Quaestiones in Heptateuchum

Et mittam uespas ante te et eiciet Amorrhaeos et Euaeos et Chananaeos et Chettaeos a te. quaeritur de his uespis quid intellegendum sit. nam et promittit hoc deus et liber Sapientiae dicit inpletum, ubi ait: et misit antecessores exercitus sui uespas. non autem legimus factum neque Moysi temporibus neque sub Iesu Naue neque sub iudicibus neque sub regibus. ac per hoc uespae istae aculei timoris intellegendi sunt fortasse, quibus agitabantur memoratae gentes, ut cederent filiis Israhel. deus enim loquitur, in cuius sermone si figurate aliquid dicatur, quod ad proprietatem non sit inpletum, non inpedit historiae fidem, in qua perspicitur ueritas narrationis. sicut nec euangelistarum narratio secundum proprietatem inpeditur, si aliquid a Christo dicitur figurate.

Si seruieris dis eorum, erunt tibi offendiculum. hic graecus cotIXeuairj; habet, non Xarpsoarjc. unde intellegitur. quia et cooXsia debetur deo tamquam domino, Xatps-a uero nonnisi deo tamquam deo.

Et Moysi dixit: ascende ad dominum tu et Aaron et Nadab et Abiud et septuaginta seniorum Israhel: et adorabunt a longe domino. et accedet Moyses solus ad dominum, ipsi autem non accedent: populus autem non ascendet cum illis. introit autem Moyses et narrauit populo omnia uerba dei et iustificationes. respondit autem omnis populus uoce una dicentes: omnia uerba quae locutus est [*]( 1 Ex. 23, 28 5 Sap. 12, 8 15 Ex. 23, 33 19 Ex. 24, 1-3 ) [*]( 1 uespes P1 eicient S; cod. Gr. exaaXst; et £ xfiaXu> 2 amorrheos CPSVS T et om. XVTbd eueos CPVT et om. Tbd; et Chananaeos om. N cananeus C cananeos PSVT ceteos C cetheosSFr ehetheos Pl cetheos N 3 a te] apte P2T at S ą.ţ V his] istis PSNV bestiis plSV 7 iesum C 10 si om. P\' 11 ad om. C 12 narratoris PSVT 14 a] in P1 15 diis PSNVTbd 16 duleuses CPSNVT latreuses CPSNVT 17 dulia CPSNVT 18 latria CPSNVT 19 ad om. 01 20 abiut C 21 dominum PSVTbd 22 sola C1 23 introiit PSNTbd introiuit V 24 nanrauit C )

Notandum est quod iterum populus ita respondet: omnia uerba quae locutus est dominus faciemus et audiemus, cum uideatur ordo postulare, ut diceretur: "audiemus et faciemus". sed mirum nisi aliquis sensus hic latet. nam si audiemus pro eo positum est quod est intellegemus, prius oportet uerbis dei reddere faciendi seruitutem, ut ad intellegentiam earum rerum, quae ipso praecipiente fiunt, merito deuotionis, qua non contemtae, sed factae sunt, ipse perducat. sed uidendum est, utrum iste populus illi filio similis inueniatur qui patri iubenti dixit: ibo in uineam et non iit. gentes enim, quae dominum penitus contemserunt, postea per unius oboedientiam iustificatae, quae non sectabantur iustitiam, adprehenderunt iustitiam.

Notandum quod Moyses aedificauit altare sub monte et duodecim lapides in duodecim tribus Israhel. intellegitur enim ex duodecim lapidibus altare [*]( 5 cf. Ex. 21, 6 10 of. Ex. 21, 1 13 Ex. 24, 3 21 Mattli. 21, 30 22 Rom. 9, 30 26 Ex. 24, 4 ) [*]( 1 et audiemus om. CI 3 uerba-nomen om. N 4 exorsum om. N 7 agendum N et uitam (et exp. m. 2) PV 8 possit (t in ras.) C sunt om. Pl sacramenta sunt V 10 diceomata CPNV dikeomata S diciomata T 12 ista pi V 15 aliqui PT aliquid N 17 oportere S 19 contemta C sed—utrum om. N 20 sed om. Pl 22 iuit T deum SVT 28 duodecem C )

Et immolauerunt hostiam salutaris deo. non dixit "hostiam salutarem", sed: hostiam salutaris, quod graecus habet owrrjpioD. unde et in psalmo, calicem, inquit, salutaris accipiam, non dixit "calicem salutarem". ubi uidendum est, ne forte ille significetur. de quo dixit Symeon: quoniam uiderunt oculi mei salutare tuum. hunc enim et psalmus commendat ubi legitur: bene nuntiate diem ex die salutare eius. quid est enim aliud. si diligentius adtendamus, quod ait: diem ex die, nisi lumen ex lumine, hoc est deum ex deo, quod est unigenitus filius ?

Sumens autem Moyses dimidiam partem sanguinis infudit in craterem; et partem reliquam sanguinis adfudit ad altare. et accipiens librum testamenti recitauit in aures populi. notandum est nunc primum sacrificasse Moysen euidenter scripturam dicere, ex quo ex Aegypto eductus est populus. primo enim de Iothor dictum erat socero eius, quamuis cum aliqua ambiguitate, quod immolauerit deo. et aduertendum librum testamenti cum sanguine hostiae recitari, in quo libro illas iustificationes conscriptas debemus accipere. nam decalogum legis in tabulis lapideis fuisse conscriptum postea manifestatum est.

Et dixerunt: omnia quaecumque locutus est dominus faciemus et audiemus. non aliter respondent ecce iam tertio. [*]( 1 cf. II Cor. 6, 16 3 Ex. 24, 5 5 Ps. 115, 4 (13) 8 Luc. 2, 30 9 Ps. 95, 2 14 Ex. 24, 6. 7 19 ef. Ex. 18, 12 25 Ex. 24. 7 ) [*]( 3 dei C 5 soteriu CPSNVT et om. PSbd 6 calicem om. X 7 dicit N 8 simeon C quod V 9 nuntia C 10 ex «» ras. m. 2 P 11 diem] die P1 nisij quam V om. Pl 16 infudit PYT 17 aure T 19 iethro TV2 21 auertedum N 24 manifestum PVTbd 25 quae CJV 26 respondet S)

Et ascendit Moyses et Aaron et Nadab et Abiud et septuaginta seniorum Israhel et uiderunt locum ubi steterat ibi deus Israhel. constat inter eos qui recte intellegunt nullo deum contineri loco nec aliquo uelut situ corporis membra ponere, sicuti est nostri corporis, sedere, iacere, stare et si quid huius modi est. haec enim non sunt nisi corporum, deus autem spiritus est. quod ergo se ostendit specie corporali uel signis corporaliter expressis, non substantia eius adparet, qua est ipse quod est, sed adsumptio formarum uisibilium eius omnipotentiae subiacet.

Et de electis Israhel non dissonuit nec unus: et adparuerunt in loco dei et manducauerunt et biberunt. quis dubitet illos, quos nominatim expressit, et septuaginta seniores, nunc appellatos electos Israhel? qui procul dubio personam gerebant eorum qui electi sunt in populo dei. non enim omnium est fides, et nouit dominus qui sunt eius; in magna autem domo sunt alia uasa in honorem, alia in contumeliam. quoniam ergo quos ante praesciuit, et praedestinauit; quos autem praedestinauit, illos et uocauit; quos autem uocauit, ipsos et iustificauit; quos autem iustificauit, ipsos et glorificauit, profecto de electis Israhel non dissonuit nec unus. significantur autem quaternario numero in Moyse et Aaron et Nadab et Abiud propter quattuor euangelia et totius orbis, qui in quattuor partes diuiditur, promissionem; et septuaginta de senioribus Israhel numero scilicet septenario decuplato, qui pertinet ad significandum spiritum sanctum. sapphiro autem significatur uita [*](1 Ex. 24. 9. 10 7 of. Ioh. 4, 24 11 Ex. 24, 11 16 II Thess. 3, 2 17 cf. H. Tim. 2, 19. 20 18 Rom. 8, 29. 30 ) [*]( 2 et fin. — Israhel om. C 3 locum om. 2V ibi exp. m. 2 P om. T 9 quia (i 8. I. m. 1) P qu*a S 16 est omnium S 18 quoniam—autem praedestinauit om. N 19 hos et (hos 8. I. m. 1) V praedistinauit CP quos autem praedestinauit om. C 20 praedistinauit PS 21 iustificauit-et om. C 23 sanctificatur T 24 moysen SIX 27 numeros S pertinent P2SV 28 sappiro PIN saphiro S )

Quid sibi uult quod Iesus Naue non commemoratus in illis quattuor subito cum Moyse adparet et cum illo ascendit in montem ad accipiendas tabulas legis; et subito rursus Iesus absconditur, id est tacetur; et Moyses accepit legem in duabus tabulis et cum eo iterum adparet? an forte significat nouum testamentum nomine Iesu et absconditum esse in lege et aliquando adparere intellegentibus ? quod uero Iesus iam uocatur, cum in libro Numerorum quando id nomen acceperit scriptura testatur, cum iam prope esset, ut terram promissionis intrarent, per prolepsin, hoc est per praeoccupationem anticipat scriptura quod postea factum est. omnia quippe ista posteaquam facta sunt scripta sunt; ac per hoc [*]( 1 Ex. 24, 10 2 cf. de Gen. ad litt. II 4 7 Matth. 5, 6 11 ef. Matth. 8, 11 13 Luc. 12, 37 15 cf. Ex. 24, 13 21 cf. Xum. 13, 17 ) [*]( 3 sappiro CPN saphiro S 4 figurat sacramentum T 5 suauitatemque N 6 saturitatem om. N 8 quoniam ipsi saturabuntur om. N unde- multos om. N 9 uenturus C praescitosj prescribtos C 10 praedistinatos CPVS recubitaturos P1 11 brai C et pr. — Iacob om. N 12 nam om. plSV 13 transiens] transeat et CPSNVbi 14 hiesus PS Y 17 Iesus] is C idem Iesus bd 21 hiesus PS 22 testetur Nbd cum] quod PSV 23 prolemsin CPSN prolempsin V prolensin T 24 antecipante C anticipante N 25 quippe -sunt om. N )

Et facies in ea cymatia aurea uersatilia in circuitu. cymatia dixit, quae in quadratura exstant per quattuor partes, sicut mensae quadrae fieri solent. nec quod ait "uersatilia," mobilia debemus accipere — fixa sunt enim, sicut dixi mensas habere solitas — sed, "uersatilia" dixit "tortilia", quae graece uocantur otpsita, uel canalibus, sicut sunt columnae tortiles, aut inplicatis duabus uirgulis in modum restis, sicut etiam torques fieri solent. quod autem ait: et fabricabis illi quattuor anulos aureos et inpones super quattuor latera: duos anulos in latus unum et duos anulos in latus secundum, ad quattuor angulos occurrunt quattuor anuli singuli in singulis et per angulorum numerum fit, ut quod in duobus lateribus ponitur in omnibus quattuor ponatur. unus enim angulus duobus lateribus communis est; alioquin non occurrit, ut bini anuli ponantur per quattuor latera, cum sint quattuor anuli; octo quippe esse debuerunt, si aliter intellegitur quam quod dixi fieri numero angulorum. ad hoc enim anuli in angulis ponuntur, quo inducantur subportatoria uel gestatoria, quibus arca a quattuor hominibus hinc atque inde portatur.

Propitiatorium quid dicat superinponendum super aream quaeri solet. sed cum aureum iubeat fieri eiusque longitudinem et latitudinem tantam exprimat quanta et ipsius arcae dicta est, procul dubio uelut tabulam auream tantae formae fieri praecipit, qua tegeretur arca, ita ut in ipso [*]( 3 Ex. 25, 10 11 Ex. 25, 11 21 cf. Ex. 25, 13 23 cf. Ex. 25, 16 27 cf. Ei. 25, 17—19 ) [*]( 1 quomodo pi Y 2 hiesus S om. C 4 existant CN 8 strepta CPSNVT 10 autem om. S 11 anulus C angulos N 13 unumj secundum P\'STT 15 lateribus om. C 16 ponitur-lateribus om. N 19 intellegimus PSXVTtd 21 quod PV uel gestatoria om. N 22 a om. pi V portetur PSNYTbd 23 propiatorium C 24 fieri iobeat PSNVTbdEug 25 tantaml tamquam C 27 praecepit PTVEug (ed Knoell p. 393) ) [*]( XXVIII Aug. aect. III I\'ara 3 ) [*]( 11 )

Quod ait: erunt anuli in thecis subportatoriis ad tollendam mensam, hoc intellegendum est, quod anuli essent uelut thecae subportatoriorum; id est, quod subportatoria tamquam in thecas inducantur. "erunt" quippe "in thecis" ita dictum est, tamquam diceretur: erunt pro thecis.

Decem aulaeorum iubet fieri tabernaculum, cum sit decalogus legis. aulaea uero significant latitudinem propter facilitatem. caritas quippe plenitudo legis est, et nonnisi caritatis sunt praecepta facilia. unde ipsa dilatatio commendatur, cum dicitur: dilatasti gressus meos subter me, et non sunt infirmata uestigia mea. sed quoniam ista dilatatio per gratiam fit dei — caritas enim dei diffusa est in cordibus nostris non per nos ipsos, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis — ideo hic mystice ipse numerus etiam commendatur, qui pertinet etiam ad spiritum sanctum, per quem lex possit inpleri. dicitur enim aulaeum longitudinem habere debere in cubitis uiginti octo. iste autem numerus quia per septenarium diuidendus est, significauit, cum dicit latitudinem aulaei in cubitis quattuor. quater enim septeni fiunt uiginti octo. et est etiam iste numerus perfectus, quia sicut senarius suis partibus constat. quod uero tam saepe dicit: Cherubin facies ea opere textoris, quid aliud quam in his omnibus multitudinem scientiae commendat, quod interpretatur "Cherubin?"

Et facies uela capillacia operire super tabernaculum; undecim uela facies ea. quae [*](1 Ex. 25, 26 7 cf. Ex. 26, 1 9 Rom. 13, 10 11 Ps. 17, 37 13 Rom. 5, 5 18 cf. Ex. 26, 2 23 Ex. 26. 1 27 Ex. 26, 7 ) [*]( 3 neluti PSVT thehe C tecae N quo PSVTbd 7 auleorum CPSVT 9 felicitatem PI V; V in mg. habet: facilitatem 10 caritati PSNVTbd 11 Bubtus STbd 13 dei fit T 16 ipse] in se C 18 debere habere S 19 septinarios C septenarios P2NT 20 aule C auleae SV1 aula et N 21 septem Cd 23 cerubin C cherubim STbd 27 capillatia CPNVT capellatia S operire] oxtitsiv cod. Alex ) [*]( 11* )

Facies duos anconiscos columnae uni consistentes ex aduerso, hoc est: unum hinc et unum inde de lateribus columnae. anconiscos autem dicit, quod uulgo uocamus ancones, sicut sunt in columnis cellarum uinariarum, quibus incumbunt ligna quae cupas ferunt. ducta est autem similitudo uerbi a cubitis, ubi flectuntur manus. quibus incumbunt recumbentes, qui graece iifxwvs; uocantur.