Retractationum

In quo illud, quod positum est: nec eos audiamus, qui carnis resurrectionem futuram negant et commemorant, quod [*]( 15 De ag. Chr. 32, 34 ) [*]( 1 XXVIII (II add. m. 2) C, XXVII Dl, XX.VIII G, om. BFPQ, II 11 2 epistulam DM, epistolam cet. Manichei om. v que CD uocant (t m. 2) C, dicunt F 3 fundamentum $ 4 liber—fundamenti om. R contra (con in ras.) C 5 rearguit ClD1 post redarguit add. BD2EFG2M2NQ2: sed in ultimis illius partibus anfractus (confractus E) omnes ubi uidebantur (uidentur M\'1) explosi sunt (sint E) illis P1 partibus om. F 6 annotationes BFMNOQS, adnotationis 01 uidebantur V adnixe D\', an scribendum adnexae? toto E 7 ammunerer ClDx, ammonerer GN, amonerer BF, commonerer MOPSV, commouerer Ha, commemorarer a in mg. 8 uacuisset ClDx (cf. de ciu. dei VI, 2 (I, 273, 1 ed. Hoffm.) Tertull. de pudic. 8 (p. 235, 22 Beiffersch.), uacauisset FNOPo, uacasset D2S, uacuum esset C2, placuisset M 9 uero E 10 XXVII Cl, om. BFPQ, III v 11 agone CDlE (sic etiam in capitulis), agone (agono F1) christiano cet. v unis Cl 12 acone Ml, agoni. (e ras.) Dl christiano-eloquio om. Pl inerudis Cl, eruditis D2 in ras. 13 tegolam D1 contines ClDl, continet HMlV, continit V continens regulam B 15 audiamus eos F 16 resurreccionem D futuram om. B )

Hic liber sic incipit: Corona uictoriae.

Libros de doctrina Christiana cum inperfectos conperissem, perficere malui quam eis sic relictis ad alia retractanda transire. conpleui ergo tertium, qui scriptus fuerat usque ad eum. locum, ubi commemoratum est ex euangelio testimonium de [*]( 1 I Cor. 15, 50 3 I Cor. 15, 53 7 Retract. I, 16, 2. Aug. de ciu. dei XXII, 5. 21 10 De doctr. Chr. III, 25, 36 ) [*]( 1 ait] atque El paulus apostolus CDlR, apostolus paulus cet. v non poBsidebunt regnum dei B 2 possedebunt CXDXMV dixit D2 3 oportit C1 corruptebile V hoc om. Bl hoc induere-mortale per dittogr. repet. H incorruptionem—induere om. P 4 inmortalitate H enim] autem E 5 hoc enim (om. factum fuerit) B fuerit D2 in ras. sed-corpus per dittogr. repet. H 7 sanguis B1C1D1 8 intellegendum B noncupasse Cl 9 incorruptebilis V 10 posset V ut] in N 11 ∗opera M accipiam D2Ql apostol*»um (or ras.) D 12 regnum dei C2N2Qv non om. ll, no D possessurus C1D1 ista om. B dilexerunt BD2EMQ 13 uitoriae E 14 num. om. BFPQ, IV v 15 IIII 02 in ras., III H 17 mallui M retractanda om. N transire om. C1D1, transirem ER 18 tercium C1, tertiam H scriptus fuerat (s f in ras.) M 19 cummemoratum OlDt, commeratum El, dixi commemoratum E1 )

In secundo sane libro de auctore libri, quem plures uocant [*]( (2) ) Sapientiam Salomonis, quod etiam ipsum sicut Ecclesiasticum Iesus Sirach scripserit, non ita constare, ut a me dictum est, postea didici et omnino probabilius conperi non esse hunc eius auctorem.

ubi autem dixi: his quadraginta quattuor libris testamenti ueteris terminatur auctoritas, ex consuetudine, qua iam loquitur ecclesia, uetus testamentum appellaui; apostolus autem non uidetur appellare testamentum uetus, nisi quod datum est in monte Sina.

et in eo, quod dixi: de temporum historia sanctum Ambrosium soluisse quaestionem, tamquam coaetanei fuerint Plato et Hieremias, me fefellit memoria. [*]( 1 Luc. 13, 21 6 De doctr. Chr. II, 8, 13 10 Ibid. 14 Gal. 4, 24 De doctr. Chr. II, 28, 43 ) [*]( 1 abscondit C in ras., abseundit V firmentum D1 mesuris M 2 fermentaretur totum v addidi (didi in ras.) M 3 in quattuor EOa libris quattuor P2 libris (is in ras.) M compleui a 4 adiubant Cl, adiuuent H intellegatur G 5 quae om. HiP, **** quae (quae ras.) M intellegemus Q p**ferenda G, proferanda E sunt B 6 secundo] s. autem Ql sane om. H1 ∗∗tore (au ras.) D 7 sapientia E solomonis G, salamonis E, salemonis B aecclesiasticum D, ecclesiasticam Ql 8 hiesus E, ihesus N sirrach C1D1, sirac HV, syrac PR, sirahc G, syrach F, filius sirach BOQa scripserit (e in ras.) M ut] sicut v dictum dictum Q 9 dedici V prohuius bilius ClGl 10 eius] eius libri BD2EFGNSVv, eius libri Q auctore D1 uiginti quattuor (XXIIII) BFHNS2, quattuor (om. quadrag.) E 11 testamenta El ueteris] u. testamenti B consuitudinem Dl qua iam] quad am C1D1 quam iam HlQl, qua E 12 loquitur om. R aicclesia D apellaui E apostolos D1, a -plurimis D2 s. 1. 13 appellari D2 uetns testamentum v 14 sina** M, sina* (y ras.) D, syna FOR de de B 15 hystoria FORV, istoria E sanctum] secundum Fa quaestionum Dl 16 coatanei CxDl, coethanei Q hyeremias V, iheremias NO fefelit 01 )

Hoc opus sic incipit: Sunt praecepta quaedam.

Sunt duo libri mei, quorum titulus est: contra partem Donati.

Quorum in libro primo dixi non mihi placere ullius. saecularis potestatis inpetu scismaticos ad communionem uehementer artari. et uere mihi tunc non placebat, quoniam nondum expertus eram, uel quantum mali eorum auderet inpunitas uel quantum eis in melius mutandis conferre posset diligentia disciplinae.

Hoc opus sic incipit: Quoniam Donatistae nobis.

Confessionum mearum libri tredecim et de malis et de bonis meis deum laudant iustum et bonum atque in eum excitant humanum intellectum et affectum; interim, quod ad [*]( 1 Aug. de ciu. dei VIII, 11. cf. Ambros. in Ps. CXVIII. exp. 18, 4. de Noe et area 8, 24 2 Ambros. de sacram. regen. s. de philos. (cf. Ballerini IIII, 905 sq. Ihm Neue Jahrb. suppl. XVII, 76). Aug. c. Iul. II, 5, 14. 7, 20 5 non extant 8 Aug. ep. 93, 5, 17 ) [*]( 1 dixit G, senserit a eius libro GNQ 2 philosofia V, filosofla H, philophia Q 4 XXXI om. BFPQV, V v 6 mei om. BD2FGNQS 8 in quorum primo libro v mihi non OPVa placeret C1D1G1SV illius P 9 inpetus BEFGHMNPV scismaticos BD1FGNOS, chismaticos M, schysmaticos V, cismaticos EH, schismaticos cet. uehementer C1D1Q2R, uiolenter cet. v 10 et] quod a tunc mihi v nonD2 inras. quia a 11 quantum] q. eis E auderit Dl, audiretif impuni- tatis Ql, impuritas BFGN 12 confferre D possit BD2FGHlMNQSV diligentiae H, et diligentia R, diligentius 01 13 disciplina H 14 donatise Dl 15 num. om. BFHPQR, VI v 17 bonis et de malis H 18 laudans OlD adquae D, ad que E )

In quarto libro, cum de amici morte animi mei miseriam [*]( (2) ) confiterer dicens, quod anima nostra una quodam modo facta fuerat ex duabus: et ideo, inquam, forte mori metuebam, ne totus ille moreretur, quem multum amaueram; quae mihi quasi declamatio lenis quam grauis confessio uidetur, quamuis utcumque temperata sit haec ineptia in eo, quod additum est: forte.

et in libro tertio decimo quod dixi: firmamentum factum inter spiritales aquas superiores et corporales inferiores, non satis considerate dictum est; res autem in abdito est ualde.

Hoc opus sic incipit: Magnus es, domine.

Contra Faustum Manicheum blasphemantem legem et prophetas et eorum dominum et incarnationem Christi, [*]( 5 Gen. 1, 1 6 Gen. 2, 2 9 Confess. IIII, 6, 11 (p. 73, 4) 13 Confess. XIII, 32, 47 (p. 384, 1) ) [*]( 1 hoc] et hoc E 2 qui 01 3 eos om. N 4 decimum] V B de me om. 0 5 sanctis om. N, sanctas Ex e∗∗∗ D 6 et terram om. H1 8 nostra] mea a una om. 8 facta fuerant C1D1, f. fuerit H, fuerit facta B 9 forte inquam D2 ne et totus D2 10 moriretur GS quae] queiji C 11 quam-quamuis om. H uideretur EGOP quamuis utcumque] quantumcumque S2 mg. 12 temperata (ta ex tū corr.) M auditum P 13 et] et illud BEFGNQa tertia demo Dl quod] illud quod D2 s. I. 14 spitalis Cl aquas om. C1D1R, at auras S2 mg. superiores G2 in ras. 15 res -ualde om. 0 es* (t ras.) E 17 num. om. BFPQR, VII v 18 manichaeum M libelli BEGR 19 blasfemantem H 20 dum C1, dni G deum cet. v incarnae Cl, in carne Dl, in carnem HR )

[*]( (2) ) In libro ergo tertio cum soluerem quaestionem, quomodo potuerit duos patres habere Ioseph, dixi quidem, quod ex alio natus, ab alio fuerit adoptatus, sed genus quoque adoptionis dicere debui; sic enim sonat, quod dixi, tamquam eum uiuus adoptauerit alius pater. lex autem filios etiam mortuis adoptabat iubens, ut fratris sine filiis mortui duceret frater uxorem et fratri defuncto semen ex eadem suscitaret. quae profecto de duobus unius hominis patribus expeditior ibi redditur ratio. uterini autem fratres fuerunt, in quibus hoc contigit, ut unius defuncti, qui uocabatur Heli, duceret alter uxorem, id est Iacob, a quo Matheus narrat genitum esse [*]( 5 c. Faust. XXII 9 Matth. 1, 16. Luc. 3, 23. Aug. Serm. 51, 17, 27. c. Faust. III, 3 (p. 268, 27 ed. Zycha) 13 Dent. 25, 5 sq. Matth. 22, 24. Marc. 12, 19. Luc. 20, 28 Aug. Quaest. in Heptat. V, 46 (p. 404, 7 sqq.) 18 Matth. 1, 16 ) [*]( 1 falsitaa Fl, falsas BM2 2 opus om. H uerbi CxDl propositQ H 3 responsionis C1 trigenta Cl tres] res∗∗∗ DI, tres et in P1, tres etenim P2 disputationis Cl quas GM1RSV 4 post libros add. P2 s. l. nescio quur OIDEHP etsi] et dl R 5 breaes ODIR, perbreues cet. v uero om. B 6 aduersum V criminationationes CxDl deffenditur 01 7 ferae ClDl meorum om. R, eorum E 9 dixi∗M 10 adobtatus Cl, aboptatus H adobtionis H, adoptiones P1 11 dicere (i in ras.) M debuit Ex dixi quod sonat B uiuis Q1 12 pater alius S filius C1D1, filos H aetiam D mortui BFGNS, alibi mortuis rpprtyi E adobtabat D\' 13 fratres D ducerit V, diceret Ql frater] et fr. P, frater eius M, fratrem N 14 semen 02 in ras., senex Dt 15 perfecto El hominibus H patribus (ri in ras.) M expeditior∗∗ibi (r ibi m. ii in ras.) C, ibi ex alws corr. M, expeditiorib; H, expeditior ubi FG 16 utrum Ela fuerint E 17 contegit GIDl aliter Ql 18 mattheus MNP gonitum Gl )

In duodecimo et in tertio decimo de filio Noe secundo, [*]( (3)) qui est appellatus Cham, ita disputatum est, tamquam non in filio suo Canaan, sicut scriptura demonstrat, sed in se ipso fuerit a patre maledictus.

in quarto decimo de sole et luna talia dicta sunt, tamquam sentiant et ideo tolerent uanos adoratores suos, quamuis uerba ibi accipi possint ab animali ad inanimale translata modo locutionis, qui uocatur graece [*](2 Luc. 8, 23 8 S. Iul. Afric. ep. ad Arist. 3, 9-14 (Patrol. gr. X p. 52 sq. M) cf. Aug. Quaest. in Heptat. V, 46 12 c. Faust. XII, 23. XIII, 10 14 Gen. 9, 25 15 c. Faust. XIIII, 12 ) [*]( 1 genuit (uit m. 2 in ras.) CM 2 sed ex—inuentum est add. C1 in mg. ex om. Q 3 adobtiuum Q libris S2 inuentus H, inuentuntum Q reenti H 4 acensionum D1 dm E 5 nomen] nobis C1, nrm H mulieres Q* iacob* C 6 priori C1D1 merito D1 mathan D2, natam H, nathan cet. a 7 et de marito bis scripta exh. Y posteriori 0 8 perit ClDl adoptiuus erat B african\' (n\' m. 2) D, affricanus BFOR 9 legerem 01 10 unus (u pr. m. 2) C, et unus E 11 haberet (t m. 2 s. l.) CD 12 duodecimo] XLI V alt. in om. BPBv tertio decimoj XLII V secundum 01 13 qui est] quest C1, que est D1 appellatos C1D1, appellatur H ita (i m. 2 in ras.) C 14 canaan CDl, chanaan cet. v se om. B 15 a om. ClDl quarto decimo] eodem tertio d«\'cimo mss., errore fort. ipsius Aug. sole (e add. m. 2) C 16 talia] alia B, & alia H tolerent (o m. 2 in ras.) C, tollerent D1EM1S2 17 ibi om. Fl accipi ibi B accepi ClDl possent 01D1, possunt H 18 inanimale] animale C1OQ locuti..nis D, loquutionia EH, locutiones 01 )

in undetricensimo: absit, inquam, ut sit in membris sanctorum etiam genitalibus aliqua turpitudo. dicuntur quidem inhonesta, quia non habent eam speciem decoris quam membra, . quae in promptu locata sunt, sed probabilior in aliis postea scriptis nostris reddita ratio est, cur ea dixerit etiam apostolus inhonesta, propter legem scilicet in membris repugnantem legi mentis, quae de peccato accidit, non de prima nostrae institutione naturae.

Hoc opus sic incipit: Faustus quidam fuit.