De Statu Animae

CLAVDIANI MAMERTI DE STATV ANIMAE: LIBER SECVNDVS. I. QVIA OMNIA CONTRARIORVM CONPARATIONE FACILIVS DINOSCVNTVR.

Saepenumero mecum reputanti mihi, quonam pacto excellentissima ueritas tantum inimicorum semet habere siuerit, post multum de hac eadem quaestione tractatum non inprobabilis ratio, sicuti reor, adparuit: omnia scilicet dinoscuntur melius contrariorum conparatione. sic equidem lumen tenebris, sic uita morti, sic ueritas falsitati conposita plus delectat oportuit igitur hasce distantias pro suis qualitatibus sibi compotes sortiri patronos, ut nec falsi lateret defensor nec ueri uacaret adsertor itaque fieret, ut nec ille magis noceret occultus, nec otiosus iste torperet. [*]( 1 INCIPIT LIBER SECVNDVSOVIVB STPBA ABM, FINIT LIВER PRIKVB nrCIFIT LIBBB BBCYKDVS CYTYS SYPRA C, CYI SYPBA FINIT LTBBK PIU- MYS INCIPIT SECVND R, EXPLICIT LIBBB PRIHYS IKCIPIT LLBEB SECVN- DYS FHL, INCIPIT LIBER SECVNDVS DE 3 omnia addidi coll. Ii. 8, om, Itbri 5 saepe numerum B 6 tatum S sciuerit Gal- 11 land. 7 inprobabia S 8 aicat B dignoscuntur SeIa. 11 asce H 12 nec] si add. A 14 otiis u; otins L, ocius S torquoret p* )

II. QVO MODO PHILOSOPHI MVNDI INDAGAVERINT VERITATEM GRADATIMQVE AD DEVM VSQVE PERVENERINT.

Et quoniam mortalium generi natura datum est ut abstrusa fortius quaerat, ut negata magis ambiat, ut tardius adepta plus diligat, eo flagrantius ametur ueritas quo uel diutius desideratur uel laboriosius quaeritur uel tardius inuenitur, hinc factum est ut philosophi quoque excellentibus ingeniis, multimodis doctrinis, pugnantibus sententiis, longis saeculis de eadem ueritate quaerentes ab usque Pythagora Italico uel Ionico Thalete semper exstiterint, qui dissidentibus aliis uel in parte operis aliquid dignum tanta indage sentirent. unde etiam doctor gentium non tam ignaros ueri philosophos iudicat, quam cogniti contemptores accusat inquiens: inuisibilia dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque uirtus eius et diuinitas, ut sint inexcusabiles, quoniam cum cognouissent deum, non sicut deum magnificauerunt. ergo cognouerunt, et ingressa est diuinitatis abditae mens humana secretum transcensisque corporeis omnibus emirata illum uidelicet uniuersitatis uidit esse creatorem, qui non solum corporea uniuersa praeiret sicut inrationalis anima, neque hanc etiam sicut rationalis antecelleret, sed qui his [*]( 14 Bom. 1, 20 sq. ) [*]( 5 ambigat 0 6 diligat] et add. p Sch. ametur E, amaretar DF, amaretnr rell. et b quod Mb 7 laboriosas 8 9 sententii*] doctrinis S 11 innico R ezstiterit B 12 indagine p* 13 ductor G 15 creatore ABCE1FH1P 1 17 quod BDF Sch., q » 18 cum om. R deum post sicut om. B glorificauerunt p\' 19 ergo] cum add. B 20 transcensaisque B omnibus corporeis libri praeter CG M 21 emirata scripsi, se mirata E1, se miriata 0, semerita S, semerita rdL, aemet et ita b, et seimet et ita Barthius, se metita Sch., emetita ita Gallaftd. 23 nec que S )

simul omnibus longe inconparabili potentia praestaret. uidebat enim moueri corpus per loca et tempora, cum uel loco in locum cederet uel aetatem temporis transcursione mutaret. apud se itaque paululum constitit potentiamque sui non sine horrore suspiciens quaerendumne supra se aliquid, an in se esset consistendum sibi dubitauit. sed dubitantem se non esse deum dubitare non potuit, quia causa dubietatis ignoratio esset, non autem nisi ignarus ambigeret, deus uero nihil ignoraret ac per hoc dubitare non posset.

Porro autem se animaduertebat et ignorare necessario et consequenter ambigere adiecto eo quod, etsi non subderetur motioni per locum, moueretur tempore per adfectum, nec principale rerum stabilimentum foret, quod uel loco uel tempore moueri posset, quia nisi per aliud moueri nihil posset, in quo autem uniuersum staret, id in se ipso consisteret. sic in auctore suo altius ratiocinata cognouit illud, quod in superiore libro memoraui, uiditque nisi ab inmoto moueri nihil posse, itaque necessario stare animam ut corpus moueat per tempus et locum, stare uero in se ipso deum, qui mourat animam per tempus, corpus uero per locum pariter et per tempus. et quoniam principio nullum potest esse principium, quod iuxta de inmensitate ac sempiternitate cogitandum est, quia sicut a nullo coepit, ita in nullo consistit, non sine quodam medio ab imis, quod omne corpus est, ad summa, quod deus est, [*]( 1 inoorporali MRb Sch. 2 loca CGMb, locus B, locos reB. et BdI. de ante loco irucrit Sch., e add. p 3 cederit BH\' R transcussione ABCElFGL 5 suscipiens ABCHLMSb 6 esse om. p 7 quia HlMSb, qua L, qui ABCGH1B, cui DEF Sch. non ante causa imcrit G ignorantia B 8 est Mb aOm si M, autem si b 9 hac B poarit ABCHxMBb 10 se] si G anim se aduertebat B 11 si in marg. adcI. S* snperetur p 12 motione p* 14 moneri om. GaUand. poasit ABCHMBb nisi et nihil inuicem transponit B posait libri praeter D\'E*H*LS 15 qua ABCHLBS, quod p id om. Mb 16 sna p alterins p libro raperiore ABCDGHLRS 19 et] ad Mb, fortasae ac scribendum istare B deam in se ipeo S 21 quod BDEFPp* prmcipio] principii G p 24 omne] sine B )

eundum rata se scilicet inter extrema mediam repperit eo quod nec cuiquam corporum similis exsisteret, quia similitudo dei esset, nec eidem aequari deo posset, quia etsi ab illo coepisset, de illo non esset.\'

Animaduertit etiam in rerum plenitudine aliud esse secundum ueritatem quod iudicaret nec iudicaretur, aliud quod iudicaret et iudicaretur, aliud quod iudicaretur nec iudicaret: secundum ueritatem deum iudicare de quo non iudicaretur, animam iudicare et iudicari, corpora iudicari nec iudicare. tunc autem minime falli iudicantem, cum adhaeret illi secundum quod iudicat, tunc maxime cum conlabitur ad illud de quo iudicat. intellexit quoque propter inmutabilem uim contrariorum sicut tenebras luci, sicut essentiae nihilum, ita incorporeo corpus esse contrarium et uidit similitudinem cuiusque rei in contrario esse non posse, quia uidelicet inmota rerum ratio non sinit, ut aliquid uiuat mortuum, uideat caecum, substantia sit simul et nihilum. hic igitur intellegens nonnihil in anima humana esse deo simile, quia sit ille lumen inluminans et haec lumen inluminabile, incorpoream non dubia decreuit illud adiciens, quod si anima corpus esset et haec eadem similitudo dei esset, corporeus ergo deus esset, [*]( 1 ratam Mb sed BJR extrema.) et suprema add. JS* repperiit M, reperiit b, reperit CHLS 2 ne HLS1 cuiquam] nec add. B corporis jB qua LS, qu§ M, qui ABCDFR1 B 3 eidem Mb, itidem rell. et Sch. posset S, . possit rcU. et editores 4 tamen ante non inserit G 5 plenitudinem Mb 6 ueritatem Mb, om. rell. cum PT et Sch. quod] iudicaretur et add. omnes praeter M libri ctm PT et Sch. 8 ueritate B1 deum Mb , iudicantem rell. cum PT et Sch. iudicare EM, iudicari rell. et Sch., uideri Sx quo Mb Sch., qua rell. 9 nec] et non ABDEF Sch. 10 fallit Mb 11 quod Mb, quam rell. et Sch. collabitur Mb, labitur rell. et Sch. 13 eesenciS et G , nihilum] ministrum p 14 contraria Sch. 16 sinit Mb, sinat reU. et Sch. 17 simul] sicut C hoc C 18 in om. p 19 incorporea libri praeter FPGM incorpoream] se add. G Sch. 20 dubie M b, dubio E7 credit ex decreuit M, credit b est Mb 21 ergo om. ABDF )

iusteque maluit propter similitudinem creatoris sublimare creaturam, quam propter eandem similitudinem humiliare creatorem certo cognoscens indissolubiliter nexum, ut duo similia aut utraque incorporea sint aut utraque corporea. esse quoque in rebus substantiuis quaedam non solum specie dissimilia, sed etiam naturali uigore contraria, ut aqua uel flamma est, et haec tamen esse corporea atque hinc mirum fore, si duo dissimilia eademque contraria, ut est aqua uel flamma, corporea simul esse possint et duo similia eademque conuenientia, quod est deus et anima, incorporea simul esse non possint.

III. PHILOSOPHIS GRAECIS VTITVR TESTIBVS DE CORPOREIS VEL INCORPOREIS EXEMPLVM CAMELI ET FORMICAE PROPONENS.

Huius modi igitur rationibus utentium philosophorum quoad potui uoluminibus perdagatis ignobilium plebe reiecta potiores quosque delegi, qui ueritati in praesentiarum testificarentur, quorum quidem ex abundanti est proferre sententias, non quo propriis deficiamur, sed quo magis mirum sit aduersum nos dimicare nostros et extraneos pugnare pro nobis. neque mihi profecto cordi foret mutuum ex his carpere quippiam, nisi iste corporis amicus sola philosophici nominis mentione terriculamenta quaedam nobis scientiae profundioris ostentauisset. ex [*]( 1 ieteque b aliud M in textu, maluit M\' in marg., utramque uocem exarauit b 5 rerum G substantiis G, sabstancialibus M corr. in marg., b speciem ABH1, om. B 6 ut-contraria om. Gut] aut R flamma] flninina R 7 tamen] fi A 8 flamma] flnmina JB 9 simnl om. Ubri praeter G M et SeA. esse] non add. A possit R, possent ABDEF Sch. 12 corporea—incorporea libri 14 quad M, quo ut b, quod pl, prout Barthius 15 peragratis p\' nobilium p* reiecta] te iacta B 16 delege R 17 habnndantia M, abundantia Rb quod Mb 18 deflciamns D\'ElG*Mb Sch. quod M editores praeter s p\' 20 carpere Mb, capere rdl. et Sch. 21 terricnlameta S 22 profundiores BHlR )

his igitur, quos contra ueritatem uocat, uocem ueritatis accipiat et geminae primum Graeciae classicum multisona pythagoreorum orum tuba et lituum Platonis exaudiat nec tumescat sola uanitate nominum, sed pinguescat multimoda ueritate rationum. pythagoreorum igitur, quia nihil ipse scriptitauerit, a posteris quaerenda sententia est. in quibus uel potissimum floruisse Philolaum reperio Tarentinum, qui multis uoluminibus de intellegendis rebus et quid quaeque significent oppido obscure dissertans, priusquam de animae substantia decernat, de mensuris ponderibus et numeris iuxta geometricam musicam atque arithmeticam mirifice disputat per haec omne uniuersum exstitisse confirmans, illi uidelicet scripturae consentiens, qua deo dicitur: mensura pondere et numero omnia disposuisti, quam quidem ex diuina lectione sententiam nobis ab aduersario miror obiectam. dicit enim uerbis his: deus, qui ex nihilo fecit omnia, quae sicut opere instituit, ita materia incorporauit, rebus omnibus, inter quas et anima censetur, sicut distribuit pondus numerum atque mensuram, ita <et) posuit quantitatem.

animaduerte, nostri bone cognitor, praesentis saeculi peritum \' facundumque doctorem: nihil incorporeum uult creatum et incorporatum dicit omne corporeum. cui incorporatur, quaeso, quod corpus est? si in pro non forte posuisti, ut incorporatum [*]( 13 Sap. 11, 21 16 cf. pag. 16, 18\' ) [*]( 1 quod p* 2 multisonam p Sch. 8 tubam M editores limo G, lituus F exaudiatur ÃВ\'DEF 4 unitate L m 1 pinguescit S 5 scriptitauerat ABEF Sch. in notis, scriptitaueret H, Bcriptitauerft Bt scriptauerit Sch. in textu 7 repperio BS 9 disBerans LS\', disserens S* 10 geometrica B muaicen ACGHLBS 11 omnia Mb 18 quo S, quam BIPB 14 dinine B 16 qui] quidem Sch. quae libri cum PT, qui editorea 17 materiam Mb et post incorporauit additur illo Fausti loco 19 et addidi ex Fausto, om. libri 21 bene G 22 nil B 23 dicit—inoorporatum om. ABDF 24 nonj , aduerbio add. Mb; haud scio an aduerbio tenendum sit coli. pag. 106, 6 et non delendutn ut om. p\' )

pro non corporatum uelis intellegi, plus nobis quam uolumus sponte largiris, quia si auctor rerum quae fecit omnia non corporauit, sine corpore sunt ergo quaecumque sunt. enim uero quod est et absque corpore est incorporeum esse necesse est, quod Graeci elegantius άσώματον uocant. sin autem istius modi praepositione simpliciter usus es, incurristi nescius ueritatem, per eandem tamen ignorantiam uno tantum lapsus articulo, quod omnia incorporata dixisti, cum satis constet duplicis creaturae substantiam sic ordinatissima lege conpositam, ut omne creatum incorporeum et incorporatum sit, non autem omne corporeum sit et animatum. ac per hoc incorporatum corpus dici non potuit uelut in corpus missum, quia incorporatio ad illam pertinet absque ambiguitate naturam, quae et, prius quam incorporata est, non fuit corpus et, postquam incorporata est, non est corpus. si uero incorporata omnia eo forsitan sensu dixisti, quo dici plane potuit, etsi non debuit, omnia facta esse corporea, excidisti pariter et a proprietate uerbi et a ratione ueri, quia si omnis creatura corporea est, nihil incorporatum est: si autem incorporeum quid creatum est, non est omnis creatura corporea.

Sed una haec eademque causa est, quae te multiplici inuoluit errore: magna uidelicet rerum ignoratio et scientiae mira praesumptio. hinc quippe fit ut uel spiritus corporatos corpus esse credas uel item corpora incorporata definias. in istis tam dialecticis conclusionibus tuis semper tibi ueniat in mentem illius quam inurendam ducis aliis alti erroris infamiam. [*]( 1 pro M et editores, om. relZ. eorpbrato editores intellegi . nolens F, uolens intellegi p* 2 quae] qui b 4 necessariom B 5 eligantiua BS asomaton libri ei Galland., sint A 6 praepositione D2\'E2FL2MS, praepositionem ABCD1E1 GHL1R, propositione editores . 8 satis] istis G 9 composita b 12 vel p* 14 incorpora 22 et] sed Mb 15 si M editores, sin relL 16 dixisti sensa S quod Barihim 17 ad B 1 18 a ratione] oratione B 21 haec om. S 24 definas B ista p tamen p1, iam G 26 aliis om. b infamia IPLS, . infamiae Barthius uerba illius—infamiam ric collocari: b e g f c d a iubet S*\')

diuinua quoque temet sermo commoueat: oportere prius deponi trabem propriam, ut possit alienam quis auferre festucam. proinde quia non lacessis quasi dubios praelii, sed percellis quietos mucrone conuicii et cunctis creaturae partibus mensuram pondus et numerum indita esse dixisti, quoniam haec simul omnibus constat inesse corporibus et animam corpus esse decernis, quae huius mensura sit, qui numerus, quod pondus inquiro. si modum uegetanti animae uiuentis corporis modus facit, quia corpus extrarium quasi uas aliquod animam ueluti minus quoddam corpus includit, ergo animae, ut tu ais, quantitas pro corporis quantitate censenda est.

0 si mihi de his loqui tecum comminus palamque proueniret, liberaliter uidelicet agerem, nonnulla tibi de meo iure concederem neque protinus de homine quaererem, sed prius precario poscerem, ut rerum callens euidenti faterere responso, formicae et cameli animas utrumnam prouidentia an mole censeres? si prouidentia, luce liquidius esset animae cameli sic animam praestare formicae, ut camelus tanto paene minor formicae sit animo, quanto maior est corpore. si moles tibi in istius modi conparatione placuisset, eadem nempe replicarem et nihilo setius quaererem, si modus animae corporis modus est, cur infra corporis modum camelus brutescat et supra corporis modum formica uigeat ? sisterent uerba fortassis, quae tuto tibi magna uolant. ista haec ipsa duplici sorte proponerem, utrius malles tibi copiam facerem. si [*]( 1 cf. Matth. 7, 3 sqq. ; Luc. 6, 4 sq. 25 Verge Aen. XI 381 ) [*]( 1 commoneat EP HLBSb 8 uegitanti B 11 tute G tn ais] tua his B ahis BH1 14 agere ABDF nulla p 15 prius om. 8 16 fatere BBS, fatere rem M, faterem rem b, faterer rem p responsio B 18 si] sed G 19 ut-formicae om. 01 20 molis ABCG1H1MR 21 comparationem HB eandem ABDE*FM, edem S replioare ABtB 22 Bitius HB, sicius M, serius E, ocius B quaerere AB 23 cuur L saepius camelus-modum om. C 24 uigeatur B si starent LPS, sic starent coni. Sch. 25 duplicia p* 26 sorto A, forte p* facere B )

molem corporis elegisses, perexiguum formicae corpus obponerem, sin animi uigorem, hunc eundem nullum secundum molem fore conuincerem, cuius esse nihil in illa corporea cameli magnitudine conprobarem. hinc etiam tibi Maronianum illud obicerem, quod uerissime de apiculis dictum est: ingentes animos angusto in pectore uersant.

Iam cum super statu hominis dissertare coepissem, a te scilicet nouo geometra, ut ingenia quorumcumque dinoscerem, decempedam, non iudicium fiagitarem. ubi si illo forsitan uoluisses uti perfugio, ut diceres inuisibilia uisibilibus non posse metiri, e uestigio responderem ex magnitudine corporis quod animum includeret posse metiri animum qui corpus inpleret. si non posse dixisses, instantissime quaererem, cur fieri de corporis genere uno non posset, quod de omnibus posset? si adnuisses posse, dicerem tibi sermone prophetico: uade ad formicam, o piger, et aemulare uidendo uias eius, idest prouidentias eius, nisi forte credendum est ob id nos oraculo caelesti commonitos, ut gradiendi scientiam a formica quaereremus. non te in hac prolocutione sollicitet ambulandi cura, sed agendi sollertia, ut [*]( 6 Verg. Georg. IV 83 16 Prou. 6, 6 ) [*](2 si libri praeter M 4 hic libri praeter Mb et Sch. illudj ob hoc add. libri praeter DEFOPT et Schoitum 5 quo S uei-sUsime HISXL 6 uereantur B 7 disserta (diserta b) recepiseem Mb 8 geometro S, geometrica B cognoscerem Mb 9 decempedam non] decempedanum p* Schottus e codice T in notis, scd haec lectio errori typographi tribuenda uidetur pro decempedam in, quod Sch. habet in textu non iudicium codices quos uidimus omnes, in iudicium Sch., non indicum camelum b 10 pfugio Rp* 11 meteri CHLS e uestigio - metiri om. GI magnitudinem B 12 animam B 13 implere Mb 14 cl/ur (enå cuur) L, cum B 15 posset 68, possit rell. et editores tibi dicerem editores sermonem propheticum Mb, sermonem prophetico B 19 ad formicam ABDF, aI/formicll E, a formicam ffR 20 curl B Bollertiam J2 ut quod omnes libri praebent in ac immutauit et in prioris uersus initio cdUocauit Sch. )

. ueluti ingentem formicae farris aceruum conpopulant hiemis memores tutoque reponunt, sic, homo hominis in conparationem inrationalium protoplasti lapse peccato, ne hieme fuga tua fiat, fidei calore et operis deuotione procures ac pariter intellegas formiculae et apiculae ingentes animos paruo corpore non includi. nihil enim magnum [locale] capitur exigua re locali, et paruum corpus atque ingens animus apiculae: non ergo capitur corpore, extra se igitur est. sed extra se nihil esse potest, est ergo totus in corpore, sed magnum corporeum corporeo paruo non capitur, quia tam magnum replet locum, quam magnum quidque locale est. aut igitur anima inlocalis et per hoc incorporea erit, aut secum tota non erit. sed nihil esse nisi secum potest, inlocaliter ergo in re parua res magna est. non igitur localis est animus et nihil inlocale corporeum: corporeus igitur non est. quidquid autem corporeum non est, non mole censendum est, non ergo ex magnitudine corporis animi magnitudo.

Quopiam nunc uideamus euadas: apicula tibi corporis, camelus animi magnitudinem negat. uideris ne istius modi rationibus sententia tibi placita labascat nec secundum [*]( 1 Verge Aen. IV 402 sq. 4 Matth. 24, 20 ) [*]( 1 uelut Kbri praeter M 2 compopulant DEFMb, conpopulant S, cum populant BO Sch. et VergUi codices totoque B, tectoque O Sch. et Verg. codices, utoque B 3 hominis Mb, omnis rell. et Sch. comparatione LS, corporationem E in marg. protoplauati B 4 lapsus Mb 5 deditione p fomiculae S 6 non om. ABDEF Sch. 7 locale uncis inclusi, om. Mxb, illocale suparscr. M2 et] at Barthius 8 animus] est add. Sch. coama post corpore exaraui, ante igitur interpungunt editores 12 in- Jocalil] est add. ABDEFp* Sch. et om. AB hoc Mb, haec reJL et Sch. 14 parua ex praua B 19 copiam B, qdpiam JI, quorsum autem b, quonam coni. Sch. in notis, euadas nunc uideamus b 20 uides ut G 21 sentontia - labascat] sententiam tibi placitam euanescere Mb placida ABCOH1L1R nec DM editorts, qui ante hanc uoculam interrogationis signum ponunt )

corporeas quantitates numeris ponderibus et mensuris animi magnitudo subiaceat, qui et paruus in magno totum tenet et magnus in paruo non effluit. sed forte corporaliter metiri animus non potest et pendi potest. is dicere audeat scire se posse, quot animus secundum pondus possit esse librarum, qui conprehensum tenet tenet, quot sit secundum longitudinem pedum. uestigia uero numerorum in corporibus trifariam dinoscuntur. loco etenim primo, ut sit corpus maximum uel minimum, unum id esse necesse est, quod scilicet a numero illi est. secundo, quod partibus constat, quae profecto partes, ut iam diximus, dextra et laeua, sursum ac deorsum, ultro et citro sunt. tertio, quod iuxta praefatam diuersitatem partium secari omne corpus in partes potest, quarum item pars qualibet partium corporis propter uim primigeniam numeri et unum corpus erit et totidem partibus constabit et perinde in partes secari poterit, modo tu uideris utrumnam, cum cuiuslibet animantis una sit anima, diuidi haec eadem possit, ut iterum quotalibet pars animae anima sit, sicut quotalibet pars corporis corpus est. quod quia sanorum neminem reor posse dicere, terendum tempus non est in harum discussione causarum, quae suapte natura tam clarae sunt, ut obscurari potius disputatione uideantur. [*]( 1 qualitates b 3 effluitar AВ2R animus metiri CR 4 pendi potestor AB his BCH1 R, est qui G quod ABCD GIPMBb 5 posset ABDE\'FHB esse posset ABD&F 6 quod ÃВCH1MRb magnitudinem A 7 uero] ergo 8 trifariam EG b, trifaria reR. et Sch. looa ALBCH2L1R 9 neceesum p ille p 10 quot Sp\' partibus B 11 dextera Mb et] ac B ultra MS\'b citra S2 b 12 quot p\' 13 iter C quelibet ex qualibet EB, quaelibet p* qualibet] a add. Mb 14 primigenllam S 16 cum om. A 17 quodalibet B 19 quod quia] quodq. BDFB, quodq JII, quodqae A tenendum M 20 harum Mb, earum reC. et SeA. cansorumq. B sua apte ABCDHIMB 21 disputatione] minime add. M, minuta add. b Seh., fortasse nimia scribendum, mihimet coni. Harteliw )

IIII. DE MENSVRA NVMERO ET PONDERE CORPORIS.

In illud nunc magis nisi contemnis aduertas animum, ut tibi, in quantum se uideri dignabitur, mensurae ponderis et numeri uis diuina pandatur. dici nempe deo legimus: mensura numero et pondere omnia disposuisti, quo potissimum testimonio in id scilicet usus es, ut exinde probatum uelis animabus quoque nostris corporeas quasdam inditas quantitates. uideamus ergo igitur mensura haec, pondus hoc, numerus hic ubinam loci fuerint quandoue esse coeperint, ut ad istorum quasi exemplar deus uniuersa formaret. si nihil increatum nisi creator est, haec ergo creata sunt. si creata sunt, non igitur omnia deus mensuris numeris ponderibusque disposuit, quando quidem haec ipsa non secundum ista formauit, sed auctoritati diuinae obuiare nefas est, numeris ergo ponderibus et mensuris uniuersa creata sunt. mensura ergo pondus et numerus creata non sunt: non enim secundum eadem creata sunt omnia, si et ipsa creata sunt. hic omnibus. cogitandi uiribus enitendum est, ut quoquo modo possit agnosci non hoc esse pondus principale quod penditur, sed quo penditur, nec eundem esse numerum qui numeratur, sed quo numeratur, nec mensuram quae metitur, sed qua metitur, sicut item non hoc est magnitudo quod magnum, nec hoc aequale quod aequalitas, nec hoc pulchritudo quod pulchrum. [*]( 5 Sap. 11, 21 ) [*]( 3 nisi contemnis] si contemnis JJl, si contendis b aduertas Mb, aduerte G, adaertes reU. et Sch. 4 si 0 ó numeris B pendatur p* nempe] de add. pi, cf. pag.105, 13 7 exinde Mb, ex C, eziii reU. et Sch. probare Mb 8 uellis BCH, uelles DEF Sch, 9 ergo om. libri praeter M et editores 10 ceperint BCELJMB 13 ponderibus Rp* 15 auctoritate CHR obuiari b 17 non ante sunt DEG Sch., om. reU. et b non creata Sch non enim Mb Sch., quia non reU. et p* non enim - sunt om. C 18 eandem ABG1HR omnia creata sont S si om. p 19 cogitandum b quo ABDFH1 R Sch. 20 hoc om. CG 23 non] in R haec b )

nihil enim creatum per se magnum est, sed ex minoris conparatione magnum aliquid dicitur. hinc est quod montem paruum dicimus et grande milium, grandem quoque muscam et bouem paruum. cum uero ad ipsam creatricem uenitur magnitudinem, quia conparari non potest, nec maior nec minor est. sic et in his principalibus formis ratio par est, quas Plato ideas nominat. nam secundum eandem quadrandi legem fabricamus et quadratam tabulam et forum quadratum, et cum forum maius quadratum sit, non tamen magis quadratum est. hinc capias oportet indicium illius non pensi ponderis et inmensurabilis mensurae et innumerabilis numeri, quae tria simul aequiterna semper indiuidua ubique et ubicumque tota unus deus sunt.

Omnia etenim corpora, quibus quidque uel numeramus uel pendimus uel metimur, et numerabilia sunt et ponderabilia et mensurabilia. nam et numeris in corporibus certus est modus et pondiculi trutinae certum est pondus et decempedae certa mensura est, a cuius magnitudine et citra recurri licet usque ad uncias et semuncias et usque ad minimum, citra quod nihil est, et ultra item progredi usque ad maxima et ipsius quoque mundi inaccessa nunc sensibus spatia. habet enim certum magnitudinis modum quidquid finale est. proinde mundi moles uniuersa, quoniam ex finitis est conpacta corporibus, quippe cum alterum corpus alteri finem faciat, procul [*](1 sop se L 6 ifl om. B pais AB1GGR 7 quadrandi Mb, quadrati reU, et Sch. 9 forum] quadratum et cum forum add. C quadratum maius ABDElF, qaadratum maius quadrum B quadrum HLS quadrum Sch. 14 quidquam G2 Sch., quanquam b, quicquid p, quioque ez quioquam D numeras B 15 et ante numerabilia om. Galland. numera (omisso bilia sunt) A 16 numen. M, numerus b, numeri rell. et Sch. 17 pendiculi LSb, pondinseoli A traeinae A, trotinae CН2 B pondus est ABDEF r » decempede 8 18 certo S citro HLMBSb 19 semioncias M editores, semiuntias DB 20 citro Mb 21 BMdi 8 oensibus p* 22 modum] pondum B 23 molis ABCHMB b comparata C )

dubio ipsa finalis est propterque et mensurabilis. trans quam si quid spatiorum humana mens cogitat, in ea certe ratione mensurae per corporales formas mitti posse non dubitat, quod quidem ita posse fieri in ueritate claret, si ullus extra mundum locus est. sed quoniam extra omnem locum locus esse non potest, localis mensura ubi locus nullus est non accedit, et cum desit quod metiri possit, quo possit metiri superest, quia finito mensurabili inmensurabilis mensura non deficit. eatenus equidem ratio ponderis eo quod pendi potest cessante non interit et numerus finito numerabili non finitur. igitur si inmensae lucis splendor aliquo nobis fulgore subrutilat, necessario scilicet istic admonebere, ut paululum seposita carnalium fallacia uisiouum dicas nobis decempedae forma corporeae cui nostro uisibilis sit? sed quia hanc, nisi nimium fortasse suscenses, corpori contemplabilem non negabis, consequenter quaero illam inmensurabilem de qua supra sumus locuti mensuram animone an corpori dicas esse conspicuam P sed non ita quempiam ueritas deserat, ut diuina corpori uisibilia fore contendat; cum nec corpora uideri ab hoc nisi animato cognoscat aut, ut dicam uerius, animam potius per corpus quam quidquam per se sentire corpus intellegat. duplex ergo est uidendi uis: anima uidet mensuram pondus et [*]( 1 propter quae Bb, proptereaque Sch,, fortasse eapropterque seribendum et om. libri praeter M et Sch. 3 mensurie M, mensura b 4 in om. libri praeter M et Sch. ullius R 5 modum Mb 6 nullus om. Galland. 7 occidit p* 8 superius eat M, superius dictum est b quoniam p* mensurabilia B 9 eo quod] equod B 10 interit OMb Sch., ////terit A, terit BC HIR, deerit IPLST, perit DEFP 11 aliquod B fulgore om. ABDF 12 isti A, istinc DEFpx ammoneberis M 13 sepossita B 14 formam LS nostro om. H, in se LS, non Sch., nostrum b 15 suscesses MR, successes A, succenses rett., succenseas b corporis B1C1 post corpori interpungendwn esse censet Barthius -16 mensurabilem B sumus om. B 17 animene C, animone S 19 forte libri praeter E* F2lGM nec GMb Sch., ne reH. hoc] ho mine B 21 se sentire] tale p* 22 eat ergo editores animae (cum enuntiato antecedente coniunctum) Schottus ) [*]( XL ) [*]( 8 ) numerum per se, uidet mensurabilia numerabilia ėt ponderabilia per corpus. ergo per corpus uidet quae sunt similia corpori, id est corporea, incorporea uero per se, quibus est ipsa similis.

Nunc si placet, quoniam mensuris ponderibus et numeris omnia disposita sunt, eorundem in creaturis signa quaeramus. imum certe elementorum omnium terra est. in rotundo scilicet illud imum constat esse, quod medium est, quia in rotundi extimis imum non est. quaelibet ergo terrae pars magna uel minima aut lapillus exiguus uel minutissimus puluisculus, qui puncto uisibili contingi nequeant, habent et mensuram pro modulo sui et numerum pro ratione partium, quibus distant superiora ab inferioribus, dextra a sinistris, a posterioribus priora, unde etiam quamlibet minimum diuidi in duo potest, quia corpus est. pondus uero illius hinc animaduertitur, quod hoc ipsum minimum ab origine sua sublatum et in aqua, superiore uidelicet elemento dimissum motu infatigabili non quiescit, donec naturali pondere ad solum terrae perueherit. hunc ad modum rationis tramitem in reliquis tene corporibus, quia et aquae guttula, quam digito tincto sustuleris, habet scilicet pro magnitudinis modo mensuram, pro partium distantia numerum: lege ponderis si dimittas eam in aere, non residet nisi ad sua peruenerit. aeris quoque ratio par est, cuius [*]( 1 et om. A 2 per post ergo om. Mb uidit B 3 corporea Mb, corpora rdl. et Sch. 5 ponderibus om. C 6 eorundem E* Sch., earundem rell. et b 10 nimia H1R aut] uel D, ut editores praeter p1 11 nisibilia ABF1H1R contingi supra rasuram scripsit D\'2, contigi M nequeãt M, nequeunt b, non qaeat reTL et Sch. habet libri praeter M et Sch. 13 sinixtris M 16 hoc om. ABDEFR Sch. origene S sui Rp* 17 uelicet A 18 solium ABCHIB, solidum DEFGP 19 hinc C, hanc HLRS reliquis] oportet add. Sch., liquet add. Barthius tenere BCH1MR Sch. et Barthim, teneri b 20 quo G aqua BHtB guttulam libri praeter M et Sch. quanquam p habentem libri praeter M et Sch. 22 eam om. libri praeter M. et SeA. aerem DEFG Sch., cf. Ziti. 16 resistit G 23 a B Buperuenerit R pars Bl G par eet] parem B cui BDF )

nihil uel sub aqua contineri uel supra ignem ferri potest, quod, si quo pacto fiat, necessitate ponderis uel hinc naturaliter erumpat uel inde sponte desidat. mensurabilem uero aerem et pro numero partium numerosum uel hinc, ut arbitror, liquet, quia corporeum metiri posse mundum, cuius aer tertia pars est, iam constitit. sic etiam ignis elementum et pro partibus suis, quia locale est, recipit numeros et pro spatio, quia finale, mensuris subditur. pondus autem ignis iste terrenus quasi quoddam semen ignium supremorum sursum uersus habet, qui quanto maiore fomento pastus maiorum fuerit uirium, uelut in patriam tendens subtilis natura magnas partes stipati aeris inrumpit et, nisi eundem elementi alterius profundum uinceret, quo per naturam rapitur perueniret.

V. DE MENSVRA NVMERO ET PONDERE ANIMAE.

Ecce patuit nihil esse corporeum, cui non sit mensura pondus et numerus. nunc quoniam eorundem est et partilis unitas et locale pondus et magnitudo mensurabilis, utrum tria haec eatenus in anima, ut in corpore sint, quaeramus. magnum. [*]( 1 : sap LS 2 quo om. C 3 decidat G, discedat Mb 5 licet C quid S, quod Sch., quae B, q HLR mundus AB, mundiSs F, mund B mundum] sciant add. Sch., qui totum hunc locum potissimum e codice T suffragante et codice P se constituisse affirmat, qua de re equidem ualde dubito 6 tertia M editores, om. rell. est] quarta add. DEFG, quarto add. rell., uocem clelevi, sic etiam ignis elementum quarto hic et loco quod post constitit inserit Sch., quarta tenendum et post constitit inserendum censet Hartelius: qaarta (scil. pars) sic etiam ignis elementum praeeunte Barthio, qui tamen quarto scribit 7 quia locale est om. Sch. loca e B 8 finale] est add. Gp1 et Sch. finiale L saepius mensura p 9 snpernorum coni. Barthius 10 tanto p* eo ante maiorum inserit p maiorem BHlB 11 subtilior E, subtili Sch. magna partes M, magnam partem b 12 idem p elementum Mb 17 quoniam] et add. libri praeter GMb et Schottum 18 et locale] edocale B 19 haec] et add. BDEF Sch. aut A BCH Sch. sint S ) [*]( 8* )

certe corpus longitudine et latitudine et altitudine dicimus, cuius utique spatium grande uel paruum pro sui capacitate censemus. ergo tantum quidque corporis quodcumque corpus recipit, quantum pro amplitudine capax est. sic equidem transcenso inferioris creaturae gradu sublimiorem cerne creaturam et animi magnitudinem sui capacitate metire. ecce capax est anima humana sapientiae, capax namque est eius, quae intellegens eius est. ergo ut ante indeptam sapientiam sapientiae capax dici non potest, sic antequam particeps eius fiat, sapiens dici non potest. istic ego percontatum uenio, spatiumne loci fore iudices an inlocale aliquid, quo capitur sapientia? ego sic <censeo, quod si secundum spatium sapientiae capax est sapientis anima, ergo secundum molem magna est sapientia. quod quia non sinit dici ueritas, inlocale est quod capit, ut inlocale possit esse quod capitur. en tibi humani animi sine mole magnitudinem, numeri nunc intuere rationem.

Animaduertisti, ut arbitror, haec esse in corporibus signa numerorum, quod scilicet numerosa sint corpora, quae sibi secundum praestantissimam numeri aequalitatem partium parilitate respondeant, ut quoniam unius ad unum et duorum ad duo et ad tria trium summa aequalitas est, sic itidem illud numerosum corpus esse dicamus, quod rata dimensione [*]( 1 altitudine et latitudine R 3 qu//dq- D, quiq L, quioquid G1 editores, quicq, 8 4 transcensio S 5 creaturam cerne M editores 6 magnitudine ABR 7 hnmang B capax] et pai Mb est om. p* eius] animae b, animae eius p quae] que uia D»FP, unda (quia?) T, qui et (qui supra rasuram) L, quae et S, qua Sch., qui R, quia p* 8 eius om. p et Sch. est om. A 9 non inclusit Barthius . 10 isti A ergo BD EFMS editores perconatum C, percunctatum ABDEF 11 sapicntiam R sic censeo] succenseo R 12 sapientis (sapienti b) anima sapientiae capai est editores sapientis — molem add. M* in marg. 14 non om. Sch. sinet libri praeter AGM in loca est R 15 quo Mb humana BB 18 quae] corpora denuo add. ABD EF 20 adno R 21 est] sit Barthius, qui lin. 20 post unum mente eat supplendum censet sic] sed p idem Mb 22 numerorum ABC dimessione A )

formatum, ut uerbo tenus humanum quae sunt bina sic habeat ex aduerso posita, ut sibi nec magnitudine nec specie nec loco dissentiant, ut sunt aures et oculi, quae item singula, ut nasus et os, medium locum teneant atque, ut esse pulchra possint, concinentiam summae aequalitatis imitentur. quatenus igitur numeri ueritatem in anima reperiamus humana, primum debet ipsa sibimet actitandi rationem pro uirtutum parilitate concinere, ut sapientiae iustitia, temperantiae fortitudo respondeat, quae parilitas utique numerosa est, quia tanto est numeris uicinius, quanto est quidque concinentius. sed illud in anima numerosum potius arbitror, quo eadem scientialiter compos\' est numeri, ut non partibus sicuti corpus numerosa sit, sed ipsum dinoscat et secundum eundem iudicet numerum. nam tria et quattuor septem fore et haec et tria decem, nulla praeter humanam animam uel potest scire uel poterit. sicut igitur de mensura claruit, ita et de numeris satis adparet esse hos in corpore uisibiliter, in anima intellectualiter.

% Restat nunc ut de pondere disputemus. corporum pondus illud esse patuit, quo eadem in regiones suas, unde primordialiter exsistunt, naturaliter feruntur nec quiescunt, quoad usque transmisso elementi alterius spatio in sua perueniant. animae uero pondus uoluntas est eius, quae proprie magis amor dicitur, quo scilicet uel se ipsam uel alia quaelibet [*]( 1 humanum] exemplum add. A 2 spetie D, spatio editores 3 ut] et R 5 continentiam ABE1 6 repperiamus DFS, reperiemus BCMb, reperiemur AIP, repperiemur R, reperimus Sch. (an uoluit repperimus?) 7 sibimet] simet C, et add. b concinere ex continere E 8 temperantia R 10 quicque ex quicquam D, quicquid p, quicquam Sch. 11 quod G 13 dignoscat BDE FGH 14 et haec tria et decem AB, et haec tria et septem decem DF Sch., et hec tria et septem decem E trea HS saepius 15 humana anima HL ..... 16 adpareat ABDElFp7 17 intellectuabiliter ABDFHLRS Sch. 18 restant R ut] et R 6 disputamus S corpore ABHR, corpori LST 19 potuit C 20 fef AB 22 eius est S 23 alia E\'T Sch., aliam rell. et b alia quaelibet] aliquamlibet S quaelibet H, quamlibet D FGLP, quemlibet b )

amat anima. siue enim sibi incorporea diligat, ut est uera sapientia, sine corpori corporea concupiscat, ut pulchra sunt corpora, inlocali amoris pondere rapitur, donec amatorum adeptione potiatur. igitur pondus corporis, quocumque corpus tulerit, mensuras eius et numeros indissociabiliter secum trahit. item pondus, hoc est amor animae in id quod diligit et memoriam et consilium secum cogit, quia nihil aliud uel meminisse uel cogitare ualet, nisi illud, cuius amore feruescit. unde diuinitus homini dicitur: diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua, uidelicet ut, sicut corpus pondere cogitur in propria, sic anima pondere referatur in patriam. hoc pondere suo tamen anima non solum aliis iungitur, sed ipsa quoque solidatur, quia consilii ac mentis amore medio et mens consilio et consilium mente diligitur.

VI. DE MENSVRA NVMERO ET PONDERE DIVINAE TRINITATIS QVO MODO HAEC TRIA IPSA TRINITAS SIT.

sic et incorporaliter cuncta supereminens unitas praecelsissimae trinitatis mensura est, ut aiunt, sine mensura et pondus sine pondere et numerus sine numero. pondus ergo, quo haec eadem secum ineffabiliter unum sunt, caritas est patris et filii, quoniam spiritum sanctum apostolus proprie insinuans: [*]( 9 Matth. 22, 37 ) [*]( 1 amat anima K1, amat animam G, amat MT Sch., anima S1, aniinam reU. (S* praeterea diligit add. in fIIarg.) sibij siue A 2 Ccorporea 82 4 quodcumque p* 5 numerus BHlR 7 scdm B cogit secum D uel ante meminisse om. M editores 8 ualeat R feruescit] se suescit R 9 diligis CHR deum om. B 10 ut] et R 11 feratur LPps 12 patrium AН1, propria. BF 14 consilium] consilio ABHIR 18 sic et SeA., sicut libri et b incorporaliter MR editores, incorporabiliter C, ftU incopaliter F, inconparabiliter rell. pcellissim§ S, praeoollentiasimae b 20 ergo] uero mauult Hartdius 22 quoniam b, n qum ill, quem reU. et Sch. insinuas R )

caritas, inquit, dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis, euidenter ostendens isto pondere, diuina scilicet caritate, illum ineffabilem numerum illamque mensuram illo stabiliter ferri, quo tale pondus accesserit. igitur tria haec inseparabilia sunt in corpore, sed multo magis in anima et indiuidua sunt in anima, sed multo magis in se, et sicut nihil sine uno creatore, hoc est ipsa trinitate exstitit, ita nihil omnino esse potest, quod\' non et trifarium subsistat et unum sit. omne scilicet corpus et unum erit et mensurabile erit et numerabile et ponderabile et omnis anima rationalis tribus indiuiduis, memoria consilio uoluntate subsistit, quibus capax est mensurae ponderis et numeri, secundum haec de mensurabilibus ponderabilibus et numerabilibus, hoc est de corporibus iudicans. quae si corpus esset, incorporea certe non caperet, sicut corpus etiam iudicari posset et de corporibus iudicare non posset. permanat ergo a summo, quod deus est, per medium, quod anima, ad imum, quod corpora, unitae specimen trinitatis corporibus signa sui inprimens, animabus etiam notitiam tribuens illa formans uisibiliter, has intellegibiliter. cum ergo nihil substantiam nisi essentia capiat et nihil nisi tribus, sicut supra disseruimus, unum fiat, quando tanta est unitas in corpore, hoc est in uestigio trinitatis, quanta est in anima, hoc est in imagine trinitatis, et item cum tanta sit in imagine, quanta est in ipsa trinitate? [*]( 1 Rom. 5, 5 ) [*]( 1 caritas/// B 7 sine om. 81 creaturae A 8 ipsa om. AE omni 12 9 trifariam E1 p2 Sch. 11 memoriam B 13 haec] est B mensnrabilibus] quibus add. 12, quibusque add. Sch. 14 indicans 12 15 non om. D careret BDEF, llllret A indicari B 16 possit utroque loco ABCDEaFH1 6 Mltb permanat B, permanet p 18 quod] est add. Dpa corporea ABEB Sch., corporea H, corpus LSp\'l, corpori p unite b, initae AВF1HLS, in te 12, unita p 19 notitiae ABCDFH1 BT Sch., notitiam sui E1 20 subetantiam GMb, substantia rell. et Sch., substantiae suspicatur Galland. 21 essentia Mb, absentia rell. et Sch. dizerimus C 22 quando] liquido cani. Barthius 23 quanta-trinitatis add. C in marg. )

VII. PAGANIS VTITVR TESTIBVS NVLLAS IN ANIMA CORPOREAS ESSE MENSESSE VEL LOCALIA PONDERA.

Sed quoniam nunc tempus aliud est, quam ut de quaestionis huius praeeminentia copiosius disputemus, tantum scilicet in his moratus sum, quantum prudentibus satis arbitror, quo adplene cognoscant nullas in anima corporeas esse mensuras uel localia pondera uel partium spatia, sed illud ab ea percipi, quod nec locus capit nec pondus mouet nec diuisio minuit, modo tu, arbiter docte, probaueris iustam gnarus ferre sententiam, anne sit locus quod inlocale recipit, an partile quod secari nequit, an mensurabile quod infinitum capit. nunc ad Philolaum redeo, a quo dudum magno interuallo digressus sum, qui in tertio uoluminum, quae πεϱὶ ῤυϑμών xαὶ μέτϱων praenotat, de anima humana sic loquitur: anima inditur corpori per numerum et inmortalem eandemque incorporalem conuenientiam. item post alia: diligitur corpus ab anima, quia sine eo non potest utisensibus. a quo postquam morte deducta est, agit in mundo incorporalem uitam. non ego nunc rationum tramitem et nexuosissimas quaestionum minutias reuoluo, quibus haec probabilia quo uoles aduersante Philolaus efficit. in quae si quis uel curiositate uel studio forte flagrauerit, de [*]( 5 preminentia BS, pminentii R 6 quoad plene plerique editores, quo plene p, quod ad plene BD 10 probaberis AMb iusta M Sch. in textu, iustam idem in notis ignarus libri praeter E2GM et Sch. 11 an nescit A 14 quae om. BDFHLMS, quod A REPI PTTMON ABCDEFHLRS, REPI APIGMON G, epithmon M, ϱνϑμών (omisso πεϱί) b KAH MHTPON ABDEF, lCAE METPON CHLRS, KAI METPOT G, cametpon M 15 inditur C, indigitur R, indutur G, induitur p* 16 inmortale ABDFR, immortalitatem E\' 17 p aliam B 18 ea B\', eo ex eb S 20 uitam incorporalem libri praeter M 21 et] per Galland. 22 qui A, quod Mb, quoad Barthius uolet Barthius ad- . uersanti p Barthius efficit CGMR, effecit rell. et Sch. 23 flagauerit B )

ipso scilicet fonte hauriet. enimuero memet causa auctoritatis in eundem tanti testimonium philosophi iecisse sufficiet, sicuti ceterorum post hinc strictim proferre conueniet. iniuria nempe a quoquam poscitur et argumentum pariter et testimonium.

Archytas perinde Tarentinus idemque Pythagoricus in eo opere, quod magnificum de rerum natura prodidit, post multam de numeris subtilissimamque disputationem: anima, inquit, ad exemplum unius conposita est, quae sic inlocaliter dominatur in corpore, sicut unus in numeris. quid, quaeso, praecelsius potest dici, quid uerius? ad unius uidelicet exemplum conposita, quia ad unius imaginem facta est. et idcirco unus est exemplum principale formarum, quoniam formabilia ab illo formas capiunt, qui non coepit., Hippon Metapontinus ex eadem schola Pythagorae praemissis pro statu sententiae suae insolubilibus argumentis de anima sic pronuntiat: longe aliud anima, aliud corpus est, quae corpore et torpente uiget et caeco uidet et mortuo uiuit, unde autem, [si] hoc est, quo principio nescire se dicit. sed non ita nunc omnium philosophorum Pythagoricae familiae sententias persequor, ut easdem copiosius aggerando de alienis admodum uoluminibus meum faciam satis \' arbitrans memet principium Pythagorici gymnasii de praesenti quaestione scita euidentia protulisse, certus scilicet \ eminem [*]( 1 auriet CMB, auriat B, hauriat DEFp1 Sch. auctoritates BRlB 2 eundem] mediurq, coni. Barthius 4 quo C pa- Bcitur CGR 5 arcitas AHCFHLMBS, architas E . itidemque coni. Barthius phytagoricua S, phitagoricus R 7 utilissi- 1 mamque Mb 9 unius BHtRSt 10 pcellius 8 dici potest G editores ad] aut A 12 formatum Sp* 13 coepit BHSp, cępit FL, cepit rell. et editores 14 hippon metapontinus scripoi, hyppon mettapontinns O, ypomme (yponme HLBS, ipomme M, ypomne C, yponne D, hypomne PT) tarentinus rell., hippomenes tarentinus Sch., eromenes tarentinus b promissis R 15 scientiae S insulubilibud S 18 si uncis inclusi et post dicit interrogationis signum, quod praebent editores, sustuli 19 dicitur ABD HLBSp* non om. S 22 pythagoricae ABHLBS1 23 scilicet] qui in hoc add. Mb )

refutare doctorum, quin hoc idem senserint scriptoque prodiderint Archippus, Epaminondas, Aristeus, Gorgiades, Diodorus et omnes Pythagorae posteri, quorum uidelicet nominum, ne dicam sententiarum multitudine, si eadem prodita uelim, uo- Iumen efficerem.

Igitur Platon procedat in medium, a quo uere claret quam magnum in semet bonum genus humanum neglegat nostro praesertim saeculo, quo dictis factisque caelitus editis eotenus religio conclamata est, ut paene iam credendi labore submoto tepore fidei scientiae fructum capessat laborisque mercedem opere non patrato percipiat. quo fit ut mirari admodum digne nequeam huius Platonis animum, qui tantis equidem saeculis ante puerperium uirginis, ante incarnationem dei, ante hominis resurrectionem, ante praedicatam summae trinitatis in - gentibus unitatem ineffabilem una tres in diuinitate personas laudabili ausu, mirabili ingenio, inimitabili eloquio quaesiuit inuenit prodidit, patrem deum paternamque mentem, artem siue consilium et utriusque horum amorem mutuum unam summam aequiternam indiuisam diuinitatem non solum ita credi oportere docuit, sed ita esse conuicit. persuadere mihi non possum, quod philosophi huius anima corporea fuerit, ac ei forsan praecipiti lapsu stultitiae ulla anima corpus esse iudicanda est, illas equidem corporeas iudicauerim, quae [*](1 doctorum refutare S refhtarim b quin] qui in BCGH LRS, qatl Mb 2 gorgiadis libri praeter G didiodoras B, uiodores R 3 posteris BlPB, posteres IPLS 4 multitudinem JDEFM editores uelin B, uel in HB, neli in 8 8 quod B eatenus editores praeter b 9 credendi OeiGMb, credentibus rell. et Sch. 10 tepore Barthius, tempore libri et editcwes capeecat ABF 12 buius - saeculis om. Mb animam Sch. quantis BO 13 puerperum BC dfii B 15 una Mb, unum reU. et seh.. ineffabilem unitatem, ineffabile unum suadet Sch. 16 laudabilia usu M, laudabili usu b ingenio] studio D* imitabili MR b eloquio] ingenio B 17 arte siue consilio Mb 19 diuinitatem) aeternitatem Mb ita non solum S 20 sed] et add. Barthius conciuit ABHRS, coneciuit L, concinit Sch.)

corpus esse se credunt, non per hoc animarum generi derogans, sed quosdam sententiae suae inprobitate, non mea sponte denotans. et quid hominibus fiat, quos cum eo usque inscitia teneat, ut indoctos se esse nesciant, scientiae nihilo minus priuilegium sibi uindicant, dumque in inperitas aures uerborum puerilium spumas exspuunt, uno eodemque mendacio semet scientiae fallunt, alios docendo decipiunt Lysiae similes, quem Platon idem cassa rerum uerba fundentem in Phaedro eatenus increpat, ut esse deterius adstruat gnarum uerborum, ignarum esse causarum, quam nescientem rerum uerba nescire, potius arbitrans inperitum silentium loquaci inperitia. unde etiam Tullius libro de oratore primo: eloquentia est, inquit, scientia conprehendendarum rerum plurimarum, sine qua uerborum uolubilitas inanis atque inridenda est, et paulo post: etenim ex rerum cognitione efflorescat et redundet oportet oratio, cui nisi subest res ab oratore percepta et cognita, inanem quandam habet locutionem et paene puerilem. sed hinc . alias.

In Phaedro autem Platon de anima sic pronuntiat: anima, inquit, inmortalis est, quae semper a se ipsa mouetur et aliis causa motus est, corpus autem per se non mouetur. non ait tantum: mouet alia, sed: aliis causa [*](12 Cic. de orat. I 5,17 15 Cic. de orat. I 6, 20 20 Plat. Phaedr. pag. 245 e ) [*]( 1 se om. BEFHLBSlb se corpus esse Sch. se esse A 2 scientiae S 3 de ante hominibus add. Sch. quos] cur AB HLRS1, ut DEF quos cum conuiceris amentia ea teneat coni. Barthius inscientia BDGMb, insitia B 4 nihil hominibus B 5 uindicent Bartkius in om. Mb 6 spuAa spuunt M, % spuma. conspuunt b 7 alios S decipiunt] alios add. libri, del. S* Sch., illius pro alios scribi iubet Barthius 8 plato DEF HL crassa p phedrone D 9 gnarum] ignarum AXBCDX F1 H1R1 uerborum ignarum om. 01 12 aratore G de oratore libro primo B scientia om. Mb 13 conprehendarum CF GHLBS, conprehensarum A 15 et florescat B 16 subest res] sub efores B 17 aratore G 18 haec b 20 phaedrone DF plato DEFB nunciat Mb 21 ipsa om. ABDEF )

motus est, animaduertens equidem uir excellentis ingenii fore nonnulla quibus sit moueri proprium causa motus alieni quidquid enim uoluntarie mouetur, ipsum fere sibi causa motus est, quod autem mouetur uel nesciens uel inuitum penes scientem uel cogentem causas motus habet. nec repugnat anterioribus nostris disputationibus, quod istic a se moueri animam dicimus, cum principalem motionum cardinem in deo esse dicamus, quoniam id ipsum fere a deo illi est, ut sponte moueatur, uidelicet ut, sicut causa motus animi uoluntas est eius, sic substantiae, quae utitur uoluntate, causa sit deus, quia, etsi posse uelle nobis ex deo est, non omnis uoluntatis nostrae motus erit ex deo. uel tunc reor, cum uoluntate peccamus, nostri causa motus ex nobis est, ne peccatorum deum faciamus auctorem. quocirca si corpus a se non mouetur et corpus non est quod sibi causa motus est, quia in se motus sui causas habet, anima non est corpus.

Idem Platon in libro, quem negl ϕυσιxής scripsit: anima, inquit, animantium omnium corporalis nonestipsaque se mouet aliorum quoque agitatrix, quae naturaliter mota sunt. in Phaedone autem sic apud eundem Platonem cum Simmia et Cebete aliisque philosophis Socrates loquitur, ut cum uideamus illic ualde consentanea nostrisque oppido coniuentia pronuntiari, quae non solum [*]( 17 cf. Apul. de dogm. Plat. I 9 ) [*]( 2 proprium] ut siAt lapides et ligna ceteraque insensibilia. add. b ex glossa in M superscripta 8 uoluntaria A 4 pene M b 9 motus causa libri praeter CE2GM est om. libri praeter Eta et b Sch. 11 posse] pse B, posse et D&FGp1, iusta coni. Barthius omnes uoluntates R 13 nec AelMR 14 faciemus A 16 habeat libri praeter CGM 17 idem CM editores, item rell. plato DEFLM πεϱὶ (pvaixijs scripsi, perifisicis (p ifiaicis) BCDEGHLMS (in marg. man. rec. πεϱὶ ϕυσιών), pery fisicis A, peri fysicis F, pi sysicis B, πεϱὶ ϕύσεως editores 18 amantium ABHlB 20 immota G pbedrone libri praeter L 21 siminia R, symmia S cibete ABCM, cybete rell. 22 socratis ABClPMRb 23 conuiuentia AC, conuentia B, conuentia F, conuenientia DEp, quod Schottus (mallet, fauerent modo libri\' )

praeiudicio auctoritatis utuntur, sed uirtute rationis adminiculantur, animaduertamus praeter natiuum humanae mentis uigorem hasce uidelicet animas, quae tam remota persecutae sunt, tam . clausa adierunt, tam operta uiderunt, idcirco scilicet lumine ueritatis adflatas, ut in salutem generis humani toto quandoque mundo diuinitus editum dogma apud rudes ueri gentium mentes gentilium testimoniis uteretur, quo magis ignorantiae nubilo caecata et infidelitatis frigore in quandam glaciem durata gentilitas euangelicae ueritatis calori cederet, si eadem ueritas aduersantium quoque sibimet ore sonuisset. aut cur non haec eadem per philosophos nobis in usum ueri caelitus procurata credamus, quae ad redarguendam nostrorum quoque inperitiam utilia fore cognoscimus ? persuadens igitur in Phaedone Socrati sic ait uera ratio: donec corpus habeamus permixtusque sit tali malo noster animus, numquam nos id quod iam olim concupiscimus satis plene consecuturos. concupiscimus autem ueri scientiam. corpus enim nobis primum innumerabiles et infinitas occupationes infert, quibus conterimur ob necessarium uictum et alimenta cotidiana. deinde si qui morbi ingruerunt, inpedimento sunt, quominus inquirere et inuenire ueritatem [*]( 14 Plat. Phaed. pag. 66b - 67a ) [*]( 2 propter A 4 adiecerunt R Sch. operta Barthius, perita libri et editores uidelicet b 5 adflatus BHlB toto libri ewn PT, toti b 6 diuinitatis edituri (scil. philosophi) coni. Barthim editum] ederetur p, editum esset Sch. uer// E, uere M, uero b gentilium Sch. 7 uterentur M editores 8 nnbilo] morbo b 9 calore R sic BHXB 10 sonuissent BHl R 11 per om. b 13 persuadet - socrates. ait uera ratio G pbedrone libri et b 14 socrates sic ait. uera ratio est donec p 15 permiztftque S 16 satis om. F 17 plene om. BDF, plane EL, pleno b 18 nobis om. BDEF innumerales p 19 inferunt B 20 connictum p alimentum quotidianum libri praeter CGM et Sch. 21 deinceps Mb ingrnerint BEtO, ingrner M, ingmere b 22 cominns Mb inquiramus et sic uer. inu. non possumus p ueritatem] non add. b ) possimus. nam cupiditatibus et cupidinibus et timoribus innumerabilibus, uariarum rerum adpetitionumque uisionibus et infinita quadam dementia corpus oneratur, ut prae illo ne sapere quidem ulla in re possimus. et si quando tempus aliquod ad philosophandum uacuum uel habuerimus uel fecerimus, tunc quoque in ipsis cogitationibus nostris corpus intercurrit turbam errorum inferens menti, ut obcaecante illo ueritatem peruidere non possimus. itaque unum hoc in omni quaestione nobis et id quidem euidentissime probatur, si quid umquam bona fide scire uolumus, recedendum esse a corpore et in ipso animo res considerandas. tunc enim uidemur consecuturi quod concupiscimus et cuius rei amatores nos profitemur, cum defuncti erimus, nam dum uiuimus, desperandum est. etenim si constat nihil sinceri mixtum corpori animum peruidere posse, sequitur alterutrum, aut nullo tempore nec usquam contingere homini ueram scientiam posse aut tunc demum, cum excesserimus e uita. defunctorum enim animus liber est et solutus a corpore. eo autem tempore quo uiuimus ita demum adpropinquabimus adplicabimurque scientiae, si nihilaut quam minimum corpore utamur neque in societate eius, nisi quatenus necesse est, animum dimittamus. ita enim minime replebimur uitiosa turbulentaque natura corporis, sed puri a contagione eius, in quantum facere possumus, erimus et, si ita fecerimus, incorrupti [*]( 1 poasumus M iam HLMBSp* et cnpidinibus om. Gal- D land. cupidinimus S 4 oneretur C, honoratur B 5 illa AOl 6 a BB 10 possimus Mb, possit reU. et Sch. 12 bona om. G 17 si om. Mb siceri B commixtum D 19 usq. A 21 e] & B enim om. B 22 solus p 23 ait ppinquabimus S 24 nihil aut om. B ant] aliud M 25 societate Mb, societatem rell. et Sch., cf. pag. 114,16 et 22 29 pussllmus B ) sincerique digredientes ad omnia incorrupta sinceraque ueniemus.

Haec ad uerbum ex dialogo philosophi admodum principis excerpenda atque huic nostro inserenda uolumini ratus sum non arbitrans fore quempiam inlectamentis fallaciarum corpo. ralibus obsistere solitum, qui hasce repugnantias in semet ipso sentiens disparium naturarum corporis atque animi teste se in hoc ipsum sibi non indiscussis equidem longe maximi inter philosophos uiri disputationibus adsentiatur interque animum corpusque suum praeside ratione disceptet, quidnam sit illud quod, ut aiunt, corporeus animus ab omni inuentione occursante sibi semper extrarii corporis praepediatur obstaculo aut cur extrarium corpus in reatum uocet, quod semet a contemplatione ueri deuocet, cum sibi ipse sit inpedimento, si corpus est. sed super his non argumentabor. ipsa per se nimirum ueritas claret nec ornamento aut adiumento extrinsecus indiget, quae et pulchrior et fortior nuda est.

Hinc egomet testium meorum indefensis hactenus mihi testimoniis utendum ratus sum, quia penes illos tantum, qui toto sui admodum corpus sunt, de hisce ueritatis uadibus dubitabimus. uerum quid hic idem Platon in Hipparcho, quid in Lachete, in Protagora, in Symposio, in Alcibiade, in Gorgia, in Critone, [*]( 3 philosophorum — principum p* 4 excerpendam B, exerenda G 5 illecta mente Mb corporibus libri praeter DEF et b, corporis sui Barthius 7 testem pl Barthius 8 non om. Gal- . land. indiscursis S, indicet discussisque Barthius, discussit px I 9 assentantur 8 10 prae consideratione px suum//// ratione (praeside add. man. sec. in marg.) S 11 inuentione] ueri add. G o 12 accnrsante p 13 extraneum B inreatum S, increatum p* quod-deuocet om. ABDEF 14 reuocet GaXland. 15 super bis B non om. Mb de argumentabor M, deargumentabor b 16 ornamenta BD1H1R 18 eorum Mb indefessis AJ?lMb, indefensus Barthius J9 utendis Mb 20 uatibus Mb dubitamus Mb 21 uerum] nunc add. G hic om. S idem) id est B ypparcho RS, ipparco M lacita ABCMB, lacyta rell. 22 simpotio DEFR, simpocio M, sympotio reU. )

4 quid in Timaeo etiam arce quadam et quodam philosophiae uertice de anima pronuntiauerit, placitae breuitatis gratia missum facio. neque enim refert ad agnitionem ueri quid de eodem saepius quisque dixerit, quam quid senserit quaerere, quia in saepe dictis nec uberior est cognitio rerum, cum sit prolixitas onerosa uerborum. quapropter in adstructionem ueri magis considerandum est quid unum multi senserint, quam quid unus saepe dixerit. ego tamen Platonem, prout mea opinio est, philosophorum omnium merito principem in negotium praesens admiratione sui pellectus testem saepe uocitaui, quamlibet quae plura istic eiusdem legas innumeris conparata, quae super anima dissertauit, pauca admodum nec. suae. sed nec Porphyrius Platonicus multis post Platonem saeculis a magistro uspiam in hac eadem causa dissensit. inlustri quippe uoce genus humanum suae dignitatis admonuit: si beati, inquit, esse uolumus, corpus est omne fugiendum. est ergo incorporeum quiddam in nobis, cui aduersa corporis uniuersi contagio est, et quid istud erit, nisi imago dei, et quid imago dei, nisi humanus animus? qui si in corpore beatus esse non potest et incorporeus non est, numquam beatus erit, qui sine se non erit. [*]( 1 artae G et quodam om. Ml 2 bruitatis S 3 refert om. ABDBF uerij tam add. Barthius 4 deodem S quam t in quantum qui ABHLR, quam qui S 5 cum] quam M editores praeter Barthium 6 quipropter A ad instructionem B 7 quod A n senserit S 8 ergo p* 9 oppinio/lll phylosofortl 8 10 admirationi sui ABHLBSl, admirationis ui DEF deceptus M, captus b 11 isti A leges b in numeris Sch 12 Buper d. de b, super M (de man. sec.), de et sequens anima glossema esse censet Sch. 13 porfiricus ABCBL (c in ras.), porfirius EFHM. por- phyrius S 14 sclis M, secandis b 16 uolumus esse B est om. AВDE1F 17 corporeum A\'BCH1R quidam B 18 cogitacio N, cogitatio b illud pl 19 in om. b 20 et incorporeus non est om, BDEF )

VIII. ROMANIS PAGANIS PHILOSOPHIS VTITVR TESTIBVS DE ANIMAE INCORPORALITATE.

Plurimorum in negotium praesens philosophorum plurimis testimoniis usi sumus multosque ex eadem Graecia, si uel causa posceret uel ratio sineret, proferre possemus. sed ne localiter ueritatem quaesisse uideamur, ut haec eadem ab una tantum uideri gente quiuerit et aliis ignorata sit, cum ueri compos humana substantia non sit regione, sed genere, Romanos etiam eosdemque philosophos testes citemus, apud quos Sextius pater Sextiusque filius propenso in exercitium sapientiae studio adprime philosophati sunt atque hanc super omni anima tulere sententiam: incorporalis, inquiunt, omnis est anima et inlocalis atque indeprehensa uis quaedam, quae sine spatio capax corpus haurit et continet acrius isti, ni fallor, abstrusas rerum rationes ingressi sunt, quam nonnulli nostrates, qui cubiculariis disputationibus de sublimium indage causarum aliquid soporiferum in lectulis oscitantes perpellente copia tepentium naeniarum stolido laudatore ueternosas anilium opinionum suspiciones edormiunt innexamque uisceribus animam corporis claustris includi et contineri decernunt. sed istuc inperitiae ueri uacuae figmentum, . prout locorum ratio poposcit, et superiore libro discussimus et prolatis nunc summorum magnis auctorum testimoniis [*]( 4 negotium Mb Sch., negotio rell. praesenti 08* 5 siue I B 6 poasimua A nec B 8 alias S cum—substantia] quia uera indagacio humane Bubstanti, M\'b, corr. M1 in marge 9 insit Barthius 11 sextus Mb, ezias B sexiasq- B, sextus I omisso qae Mb Sch. exercita p, exercitio Barthitts 12 adpm, 8 has p* omni anima] omnia G 13 atulere AF, attulere DFB Sch., atre B sententias ABHBp* inquit A 14 indepreensa B 16 abstrasa AВF1, abtrasas B ratione A, nationes M 18 sopori serum B 19 oscitantes editores, Buscid tantes libri cum PT copiam BS uenarum D stolio B 20 opiniorum B ) [*]( XI. ) [*]( 9 )

in rem sui nobis opitulante ueritate rationis quoque uiribus refellimus. Marcus varro, sui saeculi peritissimus et teste Tullio omnium sine dubitatione doctissimus, quid in musicis, quid <in arithmeticis), quid in geometricis, quid in philosophomenon libris diuina quadam disputatione contendit, nisi ut a uisibilibus ad inuisibilia, a localibus ad inlocalia, a corporeis ad incorporea miris aeternae artis modis abstrahat animum et in corpora, hoc est in aduersa sibi dilapsum sui compotem faciat? cui si corpus esset, corpus aduersum esse non posset. quid ego nunc Zoroastri, quid Brachmanum ex India, quid Anacharsidis e scythia, quid uero Catonum, quid M. Ciceronis, quid Crispi, qui ab ipso paene principio sui operis animo dominandi ius tribuit, corpori legem seruitutis inponit, in defensionem ueri sententias adferam, quid orbis uniuersi de animae statu nobis concrepare iudicium in his dumtaxat qui merito enituere conuincam P [*]( 3 cf. August. de ciu. dei VI 2 12 cf. Sallast. Catil. 1, 2 ) [*]( 1 re B ueribus coni. Sch. 2 marcis AН1 R saeculi sui B 3 qui in musicis 22 4 quid in arithmeticis b, quid M, om. rell., uncis inclusit Sch. in ante geometricis et ante philosophomenon om. b Sch. ϕιλοσομένων(ϕιλοσοϕουνμέων GaUanii.) edi- l tores, cf. pag. 19, 16 5 contendunt B 7 aeternae E2GS2 Sch. in notis, aeternis reEl. et b, et arcanis Barthius aeternae artis] aeternitatis coni. Sch. abstrahebat AВI, abstrabat HL 8 incorporea p1 delapsum HLBSp1 9 qui S 10 zoroadhis G, zoroadhi rtU. bragmaram A, bragmanum rell. et b 11 anacharsidis e scripsi, anatarsi de G, anachani ex B, anacharsi de reU., anacharses e b, anacharsis e Sch. sitia B catone salusti A 12 crispi GS*, chrys////i A, chrysippi (crisippi) reEl. et editores 13 minandi B inponitnr B 15 in] ni DEF his om. BDEF )

VIIII. ABHINC ECCLESIASTICIS DOCTORIBVS VTITVR TESTIBVS DE ANIMAE incorporalitate.

Facile profecto hoc idem factu mihi esset, nisi adici quempiam coacta testium turba non sineret et diuina iam nunc oracula pandere uel tempus foret uel ratio commoneret. atque ut ad ipsos caelestium uoluminum fontes illis fere ducibus, qui ex eisdem largius hausere, ueniamus, Gregorius Nazianzenus in apologetico magnum uidelicet inter animam et corpus clamat esse discrimen atque ut corpus corporalibus pasci, sic animam incorporeis saginari. beatus Ambrosius ad Mediolanensem in ecclesia populum uerbo doctissimo atque eruditissimo: sequestremus nos, inquit, a corpore, contra quod nobis, si salui esse uolumus, iuge certamen est. una praecellentium eademque sententia non nisi eodem intellectu animaduertenda est eodemque tractanda sermone. dicam nunc igitur quod saepe me, cum ad id locorum uentum est, dicere memini. sequestrari nos a cor.pore Ambrosius oportere persuadet. quis ergo iste sit, cui a corpore sequestrari conueniat quaero. ex anima enim sumus et corpore, ac per hoc cum sequestrari a semet ipso nequeat animus, nihil in nobis est, quod sequestrari possit a corpore, si corpus est animus. cur, sancte Ambrosi, cur taliter doces, cur sponsam Christi caeno falsitatis oblinis, cur eandem a [*]( 13 Ambrosius in sermone ut uidetur deperdito ) [*]( 4 factu lPLSb, factum reSL cum PT et Sch., fortasse recte, cf. pag. 70,10 quaepiam. b, quippiam Sch. in notis 5 turba] uerba 8 6 commoueret C, commemorat ÂIBEFP 8 longius B 9 anazanzenus M, nazazenus S, nazanzenus reU. apologenito B, apolloge//tico S 11 incorporeis saginari] spiritalibus uegetari p*. 12 popnlum] plurimum b 17 cum om. AlBCMf cum cum antecedente me coniungit et si quando add. G, dum Sch. locarum B 18 esset editores 19 persuadit BCHLBS1 20 sequestrare Gal- land. 24 eam de ex eamdem A, eadem p* a om ABDEF H1R ) [*]( 9* )

uia ueritatis scaeuae praedicationis inpulsu in deuia abrupta - propellis, cur sequestrari oportere a corpore corpus perhibes? quidnam istud, quaeso, proderit homini? num quia hominis interioris est natura subtilior, quae tamen non est nisi corpus, idcirco eandem disici conuenit atque separari? numquid quoniam in hac structura mundanae molis quaedam subtiliora et leuiora, quaedam crassiora atque grauiora sunt, idcirco tenuioribus uniuersam solidi huius conuenit rupisse conpagem, aut beatior aer erit, si cum aqua ac terra non fuerit? hisce falsiloquiis circumgarrientibus istius modi fert ille responsum quaenam nobis oboritur uerborum nuda, uirtutis cassa, rationis aliena, ueritatis uacua, uanitatis caua, superbiae tumida nouelli huius schismatis sine auctore doctrina, elata supercilio, abiecta mendacio, referta conuicio, creatori potestatem subripiens, imagini dignitatem, quam miro stultitiae genere conparationibus substantiae corporalis infamat adserens scilicet tam nihil animo profore quoad ualeat corpore secerni, quam non sit aeri conducibile crassioribus mundanae molis corporibus separari. porro si qui estis uspiam gentium, quorum ingeniis cesserint arcana causarum, adeste praepetes, uosmet ignorantiae plectite, nouum dogma miramini: animae dignitatem capessit in solido mundi portio corporis quarta mundani [*](1 scaeue ABCB, sceae DEF, acene GLMBb, saeaae p inde aia b 4 quae tamen] quit A tam S 5 eadem Mb disici A, dissici rell. cum PT et Sch., disiici b conueniet hic et infra p 7 grauiora atque crassiora R 8 soli C 9 fuit p 10 fer B 11 qugnam 1\' qugdam utrumque in contextu F, quonam p, quaedam SeA. uobis S aboritur AE 12 causa C uacua uanitatis om. Mb 14 si C 16 imagni C 17 comparationd CMb, fortasse conparatione scribendum corporali R 19 quod ad B, quod Mb corporis BC, corpori AGMRb secerni] aeterni BC, fecerim R 22 quorum G b, quarum rell. et Sch. 24 capescit BM, capeacit A, capescit capeacite F 25 in uerbis portio - mundani mendum inesse affirmat Barthius) haec ergo nimirum animarum omnium maior est anima proque sui mole magis sapiens. itaque nunc tanto potius quispiam prudentiae copiosus erit, quanto aeris huius pro sui capacitate plus hauserit, nec iniuria genus humanum naturae incusauit iniuriam, quae tanto maiores hominibus lucas boues edidit, eo uidelicet beatiores, quo capaciores. sed hactenus satis Ambrosius, qui uel solus profecto sit satis, faxim tamen et aliis testificandi locum.,

Aurelius Augustinus et acumine ingenii et rerum multitudine et operis mole ueluti quidam Chrysippus argumentandi uirtute aut Zenon sensuum subtilitate aut varro noster uoluminum magnitudine et qui profecto talis natura adtentione disciplinis exstiterit, ut non inmerito ab istis corporalibus nostri saeculi Epicureis aut Cynicis spiritalis sophista dissenserit, libro ad Hieronymum de origine animae sic pronuntiat: incorpoream esse animam etsi difficile tardioribus persuaderi potest, mihi tamen fateor esse persuasum, cumque id ita fore rationibus magnis atque insolubili argumentatione conuincat ac super hoc Hieronymi sententiam poscat, laudis suae tantum a Hieronymo scripta recuperat, quin [*](16 August. de orig. anim. ) [*]( 1 mirum LS 2 p qng M, pro quae b mole sui S 3 copiosius GR, compos Sch. 4 aaaerit ACHlMR 5 naturam. editores praeter pi iccuaabit Mp, incusabat b 6 iniuriam ACDEFQ, iniuria BHLRSp*, om. M editores quanto DEF Seh. 7 Incus A beloas et boues lucae Mb boues lacas Sch. beatior B 8 actenus BCGHLBS 9 testificandum libri praeter QM 10 agustinus AH1S 11 crisippus GLM, crissippus B, craaeippus ABHB 12 zeno DF Sch., canon M noster] nr tot n B, nt A nolmninem B 13 profecto - disciplinis om. M1 naturae М2S2b 14 nostris b 15 saeculi om. Mb spalis M, specialiter b disserit C 16 librum R incorpoream] omnem add. b omisso esse 17 esse—fateor om. G et omisso si libri praeter DEFGP 18 mihi] autem add. B . 19 id om. Mb id ta B 20 ac] hac CM sententia BHXB )

haud dubie Hieronymus nihil de anima sentire dicit uerius, nihil disputare posse perfectius. en tibi duos praeclarissimos uirtutum doctrinarumque praeeminentia longe porro praeditos super statu animae sentire nobiscum inermemque te auctoritatis pondere et rationis uiribus prosternidare disparatosque I corporibus unitate sapientiae duas animas unam facere. unde multum miror Hieronymum tibi testem citatum, cum potissimus tractatorum minime potuerit et pro anima et in animam disputare, quamquam quae ex eodem aduersum nos haud intellecta posuisti nobis eo usque conducant, uti quam callide non aduersarius, uerum praeuaricator subordinatus esse uidearis, qui uelut adsentante conludio feceris nos tuis admodum testibus uincere. quippe gloriosum uictoriae genus est ab eo cum quo decertes arma capere quaesitumque aduersario testem illinc stare et istinc dicere.

Ne quid tamen segnem me redhibendae uicissitudinis arbitreris, prout locus est moneo consentaneum magis tibi super sententia tua Pictauum Hilarium esse potuisse, qui scilicet inter conplura praecelsarum disputationum suarum quiddam [*]( 1 aut BCHlB sentiri DEFН\'L editores dicat Sch. 2 disputari LS editores 3 praeminentia BRS longo B praeditus A1BH1R, praedictos b 4 statum ABDEFB inermnmque libri praeter GM 5 prosternidare disparatosque scripsi, prosternidaretis paratosque (partosque M, paratisque ABFHLRS1) A BCFGHLMRS1, prosterni claret separatisque DE, prosterni claret paratisque F in marg., prosterni claret disparatisque S1, prosterni instar Daretis partitasque (partitosque b) bp, prosternere qui disparatis Schottus e codice T 6 u//nitate L, uanitate Sch. animas] uis add. Sch. 7 iheronymum M, ieronimum S tibi om. Rp* 8 tractorum CiPJR 9 aut CGHXR 10 nos GaUand. 11 subordinatus] in marg. I subornatus add. D, subornatus coni. Sch. 12 adsectante B, ablentante G 14 quicum G decertas Rp* aduersarium libri praeter CGM 15 stinc BH, stine LS deicere Sch. 16 tamen segnem A Sch., tamen insigne 0, taifi insignS HLS, tam insigne reD. et b, tamen fingere Barthius a me D redibendg M, redibendo b 17 moneat A 18 tua om. BDEF pictauium E, pictauium ABCDFLS Sch., pectauium HR 19 inter] in R )

sequius sentiens duo haec ueris aduersa disseruit: unum, quo nihil incorporeum creatum dixit, aliud, quo nihil doloris Christum in passione- sensisse, cuius si uera passio non fuit, redemptio quoque nostra uera esse non potuit. sed quoniam beatus Hilarius opinionis huiusce uitium uirtute confessionis aboleuit, sic sustinet reprehensionis stilum, quod non patitur detrimenta meritorum. quapropter eatenus diuinarum tracta-, toribus scripturarum fidem adhiberi par est, quoad usque eidem tenore ueritatis adstipulautur. sed quamquam nonnullis dissertatoribus proferendis necessario supersederim, dum ad oracula diuina, ex quis eorundem pendet auctoritas, iure festino, haudquaquam tamen Eucherium praeterierim mihimet uiuente. doctrina et praesentaneis coram disputationibus cognitum, non porro nuntiis aut lectione conpertum, qui scilicet uiridis aeui, maturus animi, terrae dispuens, caeli adpetens, humilis spiritu, arduus merito ac perinde ingenii subtilissimus, scientiae plenus, eloquii profluus, magnorum saeculi sui pontificum longe maximus editis in rem fidei multiiugis uariorum operum uoluminibus ad populum quoque his super statu animae contionatus est: quaerere, inquit, quidam solent, quo modo in Christo misceri potuerit homo et deus. quaerunt rationem huius mysterii, quod semel factum est, cum ipsi reddere rationem nequaquam possint [*]( 20 Eucher. in homilia deperdita, cf. Migne patroL lat. L 866 ) [*]( em 1 saeuias A, secns DEF Sch., secias S* in marg. et b quod 08 vtroque loco Mb, priore loco Sch. 4 quando pi 5 huiusse A, huiusse B huius se uitium H&S1, huius seuitiam S* opionis («c!) se uitifL hoius uirtute B 8 par est] parem BDIEFI 9 tenores G, tenori Barthius et Sch. quoniam Barthius 11 ex quis om. BDEF quibus p pendit BCDEFGlHlMB 12 aut quamquam BGGHJR heucerium BCGHLS, eucerium B praeterierem BН1 R uiuentem M et editores praeter Barthium 0 o 14 lectionem AJBXB 15 animi B 16 ingenii B ,17 eloquii B 19 hoc p1 21 quer M, quaere b, quare p quaerunt] et add. E\' Galland. 22 est] quaerunt add. p 23 cum] quae eum p* ipse B rationem] cum add. p*, ) eius rei, quae fit semper, quo modo societur anima corpori, ut fiat homo. ergo quo modo corporea res incorporeaque coniungitur et corpori anima miscetur ut homo efficiatur, ita homo coniunctus est deo et factus est Christus: et tamen ut fieret Christus, duo illa incorporea, id est anima et deus facilius coniungi permiscerique potuerint, quam miscetur una incorporea aliaque corporea, id est anima et corpus, ut persona hominis exsistat. cedo mihi nunc illos, qui aeque talibus instituti ab hisce doctrinis degenerauerunt pessum facientes salubria sua et alienis semet noxiis obnoxiantes iniusto amantium sui odio eo usque prolapsi, ut extraneos mallent cum falsitate praeeligere et Eucherium cum ueritate damnare.

Videas hic alios quiddam socordi trutinare iudicio, alios id ipsum aut nescios stulto laudare praeconio aut sciolos subdolo ridere consensu hos inter placere sibi illum, quem nemo nisi aut ignarus laudauit aut callidus. hic iam feruntur de singulis non pro meritorum, sed pro uotorum qualitate sententiae, ob laudem praesentum quorumpiam rabularum longe maximi damnantur auctores. istic ille laudatus ne infra laudantum uideatur stare iudicium, panniculos quosdam ex diuersorum uaria lectione concerpit eosdemque uilibus suis ueluti quibusdam stuppeis adsuit laceroque uestitu turpior nudis absque furaci meditatione mutus eloquentiae palliatus incedit. cernas [*]( 3 et ex ut M, at b 7 potuerint B, potuert ELS, potuerunt S* Sch. 8 miscitur B 10 credo Galland. 11 degenerauerant p* 12 noxiis HMb, noxia rell. et Sch. animantium C 13 praeeligere scripsi, praeligere HLMRSb Sch., plegere ABDEF, praelegere CG 15 hinc Mb 17 rideri R, laudare G 18 uidetur laudabit scribendum 20 praesentium AEGLS Sch. quarumpiam p\' Sch. rabularum CG, fabularum rell. et editores u 21 laudatis S laudantium GL*BS Sch., laudatum p 24 stupeia R, etruppis coni. Barthius adsint Mb uesti A absque metu faracis mendicatione eloqaentiae coni. Barthius . 25 metus Mb . eloquentia p\' palleatus ACGHMBb, pilleatus LS cernis E )

hic alium situ fetidinarum turpium ex olenticetis suis ac tenebris cloacam uentris et oris inhalare sentinam interque ructandum quasdam suggillatiunculas fringultientem ab alio, qui stipem suam uariis conlurcinationibus dilapidauit, parasitico more laudari. inter has huiusdemque modi quisquilias aliquid tu sobrium tuto dixerisne? porro magnum aliquod e socordi turba periculum periclitabere: quidum? inperito quippe nihil quidquam iniustius. hos ac tales tamen egomet non pauesco ac, si qui nunc monendi locus est, moneo praeque denuntio: quique isti quique sunt alii, qui uel in magnos uiros obloquia uel de rebus summis deliramenta quaedam cum conpotatoribus mussitant, aut palam loquantur aut taceant. enimuero eruentur mihi atque extrahentur etiam nuncupatim ex abditis tenebellarum qui hactenus delituere. praenosci uero licet, tacere ne habeam facta quorum nomina non tacebo. faxint tamen isti quod foret libitum salubresque [*]( 7 Ter. Adelpb. u. 98 ) [*]( 1 hinc ABBEFM editores alios Mb si tu T, sicut p fetidiuinarum Ji, faetim diuitiarum T, foetidarum p Sch. in textu ex olenti cetis ABCGHLMBS, ex olenti cenis (cellnis E) DEF, exolentem cetis T, exolentem coecis Sch. in textu, corr. in notis, exolenti caecis b suis om. ABBEF 2 cloaca DEF Sch., cloaca in p 8 sugillatiunculas M, sugillatim unculas b aingultientem G aliquo B 4 conlurcationibus uel potius conlurcinationibus coni. Schottus in notis, conlucernationibus libri et editores delapidauit Mb parastico M, parasito b, parasitco S 6 mole C eiusdemque p* 6 toto B aliquid B aliquo de A cordi B, corde DEF, excordi coni. Sch. 7 periclitauere Mb Barthius quidum interrogationis signo addito Hartelius, qui dum libri et edir tores, aliquid hoc loco excidisse censet Galland., quidam Barthius imperio Gp uippe BC 8 quippiam Barthius iniustitius JR ac om. p 9 quis AG p preque ADEFHMR, pque BLS, atque p, peraeque atque Hartelius, sed cf. Sid. Apoll. epist. I 9, 23 t 11 obliquia B deleramenta B, dileramenta S 12 conpotatoribus Barthius et Sch., computatoribus MTb, computoribus ren. 13 mihi om. BDEF 14 tene belarum S, tenebrarum p* 15 abeam CH LBS, abea BP, ab eorum A tacita ne abeant coni. Sch. factis A 16 tamen isti om. M1 b, add. M man. rec. libllitum S ) monitus spernant, haud inpune scilicet, ego uero praeelegerim ab istis cum Eucherio reici, quam cum istis a ueritate damnari.. sed istic nunc locus et tempus est, ut sicut a philosophis ad tractatores, sic a tractatoribus ad authenticos gradum consequa ratione faciamus suadente modo scilicet plerisque testium tacitis.

X. TESTE VTITVR IPSA DIVINA SAPIENTIA TESTIMONIA PENES SCRIPTVRARVM.

Audiamus igitur quid imaginis suae pronuntiet inimicis diuina sapientia: dixerunt, inquit, inpii cogitantes non recte: exiguum et cum taedio est tempus uitae nostrae et exstinctum cinis erit corpus nostrum et spiritus diffundetur tamquam mollis aer. inpii haec ergo dixerunt, super quis paulo post eadem scriptura sic loquitur: excaecauit enim illos malitia eorum, quoniam deus creauit hominem inexterminabilem et ad imaginem suae similitudinis fecit illum. istic ego temet in defensionem tui acrius permouendum credo proque causae merito in me etiam istius modi ferme uerba facturum: quid tu undeunde contractis testificationibus uteris haudquaquam tamen ueritate pulsantibus conscientiae nostrae [*]( 11 Sap. 2, 1 et 3 16 Sap. 2, 21 et 23 ) [*]( 1 monitis R, moniti p* spernat B aut B praeelegerim scripsi, praelegerem CG, praeeligerem Sch., preligerem M, pligerem S*, perlegerem rell. 2 cum om. B fueritatS B 3 a om. ABWB 4 a] ad R ad] aut ABIPR a philosophis et tractatoribus ad authenticos p 5 consequar Mb faciam ABDEFP, om. Mb modum b plerisque »0, plurimisque B, plurisque rell. 11 inpii inquit libri praeter CE\'GM cogitante B 13 exstinctna G Sch. 14 Epiritus om. ABFlRLBS diffnnditnr ABF1HLRS 15 ergo haec D ergo om. Sch., er HL, erunt B quos p 16 illorum ABCEFGB 19 ergo editores 21 alterum unde om, ABDEM de ante contractis inserit JiPb 22 tamen] et non A ueritatem Mb )

\\ sincerum? quid autem mea refert, quid porro adtinet inpios ob detractam diuinae imagini dignitatem diuinitus plecti, cum memet inpietatis huiusce laqueis nouerim non teneri ? proinde moneo facessas nec sententiae talis infamiam mihi mendaciter inuras. nunc ego nisi renuis in tua tecum redeo, ex quis arbitrabere, utrumnam istud in inpios prophetici sermonis oraculum an in te sit porrectum, te scilicet, te magis perstringat, qui praetento scientiae priuilegio contra famam deditus sententiae et contra sententiam sollicitus famae eadem, quae istic uelut aliena renuis, illic itidem ueluti propria defendis.

Ne quis sit tamen uel mihi secus interpretandi uel tibi forsan infitiandi locus, in praesentiarum super quibus agimus utraque uideamus. propheta nempe dicit inpios dicere: exstinctum cinis erit corpus nostrum et spiritus diffundetur tamquam mollis aer. enimuero tute quid dicis? nonnullae sunt, inquis, spiritales naturae, ut angeli, archangeli ceteraeque uirtutes, ipsa quoque anima nostra uel certe aer iste subtilis, tamen incorporeae nullatenus aestimandae. intende, quaeso, animum, pro quisque nostri arbiter, ferque iudicium, sitne aliquod prolocutionum harumce discrimen: inpii de humano spiritu, de anima uidelicet humana dixerunt, quod diffundatur [*]( 16 cf. pag. 10, 1 ) [*]( 1 sinceram Mb qui B ad me Mb impio sub BHIB, O impios sub A, impios ub LS, impio ob Mb 2 imagine BH1RS1, imaginis AG1 diuinitas BWRsa 4 moneo] non add. AJBD EF talis G 5 ego om. Mb rennnis ACGH1L arbitrauere CGHLBS 6 istuc BS prophetice ABGHLBS, prophicae C 7 an—porrectum om. libri praeter M omnes (csa PT) et Sch. praestringat ACEFGB Sch., perstringit p, prestringit Mb 8 priuilegifl A 9 sententiae] scientiae MR b eadexnq- ABCGHLMBSb, eademque D 10 rennuis AGH*LB, respuis p* et post illic inserit Mb 11 quid AВCD1EFH LBS1 12 inficiendi BH1 13 ezstinctas G Soh. 19 exhistimandae M, existimandae b 20 pro] te add. b arbitrer B fertque G aliquid AD 21 prolocutionem B harQsce M, harum b 22 humana uidelicet anima M ediiores diffunditur Mb )

spiritus tamquam mollis aer. necessarius hic noster adiungit, quod anima humana et aer iste subtilis aeque spiritalia sint, sed perinde incorporea non sint. uerba nunc eadem et sensus expende, nam quod illic spiritus dicitur humanus, hic anima, ita profecto concordat, atque si uterque animam aut spiritum uterque dixisset, qui scilicet ita illic in mollem fundi aerem dicitur, sicut itidem subtili istic aeri conparatur. quod ergo diffundi spiritus dicitur tamquam mollis aer, tale est ac si diceretur: spiritus hoc est quod mollis aer. itemque spiritalis est anima nostra et aer iste subtilis ita est ac si diceretur: anima nostra hoc est quod aer iste subtilis, cumque ex his duobus quod ante dictum est inpiorum blasphemia sit, quod postpositum tua sententia, duoque ista itatenus uniantur, uti sint et negotio et sensu et uerbo indiscriminabilia, quid potissimum consequitur, nisi ut aut pro similitudine sententiae tuae, si eandem defensitandam credis, inpiorum quoque sententia laudabilis sit aut, quia plectibilis illa>est, tua quoque sit pro eius parilitate damnabilis?

Sed quo diutius uel argumentantes halucinamur, cum super hoc propheta censuerit: dixerunt, inquit, inpii apud se cogitantes non recte: exiguum est tempus uitae nostrae et exstinctum cinis erit corpus nostrum et spiritus diffundetur tamquam mollis aer, postque paululum sententiam quoque intersita disputatione subiungit: [*]( 3 sunt DM edUores sensum editores 4 dicitur spiritus S 5 profectu BHlR atque] absque R animam] humanam S 6 utraque S ita om. p* Sch. 7 isti Sch. 8 tale—aer om. A 10 ita est om. A ita est - subtilis om. R 11 quod] est add. AJSEFHLS Sch. cum DEH1 12 ex his duobus quod om. ABFH1R, ex his duobus om. DEWLS (quod add. S1) Sch. 18 duoqllll iste S iste BHLB, istę C eatenus pl UnÎuntur Mb 14 ut GM indiscriminalia Mb 16 conse- quatur D ut om. ABDEFS 16 diffensitandam S 19 quid M editores hic lucinamur ABDEF, allucinamur G Sch., hailucinamur T, a luce aligenamus M, a luce alienamus b 22 exstinctns G GaUand. 23 posque R 24 sententia B disputatione] narratione p* )

haec, inquit, cogitauerunt et errauerunt, excaecauit enim illos malitia eorum. et tamquam diceres: quid in his culpae uertitur, quid erroris, ille respondet: hominem animam corpoream cogitauerunt et errauerunt, ac uelut rogaret geminanti [et] quid in hoc ueritas claudat, ut animam corpus esse quis sentiat, iterat propheta responsum: errauerunt, uidelicet errauerunt, quia deus creauit hominem inexterminabilem et ad imaginem suae similitudinis fecit illum, id est dicere: adeo tenus non est corpus anima, ut sit imago diuina. estne aliquid, quo abhinc locorum uspiam progrediaris tuomet indicio proditus, ueritatis uiribus captus, prophetae testificatione conuictus? sed uiderit quisque quid sentiat: prout mea tamen opinio fert, hoc saltim probum quod eatenus dissertauimus aduersum corporales pro spiritalibus sat foret, ni par esse ducerem apostolica quoque aut etiam euangelica in rem controuersiae praesentis adhiberi. [*]( ,1 Sap. 2, 21 ) [*]( 1 errauerunt] et add. B excitauit B 2 eorum] erum B 3 is 22, eis M editores respondet scripsi, respondit libri homine C, hominis G, omnem Mb hominem] et add. BD 4 rogares ex rogaret E, rogarit Barthius 5 geminatim D, geminantem p1, geminando ex geminato S et uncis inclusi claudit coni. Sch., claudicat S* 9 id est] idem ABBS1 10 aliquis Mb quod BF1 11 uspia B iudicio ABDEFb 12 tificatione B uiderit DE, uiderr G, uiderim CGMPT Sch, uiderem reU., uiderint b 13 si ante quisque add. Mb quid om. EFMb, quod B Sch., ut D dissentiat Mb refert Mb hic LMb saltem BDEFН"LM editores 14 probauerim b, priuoni G et actenus M, hactenus b desertauimus BHLBS, "discretauimUB M (corr. in marg.), disceptauimus b, discertauimus Sch. corporalis AH1RS1 15 ni par] impar E dicerem R 16 aut] ad ABCHBS, at M, ac Gb etiam ad L 17 adhibere libri praeter CGM et Sch. )

XI. PAVLO APOSTOLO TESTE PRO INLOCALITATE ANIMAE vtetvr.

Igitur quamquam nonnullis locorum sicubi conduxit harumpiam scripturarum testimoniis usus sim, fas tamen est multimodo ueritatis gladio falsiloqui ceruiculam salubri concisione concipilari. Paulus doctor gentium, uas electum: omne peccatum, inquit, extra corpus est, qui autem fornicatur in corpus suum peccat. si excepto crimine fornicationis extra corpus est omne peccatum, in anima ergo est. porro si in anima est et corpus est anima, non ergo extra corpus est omne peccatum. sed apostolus dicit praeter fornicationem extra corpus esse omne peccatum. incorporea ergo est anima, ut sit aliquid in quo extra. corpus possit esse peccatum. itemque ad Corinthios in eum, qui scelere pollutus incesti nouercalem torum pene matris stuprator inluserat, sententiam premulgaturus sic ait: etsi absens corpore, praesens autem spiritu eum qui hoc opus fecit iam iudicaui. quid istud, apostole Paule, quid istud est? quo modo absens corpore es, ubi spiritus praesens? si corpus est spiritus, cur non potius ex duobus conpacte corporibus uno absentem alio praesentem te esse dicis, aut si unum corpus es totus, cur non parte corporis abesse te et parte corporis adesse te profers? ut enim [*]( 6 I Cor. 6, 18 16 I Cor. 5, 3 ) [*]( 2 utitur] et qualitcr in tertium caelum esse (raptus add. ES) credatur add. M et reU. 3 nonnullus Mb sit ubi Mb conduxit om. Mb quarumpiam p2 4 stas B 5 glodio B falsiloquii Barthius condicione G 6 compilare T, concipilare GP Sch., contruncari b electionis Barthius 7 qui - corpus r. est om. ABDE1F 9 er//go B 12 est ergo ABDEF 14 scere . r S 15 stupeator 8 inluierat B 19 spiritus M editores, spiritu rell. praesens] es add. libri praeter F1M 20 inpacte B, compactus p absente G praesente G 21 te om. libri praeter GMS* esse te G at ACEFGHLBS Sch. 22 te ante profers om. libri praeter M et Sch. proferes A1B1CHLRS1, profaris G enim) ergo B )

corpore Corinthiis te dicas absentem, eo uidelicet ferri potes, quia totus in uniuerso tuo corporeus es, uerum quod corporeus totus et-per hoc quia absens corpore absens totus, nescio quo tui, quo non es, adesse te dicis: aut mendacii te arguis aut corporales istos de animae incorporalitate conuincis. estne aliquid istic creperum aut fortassis obscurum, qui in quantum corporeus est absens Corinthiis est aut nullo sui aut per incorporeum praesens est? incorporeus ergo est spiritus humanus, per quem Paulus apostolus absens toto corporeo sui Corinthiis potuit praesentari. haec et talia ex omni ferme authenticorum uoluminum corpore innumera proferre possemus.

XII. DE EO QVOD APOSTOLVS RAPTVM SE VSQVE AD TERTIVM DICIT CAELVM.

Sana quippe catholicae fidei doctrina ita tenus intersito gradu ab imis ad media, a mediis ad summa conscendit, ut rato iudicio corpoream creaturam incorporali creaturae subdens et summo incorporeo creatori hanc eandem cum sui inferiore subiciens in tertium caelum Pauli pedissequos rapiat, qui solidum sensibilis mundi penetrabili mente transmiserint intentamque aciem ex imo caeli tergo sistentes redintegratis uiribus [*]( 2 in om. 81 tuo om. M1b, add. M2 3 qud tui S1 4 mendacii te] mendaciter 14 (corr. in marg.) te om. HLS arri gois M\'b Sch., arguas B, argnes S, argues rell. 5 conuinci Sch. 6 corporeum ABDHPFP, repertum p* quin Sch., quia in p 7 ergo ante nullo add. S* 10 talia Mb Sch., alia rell. 11 poisen mus JE* Sch., poBsimne S, possimns rell. 15 doctrinam B eatenns p2 16 a media B a om. AB conscenditnr ABDE*F Sch, 17 rapto ABHLBS, ratio Sch. 18 summe libri praeter M suo p1 inferiore Mb, inferiori rell. et Sch. 19 pedisequos B rapiat] faciat conscendere p\' 20 sensibus D in textu, I senaibilig in marg. mundum BDE1FH1PT Sch. transmiserit Mb intentaque acie Mb 21 imo] nno b sistens Mb redentegratis B )

omne incorporeum creatum potiore nisu pro substantiae excellentioris dignitate tranauerint atque hic redactis paululum respiraculo pausae uiribus in suprema incorporei creatoris agnitione constiterint. quocirca nunc locorum percontari sedulo corporales istos uelim, quae fere illis super hac apostolica sententia sit. nam cam se dicat apostolus raptum esse usque ad tertium caelum, primum quaero localiter inlocaliterne sit raptus, et qui tres isti caeli sint, anne plures horum, anmones corporei, anne incorporei quipiam, ut quoniam nos ad id usque loci disputationis ordo deuexit, quid istinc sequendum sit nobis consulta ueritate uideamus.

Ac primum non usque facilem de caelorum numero quaestionem paulo scrupulosius uentilemus. nempe legimus: laudate dominum, caeli caelorum, sed istuc et de multis et de binis licet intellegi, ut et plures caeli plurium caelorum et duo caeli duorum caelorum tacito numeri articulo accipi posse uideantur. ecce a terrae contiguis aere tenus aquarum elementum est, exin profundum aeris usque ad lunaris sideris citimum lumen, abhinc ignium aetheriorum spatia usque in extima transmundana, qua sphaeroidis globo mundus includitur. [*]( 18 PB&Im. 148, 4 ) [*]( 1 pociori Mb 2 tranauerit Mb, tractauerit S hinc D, inc 9 M, in b reductis Barthius 3 pausent p* eprema B incorporea AJBD&FSch., incorei B 4 constiterit Mb percunctaii DEFG 5 uelimus B fere libri cum PT omnes, ueni editores illic p 6 se om. libri praeter M et Seh. dicit D H, dič LS eese Mb, se D, sese rell. et SeA. 7 an inlocaliter Mb, fortaise an inlocaliterne scribendum est sit] erit M 8 an Mb 9 quipiam Barthius, quippiam libri et editores quod B F, quos D 10 usque om. S 12 facile Galland., faciam M (corr. in marg.) quaestionum B 13 uentilem AВDE1F 14 caeli om. Mb istic C 15 plurimum BMS1, plurimorum p 16 caelorum] loco add. Barthius 17 terra contiguo Mb aer eatenus A, aerStenus G 18 eat om. S exim B lnnarem v Mb, lunatis F sideris citimum DEF1 Sch,, sideriscit imum S, siderescit imum rell. et b 20 apheroidis G, sphoydis M, sferoidis BC, speroidis reU., σϕαιϱοειδής editores, cf. pag. 67, 11 )

ubinam nunc exacta uniuersitate corporum quaeremus caelum trans omne mundanum? sed in hoc opaco rerum caligantium nubilo ex adytis supercaelestium doctrinarum consulta repetamus. in principio, inquit principium geneseos, creauit deus cum I u met terram. si opinionibus missis ueri fidem quaerimus, ecce tibi creaturarum testem ipsum creationis auctorem, qui cum ante omne tempus creauerit caelum et terram postque die uno fecerit lucem et firmamentum secundo itidem die condiderit idque caelum abusiuo nomine uocitauerit, cui ratis interuallorum limitibus loco uel modo uariantium porro siderum ornamenta subtexuit, animaduerti promptum est hoc uisibile firmamentum tanto interuallo substantiae caelo inuisibili cedere, quanto itidem terrae imis locorum intercapedine praeeminere. quocirca alieno ac translaticio nomine firmamentum istud caelum dici potest, cum uere esse caelum illi creato ante tempora caelo sit proprium. enimuero istud stelligerum quod caelum dicimus in scriptura geneseos caeli dicitur firmamentum, quippe ubi luminarium creationem retexit: fecit, inquit, deus duo luminaria magna et posuit ea in firmamento caeli. qua uidelicet auctoritate uerum illud unum ante temporaneum caelum credere sinimur, quamquam istud quo de agimus firmamentum caelum dicere non inhibeamur eo uidelicet, quia deus firmamentum uocauerit caelum.

Sed mouet iterum, quod caeli in authenticis uoluminibus non duali tantum, sed plurali numero saepe uocitantur. uero [*]( 4 Gen. 1, 1 18 Gen. 1, 16 sq. ) [*]( 1 quaeramns Galland. 4 principio ex principium B 6 qaaeramns Sch., queremns B testis M ipse HLMS1 7 auctor M creanit AHLSp* 8 de nno G lnfli 8 9 idem Mb usiuo B 10 liminibus R 11 snbtexinit M 13 id idem b, idem Sch. intercapidine RS preminere BRS, praeeminet p2 15 illic BDElFHLRS creata libri praeter CE2G M 18 creationum 8 19 magna luminaria libri praeter M 20 quia Mb 21 sinitur Mb, sininl A 22 quo de CG, quod Mb, de quo reU. et Sch. post dicere denuo repetuntwr uerba sinimur-dicere in A 23 uocauit p1 25 uero autem] ueram 6 ) [*]( XI. ) [*]( 10 )

autem subicitur, quod terrae corpus unum in scripturis dicitur. orbis esse terrarum. ita igitur forsan dicantur caeli multi, cum duo sint, sicut terrae dicuntur esse, cum una sit. ad quod ergo tertium caelum raptus est Paulus? eia nunc sodes egredere et elementorum molibus excussis trutinaeque iudicii corporum ponderibus inpositis adpende mundum: quipiam fortasse caeli nobis undeunde prosilient. aut si unus mundus plures porro non habet caelos, aliquos tibi cum Epicuro mundos atomorum minuta parturiant, ut tertium caelum Paulus inueniat. sed quid ad beatitudinem spectat, ut de uno corporeo ad aliud aut ab hoc ad tertium aeque corporeum quisquis ascendat, cum non id sit merito beatius, quod loco sublimius? alioquin cedent auiculis homines, atque ad aeternitatem non profectibus ibit quisque, sed passibus.

Quapropter cum nec praeeminentia localis beatum faciat, nec tres identidem caelos anima corporalis inueniat, ut tandem defecta corporibus incorporeis cedat, iuxta praelibatam tacita discussione rationem ternarium caelorum numerum differentiamque uideamus, quia cum differentia dignitatum sit distantia locorum, si distant magis quam differant inter primum secundumque caelum, quaero quid rei sit? aut substantia uidelicet [*]( 1 subdicitur M, animaduertitur b 3 esse cum] ex his duobus quod add. libri praeter CElGM et mirum in modum Udem libri, qui hoc loco quattuor ista uerba falso addunt, eadem ipsa uerba faiso omdttunt pag. 140, 42, ezistat haud dubium quod T Sch. 4 sit BartMus eia] iam ex nam add. Mb sodos L, si audes Mb, sedes Galland . 5 mollibus S trotin§que HB, tronique M (corr. in Marg.), trutinaque Sch. 6 quipiam Barthius, quippiam libri et editores 7 undeunde] unde BGMR, inde DE1 F prosilient S, prosiliet b 8 plures—mundos om. S1 epicnrio Mb mundus LS 10 si Mb quid EF2Mb Sch., quJ/II D, qui quasi S, quod reU. spectat editores, expetat HLS, expectat rell. ut de] unde B 11 quisque editores 13 a uinculis ABCFaL1 14 quiaquis M 16 corporales DE\'F\'M editores praeter jp* 17 tacite disscussionis M 19 uideam AB distantiae libri praeter GM et Sch. 20 differ M, differunt b )

illic aut nihil est: si nihil, nulla creati caeli causis suberit, cum nec in infimis terrae quippiam nisi praecedentibus porro apud aeuum causis exstiterit. sin autem est illic quaedam terrenis potior uiuentium multitudo, substantia ergo supercaelestis ista sub caelo est hauriens uidelicet a superno sui uibrantiorum siderum flammas et liquidiores auras aeris, cuius elementum replet intercaelestis uacui concauum, quod scilicet a caelo tertio alii uiuentium populi atque alia intersiti aeris profunda discriminant.

Nunc igitur si per haec raptatus apostolus usque in tertium caelum uenit, quid istic potissimum repperit, quod si localiter quaerendum fuit et in primo caelo inueniri non potuit? sed ipse dicit raptum sese usque in tertium caelum nescio quid audisse diuinum, quod homini loqui non liceat. itane tandem, apostole, per loca deus quaeritur aut non nisi in loco ueritas inuenitur? si istuc ita est, et deus igitur localis erit et tu deum, quem localiter inuenis, localiter amittis, qui si non nisi in tertio caelo est, ibi ergo tibi relictus, ubi repertus est. at cum non de caelo corporeo, sed de caeli domino sis beatus et totus ubique sit dominus caeli, qui nec localiter quaeritur nec localiter inuenitur, haec uera profecto ascensionis tuae causa dabitur, si ab inferioris substantiae caelo ad caelum substantiae potioris ascendis. quia quaerentibus deum a [*]( 14 II Cor. 12, 4 ) [*]( 1 crati causa. caeli B subierit B Gl 2 nec] haec Galland. in om. Mb 3 causis om. S si M, si b 4 ergo CQM, erunt ABD2EFS Sch., er HLB 5 supremo jp* suo ABDEFP 6 uibrantium DEFG Sch. 7 elimentum RR 10 si per] su, HLS raptus b, raptat S 11 istic E\'Gp, stinc BI, istinc reU. et editores repperiit Mb, repetiit p* 12 fnet S inuenire libri praeter GM et Sch. post potuit interrogationis signum adieci, quod post repperit editores exarauerant sed-Iin. 18 repeptus est om. A 14 liceat] ait add. p ita nec L 15 non om. BDEF\' in om. Mb 18 relictus] est add. BDEF 19 nondum pt caelo B 22 caelo-substantiae om. A 23 ascenderis Barthiua, fortasse ascendes scribendum ) [*]( 10* )

corporeis ad corporea nullus ascensus est, qua uersum nunc corporalitas inclusa diffugiet? ecce et raptum fuisse Paulum usque in tertium caelum uerum est et rursum tres esse caelos corporeos uerum non est. igitur aut incorporeum quid creatum confitebere aut tres caelos infitiabere. sed quoniam et tres esse caelos et non omnes corporeos uel indiscussibilis auctoritas docet uel ratio manifesta conuincit, sub unius ope ueritatis sicut fallentia discussimus, sic uera quaeramus.

Legimus in propheta: qui fecit caelum et terram. caelum caeli domino, terram autem dedit filiis hominum. istic animaduertendum est aliud esse caelum et aliud caelum caeli, quippe cum caelum caeli dicitur, tale est ac si caelum ac terra dicatur. imum nempe siderei caeli haec terra est, sed cum ante omne temporaneum creauerit deus caelum et terram secundoque die hoc uisibile caelum fecerit, est ergo caelum aeuo terrae posterius, cum tanto sit qualitate praestantius. sed quoniam uices et spatia temporum et moras dierum momentaria mundi creatio non admittit, quia de sex dierum numero magis quam spatio nullum disserendi nunc tempus est, illud intellege, quod propheta inter caelum et caelum caeli tantam differentiam fecit, quanta ferme est inter hoc caelum et terram, ut sicut terra huius scilicet caeli haec terra est, ita hoc caelum illius caeli porro sit terra. unde coniciendum est mundi corpus uniuersum diuinitus terram dici et illud, quod domino datum est, proprio nomine caelum uocari. [*]( 9 Psalm. 113, 15 sq. ) [*]( 0 1 quia CIPR 4 g ante igitur add. G 5 inficiabem b, insitiabere R quod BDEF et om. Mb 6 indiscassibiles libri praeUr DEF, diBCussibilis b 11 et om. ABDEF 12 caeli caelam 8 13 sidere A, sideri H, sideri BRS 14 ctl cum AB, alterwn cum eras. C creauit A 16 tanta Mb qualitate] uoluntate Jt 17 quod BDEF 18 momenta ita Sch. admittat A, amittit Mb; hoc loco quaedam exeidisse opmatwr Barthius de sei A Sch , de\' /sex E, adg ex G, dies ex reD. et b 20 intelligere debemus Sch., intellegere B 22 nt] et JtCb haec om. libri praeter M et Sch. 25 dictum AB1H1LS )

scriptura namque sic loquitur: caelum caeli domino, ter-. cum autem dedit filiis hominum.

Quid ergo dicemus? numquid hoc caelum uisibile non hominibus datum est aut solaris fulgor et calor uel lunaris globi per incrementa ac detrimenta uariatio uel astrorum uagus ratusque circuitus uel per magnos orbes congressus siderum et statuta progressio, siue cum dierum noctiumque uices uariant, siue quia caloris ac frigoris alterno fotu mundum temperant, seu quod dimensis limitibus articulos temporum signant eodemque intermino linearum tramite in id ipsum sine fine redeuntia per easdem circulorum uias reuehunt, uel quod distinctis numerose choris et musicis interuallis aetherem pingunt? suntne haec omnia genti mortalium uel coniuentia usui uel iucunda spectamini? ac per hoc ita tenus corporeum caelum, quia uidelicet hominibus datum est, terra dicitur, sicut aquarum et aeris corpora non utique eiusdem corpulentiae, cuius est terra, tamen quia filiis hominum data sunt, terra dicuntur adiecto eo, quod omnium sensualiter uiuentium principaliter tactus ex terra est. porro autem sicut sine igni uideri nihil, sic tangi absque terra nihil potest: quia et ignis tactui subiacet et aether ignis est, non abhorret aliquid illic esse terrenum. quapropter quoniam omne corporeum terrae nomen includit ratoque iudicio in corporeis conpositum, terra dicitur omne corporeum, quia hic sensibilis mundus cum uisibili caelo terra est, quae filiis hominum data est. [*]( 3 dicemus scripsi, dicimus libri, cf. pag. 150, 1 4 aut] an 1 p* 5 uariato S 6 ingressus Mb 10 in termino b, termino p tramitem Mb 11 vel] et p1 12 numerose choris E1 in tt marg., numero choris G, numeris et horis reU. et editores 13 sentne B conuientia FS1, conuencia G1, conuenientia DES* Sch. usui om. Mb 14 spectamini G, l/IIspectamini E, aspectui Mb, expecta-mini rell. cum PT et Sch., speculamini uel aspectamini coni. Bar- lei nl thius 15 datur H 16 corporea S corporentiae S 17 est om. B quia M editores, quoniam rell. 19 igne C Sch. nihil uideri S 20 nihilII B 21 est om. p 22 quoniam] quod BDF, om. p 23 composituII A 24 hinc B )

Quid de illo caelo dicemus, quod domino datum est, non filiis hominum? ergo identidem ad eloquia diuina recurramus. idem nempe psalmographus dicit: confitemini domino, qui fecit caelos in intellectu. quocirca si in intellectu sunt caeli, quos habitat deus, nec nisi incorporeum caelum est, quod domino datum est, uidelicet cui terra est omne corporeum liquido claret omne quod intellegit non esse corporeum. porro substantialiter humanus animus intellegit, incorporeus igitur est animus humanus. en tibi terram omnem corpoream creaturam, en tibi caelum incorpoream intellectualemque substantiam. nunc igitur ut possis per duos caelos usque in tertium caelum paulo praeeunte raptari, incorporeo tui uniuersum transmitte corporeum postque etiam incorporeum creatum idemque mutabile acriore admodum nisu et uolatu perniciore transcende atque abhinc in tertium caelum, in ipsius inmutabilis incorporei beatissima contemplatione requiesce teque, humana anima, incorpoream nosce, cui pro naturae excellentia promptum est simul et congruum inter ima uel summa tui tamquam mediante substantia uel infra despicere corpus imum uel supra conspicere deum summum.

Nunc egomet sciscitor adferasne nobis aliam de ternario caelorum numero ac diuersitate rationem, quam quidem cupio, sed liquet haudquaquam dari a quoquam posse, nisi inter corpus et deum natura se substantiae incorporalis interserat, quia si nihil absque deo nisi corpus est, non tres ergo caeli, sed duo sunt, ut unum ferme caelum sit omne corpus et creator corporis aliud. uerum quoniam non trans tertium, sed [*]( 3 Psalm. 135, 3 et 5 ) [*]( 1 dicimus libri praeter CEGtM et Sch. 2 redeamus G 3 ide// A 4 in post si om. ABlG 9 est igitur R terra Mb 10 substantiam] creaturam pt 12 peunte CR 15 perciniore V C 16 ipsis S 17 humanam animam R nosse B natura B 18 imat C imS uel summS Mb 19 despice A, dispicere R 22 numero caelorum M editores cupio sed] copiose G 23 licet C, libet R 24 substante R corporalis R Sch. 27 quod BBElF )

in tertium caelum raptus est Paulus, transeundae sunt uelut duo caeli omnis corporea atque incorporea creatura, ad creatorem uero quasi in tertium caelum non transeundi, quod non potest, neque redeundi, quod non debet, sed standi et manendi causa ueniendum est. hic autem cursus atque status profectus est atque perfectio, quae scilicet uirtutum est; non locorum, quoniam qui proficit currit et qui perficit peruenit.

Nunc autem quoniam amplissimos campos latissimae quaestionis breui admodum calle transmisimus datis aliquot, ut reor, indiciis, quae scilicet a recto ueritatis tramite errorum deuia secernunt, quid sibi uelit illud, quod apostolus siue in corpore siue extra corpus raptum se esse dicit, inquiro. quippe sic ait: scio hominem raptum, siue in corpore siue extra corpus nescio et reliqua, de quibus quod adtinuit diximus. ac primum adhibita discussione uideamus quid certum istic sibi beatus apostolus quidue fateatur incertum. raptum esse hominem scit, in corpore an extra corpus nescit. animaduerte iam aliud hic dici hominem, aliud corpus. ecce tamen - discretum est, quid nescire apostolus, quid scire se dicat. excutiamus igitur utrum ex incorporeo corporeoue an ex utroque sit ita tenus nesciat, sicuti cum corpore an sine corpore sit raptus ignorat. scio, inquit, hominem raptum, sed sine in corpore sine extra corpus nescio. istic nunc animaduerti licet, quod is qui raptus est et raptum esse [*]( 13 n Cor. 12, 2 ) [*]( 1 transeundi Sch. 2 omnea ABD, ominis M corporeae A incorporeae A creaturae ADF 8 quod non—redeundi om. R 4 distandi p2 5 hinc Galland. 6 profectus R, p////fectua S 7 quod BDJPF perficit Mb, jerficit A, perficitur reU. et Sch. 8 autem Mb, om. reU. et Sch. quod BDElF questiones R, questiollnes S 9 transmissimuB R aliquod BCQ lu HLBS1, aliquibus Mb 10 iudiciis ABDF 13 se S 17 corpus] corpore CGHL (corr. man. rec.) BSl 18 uerba animaduerlecorpus tituli (cap. XIII) loco exarata habent Mb, nisi quod M capituli numerum non addit his A1BF, om. JR, est G 19 tamen om. pi 23 istinc R 24 his R, iis p* raptus C ease вese esse uncis inclusit Sch. )

se nouit, sentiens tamen non ipsum se esse corpus suum et sic cum eodemne an sine eodem raptus sit haesitat, se ipsum tamen raptum esse non dubitat. et cum istoc omne patescit obscurum, nempe is, qui seu cum corpore seu sine corpore sit raptus incertus est, incorporeum tamen esse et corpus habere se certus est, quia si non sine corpore raptus est, et corpus cum illo raptum est, et non tamen hoc est ipse quod corpus, cum quo raptus est. si sine corpore, multo potius intellegitur non esse corpus, quod potest esse sine corpore. scio, inquit, hominem raptum, sed siue in corpore siue extra corpus nescio, quod tale est ac si diceret: raptum me scio, sed cum corpore an sine corpore nescio. ergo etsi cum corpore raptus es, rapi tamen sine corpore potuisti. incorporeus igitur es etiam in corpore, si potuisti rapi sine corpore, quippe incorporeum corpori salua sui substantia uiuificandi eiusdem causa miscetur, ut autem corpus sine corpore sit, statuta rerum lege non sinitur.

XIII. EX EVANGELIO DEO PRO INCORPORALITATE ANIMAE TESTE VTTTVR.

Sed iam nunc testibus meis, praeconibus scilicet ueritatis, ad indubitatam fidem ueritas ipsa testificabitur. dicit in [*]( 1 se nouit - ipsum se om. R 2 sic M editores, si rell. 3 raptum om. libri praeter M et Sch. istoc Barthius, istnc Ubri et editores 4 his BCB, est G seu ante sine om. C seu sine corpore om, hoc loca et inserit an sine corpore post raptus Galland. 5 sit B incorpoream — certus est om. HLS tunc A se habere Sch. 6 qui ABDJEF Sch., lĮuae B si non om. C1, sine G et Mb, om. rell. et Sch. 7 raptus A et Mb, om. rdl. et Sch. 8 raptus BMb, raptum reU. et Sch. est] corpus add. libri praeter M et Sch. si om. Mb 12 cum] siue in Mb an—corpore] siue extra corpus Mb 13 est p* potuit p* 16 causam CHLlSl miscitur BCG1HLS1 17 sinatur AB 21 ueritati ABHLB 22 ad om. p\' euuangelio S )

euangelio dominus: nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. cur, quaeso te, animam occidere non potest qui occidere corpus potest, nisi quia forte anima non est corpus? tu uero dicis: corpus est quidem, sed tenuius, corpus est quidem, sed leuius. at egomet responsum refero: tenuius sit licet et leuius, sed tamen, si; corpus est, occidi potest ab eo, a quo corpus occidi potest. de his nempe duobus agimus, anima uidelicet et corpore, quibus confit homo uisibilis. qui enim dixit: nolite timere eos, non dixit, qui occidunt. spissius corpus, grauius corpus, sed qui occidunt corpus. et item non dixit, tenuius et leuius corpus, sed animam non possunt occidere. hoc nempe corporis nomine uiuens profecto corpus inclusit, quia nec occidi quid nisi uiuum potest, ac per hoc si anima corpus est uiuum, occidi ab illo potest, a quo potest corpus occidi. ueritas dicit: qui occidunt corpus, animam non possunt occidere. non est igitur corpus anima, quae occidi non potest a quibus corpus occidi potest. uerum quoniam leuanda est perpetuae lectionis onere legentis intentio, huiusce iam uoluminis iste sit finis. [*]( 1 Matth. 10, 28 ) [*]( 1 timore B 2 te om. Al 6 leuius] sit add. B sed] si C 1 corpog B 9 conficit B, conflcitnr DEFP, cum sit Bb 10 dicit S spisaius corpua] ipsius corporis G 11 et item} etenim S 12 corpus om. Mb 13 includit C 14 pro B, p S 16 sed ante ueritas add. G dicitur BS1 animam] autem add. B 17 animam 81 18 poteat] si quod est add. Barthius quod BJE1 19 eleuanda Mb, alleuanda Bartkius )