De Statu Animae
Claudianus Mamertus
Claudianus Mamertus. Claudiani Mamerti opera (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 11). Engelbrecht, August, editor. Vienna: Gerold, 1885.
Prima opusculi facies de genito ingenitoque deo sublimissimae quaestionis uix foribus oberrans non perincatholicam praeferebat etsi longe inpari disputatione sententiam: ita penes me ratiocinandi lenitatem grauis causa pensauit. ubi legendi progressu reliquum lectionis acoessi, animaduerti quibusdam circumlocutionibus id inpensius molientem opelli ipsius auctorem, ut diuinitas passibilis crederetur. percontor de nomine: nec responso nec scripto proditur. coepi, fateor. talis equidem paginae stilum oppido ferre suspectum, et qu [*]( 1 ad AВHB iniquis ABC1DFH1S, iniquas M corsuum M, quorum ELBS, quonam T 2 praesamentium DEFP 3 defendi Gl in om. T Sch. quosdam om. R in qaosdam offendi S cartolam R 4 stodioae S quia) qui Hartelius 5 pellecti codices cum PT, pellici editores 6 animum DEFP Sch., animos Barthius cognitam kbri 7 a uerbis lcere plane non abnai codex L incipit auspicere Mb 10 d« ingento geuitoque Jf, unde de ingenito genitoque editores 11 forie, p* abwrans ABD1EFHLRS perincattholicam scripsi, om. 0, pare. catholicam M, per incatholicam rell. cum PT. parum cathiolicam editores 12 prae se ferebat editores 14 progressnpi S o.. animaduerti Mb, animaduertendo G, animadoerto rell. et Sch. 15 circamloqaitionibus R inpensius Mb, iapondio rell. et Sch. molientem] adserere add, p2 opelli HLBS Sch., oppelli AB (opusculi in marg.) DEFM, opelle CG 16 credatur ABDEF Sch. percunctor ABR Sch, 18 et om. Schottus )
Ac mihi primum quaerere cordi est, quidnam rationis exstiterit, ut tantas initurus causas deque tam sublimibus locuturus sciri uitauerit. si bene conscius disputas, cur nomen occultas? si agnosci metuis, cur opus prodis, ne dicam, cur ista conscribis? an maiorum super hoc forsitan exempla sectaris? sed uideo prophetas, euangelistas, apostolos, post etiam authenticorum plurimos tractatores sua propriis uoluminibus nomina praenotasse, alios etiam operum suorum propriis uocabulis inchoasse principia, ut est illud: Petrus apostolus Christi, et Paulus, nec non alii atque alii fundatores ecclesiae atque eruditores: uidelicet praecauenda fore nouerant apocryphorum uana uel noxia. sed ne sic quidem fallacium temerariorum uitari figmenta potuerunt. hinc est quod pleraque Pauli multorumque sanctorum uocabulis praenotata sanitas catholicae nostrae non recipit, quia non lenocinio nominis operis meritum pensat, sed auctorem sibi stili ueritate [*]( 1 qua AB\'DFHLRS 3 asperata G inter GB temptare BLBS 5 hinc Mb, hic ren. et Sch. 6 sedule L 8 innante Mb 9 nequiquam AB1CE1GL, nec quiqaam S, nequicqwun DE2FG2H (c in ras.) B, nequam B\'Mb tertius Harteliue, tritus libri et editores 12 deqae] de qua B 13 disputatas 8 14 neo Mb 15 ita Mb . scribis Mb fonsitan B 16 ennangelistas 8 17 plorimoB GMb, plurimorum. reU. et Sch. 18 in ante propriis add. Mb 21 eruditores] exclodentes add. G noner ABL, nonerunt DEFHBS 22 nee HLMb fallatia G 23 temerarium C uitare H1 25 catholieae] ecclesiae uel fidei add. editores 26 istili B )
Sed ad propositum reuertentes ipsa praefati operis uerba uideamus: ad illum uidelicet cui talia destinat, quem perinde atque se celatum studuit, sicait: quaeris a me quo modo iuxta substantiam dei in epistula quadam dictum sit, et hic, nec quae, nec cuius, nec ad quem, nec de quo epistula foret indicatum uoluit. continuatque de deo: nil sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis adfectu. subiungit istud nec philosophos ignorasse: quia, inquit, in homine diuersae adfectiones, id est, iustitia, misericordia, sanctitas res accidentes sunt et ideo adfectus uocantur. deus uero his non passibiliter adficitur.s o non passibiliter!s o adficitur! quo [*](12 of. pag. 6, 10 15 cf. pag. 6, 11 17 cf. pag. 6, 15 ) [*](.1 istic CGMEb 2 occnlitur CGMb eundem BsH*LMSb 3 damnatum B*H*LMRSb occuli CGMb \' 4 formidet G mirari nequeo] miror Mb 5 in] me R 6 inditium S 11 uideamus] om. ABDFHLJRS, ponamus Schottus quem perinde atque e se] quemq secum Mb 12 scel//atum S celatum] libri cum PT, esse add. Schottus 13 dictum] scriptum est apud Faustum 14 sit om. libripraeter EGM. necqnp nec ABCDlEGM, neque nec FHRS, L m ras., nec omisso nec quae Schottus quo] qua A 15 in ante epistula add. R indicare Mb 16 patienti M sensit om. b, sicut Schottus 17 subiunxit Mb 18 actiones Galland . 19 sanetitasl beneuolentia, pietas add. Faustus accedentes Faustus 21 quod M, quid b )
Ac mihi primum proprietas huius nominis maxime discutienda est. adfectus nempe ab eo dicitur quod aliquid adficiat, quidquid autem adficitur, patitur. pati uero non est nisi passibilis creataeque substantiae, quae quoniam a summa. essentia, quae deus est, ut exsisteret, uocata de nihilo est inter illud, de quo facta, et illud, a quo facta est, media: ita [*]( 7 cf. pag. 6, 18 14 Luc. 24, 49 16 Psalm. 17, 2 ) [*]( 1 tamen ABCH1R 2 quae ipee CGMb Sch. iustiam, 8 3 nomine G1 accidentiae-in deo quia om. M1, accidentiae om. b sunt b 4 igitur] ergo Mb, fortasse ergo igitur scribendum, cf. lib. H cap. IIII quia — in deo om. A 5 quia] oui b 6 accidentiae B 7 fuit] sunt b possunt b 9 at scripsi, et libri 10 post uirtuB interrogationis signum posui 11 incommutabilis L 12 quid R 15 uirtutem GHRS1 17 se] uirtntem add. M, om. rellimerunt autem post non esse 18 causam B 20 mihi om. p 23 creaturaeque S quoniam] quem ad modum Schottus 24 inter illud-media) inter hoc et illud de quo facta est media G 25 ad quod px a quo] facta om. b )
Sed quid nunc ego de adfectu disseram eundemque inpassibilem fore disputando conuincam, cum is ipse cui entradieimus, haud dubie fassus sit crucifixo homini deum fuisse conpassum ? quidnam, quaeso, istud est: non sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis adfectu ? quid est sensit, quidue non sensit? aut quo modo passus est, si non sensit? numquid si quispiam dicat: ambulat ille, et ille coambulat, aut: loquitur ille, et ille conloquitur, nonne et conloquentem loqui et coambulantem ambulare significat? aut si quis aiat: mortuus ille est, et ille commortuus, nonne utrumque mortuum fuisse confirmat? nam qui commoritur, utique moritur. ergo et qui conpatitur, utique patitur. passa est igitur, si conpassa diuinitas, ergo fortassis et mortua, aut si istud etiam cogitatu nefas est: non ergo passus est deus, igitur nec adfectus. ubi est nunc conpatientis adfectus?
Post subicit, quid prophetico spiritu ueterum quique sanctorum proterrendis coercendisque carnaliter humanitusque sapientibus tropice prophetauerint, inquiens scriptum: domine, ne in ira tua arguas me, et: iurauit dominus, nec eum paenitebit. abhinc superius etiam per philosophos accidentias deo non obicit et hic per prophetas etiam uitiorum necessitates inponit, quia res, quae figuraliter accipiendae sunt, nisi sollerter intro inspiciantur, non ad uiuificantem spiritum peruenitur, sed in occidente littera remanetur. [*]( 19 Pealm. 6, 2; 37, 2 20 Psalm. 109, 4 ) [*]( 2 i his B quem G 3 ant B, baut S 4 conpassum// B . 5 conpatientis-sensit OWl. Mb 6 quiae C compassus. G 8 ambalat S 10 aiat S, agat M, ait LRb, dicat G 11 confirmat] conprobatup ABDEFP 13 patimur M 14 et fortasais editores at pro aut Schottus 18 proterendis M (eorr. m marg.) Sch. cohercendisqae LS 19 prophetaaerant Bchothu 20 nec eum] et eum noti G 21 ad hinc B perj tm. AMB, pro BH, pro C philosophus A 22 accedentias. H 23 quia] per L \' 24 sollicite Ubri praeter GM et Sch. inspiciuntar G inspiciantur] his add. S* 25 manebitur G )
Intemerabilis ergo diuinitas haudquaquam recte adfici dicitur, quia effectus est ab opifice, adfectus in opere. quando enim deus quempiam temporaliter punit, aeterno consilio ille utique patitur qui punitur. pateretur aliquid et deus, si uel temporaliter cuiuspiam peccata cognosceret uel eundem ad exercendam iustitiam iracundia commoueret. omne etenim temporaneum mobile atque mutabile inmutabilis et stans sempiternitas [*]( 1 incontal/minabilem R procelse R 4 irasci] deus add. G 6 quia H2LMb, om. S nentericns ABCDEFHS 8 profitemur B se om. libri praeter Mb et Sch. 9 ore p* obserauerit ABHLPBST, obseraait G, obseruanerit CDEFM edt. tores . reserarit Ubri praeter CGM et Sch. 11 periodas LSl oratorios M 12 apondit MRS\', spopondit ps 13 uaticinabere G condecet MPb 14 praesente ABl uel—tractatori om. * Q C lucutio RS1 15 sermonem R 16 mntatus S 19 aut nequaquam B 20 in] ab ABDEF Sch. 22 pateretur] autem add. G et] om. ABDEF, det G • 24 enim Schottus temperamentum p 25 eempiterna trinitas G )
Risum tamen in isto conparationum ac prolocutionum tuarum genere tenere uix possum. paulo prius adstruxeras deum desinere esse uirtutem idcircoque mutari, nunc itidem sententia flaccente declamas quod sicut lux nullam sentire possit plagam uulneris, ita et auctor lucis nullam poenam senserit passionis. ergo plagam lux sola sentit. numquidnam [*]( 10 eius modi nihil in Fausti epistula hodie legitur 12 I Cor. 2, 8 16 I Cor. 6, 12; 10, 23 ) [*]( 1 adficiens] aliqua add. M editorea iudicaliter S, iudicabitur JB 2 omini M 3 praeditam AlB, predicta M 4 solum A 6 illo GMb illa] tantum add. px neque Hartehus, non coni. Schottus, quod Mb, \'quae rell. sola LS tempore] monetur add. E, non monetur add. S istud B tnan. rec., istec E, istaec editores 8 eandem ABCHRS inpugnari] inprobari B 11 sentit G 12 nequaquam G 15 sed om. p 16 debent libri praeter B\'Mb et Sch. omnia non B 18 insto B corporationum ABDlFl 19 astrueras B1, astruebus B man. x rec., astrueras G 20 idcirco quem ABCHlMBb, idcirco quia coni. Barihim idoircoque] ttlc add. Mb itidem] id est B 21 nullam—lucis om. Ml )
Nunc porro superest, ut quoniam Christus homo uerus deus uerus ex duplici substantia una persona et deus homo et homo deus est, idem gloriae dominus et non sit crucifixus pro inuiolabili diuinitate et crucifixus sit in homine pro unitate personae. itaque miro atque incogitabili modo passus est [homo] deus, et non est passa diuinitas. cerne nunc igitur in id tantum temet apostoli testimonium uindicasse, non ut ex eodem robur sententia tua capesseret, sed ut scaeuae sententiae prauitas non lateret. tu scilicet uelut stipulante tibi per apostolum ueritate adfici diuinitatem dicis, sed apostolus crucifixum gloriae dominum in ea sui parte cogit intellegi, qua potuit crucifigi. tibi igitur, tibi admodum soli haec relicta sententia est, ut intemerabilis atque inaestimata diuinitas flagris caesa, clauis transfixa, lancea transfossa, doloribus adfecta, morte consumpta sit, quia in uno eodemque Christo credi renuis aliud subditum morti, aliud passioni. sed premente ueritate uerba commutas inquiens, quod quibus [*]( 1 patri B deum p 2 quasi 8 4 cogitatione AIBDEF HLPS, cognatione A7 5 corruptibilis LS1 incorrnptibilis] est add.Sdi.6dateriorare$,deinterioriG?e■IB 9 nec ABEFH1R, n G ut om. ABDEFLRS Sch. quem ad modum Sch. 12 niolabili M 14 homo om. libri praeter M 15 uendicasse S 16 robor B scenę LMRS, saeaae rell. et b 17 stimnlante C 20 quia BlCl 21 relicta est sententia S sencia M inestimata St inezistimata C, instimata FB 22 fiagris GM, flagellis rell. d Sch. 23 eodem libri praeter GM et SeA. 24 credi rennii M, credi rennnit ABCGHLB, credi renuit DEFS Seh., credi remur PT, quod falso Schottus pro credi rennis uidetur legisse, crederemus b )
Aio ego: nullis adficitur diuina substantia, inquis tu: deus non adficitur. redeamus in gratiam. pessumdetur e medio, qui te fortassis ignarum, quod certe patet, incautum respergit infamia. sed superadicis et apostolum dixisse pronuntias de Christo iam in caelis posito: habemus talem pontificem, qui possit conpati infirmitatibus nostris, et tamquam nihil hic sit pertractandum discutiendumque, satisfecisse te proposito gloriaris transiturus ad tertiam quaestionem. igitur ut quam breuissime responsum referam, pontifex ille, credo, est qui principaliter apud diuinitatem summae trinitatis humani generis oblata sacrificat, peccata expiat, uota commendate ipse ergo uerus sacerdos est, quia si filius dei secundum id quod aequalis est patri, non tam preces fundit, quam precantes exaudit, homo potius hic intellegendus est, quem pontificem apostolus dicens nostrisque infirmitatibus conpati pronuntians de ipso itidem dicit: Christus Iesus, qui mortuus est, immo etiam qui et resurrexit, qui est in dextera dei, qui etiam interpellat pronobis. ille ergo pontifex conpatitur nobis, qui et interpellat pro nobis. ille uero . qui interpellanti adnuit, ipsa trinitas non haberet utique quem sibi interpellare necessarium foret, si pati, aut adfici ullatenus posset. iamne intellegis aduersum [*]( 9 Hebr. 4, 15 20 Rom. 8, 34 ) [*]( 2 si-adfectu om. BC 5 aio] at ABDEFP efgo RT Sch, diuina-adficitur om. M1 7 qui] quae coni. Barthius iDgratum coni. Barthius patet] aut add. Schottus incautum) in quantum M (corr. in marg.), incantum B, incautis b, incautus p 8 supra dicis G 11 praetractandum mauult Barthius 14 est credo S 15 scificat M, sanctificat b 16 quasi C, qui 22, si om. MBb 18 qui B 22 in ad dexteram C, in dexteram R deitra L 24 cui coni. Barthius non om. 0 25 habere CH1RS1 se ibi com. BartMus 26 posset GSS, possit rett. et editores )
Status nunc animae humanae, hoc est imaginis diuinae uocatur in dubium. haec nempe est tertia illa quaestio, qua iste necessarius meus discernendarum naturarum causas ingressus spiritum uitae corpus esse pronuntiat adstruens se super hoc praeiudicatae auctoritatis patrum scita proferre, quos quidem non tam aliquid sibi perceptu mentis cognitum definisse, quam quaedam opinatos fuisse commemorat. et quia ipse, quantum loquitur, non tam probatae rationi aut intemerandae auctoritati, sed humanae magis opinioni concessit, id inpenso opere nititur, ut spreta auctoritate diuina, omissa quoque ratione perspicua, clausis ut aiunt oculis sibimet adsentiamur. Quicumque de deo ueraciter ac pie sentiunt, nihil ab eo [*]( 1 potius falso suspectum Barthio patronicium C 3 innenietur Mb perferendum ABlF, proferendum DP 4 unius B 7 se] 5 M, unde est qui b quod admodo B utroque loco 9 demolienda coni. Schottus 10 his ont. Mb sufficient libri praeter B2E2M, sul/ficient B 14 quae Bl, quam B\', que EF, quia CMBb, quod D 18 quidam p* preceptn CMX intemeratae b 21 in ante id add. G 23 pspicua HL 24 ad-. sentiantur Ob, adsensiamnr S 25 at ante quicumque add. b senciunt M, sensciunt F, sensi sunt BCHLS, sensi //unt 22, senserunt A. Sch. )
Omne autem incorporeum corporeo et inlocale locali et insecabile secabili et uiuens non uiuenti in naturae dignitate praeponitur. enimuero creator omnipotentissimus idemque [*]( 1 creatori 8 2 quae B 3 potest CMb uellit BH, nellet LS ut om. Sch. bonitas BC si nihil creasset om. Ml 4 semiplena - Ii om. G est BDEFHLS Sch. 6 rerum] esse add. Mb, quod transponi iubet post uidetur Barthius defuturum seruato esse p ros eflosculus M, ros et flosculus b, rosa et flosculua Barlhiwi, fore fl. AВ1, forte fl. B man. ree., flore fl. DEFP, rore fl. R existaret HB, ezisterent Barthius 7 defuturum p in corpore C, corporea p 8 sed] ne add. O potissimum] non add. MPb 9 oreari] creatori BB 12 ad R 18 incorporeum - inlocale scripsi, incorporene - inlocalis libri cum M in capitulorum iftdice, qui hoc loco incorporeus—illocale illocali praebd 20 inlocalem B 21 in] secabile-naturae om. M1 non om. A in om. G b dignitati B )
Sed dices mihi: si aliquod incorporeum creatum est, aequiperat ergo creatorem. de uero homine, hoc est de hominis anima quaerimus. non est haec aequalis deo, sed similis: similis utique quantum incorporea incorporeo, inferior quantum creata creatori, similis quantum intellectualis lux luci intellegibili: quantum mutabilis creatura inmutabili creatori dissimilis. aliud namque est ueritas, aliud imago ueritatis. sed sicut rei corporeae nulla imago esse potest nisi corpus, ita nequaquam imago incorporei inuenitur in corpore. nam illic ubi de creatione hominis Moyses loquitur, sic ait: et dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. et fecit hominem ad imaginem et similitudinem suam. ad imaginem dei creauit eum, masculum et feminam. diuinae istud. auctoritatis oraculum nec eloquio eludi potest nec argumento falli nec uirtute uinci nec arte uitiari. si imago dei est humana anima, incorporei uidelicet imago est, si incorporei imago est, incorporea utique ipsa est. at si incorporea non [*]( 16 Gen. 1, 26 et 27 ) [*]( 3 ergo] igitur L 4 ne si G aliquod AB1CE1FR decnisse p 5 cumsequens HR, csequens S ergo Mb, om. rell. et Sch. 7 dicis libri praeter Mb et Seh. aliquid AJBD* EFG Sch. 8 equiperat (aequiperat) libri, aequiparat editores 10 itaque D utique similis Mb, itaque similis Seh. similis utique-lin. 13 dissimilis add. L in marg. incorporeo dd. B man. rec. 11 creata] creatura C man. rec. 12 intellegibili] dissimilis add. Galland. 14 corporis G 15 imago] nisi add. G incorporea G 16 moysi ABlC\'EFHLMBS Sch. 18 suam S et fecit—suam om. S 20 diuinae istud auctoritatis] diuinitatis G 21 auctoris B\' 22 uitari p et Barthius, qui maie uitiari scribi dicit 24 aut p* )
Sed subicis a nescio quibus, quorum tamen nominum nobis notitiam subripis, sic doceri, ut alia dicant esse incorporea, alia inuisibilia. tremendae scilicet peritiae tractatores, qui usque ad hoc penetrauere secretum: si alia incorporea sunt, alia inuisibilia, ergo incorporea non sunt inuisibilia. postponendum est igitur incorporeum omni corporeo, quia dicit per apostolum ueritas: quae uidentur, temporalia sunt, quae autem non uidentur, aeterna sunt. uerum tu creatricem creatamque substantiam ita discernis, ut alia sint incorporea, alia inuisibilia. inuisibile igitur omne corporeum, et incorporeum omne uisibile. istic egomet audeo sciscitari, inuisibilisne sit deus anne uisibilis? si corporeum negas, uisibilem non recusas. si inuisibilem dicis, corporeum confiteris. secundum hanc ergo sententiam, quae tibi nobisque sit procul, aeternus inuisibilis incorporeus deus aut [*]( 13 II Cor. 4, 18 ) [*]( 1 in corpore G sed] si G, sed si ABDEF 2 in corpore G igitur] non add. R hanc periodum sic scribendam censet Barthius: si imago dei est humana anima, incorporei est uidelicet imago. si incorporei est imago, incorporea utique et ipsa est 7 an BC in ras., a M nominum uncis incausit Schottus nominum tamen S 8 subrepis ABCMBb, surripis S 9 coactores LiS 10 usque ad om. G penetrabere B 12 corpore AB, corpori DEFP 13 uidetur B 15 creatumque B 17 inuisibile p la ista ABDFP ergomet B aoscitari b 18 an p corporeum B 19 uisibilem G incorporeum G 20 sententiam] tuam add. Schottus )
Igitur cum ex anima simus et corpore atque, ut corpus animus esse non potest, sic animus corpus esse non possit, animus qui sentit in corpore, etsi per uisibile sentit, inuisibiliter sentit. aliud enim est uisus, aliud oculus, aliud aures, aliud auditus, et nares aliud, aliud odoratus, et os aliud, aliud gustus. nec hoc idem manus et tactus. igitur tactu calentia frigentiaque discernimus, ipsum uero sensum tangendi non tangimus. nec frigus illic namque nec calor est. et gustatu dulcia atque amara sentimus, sed gustatum gustare non possumus. nihil enim uel amarum in illo uel dulce est. naribus odores accipimus, olfactum tamen olfactu non capimus, quia nihil olet olfactus, et auribus uoces haurimus, sed cum nihil sonet auditus, ipsum non audimus auditum. coloratas oculis formas adspicimus et oculis quia coloratae formataeque sunt, cernimus, sed uisum, quia nec coloratus nec formatus est, non uidemus: iuge namque uideremus, si luceret uisus, et audiremus semper, si sonaret auditus, et perpetuo odoraremur, si fraglaret olfactus, et indefessim gustaremus, si saperet gustatus, aeternumque tangeremus, si se ipsum tangeret tactus. [*]( 2 negare BR his AMb quaeue A 3 ratione Meditores 4 experta ABMb paulum CHLHS 5 loquamur B man ree. EGHLSb, loquemur Scb. 7 sic-possit om. p, quibus sttppletis Barthii commentis non opus est potest Mb 9 aures] nares AXBHLB, auris G 10 et ante nares om. editores 13 namque illic Schottus gustatu B, guetu Mb 14 amara] est add. R gustatum B, gustum Mb 16 olfactu b, olfatum HMR olfactu om. b, olfatu HMR 17 aurimus S, audimus LB 19 oculos quia colorati formatique sunt G quia] quf B\' 21 iuge namque Schottus, iugi* namqae S, iugiter namque Н\'L, iuginamque rell. 22 odoremur R 23 fraglaret T 1 EFSPLM, flagraret S, flagraret rell. 24 gustatus B, gustus M passim .. )
Iam uero quaecumque corporis sensibus tangimus, ita ad quosque eorum quaeque ex illis speciatim pertinent, ut in [*]( 1 gustare p possit ACHLMMS 2 possit ACHLBS 3 exsereret BCFB, exereret rell., exerceret b si se ipse] seseque ipse Sch. 4 per om. A quo ex quod A* quod G 5 uisibile ACDFH1PBS1T Sch., uisibilem B inaiaibile] et add. G corporeum BDFP incorporeum] est add.ACDEFH1M. Bb Seh., est B et om. G est om. ACDFGMBb, supencr. BH illud est E illud] aliud B 6 uisibile RS Mt Sch. nisibile illud S nisus om. G auditus om. MI, add. Jf, om. editores, iiuerunt autem post gustus 7 animsto] anima tota Mb 8 et corporea-iuxta om. M\', et corporea annt et inuisibilia: non igitur iazta add. M* in marg. 9 trahenUa — inuisibilia om. Mb 11 tnam om. BDEF incorporeum C 12 esw\' om. G 13 feret erit S 14 nisi nisibile Sch. 15 hominem B 19 elementa quatuor quinque sensibus committit ABBS )
Age nunc ut ad illud, propter quod ista tractauimus, reuertamur: en uisus et lucem et alia per eandem corpora contemplatur ac sentit. num quidnam sibi aliquid hinc usurpat auditus? rursum meatus aurium sonos et formatas accipiunt uoces. numquid hinc aliquid sibi uindicat uisus ? per antra narium generis innumeri capimus odores, nihil certe de his sentire ualet auditus. forte in saporum exploratione odoratui communicat gustus, aut ad sentienda aspera uel lenia gustus permittit aliquid tactus? ecce uox uisu sensu eminentiore non cernitur, lux perinde non auditur, uox naribus certe non capitur, gustu fraglantia non accipitur, sapor tantum in ore sentitur. [*]( 1 quibus-sentitur om. BDF, in E haec uerba add. man. a/nt. ita marg. adnotans: "aliua codex" nataraliter] constat add. M man. rec. in rnarg. et b adtractato M, attrectato M in marg. et b 2 sentire M, sentiri b 8 agfl/l 8, nigere G 4 iudicium DlMb sic B 5 ezistimo p imo scripst eoQ. libr. II cap. IIII, infimo uel faeci b, Ifimo uel faci M superscr. man. rec., infimo faeci p*, om. rell. et Sch., nisi quod infimo superscriptum exstat in S elemento E Sch. 6 hoc est om. SeA. 7 ut om. Scih. 8 en] in B eadem S, eadem p* 9 contemplatiaa A1BH1LR, contemplatiua S, contemplata uidet Sch. numquid H hunc C 10 sonos BFaB, sonas A1 11 uendicat H\'Ltsb 18 ualeat L fortis F saporeum F, saporem B\'CH\'L\'81, saporis B2H2L2S2,, saporemuB B 14 ad om. ABCF1GHLMRSb assentienda O, sentianda Hl, sentiendo B man. rec. leuia 0 falso, cf. libr. I cap. XVIII enuntiatum sic adornari: aut sentiendo aspera uel lenia gustus permittit aliquid tactui iubet Barthius uisu] hoc S add. 0 15 uisus Mb 17 gustus Mb, gustat\' S fraglantia DEFHlMS, flagrantia rell. accipiuntur B* )
Ecce habes omnigenum corpus ex omnibus elementis in fabricam corporis humani aeternae illius musicae uix cogitabilibus modis atque harmoniae ratione permixtum. elige nunc ex quo corporum genere anima sit, si corpus est anima. quia si non aut ex uno horum aut ex aliquibus aut ex omnibus corporibus est anima, non est corpus. sed quid nunc faciam? quo me uertam acutissimi et doctissimi disputatoris ingenio et arte praeuentus? qui scilicet intellegens nullum corpus esse posse, nisi aut principaliter ex nihilo creatum, sicut elementa sunt corporum, aut ex his analogica ratione formatum, animam corpus esse decernens maluit eandem ex uno principalium corporum fictam quam ex omnibus fuisse conpositam. callido uidelicet cautus ingenio noluit animae substantiam multorum corporum congregare mixtura, ne ex hisdem contracta principiis quibus corpus extrarium, si perinde diceretur potuisse formari, eatenus uideretur posse dissolui. quapropter aerem delegit, ex quo aut cui animam similem fore decernat adiciens testimonium sui nescio cuius auctoris, cuius haec uerba sunt: nonnullae sunt, inquit, spiritales naturae, ut angeli, [*]( 22 cf. pag. 10, 1 ) [*]( 4 inter hoc et superius caput quaedam excidisse arbitratur Bar- thius 5 humanae Mb, humanam coniecit uel potius omittendam esse uocem ut glossema censet Barthius 7 sit anima ABDEF 8 non] est b Sch. 9 anima] aut add. b Sch. faciamus B Sch. 10 qao me] quoue Sch. uertamus Sch., uertamur B 11 praeuenti Sch. 18 corporum sunt elementa Sch., corpora sunt elementorum Mb anima in B 14 corporum] aestimare add. Sch. e codice T 15 factam b 16 noluit] in add. G 17 mixturam A1B1DEFGH1R isdem BEFHB, eisdem DLS, iisdem Sch. (ef indicem) 18 quibus] unius C perinde GM, proinde reI. 19 formari om. HS itatenns coni. Barthius 20 elegit G et b ex glossa superscripta in M, diligit B decernit G 22 spiritales] aplendentis C )
Iam superius patuit ignis elementum elemento aeris sicut loco, ita etiam potentia praeeminere. quod euidenter ostendit ignis iste terrenus, qui mobilitate uix conprehensibili uelut in regionem suam sursum uersus naturali pondere rapitur. [*]( 2 incorporea DF 3 existimandae ABCEHLS, ezistimanda DF, extimand9 B heccine EG, haecine ABC, hecine HLS haec in emandantur R 4 eo] et BDEFP Sch. eo irtud om. G igitur Gp* egimas G omissis Gb, ommisaia M, missis reD. et Sch. 5 etsi B aut om. ABDEF 6 aeris AGB 7 sentiS S 8 ueniam deprecaturua erroris 3f, nec deprecatus errorem reU. cum PT mei] M, om. rell. cum P, postponam T sin nt est et scripsi cum A2, sint nt G, me nntes M, si nutee rell. 9 pro ratae scripsi, proparte G, properatae reU., probatae Bartelius, pro speratae Barthius uerba sic constituunt: ueniam deprecatnrns erroris mei egomet nuntius. sed si properatae ueritatis b, nec deprecatos errorem postponam. sin aotem propalatae neritatis Sch. nendico Н2S2, uindicaro Sch. nindico] quod add. editores tantum-omnino om. M1 11 constare addidi, om. libri, consistat add. Sch. corpore] orta add. Ba/rthim rationando R, ratiotinanda 8 17 loco] lato R preminere BRS quid Bx 19 rorsus Mb naturali] natura sine coni. Barthius )
Non inmerito animam localem putat et claustro corporis confirmat includi qui eandem aeriam iudicat. alterutrum nunc igitur eligas oportet: aut deteriorem uisu pecudis animam, si aeriam, aut non aeriam, si praestantiorem. cernis quam facile indoctae figmentum praesumptionis euanuit, praeterquam innumera super hoc argumentari promptissimum est. nempe si aeria est, ergo tenebrae illius corporei huius solis abscessus et lux eius huius ipsius itidem solis aduentus est. falsumque erit illud, quod euangelista pronuntiat dicens : eratluxuera, quae inluminat omnem hominemuenientem inhunc mundum, et illud quod propheta sub peccatorum persona [*]( 22 Ioann. 1, 9 ) [*]( 1 etiamsi G 2 posset GS, possit rell. 8 maxime HR 4 ab aere] habere A 6 porsus S accidat FGI, accedat reU. cum PT 7 praespicna (prespicua) AB1CF1H1R igni G igne] eat add. Seh. 9 ut Mb, quod reU. et Sch. nullv R uigeant Mb Sch., uigent rell. 10 ergo] ut add. G negare A BF1 nequit] nequid B, quod add. p* Sch. igni GHlMR 55 HMS, est reU. et Sch. 12 oculis C 14 non] ergo add. b 15 quia b aerem B Sch. 16 igitur om. ABDEF 17 post cemiB interpungunt ABCDEFGH facili G 18 praeterea quam coni. Barthius, praeter hoc quod p\' 19 augmentari B 20 aerea ABF passim 21 ididem B 22 euuangelista S ) [*]( XL ) [*]( 4 )
Illud iam quale est, quod in ipso disputationis tuae principio admonendum credidisti esse lectorem, ut ad subtiliora illa cogitanda animum praeparet? a summis ad ima, ab incorporeis ad corporea rationalem nostrum conaris abducere et quasi docens nos ad subtilia mentis oculum praeparare paulo post adicis et dicis: quidquid creatum est, materiam uideri, quam corpoream esse decernis. si adhuc creatura materia est, nondum ergo homo formatus est, quia dicitur deo: qui creasti hominem ex materia informi. formarum autem siue minus siue amplius pro qualitate uel genere speciosarum plenus est mundus, materia uero informis est mundusque formatus, non est ergo creatura materia. [*]( 1 Sap. 6, 6 16 cf. pag. 9, 5 19 Sap. 11, 18 ) [*]( 1 loquitur] dicens add. p* 2 ortus est 8 istic b, isti et - Barthius hune] et add. Barthius corpore cum B 3 niderunt Ubri praeter GQ et editores 6 aut si habeat Mb uera LS 7 aeriimi] animum add. Barthius 12 IIleetorem B 13 illa om. libri praeter M et Sch. praepararet G Seh. prseparetj et nunc add. Sch. 14 adducere AD 15 ad om. AB DEFR 16 et] ac HLBS 17 qua A2BDEF Sch., qui Al corporaom ABDEFR 18 ergo om. 8 homo Mb, om. rell. et Sch. est Mb, es rell. et Seh 21 mundua qui b Barthius 22 formandus coni. Barthitu creatura] formata p* )
Post haec argumentaris ac dicis, idcirco incorporeum creatum nil esse, quia quidquid factori s.uo conprehensibile sit incorporeum esse non. possitsub hac ergo ratione ipse sibi deus ignotus es.t: qui si idcirco incorporeum nihil creauit, ne aliquid creatum notitiam creatoris excederet, cum uel corporeum uel incorporeum nihil nisi praecedente scientia creantis exstiterit, uidelicet quia nihil nesciens fecit, se ipsum ergo prae omnibus nescit, qui incorporaliter antecellit omnem substantiam quam creauit, ac per hoc maior se ipso est, qui sui capax non est. quod quia dici ratione non sinitur, consequens est, ut ideo incorporeum quippiam non creauerit, ne sibi creatum aliquid inconprehensibile esse possit, cum ipse summus incorporeus sibi ignotus esse non possit. uide quam paruo negotio ueritatis calor frigentium uerborum pruinas liquefaciat. et cum discernere nequeas a creato materiam, ab informi formatum, ab aere spiritum, sic imaginem dei pronuntias tamquam potissimorum scitus, qui minimorum probaris ignarus. iam nunc testimoniorum uel maxime penuria coactus de quodam opere sancti Hieronymi capitulum quoddam, quod quidem te constat non intellexisse, subiungis, quo ait: globos siderum corporatos esse spiritus arbitrantur. omnem qui arbitratur dubitare non dubium est. beatum uero Hieronymum de spiritibus corporatis [*]( 4 cf. pag. 9, 6 ) [*]( 4 ac] et ABDEF 5 nil Mh Sch., nihil rell. 8 nec p* I 11 sed Mb qua M, quia b incorporabiliter BE*FGPT Sch., incomparabiliter » 15 non om. Mb 16 esse] non add, C 19 ric Mb, in rell. et Sch. 20 iscitas BFB, inscitus 12, inscitK E, acitor Mb 21 minorum B Seh, probaberis AGlLM SJb, probaueris BCF1G2H1RS1 ignarus om. D 24 qat B, qui DEFB Sch. agit F globus R 25 omne quod Mb dubitare] multare AB, nutare DEFP 26 spiritaUbuB LS ) [*]( 4* )
Istud ego tamen philosophos reperio dicere, qui nonnullis disputationibus adstruunt et ipsos lunae uel solis globos incorporeis uidelicet spiritibus sub diuina quadam mente uegetari. sed oportet agnoscas hoc idem testimonium non solum pro sententia tua contra nos nihil, sed aduersus eandem pro nobis ualere plurimum. quod eo tibi accidit, quia philosophicam non intellegendo sententiam illud pro tua uidelicet parte posuisti, quod probe intellectum non nisi nostris tantum possit partibus suffragari. si enim corporeos spiritus esse dixissent, [*]( 1 quasi CG 2 cum om. A eiusdem quoque scripsi, eiusdem qu5 LS, eodemque 1Jl, eodem quoque b, eisdem quoque D, eiusdemque rell., eidem quoque Sch., eodem ne quoque uel eodem neque mauult Hartelius 3 sequare E\'G, sequere rell. et editores 4 agnoscente B, agnoscente H, agnoscis te Sch., agnoscite BS1 5 qua BCD BS 6 utare G 7 dubitat G utitur] et add. libri praeter Mb et Sch., ut add. B 8 pronuntiari S 9 quia Mb 15 stud B philosophus CG1 repperio BS 16 globus R rt in corporeis b 17 uaigari B 18 oportet] ut add. b, oportet M pro sententia] psentia B 19 sed] etiam add. p* aduersum HLBS 20 accedit ABDEFPB 23 partibus] par R esse] philosophi add. b, uncis ind. Schottus )
Sequitur, et adiungit: si angeli, inquit, caelestia etiam corpora ad conparationem dei inmunda esse dicuntur, quid putas homo aestimandus est? quantum uideo, uiolentissimus disputator nec istud intellegit. angelos enim unius credit esse substantiae, ut melius de sideribus sentiat, quae corporatos spiritus iudicat. nam quid hic aliud uir doctus Hieronymus dixisse censebitur, nisi angelorum corpora habilitate sui atque potentia humanis longe praestare corporibus? pariter cum dixit: si angeli, etadiecit: caelestia etiam corpora, duo quaedam intellegi uoluit, angelos et caelestia corpora, quia cum angeli spiritus corporati sint, [*]( 13 cf. pag. 9, 11 ) [*]( 1 auctoritatem Mb 2 totius p* 8 corporeus B 4 spiritns] esse add. S2p2 5 corporeos] concorporeos ABF1GHLPS, concorporeus B, incorporeos D non corporatos, sed corporeos E1 6 quo C .7 qui A 9 uiuiflcato B quodsi B 10 philosophica me BF, philosophicam e AJDE 11 sententia AB FIBS 13 num persequitnr scribendum ? 15 aestimandns scripsi collato Fausti loco, existimandns codices 16 angelns B 17 credidit p de om. ABDEFH1S1 de sideribuB om. B siderins A1 18 indicat ABF Sch. numquid M editores, nam omisso quid p\' 20 habilitate sui GMTb, hnmilitate sui C, habitate sni HLBS, habitante sni AB, habitante ni DEFP, ab insita ui coni. Sch. ad C 22 nolnit u; nolnnt S angelos B 23 angelici editores )
Nunc ergo si humanum corpus, terrenum scilicet atque moribundum, in id gloriae transformabitur, ut fiat de carnali spiritale secundum apostolum, qui ait: seminatur corpus animale, resurget corpus spiritale, et anima humana sic nunc spiritalis est, ut tamen corpus sit, ergo humana caro transferetur in animae dignitatem, cum facta fuerit corpus spiritale, et anima quae corpori iuste dominata, quae domino pie iusteque famulata est, quae deum fideliter credidit aut fortassis et sciuit, exaequata sibi carne sua ipsa quoque nihil pro substantiae qualitate promouebitur. et ubi est illud, non qui oculum carnis, sed qui oculum cordis mundauerit, deum uidebit? nam beati Mundo corde, quon- \' iam ipsi deum uidebunt. ergo forsan beatificabitur corpus pro modo suo et anima itidem pro modo suo. illud inmutabitur, ut spiritui per omnia ad nutum seruiat, cui contumax saepe restitit, et haec inmutabitur, ut deum uideat, quem flagrantia castae caritatis inhiauit. et quoniam apostolus spiritum, animam corpusque discreuit inquiens: ut integer spiritus uester et anima et corpus, quia post resurrectionem non animaliter uiuendum est, scilicet ubi non edendum uel bibendum, ubi non dormiendum neque coeundum est, transibit totum animale corpus in spiritale corpus, quia et anima tota transibit in spiritum, et erit totum spiritale corpus propter [*]( 5 I Cor. 15, 44 14 Mstth. 5, 8 20 I Thess. 5, 23 ) [*]( 3 nunc-corpus om. p* 4 id gloriae] gloriam Mb carnale MBb 6 reaurgit CH1MS1 8 transferetur Mb, transfertur reU. et Sch. facta G 10 insteque Mb, om. rell. et Sch. 11 et] se add. Barthim coaeqaata b ex glossa in M superteripta 15 forsitan libri practcr CM 16 modulo priore loco Mb, fortatse recte, cf. libr. H cap. IIII 17 resistit ABCGHL BS 19 animam om. A 21 et ante anima om. Mb 22 vel bibendum om. B 23 neque] uel Barthim tansibit B 24 et om. C 25 inhabitationem spiritus B )
Valde autem stupeo quo modo quispiam christianus doctoris praesertim loco definiat cuilibet pulchro, cuilibet sublimi corpori, corpori tamen contemplabilem deum fore et uniuersalem uideri localiter posse, cum deum uidere hoc sit intellegere. intellectum uero localem non esse uel intellegendo cognoscimus, quia si intellectus localis est, locale erit et quod intellegitur. nihil enim locale est, quod non et ipsum locus est. at si intellectus localis et in hoc deus, quia hoc intellegitur deus, ergo localis est deus. quod quia repugnat, intellegere nos oportet, constare hominem ex corporeo et incorporeo, utroque in melius reformando, constare angelum et corpore et spiritu praecipua inter creaturas dignitate formato. spiritus illi namque est omni spiritu creato potentior, corpus illi de potissimo omnium elemento sublimius secundum illud propheticum, ubi angelica substantia duplex sine dubitatione perhibetur, quo dictum est: qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. ignem uero non esse spiritum et spiritum perinde ignem non esse manifestum est, quia non istic allegorice aliquid accipiendum est, sicut illud ubi ait dominus: ignem ueni mittere in terram, cum de sancto spiritu diceret. non enim credi fas est animas humanas ad amorem diuinum participatione angelici spiritus inflammari, quia eodem dono bonus est homo, quo bonus est [*]( 18 pBalm. 103, 4 22 Luc. 12, 49 ) [*]( 5 uniaersaliter AB 8 quod si b, quasi BGl 9 quod nonest om. C 10 hoc] idS p hoc G 13 camstare R et corpore] ex corpore D* Sch. 15 ille ABDEF Sch. spiritui AB*CHLS ille AB, illud DEF Sch. de om. Galland. 16 omnium om. S elementorum Mb sublime ex sublimis R 17 phibetnr C 18 quod CBMR 21 ista S, ista ABDGaHL, ista F alligorice R aliquid om. BDFp* 23 fas est credi 8 24 partitipatione S 25 dono] bono E quia A )