De Peccatorum Meritis et Remissione et de Baptismo Parvulorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Sic itaque omnes, quicumque in hac uita diuinarum scripturarum testimoniis in bona uoluntate atque actibus iustitiae praedicati sunt et quicumque tales uel post eos fuerunt quamuis non eisdem testimoniis praedicati atque laudati uel nunc usque etiam sunt uel postea quoque futuri sunt, omnes magni, omnes iusti, omnes ueraciter laudabiles sunt, sed sine peccato aliquo non sunt, quoniam scripturarum testimoniis, quibus de illorum laudibus credimus, hoc etiam credimus non iustificari in conspectu dei [*]( 10 II Cor. 4,16 14 Phil. 3,15.16 19 cf. II Cor. 4,16 28 cf. Ps. 142, 2 ) [*]( 1 si] add. quo modo b adprehensos LmlVmlGml 2 a] in bd, om. C 4 extensus b 6 se om. LSVmlPCJI fe s. eras. v L est SG 7 in] ea d iustiac K 11 rcnouatus K 12 perfectione*L deinque A 13 comites bis K 14 quodquod SVmlGMml quot A 15 alter Kml rcuelauit LmlPACM 16 quo P 17 n ex in V 18 q: A 19 fidei om. z do die] deinde M in sua LPd 21 qui Ji 22 iustititiao L 23 tales cu eis (cii eis s.l.m1)L post] pro S eis LmlSVmlPG 24 in eisdem L in eisdem SP praedicti LmlSPG praedicti V 25 ait. sunt] add. ut LmlSPGM 27 illarum Kml 28 dei] eius A )

omnem uiuentem et ideo rogari, ne intret in iudicium cum seruis suis, et non tantum uniuersalitcr fidelibus omnibus, uerum etiam singulis esse orationem dominicam necessariam, quam tradidit discipulis suis.

At enim ait dominus: estote perfecti, sicut pater uester caelestis perfectus est; quod non praeciperet, inquiunt, si sciret fieri non posse quod praecipit. non nunc quaeritur . utrum fieri possit, si istam perfectionem ad hoc accipiunt, ut sine ullo sit quisque peccato, cum hanc agit uitam — iam enim supra respondimus posse fieri -, sed utrum aliquis faciat, hoc nunc quaerimus. neminem autem esse, qui tantum uelit, quantum res exigit, ante praecognitum est, sicut scripturarum quae supra commemoraui testimonia tanta declarant. et tamen cum dicitur cuiusque perfectio, qua in re dicatur uidendum est. nam ex apostolo testi -, monium paulo ante posui, ubi se fatetur in acceptione iustitiae, quam desiderat, nondum esse perfectum et tamen continuo dicit: quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus; quod utrumque non diceret, nisi in alia re perfectus esset, in alia non esset. uelut si iam sit quisquam sapientiae perfectus auditor-quod nondum erant illi, quibus dicebat: lac uobis potum dedi, non escam; nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis; eis quippe et illud ait: sapientiam loquimur inter perfectos, utique perfectos audit ores uolens intellegi —, potest ergo fieri, sicut dixi, ut iam sit aliquis sapientiae perfectus auditor, cuius nondum sit perfectus et doctor; potest perfectus esse iustitiae cognitor, nondum [*]( 5 Pelagiani Matth.5,48 15 cf. pag. 93,14 16 cf. PhU. 3,12 Phil.3,15 20 I Cor. 3, 2 22 I Cor. 2, 6 ) [*](letom.zd iudicio Lml cii(cs.l.m2)L 2fidebusVml 3operationemliml 5 At—dom.] ait enim dominus sAM at enim dominus ait bd sicut s.l.r»2A 6 et pater GAd 7 praecepit Lm2AM non om.A 8 possit s.l.m2L 9quique LSVrnl PG anc Lrnl liac Kml 10 faciat (in mg. al fiat)6 12 scriptura Vm2G sup.ra scripturaarm (exp. m2)K qui Lml commemorauit K 14 in s.l.m2G digatur IjinlVmlGml uinendum Vnil testimonium s.l.m2G testimonio A 16 quodquod LmlSVGM 18 uelut] uerum zM si iam] sua M 19 adiutor LmlGml erat Lml 21 quidem om. KA 22 iutcrfectos (o»iperfectos)yl utique perfectos ifi mg. m2Gutique perfectiores b 23 dix Lml .24 adiutor Gml perfector A 25 esse perfectus A cognitor (or s.l.)K )

perfectus effector; potest perfectus esse, ut diligat inimicos, qui nondum est perfectus ut sufferat. et qui perfectus est in eo, quod omnes homines diligit, quippe qui etiam ad inimicorum dilectionem peruenerit, quaeritur utrum iam sit in ipsa quoque dilectione perfectus, id est utrum quos diligit, tantum diligat, quantum illa inconmutabilis regula ueritatis diligendos esse praescribit. cum ergo legitur in scripturis cuiusque perfectio, qua in re dicatur, non neglegenter intuendum est, quoniam non ideo quisque prorsus sine peccato esse intellegitur, quia in aliquare dicitur esse perfectus. quamquam et in hoc possit ita dici, ut non quia iam non est quo proficiat, sed quia ex maxima parte profecit, hoc nomine dignus habeatur, sicut in doctrina legis dici potest quisque perfectus, etiamsi eum aliquid adhuc latet; sicut perfectos dicebat apostolus, quibus tamen ait: et si quid aliter sapitis, id quoque uobis deus reuclabit; uerum tamen in quod peruenimus, in eo ambulemus.

Xeque negandum est hoc deum iubere ita nos in facienda iustitia esse debere perfectos, ut nullum habeamus omnino peccatum. nam neque peccatum erit, si quid erit, d non diuinitus iubetur ut non sit. cur ergo iubet, inquiunt, quod scit nullum hominum esse facturum? hoc modo etiam dici potest, cur primis illis hominibus iusserit, qui duo soli erant, quod sciebat eos non esse facturos. neque enim dicendum est ideo iussisse, ut nostrum aliquis id faceret, si illi non facerent; hoc enim, ne de illa scilicet arbore cibum sumerent, non nisi illis solis deus iussit, quia, sicut sciebat quid iustitiae facturi non erant, ita etiam sciebat quid iustitiae de illis erat ipse facturus. eo [*]( 14 Phil. 3, 15. 16 19 Pelagiani 23 cf. Gen. 2, 17 ) [*](2 pcrfectus in mtj. m2A 3 homines om. A qui oni. M iraicoru A dilectionc S 4 ista d quoque om. zbd 6 praescripsit KCb praesciuit M 7 per- fecti A digatur Kml 8 quia A prorsus om. K 9 quia] ctiamsi A et om.2 10 posset Kml posse b dici* V 5e A 11 proficit GmlKACb abeatur Lml 12 quisquam zMTbd 14 id] hoc A deu3 uobis r reuelauitSFmSPGCill 15 quo LmlV PM 17 instia Km1 efomnino habeamus (55 exp. m2)K 18 namque (om. neque) M nec zTd pr. si] sed A iubeatur Kb iunctur Cml 19 inquiunt iubet P sit A hominem Gml 20 futuru IÚnlb illis s.l.L 22 aliqui K aliquid C, om.GmI facerent K 23 arbore] arte LtnlSPG,V(in mg.m2 1 arbore) ciuum LmlSVml summerent L sumeret A 24 sicut bis K facturi-iustitiae in nu/.m2K 25 quod A ipse erat b eo] et KC quo A )

modo ergo iubet omnibus hominibus ut non faciant ullum peccatum, quamuis sit praescius neminem hoc inpleturum, ut, quicumque impie ac damnabiliter eius praecepta contempserint, ipse faciat eorum damnatione quod iustum est, quicumque autem in eius praeceptis oboedienter et pie proficientes nec tamen omnia quae praecepit inplentes, sicut sibi dimitti uolunt, sic aliis peccata dimiserint, ipse faciat in eorum mundatione quod bonum est. quomodo enim dimittenti dimittitur per dei misericordiam, si peccatum non est? aut quomodo non uetatur per dei iustitiam, si peccatum est?

Sed ecce, inquiunt, apostolus dicit: bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui; superest mihi corona iustitiae; quod non diceret, si haberet ullum peccatum . immo uero respondeant, quomodo potuit haec dicere, cui adhuc restabat ipsius passionis, quam sibi iam inpendere dixerat, tam magna conflictatio, tam molestum et grande certamen. an ad eius consummandum cursum parum adhuc deerat, quando illud deerat, ubi erat futurus acrior et crudelior inimicus? quodsi ideo talibus uerbis certus securusque gaudebat, quia de uictoria futuri tanti certaminis certum eum securumque iam fecerat, qui eandem passionem iam illi reuelauerat inminere, non re plenissima, sed spe firmissima haec dixit et quod futurum esse praesumpsit tamquam f actum fuerit indicauit. si ergo his uerbis etiam hoc adderet, ut diceret: \'nullum habeo iam peccatum\', hoc quoque illum intellegeremus non de rei factae, sed de rei futurae perfectione dixisse. sic enim ad ipsius cursus consummationem pertinebat nullum habere peccatum, quod isti putant, cum haec diceret, iam in illo fuisse conpletum, [*](10 Pelagiani II Tim. 4, 7. 8 ) [*](1 liominibus om.A 2 quaminssit Vml sit om.S 3 hac Lml ad Vml pceptu A contempserit VKm2A 4 in eorum Pd damnatione VA eis zI fiibiA si.4 7 faciant Lm1 enim om. V 8 dimittendi V ml si*L 9 aut-est in mfl.L non est SPG, in L ras. 3 lilt. 11 fidem sern., cursum cons. d 12abcret L 14tam Lml lficonflictio Ka.c.ACb et] ac zd grandem Lml crande SGml 16 consumandu A 18 sccuturusqnc P gaudebat bis V futuri om. A 19 tallti om. zd securumquem Lml eandcm] tandem T 21 praesumsit L 22 fuerat SPa.c. adderet] attenderet A 23 abeo Vml hoc peccato ia Kml 24 fnterae Lml 25 csuptioncm A 26 in ex ilG )

quemadmodum ad ipsius cursus consummationem pertinebat etiam in certamine passionis aduersarium superare, quod etiam ipsi necesse est fateantur, cum haec diceret, adhuc in illo fuisse conplendum. hoc ergo totum nos dicimus tunc fuisse adhuc perficiendum, quandoiam de dei promissione praefidens totum ita dicebat, tamquam fuisset effectum. ad ipsius quippe cursus consummationem pertinebat etiam quod peccata dimittebat debitoribus suis atque ita sibi ut dimitterentur orabat; qua domini pollicitatione certissimus erat in illo fine, quem adhuc futurum iam fidendo dicebat inpletum, nullum se habiturum esse peccatum. nam, ut alia omittam, miror si, cum uerba illa dicebat, per quae istis uisus est nullum habuisse peccatum, iam fuerat ab illo ablatus ille stimulus carnis, de quo a se auferendo dominum ter rogauerat responsumque acceperat: sufficit tibi gratia mea; uirtus in infirmitate perficitur. huic tanto uiro perficiendo necessarium fuit, ut ab illo angelus satanac non auferretur, a quo propterea colaphizabatur, ne magnitudine reuelationum extolleretur, et audet quisquam quemquam uel putare uel dicere positum sub onere uitae huius ab omni omnino mundum esse peccato ?

Sint licet homines tanta excellentes iustitia, ut ad eos de columna nubis loquatur deus, qualis Moyses et Aaron in sacerdotibus eius et Samuhel in his qui inuocant nomen eius, cuius magnae laudes pietatis et innocentiae scriptura ueridica [*](7cf.Matth.6,12 12.15cf.IICor.l2,7.8 13IICor.l2,9 21cf.I\'s.98,7 Ps.98,6 ) [*](1 qucmammodum SV K,om.A ad ips. cursus consummationem (in mg. al cursum passion«)6 passiqncm (csumationc s.ir,2)L passionem SVPG 2 in om.A 3 ipsis Lml ipse S adhuc diceret A dicerent LmlSVmlPO )[*](del. L) [*](conplendum-fllisse in mj.m2K 4 ergo] quoque/f 5 iam ae — 99,17 superbire unde om. L (unum fol.inicrc.) passiolle A praofidos Cml puidcns MT, b (in wj. al prcsidens) 7 quod] add. ipse 6 Sdimitteretur zd quiaGml quãJl dnsA 9fine*G\' adhuc futurum] affuturū A confitcndo (con s.i.m2)V impletu (nd s. t>n3)F 11 si om.S uiuus Sml 13 ter om. A 14 nam uirtus Vm2PAd 15 anglos Am2 sataueae Vml satanaee G 16 n exp.vaK auferctur SVmlGmlKml colafizabantur V colaphizebatur Kml 17 uisionum zd, b in mg. extolletur Vml audent V quenquam A 18 honore Vml unere Kml ouore Gml huius uitae bd 19 peccatii VmlKrnl 21 nobis Migne 22 samuel SPCM 23 magna Gml laudis Gml AJl innoc.] add. in zd scriptura* V ) [*]( I LX. August. VIII para I. Vrba et Zycha. ) [*]( 7 )

praedicantur ab ineunte pueritia, ex quo eum mater uotum soluens in templo dei constituit et seruum domino dedicauit, etiam de talibus tamen seriptum est: tu propitius eras illis et uindicans in omnes affectiones eorum. in filios quippe damnationis uindicat iratus, in filios autem gratiae uindicat propitius, dum quem diligit corripit et flagellat omnem filium quem recipit. nulla autem uindicta, nulla correptio, nullum dei flagellum debetur nisi peccato excepto illo, qui in flagella paratus est, ut experiretur omnia secundum similitudinem sine peccato, ut esset sanctus sanctorum sacerdos interpellans etiam pro sanctis, qui non mendaciter etiam de se quisque dicumnt: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. unde et ipsi qui contra haec disputant, cum sint casta uita moribusque laudabiles nec dubitent facere, quod illi diuiti pro consequenda uita aeterna consilium requirenti, cum se respondisset iam omnia legis inpleuisse mandata, praecepit dominus, si uellet esse perfectus, uenderet omnia quae habebat et daret pauperibus thesaurumque transferret in caelum, nemo tamen eorum audet dicere se esse sine peccato. quod, sicut credimus, non fallaci animo dicunt; si autem mentiunter, eo ipso incipiunt uel augere uel habere peccatum.

Iam ergo quod loco tertio posui uideamus. cum uoluntatem humanam gratia adiuuante diuina sine peccato in hac uita possit homo esse, cur non sit, possem facillime ac ueracissime respondere: \'quia homines nolunt\'. sed si ex me quaeritur, quare nolint, imus in longum; uerum tamen etiam hoc sine praeiudicio diligentioris inquisitionis breuiter dicam. nolunt homines facere quod iustum est, siue quia latet an iustum sit siue quia non delectat. [*]( \' 3 Ps. 98, 8 5 cf. Prou. 3,12. Hebr. 12, 6 8 cf. Ps. 37,18 cf. Hebr. 4,15 9 cf. Hebr. 7, 25 11 Matlb. 6, 12 14 cf. Matth. 19, 20. 21 ) [*](dcf. L) [*]( 1 praedicamur sml praedicatur AM 2 dedicabit A 3 tamen om. SVPGd 4 om s. exp. eos Km2 6 et om SVPG 8 illo s.l.G 10 mandaciter Pml mendatiter Kml quisquedeso Km2CTb 13 sic S P sit V m1M dubitant Sml 15 impleuissct SVmlGml 16 perfectus s.l.m3V haberet KCMb 18 esse se K 21 tertio loco b 22 uoluntate humana KACb gratiā Gm1 sine peccato in hac uita si (si om. P)sine peccato in hac nitnSP;incod.V20litt.erasae peccatis4 23 possc s.l.m2S posse MT 21 uolunt SVmlGml 25 nolunt CMd nolilltlongum] nolimus in Jongum (in mg. longiori tractatu indigct)/\' nolimus (om. imns) G longQ (u s. 0 m2)V 26 uolunt SVmlGml 27 dclectant S )

tanto enim quidque uehementius uolnmus, quanto certius quam bonum sit nouimus eoque delectamur ardentius. ignorantia igitur et infirmitas uitia sunt, quae inpediunt uoluntatem, ne moueatur ad faciendum opus bonum uel ab opere malo abstinendum. ut autem innotescat quod latebat et suaue fiat quod non delectabat, gratiae dei est, qua hominum adiuuat uoluntates; qua ut non adiuuentur, in ipsis itidem causa est, non in deo, siue damnandi praedestinati sunt propter iniquitatem superbiae siue contra ipsam suam superbiam iudicandi et erudiendi, si filii sunt misericordiae. unde Hieremias cum dixisset: scio, domine, quia non est in homine uia eius nec uiri est ut ambulet et dirigat gressus suos, continuo subiunxit: corripe me, domine, uerum tamen in iudicio et non in furore tuo, tamquam diceret: \'scio ad correptionem meam pertinere, quod minus abs te adiuuor, ut perfecte dirigantur gressus mei; uerum tamen hoc ipsum noli sic mecum agere, tamquam in furore, quo iniquos damnare statuisti, sed tamquam in iudicio, quo doces tuos non superbire\'. unde alibi dicitur: et iudicia tua adiuuabunt me.

Nullius proinde culpae humanae in deum referas causam. uitiorum namque omnium humanorum causa superbia est. ad hanc conuincendam atque auferendam talis medicina caelitus uenit: ad elatum hominem per superbiam deus humilis descendit per misericordiam gratiam claram manifestamque commendans in ipso homine. quem tanta prae participibus suis caritate suscepit. neque enim et ipse ita uerbo dei coniunctus, ut ea coniunctione unus filius dei et [*]( 2 ignorantia — 20 superbia, est] cf. Fulgentii ad Mon. 1 28 (LXV176. 17711) 10Hier. 10,23.24 18 Ps. 11S, 175 24 cf. Ps. 44,8. Hebr. 1,9.3,14 ) [*](del.L) [*]( 1 quiquc P quisque M 2eo*** TT eoquod AMT 4 ab om.A 5 ignotescat Vml lateuat Sm1 Gm1 OgratiaSFPO pr. quae Cbd 7 in ipsis it idem SPm2 in ipsissit itidem Pml in ipsis sit item V in ipsi sit (sit s.l.m2) idem(r\' in ipsis A in ipsis idem M in om. K praedistinati K 8 sunt (in mg. alsint) A. sint SPCbd 9 et erudiendi, si] ut emditi SV PGT sintfiliiT sintVPp.c.bd 11 uia] uita SV PmlG 12subiungit VPG 13 in om. V 14 adiuorKml adituorGml 15 mecum sic agere b 16 fatuisti A 17 a uoce alibi itic. fol. 136* L 19 causam uitiorum: namque b 21 conuicendã Kml 23 glaram LmlSGml maiiifestum quae 5 manifestaque Aml connuendens S in cras. P ipsi homini Pm. rcc. homiiig L 24 qnc (o in ras.) V que PmlM quae S tantll P particibus V tuis Kml caritatem Lml PC claritate K 25 coniunctos LmlSVmlGml ca] ipsa zbd coniutione Lml dei-filius in m9.m21. ) [*]( 1* )

100

idem ipse unus filius hominis fieret, praecedentibus suae uoluntatis meritis fecit. unum quippe illum esse oportebat; essent autem et duo et tres et plures, si hoc fieri posset non per dei proprium donum, sed per hominis liberum arbitrium. hoc ergo praecipue commendatur, hoc in sapientiae atque scientiae thesauris in Christo absconditis, quantum existimare audeo, praecipue docetur et discitur. ideo quisque nostrum bonum opus suscipere, agere, inplere nunc scit, nunc nescit, nunc delectatur, nunc non delectatur, ut nouerit non suae facultatis, sed diuini muneris esse uel quod scit uel quod delectatur, ac sic ab elationis uanitate sanetur et sciat quam ucre non de terra ista, sed spiritaliter dictum sit: dominus dabit suauitatem et terra nostra dabit fructum suum. tanto autem magis delectat opus bonum, quanto magis diligitur deus, summum atque incommutabile bonum et auctor qualiumcumque bonorum omnium. ut autem diligatur deus, caritas eius diffusa est in cordibus nostris non per nos, sed per spiritum sanctum, qui datus est nobis.

Sed laborant homines inuenire in nostra uoluntate quid boni sit nostrum, quod nobis non sit ex deo, et quomodo inueniri possit ignoro. excepto enim, quod apostolus ait, cum de bonis hominum loqueretur: quid enim habes quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis?, ipsa etiam ratio, quae de his rebus a talibus quales sumus iniri potest, quemlibet nostrum quaerentem uehementer angustat, ne sic defendamus gratiam, ut liberum arbitrium auferre uideamur, rursus, ne liberum sic asseramus arbitrium, ut superba impietate ingrati dei gratiae iudicemur. [*]( 5cf. Col.2,3 11 Ps.84,13 15 Rom. 5, 5 20 cf. I Cor. 4,1-6 211Cor.4,7 ) [*]( 1 unius A siue A 2 opportebat Lml 3 propriam (u s. a)V 5 te- sauris L Gestimare A 7 aggere A 8 nune nescit in mg-m2G 9 nunie- ris KA 10e*lationis Km2 ellationis Ltnl 11 ita set Lml dau L 12 suauitatem (in mj. al benignitatem) b benignitatem T 17 ante nobiseras.pro L 19 quod A bonii KM quomodo L iuuenire (i s. fin. c)K 21 hominibus r 22 si-aecep. om.A autem] add. et Kbd groriaris L 23 iis d a om.SVmlPG iniri (qui s. \\m2jV inuenirc A inueniri CM 24 ne* V 25 post arbitrium eras. tâd. arbitrium in L 26 aseremus Lml ut s. exp, in Vm2 superbia A )

101

Namque illud apostoli quod commemoraui sic defendere quidam uoluerunt, ut dicerent \'ideo quicquid etiam bonae uoluntatis habet homo, deo tribuendum esse, quia et hoc in illo esse non posset, si homo ipse non esset; cum uero, ut sit aliquid atque ut homo sit, non habeat nisi a deo, cur non auctori deo tribuatur etiam quicquid in illo est bonae uoluntatis, quod non esset, nisi esset in quo esset?\' sed hoc modo etiam illud dici potest malam quoque uoluntatem deo auctori esse tribuendam, quia nec ipsa esse posset in homine, nisi homo esset in quo esset. ut autem homo sit, deus auctor est; ita et eius malae uoluntatis, quae nisi hominem haberet ubi esset esse omnino non posset, ad auctorem deum esse referendum. quod nefas est dicere.

Quapropter nisi obtineamus non solum uoluntatis arbitrium, quod huc atque illuc liberum flectitur atque in eis naturalibus bonis est, quibus et male uti malus potest, sed etiam uoluntatem bonam, quae iam in eis bonis est, quorum esse usus non potest malus, nisi ex deo nobis esse non posse, nescio quemadmodum defendamus quod dictum est: quid enim habes quod non accepisti? nam si nobis libera quaedam uoluntas ex deo est. quae adhuc potest esse uel bona uel mala, bona uero uoluntas ex nobis est, melius est id quod a nobis quam quod ab illo est. quod si absurdissime dicitur, oportet fateamur etiam bonam uoluntatem nos diuinitus adipisci. quamquam uoluntas mirum si potest in medio quodam ita [*](2 Pelagiani (?) 18 I Cor. 4, 7 ) [*](1 nanque A defendere—quicquid in mg.m2K 2 uolueriilt A quidquid LmlSVml, ita etiam lin. 5 3 possit Kml 4 till. ut om.K 5 habet z auctori] ut priori A auertor M 7 oc Lml 8 actori Lvil pr. esse omzATd possit KM homines Kml 9 in s. exp. ex G et om. A 10 malae uoluntatis (esigen. partit., cf. lin. 2 el5)]nialam uoluntatem Kni2 malae iioluntatis causa (eausa in mg. m3) V male uoluntates M qua A si P homo n A homine C ubi] in quo Kb esse om. A 11 ad auctoritatem A ad ad auctorem C, om. d deum esse om. d refercndani KCVp.c. referenda M, om. d 13 optineamus (s.l.m2 I teneamus)fr 14 hoc atque illud A adhuc Kml illud Vml deflectitur G 15 malae K 16 bonus Kml ct quorum SV 18 quit Lml abes Lml 19 quidem KA quidam C adhuc—ost in mq.A 20 ex] si ex A est] et Km2 21 an nobis Lml absordissime A 22 fateamur (ur s. add.)L fatea S fateantur Abd 23 quamquam] qiiQ A miror C2\' quod ia A )

102

consistere, ut nec bona nec mala sit. aut enim iustitiam diligimus et bona est et, si magis diligimus, magis bona, si minus, minus bona est, aut si omnino non diligimus, non est bona. quis uero dubitet dicere uoluntatem nullo modo iustitiam diligentem non modo esse malam, sed etiam pessimam uoluntatem? si ergo uoluntas aut bona est aut mala et utique malam non habemus ex deo, restat ut bonam uoluntatem habeamus ex deo; alioquin nescio, cum ab eo iustificamur, quo alio munere ipsius gaudere debeamus. et hinc scriptum arbitror: paratur uoluntas a domino et in Psalmis: a domino gressus hominis diriguntur et uiam eius uolet et quod apostolus ait: deus est enim qui operatur in uobis et uelle et operari pro bona uoluntate.