Retractationum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 36). Knöll, Pius, editor. Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Illud autem quaeri potest quomodo dixerim: etiamsi sunt [*]( (7) ) animae, quod interim incertum est, corporeis officiis non peccato, sed natura deditae nosque, quamquam sint inferiores, aliqua tamen interiore uicinitate contingunt, non iUas ideo malas haberi oportere, quia nos, cum eas sequimur et corporea diligimus, mali sumus, quandoquidem de illis hoc dixi, de quibus apertius loqui coeperam dicens: quamquam etiamsi eisdem concedatur inferiore alio genere animarum nos inlici ad turpia, non inde conficiunt aut illas naturas malas esse aut istas summum bonum — [*](10 Do d. anim. 20 (p. 77, 11) 16 Id. 20 (p. 76, 9). ) [*]( 1 et ad faciendum B2 s. 1. et ad non faciendum add. OD1 8. 1. non ad B1 motu (u ras.) C, mota i2, mutu D1 animi B2 8. t. 2 abstinendi C1D1ENR, Mhis abstinendi (ab ras.) F, his abstinendi cet. v abstinendis Bl nulla potestas F 3 peccato DJ - teneri D\'la; cernere E2 s. l. 4 paraolis ClDl illins (us in ras.) M 5 uolunta C1D1 liuero E1 pr. et om. ESQ et rton C, et ad non cet. v 6 eiquae D1 abstenendi C1 7 de nebrarum E 8 fabulosisshnae D1 eamquem D1 9 numqus∗ C, numqua D1 bona D1 10 etiamsi] eam si E1 sint 01 11 incertum (in m. 2 in mg.) CD 12 natuтę F aliquantaen R 18 inferiore H contingant a ideo illas- F malas (a alt. in ras) M habere ClDlH 14 quia] q. et a ea SV ,**** corpore MN dilegimus V 15 apertius D1, sptius (super ras.) C, ° ceo superius cet. v 16 q: peram (c e m. 2) C, quaeperam D1 etiamsi (si del. m. 2) D eisdem CDEPQR, eis cet., eis quidem a 17 inferiore] in se inf. R alioj a. loco E, loco CDiR, fort. scrib. aliquo nos om. E, non- 0 18 ullas B natmra EHMv malas (as m. 2 in ras.) M )

de his enim disputationem usque ad hunc loculum perduxi, ubi dixi: etiamsi sunt animae, quod interim incertum est, corporeis officiis non peccato, sed natura deditae et cetera - quaeri ergo potest, cur dixerim: quod interim incertum, cum prorsus dubitare non debuerim non esse tales animas. sed hoc ideo dixi,. quia expertus sum, qui dicerent diabolum et angelos eius bonos esse in genere suo et in ea natura, in qua eos creauit deus ordine proprio tales, quales sunt, sed nobis malum esse, si inliciamur et seducamur ab eis, si autem caueamus. eos atque uincamus, decorum atque gloriosum. et hoc qui dicunt, uidentur sibi, ut id probent, de scripturis adhibere idonea testimonia uel illud, quod scriptum est in libro Iob, cum diabolus describeretur: hoc est initium figmenti domini, quod. fecit ad inludendum ab angelis suis, uel illud in Psalmo centesimo tertio: draco hic, quem finxisti ad inludendum ei. quam quaestionem, quae non aduersus . Manicheos, qui hoc non sentiunt, sed aduersus alios, qui hoc [*]( \'6 Aug. de ciu. dei XI, 11 aqq. 13 Idb 40, 14 15 Ps. 103, 26. cf. Aug. de ciu. dei XI, 15\' ) [*]( 1 enim om. H disputationib∗usqug H hunc (unc m. 2 in ras.) M, huc C1D1, illum B loculQ ClDl, locum cet. v perduii usq. ad il. 1.. (per 8. l. m. 2) B 2 iucertu∗ (8 ras.) H 3 corporeis-incėrtum om. V. naturg H 4 poteat ergo E potest (tes in ras. m. 2) C quur ClDlEHPl quod om. F incertum CD1, incertum est cet. v inc. est interim B cum om. CIDt, qd H 5 alt. non] nec Bl sed hoc M1 in ras. hoc Ds 8. l. ideo dixi hoc P 6 dicerint Dl diabulum ClDlEH angelus Dx, angelis Et 7 bonus CIDIE esse om: H creauit eos B 9 inlitiamur D 11 ut] et 01 de∗scripturis- (s ras., s pr. a m. 2) C adhiberi V, adhiberent R 12 testimonia idonea B1 uel] de B illo JJ, illud in psalmo Ql in om. Cl 13 diabuius D1 describeretur M1 in rasdiseriberetur C1, describetur Sl, describeret E est om. B inieium C1 14 fecerit Bi feci F 15 centisimo ClDl tercio 01 dracho C1D1E1 fine-. Dati C1D1, formasti BN., fecisti Q 16 quescionem Dl quae} quia C2 (8. I.) o non om. F, nos El aduersus] a. est GS 17 manichaeos M, manicheus D\'; manicheos est BEFNQ nen om. V alios] eos OP. )

sentiunt, suscipienda esset atque soluenda, pertractare atque enodare tunc nolui, ne librum multo, quam uellem, facerem longiorem, cum uiderem, etiamsi hoc concederetur, tamen debere Manicheos . ac iam posse conuinci introducentes insanissimo errore naturam mali aeterno bono coaeternam. ideo ergo dixi: quod interim incertum est, non quod ego inde dubitarem, sed quod inter me et illos, quos ita sapere inueneram, nondum esset ista quaestio dissoluta. quod tamen in aliis longe posterioribus libris meis de Genesi ad litteram secundum scripturas sanctas quanta potui manifestatione dissolui.

Alio loco: propterea, inquam, corporea diligendo peccamus; [*]( (8)) quia spiritalia diligere et iustitia iubemur et natura possumus, et tunc in nostro genere optimi et. beati sumus. ubi -quaeri potest, cur natura et non gratia possumus dixerim. sed contra Manicheos de natura quaestio uersabatur, et utique id. agit gratia, ut ista natura, quod uitiata non potest, possit per eum, qui uenit quaerere et saluum facere, quod perierat., [*](9 Aug. de Gen. ad litt. XI, 20 sqq. 11 De d. anim. 20,(p. 77, 16) 17 Lnc. 19, 10. Matth. 18, 11 . ) [*]( 1 suscipiendam _D20PQV esset C in ras., esse D2OPQV soluen- damD2OPQV pertractare at atq; quam Q 2 tunc] nunc E, hic N,. tunc hic Q uolui C1D1a ne} nec ClDl, uel B 3 uideretur F 4 delibere Q manicheos debere R1 manicheus D1 ac om. BCDEFGHNQ3RS, hac 0 iam posse BODtEFGNQRS, hoc posse H, posse cet. conuinci] uinci CDENQR insaHissimos errores ClDl. 5 aeterno aeternam -B1 quoaeternam CJD1 6 inde (de s. I.) C 7 iter Dl 8 ista esset B dissuluta D1 quod D\', qd C, quam cet. v alis 81 9 gepesis ClD* 10 quata C1, quantum a 11 corporea om. F. 12 qui BFGNQS spiritjxalia BNS2, sic semper iustitiam FH, iusta P ,; debemus R 13 ∗∗tunc (in ras.) E generi D1 genere nostro a : obtimi CXDQR , beati C, beatissimi cet. v quaeri] quae Ql 14 quur, C1DEHP1 et om. B possumus] potius C2E2OPa,posuimus H1 . 15 manicheus D1 quaestio de natura B agit om. F, agat Cx, ait P1, agitur a 16 ista natura D1, sanata natura (sanata m. 2 in ras.) (7, sa∗nata n. H, natura sanata (sanata 5. l. m. 2) M,., sanata natqra cet v- 17 quaero E saluum jfacere] saluare D7NQ, va salgjre utp E pererat 01 .■ )

quam tamen gratiam etiam tunc recolens oraui pro familiarissimis meis, qui mortifero illo adhuc tenebantur errore, et dixi: deus magne, deus omnipotens, deus summae bonitatis, .. quem inuiolabilem et incorruptibilem credi atque intellegi fas est, trina unitas, quam catholica ecclesia colit, supplex oro expertus in me misericordiam tuam, ne homines, cum quibus mihi a pueritia in hominum uictu fuit summa consensio, in tuo cultu a me dissentire permittas. sic utique orans iam fide retinebam non solum conuersos ad deum gratia eius adiuuari, ut pro- Sciant ac perficiantur — ubi adhuc dici potest pro merito conuersionis illorum istam dari gratiam — uerum etiam ut conuertantur ad deum, ad ipsam dei gratiam pertinere, quem pro eis oraui, qui erant ab illo nimis auersi, atque ad illum conuerterentur oraui.

Hic liber sic incipit: OpitularUe dei misericordia. [*](3 De d. anim. 24 (p. 79, 26) 9 Act. 11, 21 13 Eccli. 46, 13. Hier. 4, 28 ) [*]( 1 etiam om. G1 tunc in ras. C, om. B1, nunc (n pr. ex h) E, hic N pro] ut pro B familiarissimis (fa 8. I. m. 2) CD 2 meis om. Q1 mortifera D1 3 dixi∗∗ deus (deus m. 2) D summe M ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ 4 et incorruptibilem (atque incommutabilęm ras.) C, atque incommutabilem B2GHM1, et incommutabilem SV, et (om. B) incorruptibilem atque incommutabilem B1FM2OP, incorr. atque immutabilem a 5 trinaj et tr. R ecclesia catholica FP colit ecclesia B colet ClDlV snplex BC1D expertis 01 6 ne] ut JB1 cum] nni HI, uani H* 7 a H1 8. l. puericia (p m. 2, in om.) E hominum] homine C1, omni D2Qlm uicta BF, fictu H1, conuictu Qm in om. E tua H1 culto D1 8 a H2 in mg. dissenti«re HM, dissentare B1 sicut quę H, secuti quae Dl 9 conuersus C1D1GH1RS dfli (m in ras.) M gratiae (om. eius) P adiubari 01 profitiant D 10 atque F proficiantur MIN, perficientur 0 11 istorum B etiam] tamen D2 8. I. 12 gratia D1 quem D\'ER, q;** C. quandoquidem cet. v 13 erat CxDl nimis ex minus Q aduersi C1M1O ad C1D1ER, illum ut (ut 8. I.) CaD2, ut ad cet. v 14 conuerterentur] conuerterent sep H1 15 misericordia] gratia D2 ) [*]( XXXVI Aug. sectio I par. 2 ) [*]( 6 )

CAPVT XV.

ACTA CONTRA FORTVNATVM MANICHEVM, LJBER VNVS.

Eodem tempore presbyterii mei contra Fortunatum quendam, Manicheorum presbyterum, disputaui, qui plurimum temporis apud Hipponem uixerat seduxeratque tam multos, ut per eos ibi eum delectaret habitare. quae disputatio nobis altercantibus excepta est a notariis, ueluti gesta conficerentur; nam et diem habent et consulem. hanc in librum memoriae mandandum conferre curaui. uersatur ibi quaestio, unde sit malum, me asserente exortum fuisse hominis malum ex libero uoluntatis arbitrio, illo autem naturam mali deo coaeternam suadere moliente. sed consequenti die tandem confessus est nihil se aduersus nos inuenire, quod diceret, nec sane catholicus factus, sed tamen ab Hippone discessit.

In hoc libro illud, quod dixi: animam dico esse factam a[*]( (2)) deo, ut cetera omnia, quae a deo facta sunt, et inter illa, quae deus omnipotens fecit, principalem locum datum esse animae, ita dixi, ut hoc generaliter de uniuersa creatura rationali accipi uellem, quamuis in scripturis sanctis animas dictas esse [*]( 15 c. Fort. 1, 13 (p. 90, 20) ) [*]( 1 XVI v, om. Q 2 (3) furtanatum Dl, fortanatu H 3 eode Dl presbiterii BODEGMNOPQV, prespiterii F 4 maniche*orum (u ras.) E, manichaeum M presbiterum DMQSV, prespiterum F 5 ipponem EFGHMNPQSV, hypponem R, ypponem BO seduieratque taml Beduxerat quaedam ClDl per CDlEMlR, propter cet. v illos BFG HOPSVv 6 delectare ClDl alternantibus 0 7 confiterentur Ol diem] S H 8 habet HNOPQWv consolem ClDlMl et cone. habent B hunc E2 a. I. mandandam GOPSVv 9 curaui BODEFGNQR, curauimus cet. v malum M2 s. I. in spatio uacuo, modo Ml 10 liuero El 11 natura 01 coaeterna (a m. 2) C, coaeterne D1 suadere ClDl, persuadere cet. v; cf. Retr. I, 16 (p. 85, 14); II. 48, 1. Oros. p. 40, 3. 120, 23 (ed. Zangem.) molientem C1D1, maliente El 12 tandem] zan idem El confissus C1, confusus D aduersum PR 13 dicent V, dicere ClDl factus CD1, factus est cet. v 14 ippone EFGHMNPQSV, yppone BO 15 quod om. C1D1 factam esse BFB 16 ut-deo om. E facta sunt expunxit W et om. CD1 17 locum] in 1. El datll* (s ras.) C 18 racionali 01 accepi Cl 19 dicta D1S1 )

angelorum aut omnino aut non possit facile reperiri, sicut supra iam diximus.

item alio loco: ego dico, inquam, peccatum non esse, si non propria uoluntate peccatur. ubi peccatum illud intellegi uolui, quod non est etiam poena peccati; nam de tali poena dixi alibi in eadem disputatione, quod dicendum fuit.

itemque dixi: ut postea eadem ipsa caro, quae nos poenis torsit in peccato manentes, subiciatur nobis in resurrectione et nulla aduersitate nos quatiat, quominus legem et diuina praecepta seruemus. quod non est ita accipiendum, tamquam et in illo dei regno, ubi incorruptibile atque inmortale corpus habebimus, de scripturis diuinis lex et praecepta sumenda sunt, sed quia perfectissime ibi lex aeterna seruabitur et illa duo praecepta de diligendo deo et proximo non in lectione, sed in ipsa perfecta et sempiterna dilectione tenebimus.

Hoc opus sic incipit: V. KAL. SEPTEMBRIS ARCADIO AVGVSTO BIS ET BVFINO VV. CC. CONSS. [*]( 2 Retract. I, 10, 4 c. Fort. 2, 21 (p. 100, 9) 5 Id. 1, 15 (p. 91, 24 sqq.) Retract. 1,14, 3 sq. 6 c. Fort. 2, 22 (p. 10 6, 15) 13 Deut 6, 5. Matth. 21, 37 sqq. Marc. 12, 30 eq. Lac. 10, 27 ) [*]( 1 omnino BCD1EFNP1R, non omnino cet. v posset V non facile possit F7, f. non p. B repperiri (PEGHMBV, repperire CIDl, repperi F 2 iam eapra BFN dico V 8. Z. peccato Cl 3 peccatur BDtM, peccatur (e ras., n ex o corr.) C, peccetur cet. t> peccatum] pecco D1 4 pena Cl peccati poena 0 5 alibi om. B 6 itemq; ue M ut] et B poenis] fecit H, in poenis a 7 intorsit B peccato C, peccatis cet. v manentia R1 resurreccione D 8 nulla nos aduersitate B, nos n. adu. a nos] non GS1 praecepta diuina v 9 seruemus (u pr. ex b) C est ita CENQR, est i*ta D, ita est cet. v temquam C1. 10 regno dei G ubi om. F incorruptebile V et a inmortalitate Ql, mortale 0 abebimus C1 11 diuinis scripturis 0 summenda Cl sunt BC1D1, sint cet. v; cf. Aug. de nupt. I, 19, 21 12 perfectissimae D1, perfectissima a \'13 de om. ElRl in om. Ql leocione D 14 dileccione D, perfectione V tenebimur 0 15 hic corpus E incipit om. E V] quinta B, U Q2. VI R, dno II E. ki CFGHOPR, calendarum Q, kalendartt D1 septembrium D2NQ ar- chadio BFHNOQ agustoD1 augusto-conse om. H 16 bis] II. EQ1 II. B, scdo N, om. 0 rofino CD1, rufino bis 0 VV. CC] uc CD, cc B, qnto qnquies N, uicies Q2, om. R consulib; yv. cc O - ) [*](6* )

CAPVT XVI.

DE FIDE ET SVMBOLO LIBER VNVS.

Per idem tempus coram episcopis hoc mihi iubentibus, qui plenarium totius Africae concilium Hippone Regio habebant, de fide ac symbolo disputaui. quam disputationem nonnullis eorum, qui nos familiarius diligebant, studiosissime instantibus in librum contuli. in quo de rebus ipsis ita disseritur, ut tamen non fiat uerborum illa contextio, quae tenenda memoriter conpetentibus traditur.