Retractationum

In hoc libro cum de resurrectione carnis ageretur: resurget, inquam, corpus secundum Christianam fidem, quae falli non potest. quod cui uidetur incredibile, qualis sit nunc caro adtendit, qualis autem futura sit non considerat, quia illo tempore inmutationis angelicae non iam caro erit et sanguis, sed tantum corpus et cetera, quae ibi de corporum terrestrium in corpora caelestia mutatione disserui, quoniam dixit apostolus, cum inde loqueretur: caro et sanguis regnum dei non possidebit. sed quisquis ea sic accipit, ut existimet ita corpus terrenum, quale nunc habemus, in corpus caeleste resurrectione mutari, [*]( 10 De fid. et symb. 10, 24 (p. 30, 16) 17 I Cor. 15, 50 ) [*]( 1 XVII v, om. Q 2 et BCDlP, om. 0, uel cet. simbolo FGHRS, simbolu Cl, symbulu JD1, simboli 0 3 coram] ard H hic R 4 plenarum C1D1H1Q1 tocius Cl affricae BEFGHOR ippone EFGHMNPQSV, hyppone R, hipponi Dl, yppone BO habebant] agebant MOQ1S2V 5 ac] et Dh), ac de R symbulo C1, simbulo D1, simbolo FHNRS disputaui C1D1R, presbyter (presbiter C2D2E GMPQ) disputaui cet. v 6 nos (os in ras.) C familiaris Sl diligebam S1 8 faciat ER coniectio D1, contexio E, contexto 81 qua Cl tenendo H, tenda D1 memoriter tenenda B 10 resurgit &DlV 11 inquam (in m. 2 s. l.) CD, in mg. N fidem (fid m. 2 in ras.) C qua Cl falli BD1.R, falli*** C, habui fallere falli E, fallere cet. v 12 sit] sic Q1 13 autem] tunc BS, autem tunc D2EFGNQ sit ras. S 14 inmutatione CD1 angelica C2 iam non erit caro a sangus Dl 15 qua 01 de om. B 16 dixi P1 17 possidebit R, possedebit C1D1, possidebunt cet. v accepit Cl 18 estimet E1NQ terrenum (e alt. in ras.) C 19 resurreccione D mutare B )

Hic liber sic incipit: Quoniam scriptum est. [*]( 5 Luc. 24, 39 9 Rom. 8, 12 sq. 15 Aug. de ciu. dei XXII, 5. 21 ) [*]( 2 corripiendus CD, corjrigendus M, corrigendus cet. v communitus Hx de-domini S s. l. 3 in eiadem om. B memoria R conspiciendis F1 4 tractandus ODlNRSV, tangento tractandus Q, tangendus cet. a 5 sermone om. a firmauit E2 in ras., ostendit a . in mg. 6 carnem et ossa BEFNOPVv 7 uidistis D1Q apostolū* (- m. 2, s ras.) CD 8 regno dei v futurum E1H aut] ut El qui CDR, homines qui cet. v 9 uibunt D1 carnis (is s. I.) V sanguinis (guiuis in ras. m. 2) M noncupasse C1 10 quae (uae m. 2 a. I.) C utiquae D nam cum] numquam Et, nunc quid E2 dixissit V 11 possedebunt Cl 12 quid (d s. I. m. 2) CD, quod G dixeri»t C subdidit Dt, subdedit C1, subdedisse V, subdidisse cet. v ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ 13 incorruptio Dl incorruptionem C, incorruptionemu E posidebit M, possedebit C1 V 14 p su«adendum (p add. m. 2) C, persuadendum cet. v; cf. Retr. I, 15, 1 (p. 82,1T) difficile CF1 quam Dl 15 me desseruisse Dl, disseruisse me ENQ repperiet EFGHMBSV, repperi*et C, repperi Dl, inueniet P dei om. N 16 legeret C1D1 legerit nouissimum v 17 scriptum] aic sc. H )

Cura de Genesi duos libros contra Manicheos condidissem, quoniam secundum allegoricam significationem scripturae uerba tractaueram non ausus naturalium rerum tanta secreta ad litteram exponere, hoc est quemadmodum possent secundum historicam proprietatem, quae ibi dicta sunt, accipi, uolui experiri in hoc quoque negotiosissimo ac difficillimo opere, quid ualerem. sed in scripturis exponendis tirocinium meum sub tantae sarcinae mole succubuit, et nondum perfecto uno libro ab eo, quem sustinere non poteram, labore conquieui. sed in hoc opere cum mea opuscula retractarem, iste ipse, ut erat inperfectus, uenit in manus, quem neque edideram et abolere decreueram, quoniam scripsi postea duodecim libros, quorum titulus est: de Genesi ad litteram. in quibus quamuis multa quaesita potius quam inuenta uideantur, tamen eis iste nullo modo est conparandus. uerum et hunc posteaquam retractaui, manere uolui, ut esset index, quantum existimo, non inutilis [*]( 3 Retract. I, 9 15 Retract. II, 50, 1 ) [*]( 1 XII- R, XVIII v, om. Q 2 genesia CD1, gcsi Gl inperfectua liber unus (u. om. F) EOPVv 3 gesi C\' libros duos OR manicheus Dl 4 alligoriam M1, allegoriam C\'D\' significationem] al. expositionem a in mg. 5 ausus M\'x in ras. rerum∗∗∗∗∗ B tam Dl 6 quemammodum M - possint BFGSV 7 hystoricam BFOR, istoricam HP, historiam D\'SI, istoriae E propriaetatem D qua C1 accepi ClDl experire D1 8 negociosissimo Cl dificilimo Cl, difficilimo Dl, difficilissimo R . 9 exponendi D\' tirocinium D, tyrociniuni BFO, tyronium R sub tantae] substantiae CD1, sub tanta BFGHMOPSVv 10 mole 01 subcubuit EHQPV 11 conquieuit OP 12 hoc] eo B mea] ea CF opuscola V retractare D\' aste (del. m. 2) E ut] qui Q2 a. 1. 13 iperfectus ClDl edideram] \'i\' manifestaueram aliis Q2 8. l. 14 scripsi] scribseram alibi scribsi H libro 0 15 ёe 0 de om. El genesis ClDl 16 inuente E1 . nulla Dl 17 comparandus est B retractauit El 18 manere om. F index] in ClDlR, iudex BH2 tantum E inutiles Dl, utilis FQ1, indocilia a )

Hic ergo sic incipit: De obscuris naturalium rerum, quae omnipotente deo artifice facta sentimus, non adfirmando, sed quaerendo tractandum est. [*]( 4 De Gen. ad litt. inp. 16, 60 (p. 501, 14) 8 Gen. 1, 26 ) [*]( 1 in om. M, **in C enocleandis V, enucliandis E, ecleandis H1 scrutantis E diuinis∗∗ C, diuinisjg D 2 eiusdem E titulQ* (s ras.) C, titulus D1 uolui esse B 3 inperfectus H usquae D 4 tamen] tantum Q2Sv alius est B, est alius F quia] quam H 5 patris om. 0 6 non—similitudinem om. CXDXB est om. V si] sed a 7 repetini om. 0 8 dominus D2 9 huc-reliqueram om. B dictum E 10 relinqueram ElBSl quod] g H ibi] hic V sequitur ibi F 11 ∗∗retractarem (re ras.) M sic om. Ql, del. D2 perfeci. (e alt. ex i corr., s faa. C) CDE, perfici OQ 12 addito B relinqui El perficissem DMl 13 saltim BC2GHM2RSV 14 diem om. H1 pertinerent a eade E, ea Qm 15 displiciunt V 16 uisum (is ex er? corr.) C breuiter] presbiter D1 17 potius om. a ammoneo FMO, amoneo P XII illi libri 0 quos] qd ClDl 18 postea CDlB, postea episcopus cet. v ex CD1, et de B, et ex cet. v 19 ergo] liber a 20 dmnipotepte Cl, omnipotenti G acta O sentiamus E adfirmando C1GHPlQS1V, affirmando cet. 21 tractando quaerendum V )

Per idem tempus de sermone domini in monte secundum Matheum duo uolumina scripsi.

In quorum primo propter id, quod scriptum est: beati pacifici, quoniam ipsi filii dei uocabuntur: sapientia, inquam, congruit pacificis, in quibus iam ordinata sunt omnia nullusque motus aduersus rationem rebellis est, sed cuncta obtemperant spiritui hominis, cum et ipse obtemperat deo. quod merito mouet, quomodo dixerim. non enim cuiquam prouenire in hac uita potest, ut lex repugnans legi mentis omnino non sit in membris, quandoquidem etiamsi ei sic resisteret spiritus hominis, ut in nullum eius laberetur adsensum, non ideo tamen non repugnaret. hoc ergo, quod dictum est, nullum esse motum aduersus rationem rebellem, recte accipi potest id nunc agentibus pacificis domando concupiscentias carnis, ut ad istam pacem plenissimam quandoque ueniatur.

Proinde quod alio loco, cum eandem sententiam euangelicam [*]((2)) repetens dixissem: beati pacifici, quoniam ipsi filii dei 20 [*](5 Matth. 5, 9 6 De serm. dom. I, 4, 11 11 Rom. 7, 23 17 I Io. 2, 16 20 Matth. 5, 9 ) [*]( 1 XIII HR, XIX v, om. Q 2 dei EG monte] m. habito B1 3 sec. math. in monte F 4 matheum BODFGHMNOPQR, mattheum ESV 5 corum C1 primum OPl est om. H 6 ipsi om. BNS sapientiam ClDiEl 7 inquit H iam (i in ras.) C 8 metus Dl 9 cun∗cta∗∗ B optemperant MPQ ipsi 01 optemperat MQ, optemperant pi, obtemperet Eb 10 mouit CD1 cuiquam (c in ras.) C 11 repugnas Hl 12 mentes El 13 ei sic] eis Qt resistent V, resterit ClDx, resistere GS post hominis add. 8. l. S2 posset in om. E nullo BFGS, nullum in E* eius laberetur om. B haberetur 01 14 assensu BFGNS tamen C1D1M, tamen ille EQ, tamen illa cet. v non om. B 15 motu∗ (s ras.) H 16 recta Et accepi ClDl nunc] non OP pacifici Dl 17 concupiscentiam DaEFNPQ pacem om. B 19 scientiam P1 20 reppetens H, repente R pacificis 01 ipsi om. BNS1 )

[*]( (3) ) Alio loco quod interposui testimonium: non enim ad mensuram dat deus spiritum, nondum intellexeram ae Christo proprie uerius accipi. aliis quippe hominibus nisi ad mensuram daretur spiritus, non duplum peteret Heliseus, quam fuerit in Helia.

item quod scriptum est: iota unum et unus apex [*]( 1 De serm. dom. I, 4, 12 13 I Cor. 15, 55 14 De serm. dome I, 6, 17 Io. 3, 34 17 IIII Regn. 2, 9 18 Matth. 5, 18 ) [*]( 1 adiun*xi (c ras.) D hac] ac E1 . 2 credimus om. EIQl, i in ras. m. 2 D sic-apostolis om. EQl 3 uibentibus D1 post uiuentibus add. E2 s. 1. in quibus 4 motum carnis F arbitramur El, arbitraremur 01 sp*u (s ras.) H, spu Dl actenus C1DG1S1 5 quatinus FGN, q: nos Cl, quae nos D1, ut B 6 perfeccionis D 7 perfectior (r add. m. 2) C enl (- m. 2) C ista om. BGO 8 ac El conpleri possunt D2 in ras. possfl a 0 esse om. Q1, in ras. S 9 sed-credimus om. R, add. D2 in mg. sicut-credimus om. H esse om. BEGNQ18 10 id est-complenda sunt om. Fl 11 sic sunt (om. conplenda) a completa F2 12 illa] in illa BD2EFGNQS quam] quae a separamus Ql pace D 13 dicitur CDXH mors om. 0 contemptio 0 15 sps P1 intellex.eram H. intellegam Ql 16 uirius Nl accipi (i pr. in ras.) C alius E1 si a 17 deretur . C1D1E1 peteretur B heliseus BDEGNPQR, helise*us (i ras.) C, helyseus FO, helisaeus cet. v fuerit C, fuet D1, fuit cet. v ,18 helya F, elia El, heliam D1 et] aut QRv apax E )