Retractationum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 36). Knöll, Pius, editor. Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.
[*]( (2) ) In eo libro illud, quod dixi, omnes artes animam secum adtulisse mihi uideri nec aliud quicquam esse id, quod dicitur discere, quam reminisci et recordari, non sic accipiendum est, quasi ex hoc adprobetur animam uel in alio corpore uel alibi siue in corpore siue extra corpus aliquando uixisse et ea, quae interrogata respondet, cum hic non didicerit, in alia uita ante didicisse. fieri enim potest, sicut iam in hoc opere supra dixi-mus, ut hoc ideo possit, quia natura intellegibilis est, ut conectatur non solum intellegibilibus uerum etiam inmutabilibus rebus, eo ordine facta, ut, cum se ad eas res mouet, quibus conexa est, uel ad se ipsam, in quantum eas uidet, in tantum de his uera respondeat. nec sane omnes artes eo modo secum adtulit ac secum habet; nam de artibus, quae ad sensus corporis pertinent, sicut multa medicinae, sicut astrologiae omnia, nisi quod hic didicerit non potest dicere. ea uero, quae sola intellegentia capit, propter id, quod dixi, cum uel a se ipsa uel ab alio fuerit bene interrogata et recordata, respondet. [*]( 1 De an. quant. 20, 34 4 Plato Phaed. p. 72 sqq. Phaedr. p. 249 sq. Men. p. 80 sqq. Cic. Tusc. I, 24, 58. Aug. de trin. XII, 15, 24 7 Retract. I, 4, 8 ) [*]( 1 eo CDWRS2 (in mg.), quo cet. v illud om. N quod om. MNS2 omnes] quod o. NS2, omnis V secum (c m. 2 in ras.) C 2 quidquam C2D1SV id (i ex a corr.) C 3 et] ac GRv 4 animam CDEQR, anima cet. uel in BlCDEGNQlRS, uel hic in cet. v uel alibi-corpore B2 s. l. in alibi (del. m. 2) CD 5 pr. siue.. M et] ex D2 s. l. 6 respondit V hec F didiceret Cx, dicerit M1 7 didicisse] non d. F poteat] non p. P iam] iam etiam HMOP in eras. D corpore E dixi P 8 nature E alt, ut] et B2FHMOPVν 9 conectitur B2FHMOPVv solum (ol m. 2) Q 10 facta] facta est BCDGNQRSa ut] et MR mouit C1D1V 11 connexa EQ a se ipsa B2FHa (in mg.) uidit B1 in tantumhis M2 in rag. 12 respondet B1C2D1FGNRSα respondit ClM nec] nam 0 13 adtu.lit (1 ras.) C ac] ∗ac (h rae.) D, h§c 01, aut BC2, uel P habit 01 sensum M\' 14 pertinet Ml mnltae (ae ex a) Ha meditinae Cl 15 didicit C2E1MNOPR2, dedicit V, dicit R1, discit H. uero] u. sola F 16 intelligentiae N propter M2 8. l..id (h ras.) C eum Fl a*se (s ras.) C 17 ab D2 in mg. bene fuerit JB1 respondit ClDMR, responderet 0\' ) [*](3* )
Alio loco: uellem, inquam, hine plura dicere ac me ipsum [*]( (3)) constringere, dum quasi tibi praecipio, ut nihil aliud agerem, quam redderer mihi, cui me maxime debeo. ubi uideor dicere potius debuisse: redderer deo, cui me maxime debeo. sed quo- Diam prius sibi ipse homo reddendus est, ut illic quasi gradu facto inde surgat atque adtollatur ad deum, sicut filius ille minor prius reuersus est ad semet ipsum et tunc ait: surgam et ibo ad patrem meum, ideo sic sum locutus. denique mox addidi: atque ita fieri amicum mancipium domino. quod ergo dixi: cui me maxime debeo, ad homines rettuli; magis enim mihi me debeo quam hominibus ceteris, quamuis deo magis quam mihi.
Hic liber sic incipit: Quoniam uideo te abundare otio.
Cum adhuc Romae demoraremur, noluimus disputando quaerere, unde sit malum, et eo modo disputauimus, ut, si possemus, id quod de hac re diuinae auctoritati subditi credebamus etiam ad intellegentiam nostram, quantum disserendo opitulante [*]( 1 De an. quant. 28, 55 7 Loc. 15, 18 9 De an. quant. 28, 55; cf. Hor. sat. II, 7, 2 ) [*](1 inc D1 ac] a CDl ac me E in ras. ipso C 2 tibi (ti ex tu) M, mihi B aliud om. M 3 redderer] reddere Dl, reddere me E maxime me B\' ubi-debeo om. 0 ubi] sed quo ubi H \'4 me om. H1 sed om. H compluribus litt. erasis 5 prius D in ras. sibi prius B reddendll Dl illic] hic B2GM2S1, illi H1α 6 factus F attolatur (at pr. s. l. m. 2) C 7 tunc (c in ras.) M, sic H ait (a in ras.) M 8 locutus sum B loquutus HP1Q2 9 mox 01 s. I. addedi V, addidi* E . ita] io deo a manticipium, U1 domini FNS2 (in mg.) 10 ego Ql maxime me Bl me C2 s. I. rettuli DlMQ, retu.li (1 ras.) C, retuli cet. 11 mihi me] mihi met B1C1D1EFGN 13 hie] h. enim F habundare C1D1EOQR, ambulare Bl 14 VIII] IX v, om. DQ 15 libro Ml liber C\'P 16 rome D remoraremur HOa uoluemus C1 . disputandum Ml 17 unde (e ex a) E -possimus D1NV 18 id] hoc H aucturitati D\\ auctoritate Hl, auctori- tatis GNSV subditi B credebamus (cr in ras.) M. 19 disserendum ClDl oppitulante P, itulante ClDl, opilante Hl )
[*]( (2) ) In his libris ita multa disserta sunt, ut incidentes nonnullae quaestiones, quas uel enodare non poteram uel longam sermocinationem in praesenti requirebant, ita differrentur, ut ex utraque parte uel ex omnibus earundem quaestionum partibus, in quibus non apparebat, quid potius congrueret ueritati, ad hoc tamen ratiocinatio nostra concluderetur, ut, quodlibet eorum uerum esset, laudandus crederetur uel etiam ostenderetur deus. propter eos quippe disputatio illa suscepta est, qui negant ex libero uoluntatis arbitrio mali originem duci et deum, si ita est, creatorem omnium naturarum culpandum esse contendunt, eo modo uolentes secundum suae inpietatis errorem — Manichei enim sunt — inmutabilem quandam et deo coaeternam [*]( 4 Aug. ep. XXXI, 7 7 In his Zibris-p. 38, 1 naturam mali] Aug. de don. perseu. 11, 27 17 Aug. de haeres. c. 46. Confess. V, 5, 8. 7, 12 ) [*]( 1 deo C2 in ras. ag*ere (a ras.) M possimus DIHNPS1, possumus a tractata HMPRVv, tracta O 2 consistit C, constit D1, constet D2 3 libero (li s. l.) C 4 eadem] ad eadem M libero (ero in ras. m. 2) M 5 tercium Dl affrica BFGSV, affricam R iam CDlEGNS, etiam R, iam etiam cet. v ippone FGHMNQ2SV, ipponie E, yppone BOP, inppone D 6 presbiter CDEGHMP 7 di*serta C, diserta BlFNB incedentes CXP nonnullas 0 8 questionis 01 longuam Q sermonationem Dx 9 ∗∗∗∗∗ in (in pre ras.) C requerebant ClD ante ita ras. complurium litt. H differentur B1C1D1E1 FHMlQ, differuntur M2BV 10 utraque (utr in ras.) M 11 quod Ml pocius D, potius (o ex a corr.) E congruerit 01 12 ratiotinatio DGMR, ratiocinacio Cl, ratio Bl nostra concl. rat. B 13 uerum Ml in mg. esset] esse G, esse ad 01 uerum e. eorum B laudandos C1, laudantis Dl crederetur B2 s. l. 14 propter eos M in ras. disputio Cl suscepta e. illa B 15 ex] et N 16 creaturarum D2 s. l. 17 suae om. Cl 18 enim sunt s. l. P, enim conati sunt GM2NS, enim sunt conati B1 eternam E. )
Quapropter noui heretici Pelagiani, qui liberum sic asserunt[*]( (3)) uoluntatis arbitrium, ut gratiae dei non relinquant locum, quandoquidem eam secundum merita nostra dari adserunt, non se extollant, quasi eorum egerim causam, quia multa in his libris dixi pro libero arbitrio, quae illius disputationis causa poscebat. dixi quippe in primo libro male facta iustitia dei uindicari et addidi: non enim iuste uindicarentur, nisi fierent uoluntate. item cum ipsam bonam uoluntatem tam magnum bonum esse monstrarem, ut omnibus corporis et extraneis bonis merito anteponeretur, dixi: uides igitur iam, ut [*](3 Prou. 8, 35 sec. LXX 11 Aug. de haeres. c. 88 15 De lib. arb. I, 1, 1 19 De lib. arb. I, 12, 26 ) [*]( 1 mali naturam v uero om. R 2 sic om. P praedistinauit CXDXHM iam in eis in ras. et mg. M2 utar H1 3 etiam (a ras.) D praeparet ClDxH, praepararet cet. uoluntatis Dl uoluntates praeparet a nihil (1 tx s) E 4 hanc propositam quaestionem D2E*OPQa 5 incedit P locus om. F commeratio Hl fierit Cl V fieret commemoratio v transeunter (t pr. m. 2) C, transeuntu. Ql 6 inde] non i. a operusa C1D1 7 delfensa El unde-quae- . rere M1 S. l. 8 unde N in mg. pristinurn (tinum in ras.) M 9 perueniator P1 10 qu*apropter (i ras.) D 11 uolontatis D relinquaijt H 12 ea V adserunt C1D1E1HV, asserunt cet. 13 egerim (a ras.) E in om. E (mul) ta m his M2 in ras. 15 libro primo Bv . mala facta H 16 addedi V, addi Cl uindicaremur F2, uindicarentur (r pr. in ras.) G 17 fierint C1D1, om. 0 uolontatem V, semper uoluntatem bonam a 18 esse bonum H corporeis NQh) et (e m. 2) M extraneis CD1EFRS2 (in mg.), - exterius 0, externis cet. v 19 anteponerem Ha iam- H )
[*]( (4) ) In his atque huius modi uerbis meis, quia gratia dei commemorata non est, de qua tunc non agebatur, putant Pelagiani uel putare possunt suam nos tenuisse sententiam. sed frustra hoc putant. uoluntas quippe, qua et peccatur et recte uiuitur, quod hic uerbis egimus, uoluntas ergo ista nisi dei gratia liberetur a seruitute, qua facta est serua peccati, [*]( 1 De lib. arb. III, 17, 49 7 Id. III, 18, 50 11 Aug. de nat. et grato 1, 1. 7, 7. 67, 80 17 Rom. 6, 17. 20 ) [*]( 1 sua∗ (m ras.) G cogi CDl cogit natura sua a iterum] rerum R quae tandem] quid euitandum N tandem om. B 2 et om. NQ, erat. D ipso D1 3 uoluptas B ista] ipsa M. illa B 4 et] ut BM2 8. l. habit C1, habeat B 5 primum CD1ENR, prima cet. v causa-prima M2 s. l. et in mg. aut nullum-peccandi G2 in mg., om. B 6 peccanti P nec] non 01 cui] ****cui C. cui recte RD2EFGNOPQSVv, recte cui H peccati Cl peccanti-nisi om. P 7 recte om. B inputetur] i. peccatum a uoluntati CDlMlB, uolentis E, nolenti cet. v et om. H 8 nullu D1 cauere D1P, cabere C1, caueri cet. v potest-caueri om. H peccatur-potest om. E peccator C1D1F1P1R1 9 cauere D\', caueri (g ras.) R testimonium 01 quodam (o ex a) C 11 titolum V uolui om. H, uolui* D 12 atque] autem F meis del. D2 gratie ClD1 14 pelagini ClD1 uel] quod Ql suam] iam H timuisse Q1. 15 fustra G quippe] q. est BD2EFGM2P2QSν peccator F1 16 uiuitur (it in ras.) M quid Bl his EMQfVv egitus Hl, agitur H2 s. l. ista CDB, ipsa cet. v 17 gratia dei BFOPRSa est om. F )
[*]( (5) ) Et in libro tertio, cum dixissem illud, quod et Pelagium de meis opusculis usum fuisse commemoraui: quis enim peccat in eo, quod nullo modo cauere potest? peccatur autem: caueri igitur potest, continuo secutus adiunxi: et tamen etiam per ignorantiam facta quaedam inprobantur et corrigenda iudicantur, sicut in diuinis auctoritatibus legimus. ait enim apostolus: misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci; ait et [*]( 6 Id. II, 20, 54 13 Retract. I, 8, 3 De lib. arb. III, 18, 50 sq. 17 I Tim. 1, 13 ) [*]( 1 possimus Q1 habundantia BCDEHOQR 2 magnitudo] magna H magna om. H 3 mea et mima Ql, minima et media Fl praeatetit Cl V magisque P 4 magisJ mag.is (n ras.) H in mediis quam H2 s. l. 5 minimis] mediis F1 his CDlMNB, om. cet. v bonis om. F quam om. Bl omnia (nia in ras.) M, omnibus O1P 6 tribuissit V in CDE, om. cet. v pietate BC2D2EGNQRS inconcusam Hl, incocussam Dl, inconcussa B2C2D2EGQRS, incussa Bl 7 sentienti (ti in ras.) S, scienti B* intellegenti (ti in ras.) S 8 quoquo] quoDlM cogitandi E occurrit G itemque] item quod a 9 non om. Q homo. H 11 dei] idl 0 id est] et B dominum Pv nostrum Pv, om. ENQ iesum christum Pv 12 illud (d ex m) E quod BCD1F1GNOPQRS1, quo cet. v 18 enim] e. inquam a 14 eos Ol nullu CD caaere C1D1, caueri cet. v peccatur (r m. 2) F, peccator C1D1R1 15 igitur G2 mg. poteat] p. peccatum Q sequutus EPQ2, sequitur HI, sequenter H2 adiunxi. (n m. 2 s. l., t ras.) C, adiunxit F etiam om. BN 16 facta] etiam f. N iudicentur H 17 legimus (mus m. 2) Q misericordiam] m. dei a 18 consequutus HPQ2 )
[*]( (6) ) Ecce tam . longe, antequam Pelagiana heresis extitisset, sic disputauimus, uelut iam contra illos disputaremus. cum enim [*]( 9 De lib. arb. III, 18, 52 ) [*](1 peccata H1, peccanti EOP et om. R minatur H 2 est poena EQa quoniam] cura GS, cura iustam B poena D1 esse om. Bt 3 dominan.te (n ex m) M homine Bl imposuit H 4 iustia Hl *«iusta (pe ras.) M haec p. est B2 in mg.. 5 impenditur F1 6 dominatur B2DlExFGHORSa surripere F bomini V uelud CIH, uel B1 ignorante Bla aut B1 8. l. 7 extorqueri GS tamquam om. H intalidiori H terreno Bx conturbando CDENOPQBS2 (mg.), confligendo cet. v 8 ut] aut C homine ClDl . cruciare relinquitur. Ergo CDl 9 aprobare EXM 10 beris P1 ueris, ut erret] uersu terret CDI, uerisu terret R, uerisu terreret H inuit B resistente (nte m. 2 8. I.) CM, resistet C pr. 11 atque∗∗∗∗∗∗ H, ac B torrente QI colore HI, calore a in mg. uincoli V posse Q1 in mg., possit EOPV a4 CD 12 operibus (b m. 2) H est] potest B institui QI, infatuati 0 homini H 13 damnati (ti in ras.) C uoluntate (te m. 2 8. l. CD) CDB, illa uoluntate cet, l, libera uoluntate am recta CD, rectae M, . recte cet. v loquitur ClDl 14 post loquimur eras.: de illa scilicet H 15 ecce Cl in ras. tam] quam BD2E{FGNQS pelagina C1 extetisset ClDV, exstitisset. (& ras.) M si H1 16 disputabamus R ueluti (om. iam) E enim] omnia enim QI )
Hoc opus sic incipit: Dic mihi, quaeso te, utrum deus non sit auctor mali.
Iam uero in Africa constitutus scripsi duos libros de Genesi contra Manicheos. quamuis enim superioribus libris quidquid disputaui, unde ostenderem deum summe bonum et inmutabilem creatorem esse omnium mutabilium naturarum nec ullam esse naturam malum siue substantiam, in quantum natura est atque substantia, aduersus Manicheos nostra uigilaret intentio, isti tamen duo libri apertissime aduersus eos editi sunt in defensionem ueteris legis, quam uehementi studio uaesani erroris oppugnant, in primo ab eo, quod scriptum est: in principio fecit deus caelum et terram, donec septem peraguntur dies. [*]( 2 Confess. V, 11, 21 12 De lib. arb. I, 1 aqq. 17 Aug. de haer. 46 18 Gen. 1, 1 ) [*]( 1 quidquid ClNOV, quicquid cet. jnde om. P in om. HM 2 destabili 81 inp.udentia (r rcu.) D 3 fuerint OIDl apostolo N 5 scriptura∗∗∗∗ (tura; ras.) D aceipere* (i ex e, t ras.) C, acciperit D1 profitentur (fi tn. 2 in ras.) C, propbitentur D1 8 Xv 9 genesis ,CD1 aduersum FGBOY, contra E raanicheus D1 libri duo om. CD 10 affirica BFGQR conscripsi a duos libros om. Q 11 manicbeus D1 superioribus CD1, in soperioribus cet. v quidquid C1V, quicquid cet. 12 summum B1F1V et om. N , immotabilem H1 13 ulla D1 esse B* 8. L 14 malam BD*EFGM2QRSVv aiue subst. malam esse nat. Qnat s. subet. m. e. Q2 15 aduersum H manicheus C1D1, manich*aeos (i rms.) M uigiJaret BaIDFGNQ, uigilarit B, inuigilarit HM inuigilaret eet. v ista El 16 apertissimae 01 aduersum V aduersus. eos B2 s. I., adu. eus D1 editi (d raa.) C, *editi (8 raa.) D defensione EO-P 17 wehimenti H1 18 oppuQgnant (nt m. 2) G 19 peragactur BEFGHOPSVa )
Quod uero dixi: illud autem lumen non inrationabilium auium [*]( (2)) oculos pascit, sed pura corda eorum, qui deo credunt et ab amore uisibilium rerum et temporalium se ad eius praecepta inplenda conuertunt; quod omnes homines possunt, si uelint, non putent noui heretici Pelagiani secundum eos esse dictum. uerum est enim omnino omnes homines hoc posse, si uelint. sed praeparatur uoluntas a domino et tantum augetur munere caritatis, ut possint. quod hic ideo dictum non est, quoniam praesenti necessarium non erat quaestioni.
quod uero ibi legitur, benedictionem domini, de qua dictum est: crescite et multiplica mini, in carnalem fecunditatem post peccatum conuersam [*](1 Gen. 2, 2 2 Gen. 2, 4 3 Gen. 3, 23 aq. 7 De Gen. adu. Man. I, 3, 6 12 Prou. 8, 35 sec. LXX 15 De Gen. adu. Man. I, 19, 30 16 Gen. 1, 28 ) [*]( 1 deum BFG pr. in om. Q 2 hic] hic est B 3 mulier] uxor B dimisi EH paradyso BCEFG 4 ligno] in 1. B errorum Hl, erroris 01 5 fide D1 catolicae B ueritas CDl 6 et quid CD1NR, et quid nos Ea, et nos quid cet. m breuiter om. E - aperte∗∗∗ (que add. m. 2) D, et aperte (om. que) F conplectes Dl 7 inrationabilium CDEQ, inrationalium cet. animalium a 9 im- .-plernla F7 in mg., af seruanda a in mg. 10 omnia Y homines .om. 0 possunt (po m. 2 in ras.) D uellint Dl non-12 si uel add. F2 in mg. inf. putent C2D2ENQR, potent ClDl, eihistiment V, existiment cet. v 11 pelagiani B2 8. l., giani D2 in ras., p.elagiani Ca ras.) C esse (pr. e ex s) M dictum esse B dictum.. (ee ras.) M 12 omnis Y si] se C1H1. uellint Dl praeparatur] pepatur Cl, . praepattir D1 -13 uolun C1, uolon D1 augitur C1D1 munere (re s. I. m. 2) H 14 ut] et H1, non est dictum H, non dictum est B, dictam est F1 15 benedictionem] de benedictione EOPa 16 dfii CD1, dei cet. v de qua CDEFGNQR, qua cet. v; an scribendum: domini dei, qua? fecunditatem] eam f. E2 s. l. )
illud etiam non est consequens, ut ideo intellegatur in allegoria tantummodo esse accipiendum, quod herbae uirides et ligna fructifera omni generi bestiarum et omnibus auibus et omnibus serpentibus in libris Geneseos dantur ad cibum, quia sunt et quadrupedia et uolatilia, quae solis carnibus uiuere uideantur. fieri enim posset, ut alerentur ab hominibus etiam de fructibus terrae, si propter oboedientiam, qua ipsi homines deo sine ulla iniquitate seruirent, mererentur omnes bestias et aues omni modo habere seruientes.