitate CRZiouv; cf. pag. 617,20 sna om. p, qualia T, quaaa quae CBZiofiv illuc C apud] ante Z cos] snos C2iou2v, nos Z ut acias] suosZ 2 protectorem C iste T, ut CBVZ, om. io, com ft scismaticis et hereticis p, schismaticos et haereticos C1 3 semper om. T iunctos Cl, uinctos Zio bene u. f. carissime TV, om. Co, opto te frater carissime (uos fratres p) semper bene ualere (et nostri meminisse add. B) Riuv, bene ualere semper frater carissime amem Z. — Explicit \'VIII\' C, Explicit io, Ad Corneliom VIIII- explicit R, Ad Cornelium explicit \'VII\' Z, Alia Cornelii ad Cyprianum de nomine Haximi Longini et Maehei et Nicostrati et Eoaristi explicit T, om. μ. - ) [*](Epist LI. — Incipit ad Cornelium de confessoribus redenntibus (redeunt L) in ecclesiam (ecclesia L) LN, Incipit ad eundem de Maximo et Vrbano Sidonio et Machario ad ecclesiam depoeite errore regressis epistula VI. B, Incipit VIII- (octauus T) QT, Incipit M. — 6 et egisse] egisse Q 8 nostri L salutari] saluatori NVv sic] si Q protegitur B 9 iugitur corr. in disiungatur T, diiungatur B perfiae L 10 praaitate Q obBtinationis B uitietur N, citetur LQ, nidetur B, uioletur T 11 communi N exultantc BN 12 accepimus B 18 machario BQTv 14 errare Q 16 ac ueritatis om. B demicilio Q-)

Huius diei laetitiam de nostris possumus sensibus aestimare.

nam cum istic ad litteras uestras quas de eorum confessione misistis laetatus sit omnis fratrum numerus et summa alacritate hunc nuntium communis gratulationis exceperit, quid illic ubi res ipsa et praesens laetitia sub oculis omnium gerebatur? cum enim Dominus in euangelio suo dicat esse summum gaudium in caelo super peccatore paenitentiam agente, quanto maius est gaudium et in terris pariter et in caelo super confessoribus ad ecclesiam Dei cum gloria sua et cum laude redeuntibus et redeundi uiam ceteris exempli sui fide et probatione facientibus? hic enim quosdam fratres nostros error induxerat quod sibi communicationem confessorum sequi uiderentur. suo errore sublato lux omnium pectoribus infusa est et ecclesia catholica una esse nec scindi nec diuidi posse monstrata est. nec quisquam iam [*]( 1 processerunt B illie B, illinc N 3 temptarent Mv (temptarsntur Q), temptaretur BT; in eis add. T in marg. capitatis B adqae unitatis om. BN fidem Q, fides Tv uicto Ql (uieti Q2M) 4inmaculatae B 6 alterum et om. LN 7 seriptis B 8 et clewxa oir. B ut fraternitas Tv, fraternitatis BLl 9 unitatem] ntua- tiante B 10 ** non Q, et non MT se om. B 12 diei] rei v 13 de eorum] deorum L conleesionem Q 14 fratris N 15 hunc] hoc T nunctium L gratulationis om. M (exh. Q) 17 dicit T I18 supra B, super uno V peccatorem BT paenitentia L agentem BT uagis M (maias Q) 19 supra B 20 gloriam suam Q et sedeuadi Q, redeundi B 21 exemplum BQT fidem Q 23 uideretur L 24 peceatorilnu BQ 25 nec ex haee MQT (ante sciDdi), om. B quicquam B iam om. T, tam B )

Et cum diligentia et cum dilectione fecisti, frater carissime, festinato ad nos mittendo Niceforum acoluthum, qui nobis et de confessoribus regressis gloriosam laetitiam nuntiaret et aduersus Nouatiani et Nouati nonas et perniciosas ad inpugnandam Christi ecclesiam machinas plenissime instrueret. nam cum pridie istic uenisset haereticae prauitatis nocens factio ipsa iam perdita et alios qui sibi consenserint perditura, postero die Niceforus cum uestris litteris superuenit, quibus et didicimus et docere adque instruere ceteros coepimus Euaristum de episcopo iam nec laicum remansisse, cathedrae et plebis extorrem et de ecclesia Christi exulem per alias longe prouincias oberrare et ipsum ueritatis ac fidei naufragum factum circa quosdam sui similes paria [*]( 1 uerbis] uersia N 2 christus B milites om. B diu] de B 3 detinere B opto ■.. ualere om. BLMNI (exh. Q). — Ad Cornelium explicat L, Ad Cornelium epistula •VIII. (epistulae numero •VIII. T) explicit QT, Ad Cornelium de presbyteris ad ecclesiam regressis epistola \'VI. explicit B, om. N. — ) [*](Epist. LII. -Incipit ad Cornelium de Nouato LP, [inc] ad eundem [de] nouato F, Incipit ad eundem quarta B, Incipit (Explicit M) eiusdem quarta MQ. — 7 alterum cum om. F 8 nicephorum Rv acolytum PQ (acolythum M) 10 a nonae M, anonouas B sed no s. I. expugnandam Y 11 instruere LP , pridiae F, predie B istis B 12 uenisset PB, uenissem F, uenisse LQ; fort. uenissent paruitatis R1 fatio , R1facito Q 13 consenserit F perdituram FQ niciforus P, nicoforis L, nicephorus Bv 14 quibus] qui sibi L dicimus P 15 ceteras L euaristum] seruare istum F episcopum F, episcopi L 16 eztorren B, extorrent L et de om. Y, de B 17 exerrare BV 18 fide L naufragium BQ suis P )

Nam de Nouato nihil inde ad nos fuerat nuntiandum, cum magis per nos uobis debeat Nouatus ostendi rerum nouarum semper cupidus, auaritiae inexplebilis rapacitate furibundus, adrogantia et stupore superbi tumoris inflatus, semper istic episcopis male cognitus, quasi haereticus semper et perfidus omnium sacerdotum uoce damnatus, curiosus semper ut prodat, ad hoc [*]( 9 Eph. 5, 31. 32. ) [*]( 1 cogitare F, cogitare P quoque F, uero LPQRv 2 admisso FQ, admissum P, admissae L et ecclesiasticis R substractis L 3 et om. LB tam in] tamen FL, tamen in Q 4 conscientiam Q 5 illinc FQB, illic LMPv 6 mitasse L mutare regione P, nutarem religionem L 7 christus L 9 relinquat P 10 matrem] et adhaerebit uxori suae add. Baluzius ex 4 codd. una carne B, unam carnem LPQv • 11 istud] hoc F 12 christo FPR et] et in PBQv ecclesia B hoc om. F beatus om. L 13 christum LPQ inuiduis ex inuidis Q (indiuiduis M) 14 coherentem FPQ sanctam L testatur P 15 sponsam Q eius om. B 16 sibi assumit B 17 spoliabit F fraudabit F christi otn. B 18 inde] de B nuntiatum F 19 per] a F nouorum F 20 semper om. B cnpidos L inexplebili PQ 21 istinc F 22 cognitis Bl hereticos Q )

Hanc conscientiam criminum iam pridem timebat. propter hoc se non de presbyterio excitari tantum, sed et communicatione prohiberi pro certo tenebat, et urguentibus fratribus imminebat cognitionis dies quo apud nos causa eius ageretur, nisi persecutio ante uenisset, quam iste uoto quodam euadendae et lucrandae damnationis excipiens haec omnia commisit et miscuit, ut qui eici de ecclesia et excludi habebat, iudicium sacerdotum uoluntaria discessione praecederet, quasi euasisse sit poenam praeuenisse sententiam.

Circa ceteros autem tratres elaboramus, quos ab eo circumuentos dolemus, ut ueteratoris perniciosum latus fugiant, ut letales laqueos sollicitantis euadant, ut de qua ille pelli diuinitus meruit ecclesiam repetant: quos quidem Domino adiuuante per eius misericordiam regredi posse confidimus. neque enim potest perire nisi quem constat esse periturum, cum Dominus in euangelio suo dicat: omnis plantatio quam non plantauit pater meus caelestis eradicabitur. qui plantatus non [*]( 23 Matth. 15, 13. ) [*]( 1 pecunia R 2 qaoquaeclesiae F depegator F bas] hi P sed h 8. 1. 3 uico fame] uicoram F 4 et] est et ex eat R mortem Q uterus] uerua F More F 5 percussus ex perfusae Q tn. 2 (perfusus M) properate R 6 audeat L, audet et F 1 innocentior Q quibus om. F qui om. LP 9 et] et de P communicationi Ft communicationem Q, communionem L 10 tenebat] timebat P 11 conitaonis R 13 ut om. P, et F 14 habebat] debebat P indicio R uoluptaria F 15 praecederat F, recederet R sit sit Ll 16 sententia L 17 ab eo] habeo LQ circumuentus Rl, circumuento M (circumuentos Q) 18 ueteratores LQ ut] et LP 19 laq.os F sollicitantis] scilicet tantis F . euandant F ut] et F 20 et ecclesiam L 21 eius om. L 22 costat R )

Certi sumus, frater carissime, te quoque nobiscum pari uoto congaudere quod nos habito consilio utilitatibus ecclesiae et paci magis consulentes, omnibus rebus praetermissis et iudicio Dei seruatis, cum Cornelio episcopo nostro pariter et cum uniuerso clero pacem fecisse. cum gaudio etiam uniuersae ecclesiae prona etiam omnium caritate hoc factum his litteris nostris certissime scire debuisti. oramus te, frater carissime, multis annis bene ualere. [*]( 1 in praeceptis Rv ecclesiam FL \' illae P 2 derelictis om. M (exh. Q) schismatis L et haereticis om. F 3 manere P\' QR (remanere M) \' caetoros R nobiscum LPRv adonauit PQ misericordiae R, misericordiam L ,4 nostri] iesu christi add. PQ 5 opto ... ualere om. L. — Ad Cornelium explicit F, Ad Cornelium IIII (epistula IIII. Q) explicit QR, Ad Cornelium de Nouato explicit L, Explicit ad Cornelium de Nouato P. — ) [*](Epist. LIII. — Incipit epistula (a add. M) Maximo Vrbano Sidonio Machario (Maximi Vrbani Sidonii Macharie EQ\'1o) ad Cyprianum EMQo, Incipit epistola ad Ciprianum facta Maximo Vrbano Sidonio Macario cum Cornelio episcopo pacem fecisse T, om. to. — 7 et macharius EQowv salut M (salutem Q) 8 certissimus Q\'E\' (certi sumus M) 9 quod om. v; cf. pag. 536,12 concilio Q* (consilio MQl) 12 prona] pronati T 13 caritatem QT scire certissime v 14° oramus ... ualere om. Q\'M, ualete w 15 ualere ul T. — Ad Ciprianum epistola a Maxitno Vrbano Sidonio Macario cum Cornelio epo pacem fecisse explicit T, Epistula (Explicit epistula o) Maximi Vrbani Sidoni Machari (om. o) ad Ciprianum explicit (om. 6) EMQo, om. w. —)

Lectis litteris uestris, fratres carissimi, quas ad me de uestra regressione et de ecclesiastica pace ac fraterna redintegratione fecistis, in tantum me laetatum esse confiteor in quantum. fueram et ante laetatus quando confessionis uestrae gloriam conperi et militiae uestrae caelestem ac spiritalem laudem gratulabundus excepi. nam et haec fidei et laudis uestrae alia confessio est unam esse ecclesiam confiteri nec alieni erroris uel potius prauitatis participem fieri, repetere eadem castra unde prodistis, unde ad gerendum proelium et aduersarium subigendum fortissimis uiribus prosilistis. illuc enim erant de acie tropaea referenda unde ad aciem fuerant arma suscepta, ne quos ad gloriam Christus parasset eosdem gloriosos Christi ecclesia non haberet. nunc uero et uos congruentem fidei uestrae tenorem adque indiuiduae caritatis et concordiae legem dominica pace tenuistis et exemplum ceteris dilectionis et pacis uestro itinere fecistis, ut ecclesiae ueritas et euangelii ac [*]( Epist. LIIII. — Incipit ad Maximum pr F (oZ. 8 (desideratwr deinde folium), Incipit ad Maximum presbyterum et (presbyterum et om. B) Vrbanum (urbem L) et (om. B) Sidonium et Macarium (Macharium Q, Macarium de regressione eorum ad ecclesiam B) BLQT. — 2 presbyteris B, presbyterum Ql (presb: M) 3 machario QTv 6 pace] disciplina pace B 6 me latatom Tl, me laetum Q, male tatum B 8 caeleste ac spiritale B1 landem] gaudium B 9 excepti L fide M (fidei Q sed in marg. m. 2 huius fidei) uestrae om. B 10 nec] ne B 11 participes L castra u. p. u. a. g. p. et a. subigendum] gratulabundns excepi. nam haec fidem et laudis uestrae ministerium iste subigenda cum B 12 gerendum] regendum LQT 13 prosilitis B, prosiluistis T sed nistis in ras. illuc enim erant] luxerat enim B 14 tropea BLQT perferenda B ad arma T 16 ecclesiam M (ecclesia Q) nunc] nec B 17 dominicam QT 18 pacem Q 19 ecclesiam B euangelii (euangeli L) ac BLTV, euangelia MQl, euangelica Q1, euangelici 11 sacramenta T\' )

Viderint quantum uobis ceteri gratulentur uel quantum aput se ipsos singuli glorientur: ego me et gratulari satis uobis et plus ceteris gloriari in hac uestra pacifica regressione et caritate confiteor. simpliciter enim quid in meo corde fuerit debetis audire. dolebam uehementer et grauiter angebar quod eis communicare non possem quos semel diligere coepissem. posteaquam uos de carcere prodeuntes schismaticus et haereticus error excepit, sic res erat quasi uestra gloria in carcere remansisset. illic enim resedisse uestri nominis dignitas uidebatur quando milites Christi non ad ecclesiam de carcere redirent, in quem prius cum ecclesiae laude et gratulatione uenissent.

Nam etsi uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen inpediri debet aut fides aut caritas nostra ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus, ipsi de ecclesia recedamus. nobis tantummodo laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit frumentum dominicis horreis condi, fructum pro opere nostro et labore capiamus. apostolus in epistula sua dicit: in domo autem magna non solum uasa sunt aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, et quaedam [*]( 20 II Tim. 2, 20. ) [*]( 2 necteretur] nectenoretur Q, nectenerentur T fierent ex fuerint Q (flerent M) 3 uirtuteis T auctore. B s eras. 5 glorientur] gratulentur B / et om. B satis] magis v uos B 6 raritate T 7 quod L meo] me B corde f.] defuerit T debeatis Tl 8 eis] se is MQA, is Q\', se his B, his T 9 possent B semel] antea V deligere Q coepissent B 10 nos] uos enim Y prodentes T scismaticos BQ hereticos BQ error ex errat Q (errat M) 11 excipit T mansisset Q 12 recidisse BQ dignitas etc. exhibet F 15 nam etsi... p. 623,12 lumen amittunt exh. Augustinus Epist. CVIIIc. 10 z A1, Augustinus contra Grtsconium Don. II43 - A1, Augustinus contra Gaudentium Don. II 3 = A3 etsi] si BQT uinidentur T 16 debeat M (debet Q) zizaniam T in ocolesia esse F 17 semper cernimus T ipsi] nos Al recidamus M (recedamus Q) 18 est o<M. B, est fratres carissimi V 19 pro om. B 20 dicat B 22 ligna B quaedam] quidam L )

Quae omnia penitus potestis inspicere lectis libellis quos hic nuper legeram et ad uos quoque legendos pro communi dilectione transmiseram, ubi lapsis nec censura deest quae increpet nec medicina quae sanet. sed et catholicae ecclesiae unitatem quantum potuit expressit nostra mediocritas: quem libellum magis ac magis nunc uobis placere confido, quando eum iam sic legitis ut et probetis et ametis, siquidem quod nos uerbis [*]( 1 uero inhonorata A\'QTh opera B deuras] fratres carissimi add. v 2 et] ut B uasa aurea uel argentea Vv uel et A* 3 simus] esse possimus V dum M (dno Q) \' 4 est cui] cui B 6 nec] ne A2 uindicarit AlA\' 6 ut se] potest ut v putat B 7 iam om. v, uentitabrum iam F, et uontilabrum iam Al (palam ferre iam posse A2A3) ferre se BLMT, ferre Qv, ferre se putet F 8 separare A1 A2A3FV, segregare BLQT est om. B praesumtio et sacrilega destinatio A1 9 aesumit] insipienter assumit V et] ut B dum A1A2A3BFLV, dum dominium QTv quidam plus] quid amplius B, amplius aliquid A1 11 insolentes L ipsoe uotum ore L 18 liberam L contemplantis QT 14 hac misericordiam dnTQ 15 habita L agendi B, quae sunt agenda Vv librabimus F 16 omni Tx (exp. m. 2) paenitus LQT, om. B hic om. B, his F 18 transmiseramus T censura] diuina add. V . 19 catholica Q (catholice M) 20 quam F 21 ac magi. ovt. B 22 conseripsimus om. F )