Retractationum

[*]( (1) ) Cum ergo reliquissem uel quae adeptus fueram in cupiditatibus huius mundi uel quae adipisci uolebam et me ad Christianae uitae otium contulissem, nondum baptizatus contra Academicos uel de Academicis primum scripsi, ut argumenta eorum, quae multis ingerunt ueri inueniendi desperationem et prohibent cuiquam rei adsentiri et omnino aliquid, tamquam manifestum certumque sit, adprobare sapientem, cum omnia eis uideantur obscura et incerta, ab animo meo, quia me mouebant, quantis possem rationibus amouerem. quod miserante atque adiuuante domino factum est. [*]( 4 Aug. Conf. VIIII, 4, 7 8 Cic. Acad. II, 28 sq. 66. 68. 76 9 Cic. Acad. II, 59. 67. cf. Gell. Noct. Att. XI, 5, 6 ) [*]( 2 1] KI C2 in mg., om. BEFPQRW 3 de] contra am, om. CQR achademicis BD1EFGMSV, academicos am, om. CQR libri tres om. CEQR 5 mundi] scJi P uel H2 s. l. adhipisci V, adipisce Pl et me perforata membr. exciderunt H 6 otium1 i ini- tium E2 s. l. baptidiatus M ***tra H 7 achademicos BEFGMRSV, achademichos Q, acadeinicus ClD1 de om. H achademicis de BEFGRSV, achamicis Qx scribai P 8 post eorum ras. 4 litt. V uiri D1 disperationem PV 9 proibent Cl assentiri B2C2EFMl PQRS2V, assentire B1M2 alioquid H tamquam] tam El, quanquam 02 in mg. 10 certumq;** Q, que (certum add. H2 in mg.) Hl manifestum tanquam certum sit a approbare B02EFQS2W, aprobare M, adprouocare R omnia eis uideantur CD, eis u. omnia B, eis omnia uideantur cet. v 11 certa R *eo H quia] qui Sl, q*** H me CDlR, et mea H, et me cet. v 12 possim GS rationib; (b; m. 2. in ras.) C ammouerem E, amo∗∗∗∗ H nod H niiserante* (in ras.) C 13 adque C1, (q; in ras.) Mx, ac Q, et a iuuante DlE deo a )

Sed in eisdem tribus libris meis non mihi placet totiens me [*]( (2) )appellare fortunam, quamuis non aliquam deam uoluerim hoc nomine intellegi, sed fortuitum rerum euentum uel in corporis nostri uel in externis bonis aut malis. unde et illa uerba sunt, quae nulla religio dicere prohibet: forte, forsan, forsitan, for-tasse, fortuito, quod tamen totum ad diuinam reuocandum est prouidentiam. hoc etiam ibi non tacui dicens: etenim fortasse, quae uulgo fortuna nominatur, occulto quodam ordine regitur, nihilque aliud in rebus casum uocamus, nisi cuius ratio et causa secreta est. dixi quidem hoc, uerum tamen paenitet me sic illic nominasse fortunam, cum uideam homines habere in pessima consuetudine. ubi dici debet: hoc deus uoluit, dicere: hoc uoluit fortuna.

quod autem quodam loco dixi: ita conparatum est siue pro meritis nostris siue pro necessitate naturae, ut diuinum animum mortalibus inhaerentem nequaquam philosoph\'ae portus accipiat et cetera, aut nihil horum duorum dicendum fuit, quia etiam sic sensus posset esse integer, aut satis [*]( 1 De Acad. I, 1, 1. 9, 25. II, 1, 1. 3, 9. III, 2, 2. 3. 4 7 De Acad. I, 1, 1 13 ibid. ) [*]( 1 libris tribus meis Hl, libris m. tribus B toties BIEIMW, totius H pr. 2 appellasse B2EHPVWv, appellasse∗∗∗∗ S de.am (e ras.) C, deam (a in ras.) D, defl H 3 intelligi FQRS2 W, semper rerum e om. R uentum Ml corporis (e m. 2) C, corporibus Ql 4 nostris CDQ1, om. R aut] ac R 5 regio CI proibit 01, prohibit Dl forsan om. a 6 fortuitu BC2DEFGHQSVa, fortuite Cl prouocandum Fl est reuocandum B 7 etiam] enim a tacui. (t ras.) Q 8 furtuna D uocatur EG occulto (o pr. in ras.) C, ocpulto H ordine] nomine H 9 nichilque BFRS2, sic semper aliud om. W casum] causa S2 in mg. nominamus Ba 10 post est ras. 4—5 litt. M bec W 11 uideam (ui ex iu corr.) H, uidere Cl in om Ql 12 pessima consuetudinem CD ubi] ut ubi BEF2GQ1SVW, ut ibi FI debit 01 dicere* C, dicant B, facere QI 13 uoluit hoc B furtuna D copparatum C, comparato Hl 14 meretis Dl proj prout R 15 philosofiae DSV, filosophiae H, phylosophyae E, at h sapientie a in mg. \' 16 orum (h a m. 2) M duorum horum a, s. te (— scilicet) siue p lTiitis sQ p nec Q1 s. 1. 17 qui Q1 sic etiam G sic om. W, 9i Q1 possit BD2FGHS aut] ut Ml )

itemque illic quod dixi: nihil omnino colendum esse totumque abiciendum quidquid mortalibus oculis cernitur, quidquid ullus sensus adtingit, addenda erant uerba, ut diceretur: quidquid mortalis corporis sensus adtingit; est enim sensus et mentis. sed eorum more tunc loquebar, qui sensum non nisi corporis dicunt et sensibilia non nisi corporalia. itaque ubicumque sic locutus sum, parum est ambiguitas euitata nisi apud eos, quorum consuetudo est locutionis huius. item dixi:

quid censes aliud esse beate uiuere nisi secundum id, quod in homine optimum est, uiuere? et quid dixerim in homine esse optimum, paulo post explicans: quis, inquam, dubitauerit nihil esse aliud hominis optimum quam eam partem animi, cui dominanti obtemperare conuenit cetera, quaeque in homine sunt? haec autem, ne aliam postules definitionem, mens [*]( 4 De Acad. I, 1, 3 12 De Acad. I, 2, 5 ) [*]( 1 meretis Dl ex add. M2 8. l. 2 siue] siue p meritis nostris sine W quandoquidem—nostrae add. C2D2 in mg. 3 procedentis H 4 iniquitatis om. RW eorta Q1 item W quod D2 8. l., quo W 5 quicquid BC2D2EGMPQRS, sic semper mortalis H 6 adtingit ClDR, attigit HI, attingit cet. addenda-adtingit otn. DlP 7 mortalibus CXD pr. (mor)talis corporis G in ras. sensus CDR, ullus sensus cet. v adtingit ClDHl, attingit cet. 8 sen..s H mentes Cl eolU* G tum H loquebamur HPV loquebamur tunc a 9 corpaTaIe Ql, corpus a dicunt] intelligunt Ql et sensibilia-corporalia. om. Q1 corporalia om. El 10 itaquae ubicumquae D1, sic passim loquutus HPl parum est (est s. 1. add. m. 2) B 11 ebitata C1, euitata (ta in ras.) G, euitata est jB1 aput BCl quorum] q. et II consuitudo Dl loquutionis EHP1 12 censeas BD2EFGQW aliut Ql esse add. B2 s. 1. beat.e (a ras.) GM nisi-uiuere om. R 13 iu om. CDl hominis (is ex e corr. m. 2) C obti- 0 mum MPQ uiuere est E qujd M 14 obtimum MPR post (ost ex us corr.) B 15 esse aliud esse F homines Hl quamJ nisi El 16 animi om. M, hominis R optemperare ClPQRV quaeque CDlHRV, quae cet. 17 difinitionem B2Ml, diffinitionem FM2R )

item respondens ei, cum quo disputabatur: hic plane, inquam, non erras; quod ut tibi omen sit ad reliqua, libenter optauerim. hoc licet non serio, sed ioco dictum sit, nollem tamen eo uerbo uti. omen quippe me legisse non recolo siue in sacris litteris nostris siue in sermone cuiusquam ecclesiastici disputatoris, quamuis abominatio inde sit dicta, quae in diuinis libris adsidue reperitur.

In secundo autem libro prorsus inepta est et insulsa illa [*]( (3) )quasi fabula de philocalia et philosophia, quod sunt germanae et eodem parente procreatae. aut enim philocalia quae dicitur non nisi in nugis est et ob hoc philosophiae nulla ratione [*](4 I Petr. 4, 6 7 Ps. 36, 7. Iac. 4. 7 8 De Acad. I, 4, 11 11 cf. III Regn. 20, 33 uulg. 12 cf. Ex. 8, 26. Deut. 7, 25 saepissime 15 De Acad. II, 3, 7 ) [*]( 1 po«test C 2 attinet BD2EFGHPQSW est] r D2 in mg. a in eo est W quęm C 3 debit. (a ras.) 01 qui* M beatae D, beat»e M 5 sit euanuit H 6 consequendam] consuetudinem Ql ipso M1 debit C1 contempta V 7 deo] ideo W nostras obdenda Hl, subdenda nostra Q 8 disputatur W eras Ql quod ut] quo∗∗∗ut (t ex s corr. m. 2) C, quominus DVG2 (in mg.) RS2 (in mg ) 9 ∗omen (n ras.) CH obtauerim 22, optemperauerim W 10 sed ioco] sed iocoip C, sed iocu D1, aJ sed ideo G2S2 in mg. sit] est R eo om. El *omen C, om∗∗ Q, oma El 11 me∗ M, om. H legisse om. Bl reccolo Y, reculo Cl literis BFGH 12 cu«iusquam (i ras.) D ecclesiastici] et e. R, ecclesiastice W, ecc. sermonis a disputationis W abhominatio ElFHlQ, abominacio D 13 adsiduae ClDl repperitur EFGHMRSVW 14 prorsus] pr. ę F in.epta (a ras.) M insulsa (sa m. 2 in ras.) M 15 filocalia EHM1, filologia Ms. l. et] et de EFGQSW filosophia H, philosofia F, phylosophya E quę F sint BEHMNVWv germane D 16 filocalia EH, philo- / /. logia M7 s. l. 17 hoc ob Q philosofiae V, filosofiae H, phylosophyae E )

alio loco, de animo cum agerem, dixi: securior rediturus in caelum. iturus autem quam rediturus dixissem securius propter eos, qui putant animos humanos pro meritis peccatorum suorum de caelo . lapsos seu deiectos in corpora ista detrudi. sed ego propterea non dubitaui dicere, quia ita dixi in caelum, tamquam dicerem ad deum, qui eius est auctor et conditor, sicut beatus Cyprianus non cunctatus est dicere: nam cum corpus e terra, spiritum possideamus e caelo, ipsi terra et caelum sumus. et in libro Ecclesiastae scriptum. est:_ spiritus reuertatur ad deum, qui dedit illum quod utique sic ,.. [*]( 6 De Acad. II, 9, 22 8 Plato Tim. p. 91 A sqq. Diels Doiogr. p. 199. 568, 19. 588, 21. 651, 2. Porphyr. sec. Aug. de ciu. dei Xir, 27 12 Cypr. de dom. orat. 16 (I, 278 ed. Hart.). Aug. de praed. sanct. 8, 15 14 Eccle. 12, 7 ) [*]( 2 latinae MP interpraetatum HMP, interpretatu∗ C pulcritudinis CGHQ pulcritudinis (pulchr. D) significat CD, significat pulchritudinis cet. v 3 pulcritudo DGHQ 4 incorporalibus∗∗∗ S adque C1D1 fere semper phylocalia E, filocalia H quae] atque H2, quae et a * philosofia Y, filosofia H, phylosophya E 5 nequ*e (a ras.) D sunt lio om. B soronres (so ras., e ex i corr.) C, soiroris D a E cum agerem de animo a 6 re«diturus (d ras.) M in caelum Dx in ras. 7 putant animos Dl in ras. 8 animos (ni in ras.) C meriti Dl 9 lapsus C1D1H1 seu CDER, siue cet. v deiectus GIDt, dectos B ista om. Q sed ego (eras. hoc) C, /./.hoc ego sed HI, sed hoc ego cet. v propterea om. E1 non dubitaui dicere propterea Bl 10 ita (i in ras.) M caelo ClDl tamquam] quasi B 11 ad deum-cyprianus add. P2 in mg. deum] eum a cyprianus (p m. 2) D, ciprianus FHQV 12 e] de R 13 possedeainus C1D1V de R 51 terra E et om. Hl 14 eclesiastes C, ecclesiastis Dl, ecclesiaste Pm, ecclesiastes cet. scribtum HPl 15 reuelatur Ql dominum BE dedit (dit in ras.) F sic om. Pa )

In libro tertio: si quid mihi uideatur quaeris, inquam, in[*]( (4)) mente arbitror esse summum hominis bonum. uerius dixissem: in deo; ipso enim mens fruitur, ut beata sit, tamquam bono summo suo.

nec illud mihi placet, quod dixi: liquet dcierare per omne diuinum.

item quod dixi de Academicis, quia nouerant uerum, cuius simile appellabant uerisimile, idque ipsum ueri- 15 simile appellaui falsum, quod adprobabant, duas ob causas [*](1 Rom. 9, 11 5 Gen. 2, 7 7I Cor. 15, 45 8 Aug. de lib; arb. III, 21, 59. 62. ep. 166, 7. op. inperf. c. Iul. lIII, 104 10 De Acad. III, 12, 27 13 De Acad. III, 16, 35 14 De Acad. III, 18, 40 Cic. Acad. II, 67 sq. et 73 ) [*]( 1 intelligendum BQBV est om. El non om. 01 apostulo V 2 natus (u in ras.) DHl mali Ml in ras. contruuersia C1D1, contrauersia Ml 3 religio R beatudinis C ipse deus Q 4 sed— condidit add. B2 in mg. re D 5 bis condedit ClDlV sicut condidit om. R corpus e terra condidit Wl »e (a ras.) Q, e* (t ras.) H post terra add. Ml: de natura animae, quae M2 del. adtiiiet C1D1H1S1V, attiuet cet. 6 orinem H quae H sit om. a una Dl 7 est creatus E 8 similiter] simul ita H, similiter ita m, semper ita a e singolis V, singuli C singulae C2MNOB 12 mens] ms Ql sujnmo bono BFv 13 mihi illud v placit 01 dixi] d. de achademicis et W licet BW, libet l; cf. Ter. Eun. 331 degerare ClDl 14 omen BD2FGQ achademicis BCFGQRSVW uerum nouerant m 15 cuius om. P apellabant B, approbant E (ueri) simile idque ipsum D2 in ras. idque] qui R ipsum] uisum R 16 apellabam B, i appellari Q2 s. 1. falsum I falsum B quod** C, quod ad D approbabant (nt ex m corr.) H, approbant EBa ob duas W. )

laus quoque ipsa, qua Platonem uel Platonicos seu Academicos philosophos tantum extuli. quantum inpios homines non oportuit, non inmerito mihi displicuit. praesertim contra quorum errores magnos defendenda est Christiana doctrina.

illud etiam, quod in conparatione argumentorum Ciceronis, quibus in libris suis Academicis usus est, meas nugas esse dixi, quibus illa argumenta certissima ratione refutaui, quamuis iocando dictum sit et magis ironia dicebatur, non debuit tamen dici. [*]( 4 De Arad. II. 6. 14 sqq. 7 De Acad. III, 17, 37. II, 10, 24 11 De Acad. III, 20, 45 ) [*]( 1 recto. (a ras.) F ee ex 6 corr. H esset] fi e. Q quod] uel o 2 cuius C quia] q. et R in genere suo om. W 3 uer∗um D adprobant CD1, approbant ERa 4 (ueri) similia cum illi D2 in ras. nil D approbarent-nihil om. R approbarent mss. praet. CDHS1, adprobarint V adfirmarent CDGHSlV, affirmarent cet. 5 hoc om. a 6 probabilg ClDl, probare P «noncupabant Cl, nuncupant BIMI, nuncubant El, non culpabant a hinc D2 in ras., hic C1V1 ut ClDlR, ut hoc cet. v; cf. p. 15, 10 de om. Fl 7 platonicus CIDI, platonicos (to in ras.) M seu —10 doctrina add. Q1 in spat. uacuo seu CDER, siue cet. v achademicos BC2EGQ2RSVW, achade- micus ClDl 8 philosofos V, filosofos H, phylosophos E inpios] *pios <impioa C, impios ipsos BFGQSW, ipsos impios E, ipsus (u in o corr., impios add. m. 2) D hominis 01 9 immerito BQS2W quorum contra Q 10 magnus 01 defenda Ml illut C1, semper 11 comparatione BC2EFGPSW, comparationem MlR argumentorum compavatione E * 12 achademicis BC2DEFGQRSVW, achademices 01 u∗sus (i ras.) E meas] magnas meas EQ1. mea m argumenta illa v 13 refutaui (re et ui m. 2) Q iocundo B1 V 14 et magis-dicebatur om. Q liironia HMV, hi.ronia (e ras.) CD, yronia BEFW dicebatur] uideatur BFG1HPS1VWν, uidebatur E; cf. p. 9, 5 tamen debuit R1 ) [*]( XXXVI Augf. sectio I pari 2 ) [*]( 2 )

Hoc opus sic incipit: 0 utinam, Romaniane, hominem sibi aptum.