Ne quis autem putaret duorum operum, boni atque melioris, aequalia fore praemia, propterea contra eos disserendum fuit, qui quod ait apostolus: existimo autem hoc bonum esse propter praesentem necessitatem. ita interpretati sunt, ut non propter regnum caelorum, sed propter saeculum praesens uirginitatem utilem dicerent; tamquam in illa uita aeterna nihil ceteris amplius habituri essent, qui hoc melius elegissent. in qua disputatione cum ad illud ueniremus, quod idem apostolus ait: tribulationem autem carnis habebunt huius modi, ego autem uobis parco, in alios litigatores incurrimus, qui non aequales perpetuae continentiae nuptias facerent, sed eas omnino damnarent. nam cum error uterque sit, uel aequare sanctae uirginitati nuptias uel damnare, nimis inuicem fugiendo duo isti [*]( 7 I Cor. 7, 39 14 I Cor. 7, 26 20 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 palinam H quae] quia MENX 2 nubere B nuberet (t in ras.) iV timuit om. B quia ut KMENX qui. H non om. E nubere 1X(ATHS 3 concupiunt R aergo B e.go H permare Kl uoluerit P1 4 fouea C io nuptias N figant G callem B colla 7 5 ut-requiescant om. X montis E 6 loge E non habitatur T 8 ad] a E 9 ascenditur T uirginitatem p-[HART 10 petitoribuspraeueniendo om. S 12 qui I qui* Z putarent CB 14 qui] qui* K om. N 17 diceret T 18 ilia] illata EX 19 eligissent CKRB 20 ueneremus K uenerimus R tribulatione B 24 uirgimtatis R 25 dampnare ZX fugiendi Sb isti Pl iste K )
253
errores aduersa fronte confligunt, quia ueritatis medium tenere noluerunt: quo et certa ratione et sanctarum scripturarum auctoritate nec peccatum esse nuptias inuenimus nec eas bono uel uirginalis continentiae uel etiam uidualis aequamus.
Alii quippe adpetendo uirginitatem nuptias tamquam adulterium detestandum esse putauerunt; alii uero defendendo conubium excellentiam perpetuae continentiae nihil mereri amplius quam coniugalem pudicitiam uoluerunt. quasi uel Susannae bonum Mariae sit humiliatio uel Mariae maius bonum Susannae debeat esse damnatio.
Absit ergo, ut ita dixerit apostolus nuptis siue nupturis: ego autem uobis parco, tamquam noluerit dicere, quae poena coniugatis in futuro saeculo debeatur; absit, ut a Danihele de temporali iudicio liberatam Paulus mittat in gehennam; absit, ut maritalis torus ei poena sit ante tribunal Christi, cui fidem seruando elegit sub falsa accusatione adulterii uel periclitari uel mori. quid egit uox illa: melius est mihi incidere in manus uestras quam peccare in conspectu dei, si deus eam fuerat, non quia pudicitiam nuptialem seruabat, liberaturus, sed quia nupserat damnaturus? [*]( 12 I Cor. 7, 28 17 Sus. 23 ) [*]( 1 quia uerita om. Z 2 quo et] quot B certa] sca MENX et cetera et certa S acripturarum-peccaium om. Z 3 ne R eis EX bono om. 1 4 ««uiduainus I aequauimus B 6 aetestandas STbd uero] autem X 7 excellentiae 7R om. X maereri 7 8 noluerunt H 9 bonum-Susannae om. I sit mariae N hnmiliatior K magis A om. G 11 nubti.s PD nuptiis GAl nuptias 7R siue nupturis om. PjKHADGTMENX 12 parco uobis E uoluerit R quo R 13 poena R coniugatis (t a. er. 1) S a Danihele] ad danielg R ad nihele H danibele (8. I. susanna) M susanna EX 14 temporalia X teinpori (i turpi m. 2) G liberatam susannfi N JPaulus] populus (pop in raa.) AGl pauius X (pop in ras.) AG1 apostolus 8. 1. m. 2 G 16 fidem om. EX seruiendo M1 17 qui G1 egitl etogit GIZ1 ait MENX uox] uxor KMENX mihi est PHAT 18 incedere P2HIX in conspectu dei mei peccare MENX 19 eaml cQ ea R enim G ea X fuerat om. N pudicitia X 20 liueraturas K liberaturus est B erat damnaturus N )
254
et nunc quotiens castitas coniugalis aduersus calumniatores criminatoresque nuptiarum scripturae sanctae ueritate munitur, totiens cum sancto spiritu contra falsos testes Susanna defenditur, totiens a falso crimine liberatur et multo maiore negotio. tunc enim uni coniugatae, nunc omnibus; tunc de occulto et falso adulterio, nunc de uero et manifesto conubio crimen intenditur; tunc una mulier ex eo quod iniqui seniores dicebant, nunc omnes mariti et uxores ex eo, quod apostolus dicere noluit, accusantur. damnationem quippe uestram, inquiunt, tacuit, cum ait: ego autem uobis parco. quis hoc? nempe ille, qui superius dixerat: et si acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non peccat. cur igitur in eo, quod modeste tacuit, coniugiorum suspicamini crimen et in eo, quod aperte dixit, coniugiorum non agnoscitis defensionem? an eos damnat tacitus, quos locutus absoluit? nonne iam mitius accusatur Susanna non de coniugio, sed de ipso adulterio quam doctrina apostolica de mendacio? quid in tanto periculo faceremus, nisi tam certum apertumque esset pudicas nuptias non debere damnari. quam certum apertumque est sanctam scripturam non posse mentiri?
Hic dicet aliquis: quid hoc pertinet ad sacram uirginitatem uel perpetuam continentiam, cuius praedicatio isto sermone suscepta est? cui respondeo primo, quod superius commemoraui, ex hoc gloriam maioris illius boni esse [*]( 10 I Cor. 7, 28 11 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 quoties IZ*[SADGxMbd caritas IB, (t castitas 8. I.) Z 2 ueritate] auctoritate MENX 3 toties HADbd cum] ab P a KfRSA DBBGTMENXbd spiritu sancto Dbd susanne B susannam T defendetur If, 4 toties fHADGMbd criminatore G maiorae E negotia EI X ó enim er. S om. N uni om. AGl de s. l. K occultae K 9 uoluit S 10 tacuit] tantum B ego] ergo K 11 et om. S 13 quur y 15 agnnscitis K defensione P1 quod R 16 micius G nitins B 19 esse B om. CIZBS 22 dicit PjKARDT GMNXE dt H scam S 23 uirgitatem P 24 primum PKfHAl) BGTMENX 25 bono R )
255
maiorem, quod eius adipiscendae causa bonum coniugale transcenditur, non peccatum coniugii deuitatur. alioquin perpetuae continentiae non praecipue laudari, sed tantum non uituperari sufficeret, si propterea teneretur, quoniam nubere crimen esset. deinde quia non humana sententia, sed diuina scripturae auctoritate ad tam excellens donum homines exhortandi sunt, non mediocriter neque praetereunter agendum est, ne cuiquam ipsa diuina scriptura in aliquo mentita uideatur. dehortantur enim potius quam exhortantur uirgines sacras, qui eas sic permanere nuptiarum damnatione conpellunt. unde enim confidant uerum esse, quod scriptum est: et qui non dat nuptum melius facit, si falsum putant esse, quod iuxta superius nihilominus scriptum est: et qui dat uirginem suam, bene facit? si autem loquenti scripturae de nuptiarum bono indubitanter crediderint, eadem caelestis eloquii ueracissima auctoritate firmatae ad melius suum feruenti ac fidenti alacritate transcurrent. unde iam satis pro suscepto negotio diximus et, quantum potuimus, demonstrauimus nec illud, quod ait apostolus: existimo autem hoc bonum esse propter praesentem necessitatem, sic esse accipiendum, tamquam in hoc saeculo meliores sint sacrae uirgines fidelibus coniugatis, in regno autem caelorum atque in futuro saeculo pares sint, nec illud, ubi ait de nubentibus:
[*]( 11 I Cor. 7, 38 19 I Cor. 7, 26 23 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 maiores R adipiscendo R adipisccnde K bonum est E 2 coniugale uitatnr R 3 non om. X praecipuae CK, Å. praecipie R om. X totum KMENX non om. NX 4 tenetur Al tenereptur X quia G 5 diuina CPlB: diuinae KflZHSADBGTMENXbd 7 exortandi IZSB 8 scriptura diuina G in aliquo om. T ««uideatur (di er.) P 9 deortantur H dehortatur R de hoç tagt S exortantur KBB exh ortantur S 10 quae S quod N 11 confidam CIZSB confidunt T non om. K1 12 nuptum om. X 14 loquentia B loquente K 15 nuptarum T eloqui A ęloquii G 16 firmati ME*NX hac K 17 fidendi CB fidenti fiorenti K alacritate tra om. Z transcurrunt KT transcurrant MEN X 18 imus-demonstrauimus om. Z et om. T 20 accipiendum putent MENX 21 sacrae om. H ) 256
tribulationem autem carnis habebunt huius modi, ego autem uobis parco ita intellegendum, tamquam nuptiarum peccatum et damnationem maluerit tacere quam dicere. harum quippe duarum sententiarum singulas duo errores sibimet contrarii non eas intellegendo tenuerunt. illam enim de praesenti necessitate illi pro se interpretantur, qui nubentes non nubentibus aequare contendunt, hanc uero, ubi dictum est: ego autem uobis parco, illi, qui nubentes damnare praesumunt. nos autem secundum scripturarum sanctarum fidem sanamque doctrinam nec peccatum esse dicimus nuptias et earum tamen bonum non solum infra uirginalem, uerum etiam infra uidualem continentiam constituimus praesentemque necessitatem coniugatorum non quidem ad uitam aeternam, uerumtamen ad excellentem gloriam et honorem, qui perpetuae continentiae reseruatur, inpedire eorum meritum dicimus neque hoc tempore nisi eis, qui se non continent, nuptias expedire tribulationemque carnis ex affectu carnali uenientem, sine quo nuptiae incontinentium esse non possunt, nec tacere uoluisse apostolum uera praemonentem nec plenius explicare hominum infirmitati parcentem.
Nunc iam scripturarum diuinarum euidentissimis testimoniis, quae pro nostrae memoriae modulo recordari ualuerimus, clarius adpareat non propter praesentem huius saeculi uitam, sed propter futuram, quae in regno caelorum promittitur, perpetuam continentiam deligendam. quis autem [*]( 1 habebunt om. E 2 intellegendum putant X 3 maluerint B dicere] loqui X 4 singula AG in duos MENX 5 illa E praesente K 9 finem P1 10 doctrina K dicimus esse MENX 11 tam EX intra N uirginale CB 12 praesemque Hl 13 ne quidem AG uernmetiam K 15 eorum impedire X eorum om. 7 16 tempore] tem.ere (p er.) H 17 tribulationem SR carnis carnali T ueniente C 19 uerum B proponentem PyHAT nec om. E 20 infirmitate K 22 recordare J2 23 uoluerimas E claruit P1 appareta Hl aperiemus JBT2 25 promittar H delegendam B eligendam Rl2 diligendam KHSADGTMENXb )
257
hoc non aduertat in eo, quod paulo post idem apostolus ait: qui sine uxore est, cogitat ea quae sunt domini, quomodo placeat domino; qui autem matrimonio iunctus est, cogitat ea quae sunt mundi, quomodo placeat uxori. et diuisa est mulier innupta et uirgo: quae innupta est, sollicita est quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu; quae autem nupta est, sollicita est quae sunt mundi, quomodo placeat uiro? non utique ait: cogitat ea, quae securitatis sunt in hoc saeculo, ut sine grauioribus molestiis tempus transigat; neque ad hoc diuisam dicit innuptam et uirginem ab ea, quae nupta est, id est distinctam atque discretam, ut innupta in hac uita secura sit propter temporales molestias euitandas, quibus nupta non caret, sed, cogitat, inquit, quae sunt domini, quomodo placeat domino, et: sollicita est quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu. nisi forte usque adeo quisque insipienter contentiosus est, ut conetur adserere non propter regnum caelorum, sed propter praesens saeculum domino placere nos uelle aut propter uitam istam, non propter aeternam esse sanctas et corpore et spiritu. hoc credere quid est aliud nisi miserabiliorem esse omnibus hominibus? sic enim apostolus ait: si in hac uita tantum in sperantes sumusmiserabiliores sumus omnibus hominibus. uero qui frangit
[*]( 2 I (Jor. 7, 32-34 14 I Cor. 7, 32-31 22 I Cor. 15, 19 ) [*]( 1 non om. PfHDGA1 2 cogitet CPlB quae sunt mundi domino T 4 coniunctua R 5 et diuisa est mulier coniuncta niro cogitat quae mundi sunt quomodo placeat uiro suo et diuisa est mulier autem innupta sqq. N et innupta (et 8. I.) A, G nupta H et om. B e§t C 6 uir Hl est circa ea G quae sunt om.. EX 9 nontique X ait] aut R ea om. T 10 securitati H 11 nec Ar diuisag R 12 ab-discretam om. X nupta ea S 15 quomododomini om. CKIZBMENX 17 quia G 18 asserere CKIZDBRT MENX auferre G adherere (h 8. I.; in mg.: k declamare) H 19 nos] nosse CIZB autem X 20 sanctos MENX 22 sicut EX 24 an] at fR ) [*]( XXXXI Aug. Sect. V pari III. ) [*]( 17 ) 258
panem suum esurienti, si tantum propter hanc uitam facit, stultus est, et ille erit prudens, qui castigat corpus suum usque ad continentiam, qua nec coniugio misceatur, si ei nihil proderit in regno caelorum?
Postremo ipsum dominum audiamus euidentissimam hinc sententiam proferentem. nam cum de coniugibus non separandis nisi causa fornicationis diuine ac terribiliter loqueretur, dixerunt ei discipuli: si talis est causa cum uxore. non expedit nubere. quibus ille, non omnes, inquit, capiunt uerbum hoc. sunt enim spadones qui ita nati sunt; sunt autem alii qui ab hominibus facti sunt; et sunt spadones qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. qui potest capere, capiat. quid ueracius, quid lucidius dici potuit? Christus dicit, ueritas dicit, uirtus et sapientia dei dicit eos, qui pio proposito ab uxore ducenda se continuerint, castrare se ipsos propter regnum caelorum, et contra humana uanitas inpia temeritate contendit eos, qui hoc faciunt, praesentem tantummodo necessitatem molestiarum coniugalium deuitare, in regno autem caelorum amplius quidquam ceteris non habere!
De quibus autem spadonibus loquitur deus per Esaiam prophetam, quibus se dicit daturum in domo sua et in muro suo locum nominatum, meliorem multo quam filiorum [*]( 8 Matth. 19, 10-12 22 cf. Es. 56. 5 ) [*]( 1 tantum] tamen MEX 2 prodens erit MEX prudens est N 3 nsque om. EX qui R nihil ei MNX 5 postremQ R audiuimus "rRG uidentissimam K 6 hinc] hanc IHSGbd hine-dr. con om. Z cum om. G\' coniugiis B coniugio K 7 diuinae OjH diuino li hac K terrebiliter K 8 si talis] satalis R 9 omnes quidem N inquid K om. IR 11 autem om. R nati sunt facti sunt T 12 quae Dt 14 ueratius H dulcidius S 15 uertas R 16 continuerit N non continuerit X 17 et] e 02 e N e contra (e add. tI". rec. P humana-temeritate sequuntur post faciunt G 18 contendet X hoc om. B 20 autem om. S quicquam PKjHRTMEX coeteris T 21 antem om. K 22 esaiam G esavaui D isaiam X ysaJ\'à E ysai4 N ipsa iam R 23 muris suis R )
259
atque filiarum, nisi de his, qui se ipsos castrant propter regnum caelorum? nam illis, quibus ipsum uirile membrum debilitatur, ut generare non possint, sicut sunt eunuchi diuitum et regum, sufficit utique, cum christiani fiunt et dei praecepta custodiunt, eo tamen proposito sunt, ut coniuges si potuissent haberent, ceteris in domo dei coniugatis fidelibus adaequari, qui prolem licite pudiceque susceptam in dei timore nutriunt, docentes filios suos, ut ponant in deo spem suam, non autem accipere meliorem locum quam est filiorum atque filiarum. neque enim uxores animi uirtute sed carnis necessitate non ducunt. contendat sane qui uoluerit de his prophetam spadonibus hoc praenuntiasse, qui corpore abscisi sunt, iste quoque error causae quam suscepimus suffragatur. neque enim spadones istos eis qui in domo eius non habent locum praetulit deus, sed eis utique qui in filiis generandis coniugalis uitae meritum seruant. nam cum dicit: dabo eis locum multo meliorem, ostendit et coniugatis dari, sed multo inferiorem. ut ergo concedamus in domo dei praedictos futuros eunuchos secundum carnem, qui in populo Israhel non fuerunt, quia et ipsos uidemus, cum iudaei non fiant, tamen fieri christianos, nec de illis dixisse prophetam, qui proposito continentiae coniugia non quaerentes se ipsos castrant propter regnum caelorum: itane tanta dementia quisquam est contrarius ueritati, ut in carne factos eunuchos meliorem quam coniugati locum in domo dei habere credat et pio proposito
[*]( 16 Es. 56, 5 - ) [*]( 2 ipse T 3 euchi T 4 reg.um IHSA itaque G om. N 5 sunt om. ENX con.iuges H 6 possint S cum coniugatis G 7 licitae CG pudiceque G 8 nutriuit X domino S 9 qua C qui B 12 pronuntiasae MENX 13 errore y cauea y 14 eiue liXN non] nullum J\'K-(HSADRGTMEXXbd locum habent MENX 16 seruuant X 17 et om. fR 18 praedicto B praeditos T 20 iudei HM di R 21 continenti H 22 castrauer R 23 itane] itaet D 24 est ueritati G 25 coniugati I coniugia I coniagatiB T coniugatos bd credat] concedat R ) [*]( 17* ) 260
continentes, corpus usque ad contemptas nuptias castigantes, se ipsos non in corpore, sed in ipsa concupiscentiae radice castrantes, caelestem et angelicam uitam in terrena mortalitate meditantes, coniugatorum meritis pares esse contendat et Christo laudanti eos, qui se ipsos castrauerunt, non propter hoc saeculum, sed propter regnum caelorum christianus contradicat, adfirmans hoc uitae praesenti esse utile, non futurae? quid aliud istis restat, nisi ut ipsum regnum caelorum ad hanc temporalem uitam, in qua nunc sumus, adserant pertinere? cur enim non et in hanc insaniam progrediatur caeca praesumptio? et quid hac adsertione furiosius? nam etsi regnum caelorum aliquando ecclesia etiam quae hoc tempore est appellatur, ad hoc utique sic appellatur, quia futurae uitae sempiternaeque colligitur. quamuis ergo promissionem habeat uitae praesentis et futurae, in omnibus tamen bonis operibus suis non respicit quae uidentur, sed quae non uidentur. quae enim uidentur, temporalia sunt: quae autem non uidentur, aeterna.