De Genesi Ad Litteram

Quamobrem nec illud audiendum est, quod quidam putauerunt, quintum quoddam esse corpus unde sint animae, quod nec terra nec aqua sit nec aer nec ignis, siue iste turbulentior atque terrenus, siue ille caelestis purus et lucidus, sed nescio quid aliud, quod careat usitato nomine, sed tamen corpus sit. si enim qui hoc sentiunt hoc dicunt corpus, quod et nos, id est naturam quamlibet longitudine, latitudine, altitudine spatium loci occupantem, neque hoc est anima neque inde facta credenda est. quidquid enim tale est, ut multa non dicam, in quacumque sui parte lineis diuidi uel circumscribi potest: quod anima si pateretur, nullo modo nosse posset tales lineas, quae per longum secari non queunt, quales in corpore non posse inueniri nihilominus nouit. [*]( 18 cf. Cicero Tusc. quaest. lib. I 17, 41; De ciuit. dei lib. XXII 11, 2 edit. Migne ) [*]( 1 obliuiscetur 8 obliuisci«#tar R 2 uillam] in illam b S aduocata 8 5 quod] quod in cor 8 incorpore E1 incorporaeae 8 6 umor EXPS proximum om. Pl 7 amministretur EJPR 8 uiuenti b 9 ipsa ElP ipsA E2b 10 questio 8 11 posse om. 8 credibili PHl 12 abssurdum 8 13 cap. XXV E nec illud in mg. addid. m. 1 P 14 sit Pbd sint (n 8. I. m. 1) R anima bd 16 turbolentior RXS terrae nus 8 ille om. b 19 altitudine latitudine 8 21 facta inde b quicquid E*RS 28 patiretur P 24 quaeunt E 25 nihilhominus 8 )

Nec ipsa sibi aliquid tale occurrit, cum se nescire non possit, etiam quando, se ut cognoscat, inquirit. cum enim se quaerit, nouit, quod se quaerat; quod nosse non posset, si se non nosset. neque enim aliunde se quaerit quam a se ipsa. cum ergo quaerentem se nouit, se utique nouit et omne, quod nouit, tota nouit. cum itaque se quaerentem nouit, tota se nouit, ergo et totam se nouit; neque enim aliquid aliud, sed se ipsam tota nouit. quid ergo adhuc se quaerit, si quaerentem se nouit? neque enim si nesciret se, posset quaerentem se scire se; sed hoc in praesenti; quod autem de se quaerit, quid antea fuerit uel quid futura sit quaerit. desinat ergo nunc interim suspicari se esse corpus, quia, si aliquid tale esset, talem se nosset, quae magis se nouit quam caelum et terram, quae per sui corporis oculos nouit.

Omitto dicere, quia illud eius, quod etiam pecora habere intelleguntur uel caeli uolatilia, cum habitacula sua seu nidos repetunt, quo capiuntur imagines omnium rerum corporalium, nullo modo cuiquam corpori simile est; et utique hoc potius corpori esse simile deberet, ubi corporearum rerum similitudines continentur. at si hoc corpus non est, quia certum est eas simulitudines corporum illic non solum memoriter detineri, uerum etiam innumerabiles pro arbitrio figurari, quanto minus alia qualibet ui sua corpori esse anima similis potest!

Si autem corpus esse dicunt alia qualibet notione omne [*]( 1 tale aliquid bd occurret S nescire (i ex e m. 1) E 2 posset b agnoscat b inquiret S 3 querit PR querat PR non posset (non add. m. 2 lJ. i.) E 4 a] de S om. E ipsaip E 5 querentem PR seutique (e pr. ex i) R 6 sequerentem (ita com.) RS querentem P 7 ergo-nouit om. PlR tota b alint P 8 tota E1 sequerit (coni.) R querentem R 9 neque enim si nesciret ee scire se sed hoc sqq. b posse S quaerentem] quaerendum S querentem R 10 scire se] scire S hic bd 11 desi.nat (g eras) R 12 esset (se s. I. m. 1) E 18 tale S 18 et om. E1 19 simile esse bd 20 at] ad S ac b quia certum est om. PRl 22 deteneri SR1 23 qua»libet R ui sua] ut sua PRl uisu acorpori (sic coni.) S 25 natione R )

Unde sit autem, id est de qua uelut materie facta sit uel de qua perfecta beataque natura defluxerit uel utrum omnino ex nihilo facta sit, etiamsi dubitatur et quaeritur, illud tamen minime dubitandum est et, si aliquid antea fuit, a deo factum esse, quod fuit, et eam nunc a deo factam, ut anima uiua sit; aut enim nihil fuit aut hoc, quod est, non fuit. sed illam partem, qua quaerebamus quasi eius materiem unde facta sit, iam satis tractauimus.

Nunc, si omnino non fuit, quaerendum est, quomodo possit intellegi, quod causalis eius ratio fuisse dicebatur in primis sex dierum operibus dei, quando fecit deus hominem ad maginem suam, quod nisi secundum animam non recte [*]( 2 ammittenda PE, locutio ne] locutione SB* 3 ea quae] eaq;\' R 4 nomine (o in ras.) S cap. XXVI E 5 quicquid E2RS 7 non 8. l. m. 1 R 9 plerumquae P 11 inuenire S quod S propriae PRS 15 pcepto (p s l. m. 1) R hic om. S 17 materiae EBS materiae (a exp. m. 1) P materia bd 18 perfecta] uelut perfecta b 19 etiamsi] etiamsi- (ub eras.) R etiam b 20 ante aliquid S 21 factum R 22 cum pr. aut incipit cap. XXVII E 23 qua] quam PBl 26 fuisse (e in ras.) R 27 deus in ras. P om. b 28 rectę S )

Si enim haec ratio in deo erat, non in creatura, nondum ergo erat condita. quomodo ergo dictum est: fecit deus hominem ad imaginem dei? si autem iam in creatura erat, hoc est in his, quae simul omnia creauerat deus, in qua creatura erat? utrum spiritali, an corporali? si spiritali, agebatne aliquid in corporibus mundi, seu caelestibus seu terrestribus? et in ea erat hoc uacans antequam homo in sua natura propria conderetur, sicut. in ipso homine iam propriam ducente uitam latenter otioseque inest ratio generandi, quae non operatur nisi per concubitum atque [*]( 13 Gen. 1, 26 18 Gen. 1, 27 ) [*]( 3 creasse Blbd 4 putemus b 5 enim] autem b quos PIli 7 anima PR aflando P ««flando (af eras.) R afflando bd 9 erat ante et om. b erat-formaretur in mg. add. m. 1 R 12 flatus d 15 nisi] si P nisi (ni s. I. m. 1) R rectę 8 non om. b 17 cap. XXVIII E 20 iis d 21 post erat repetuntur uerba uers. 20. 21: hoc-erat S 22 mundi. (s eras.) R 28 et] an d haec d 24 condiretur PIli 25 propriam (m 8. l. m. 1) E otioaaeque B )

An forte in illius diei natura, quem primitus condidit, si spiritus intellectualis dies ille recte accipitur, hanc faciendae animae causalem rationem deus inseruit, cum sexto die fecit hominem ad imaginem suam, causam scilicet rationemque praefigens, secundum quam eum post illos septem dies faceret, [*](11 cf. Sap. 7, 24. 25 18 cf. Sap. 8, 1 ) [*](1 et] quia b illa] illa natura bd, (in mg. addunt, cum in contextu omittant uoccm natura) PR creaturae bd 2 ratio] creatio Rb 4 possent (n 8. I. m. 1) E 5 propria uita Bbd ui*uente S 6 exsistentibus R 7 ergo] uero S 9 et 8. I. m. 1 S 10 homine* (m tras.) P fetum] factum PJR1 creat (rea in ras.) P 12 mundiciam R 14 quemammodum EP 16 commemorentur P commemorarentur R commemoratur S 17 nonda (dO. 8. l. m. 1) R 20 consummata] commemorata S 22 cap. X £ VIIII E in om. S 23 illa S rectf S faciende S 25 rationemque] et rationem S )

Illud ergo uideamus, utrum forsitan uerum esse possit, quod certe humanae opinioni tolerabilius mihi uidetur, deum in illis primis operibus, quae simul omnia creauit, animam etiam humanam creasse, quam suo tempore membris ex limo formati corporis inspiraret: cuius corporis in illis simul conditis rebus rationem creasse causaliter, secundum quam fieret, cum faciendum esset, corpus humanum. nam neque illud, [*](20 cf. De ciuit. dei lib. XII 24 ) [*]( 2 illius] ipsius S 3 cum hoc dicitur om. E1, in mg. addit. m. 1 R 4 ad uocem humanae adnotatur in mg. m. 1 creande S inest] inest (in 8. I. m. 1) E est S õ humanae om. ES creandae om. S homin»efuturae P 6 quidam S humanarum S 7 sint] om. EFSb autem om. S et animarum et corporum PRSbd 11 his] iis d 13 animam] anima PR cum uoce durum incip. cap. XXX E angeli] angelicam S 15 aliqua PJJ1 19 animamatp E 20 posset b 21 certe S humane PRl opinione R tolerauilius PRl 25 creasset bd 26 esse PRl )

Sed hic rursus non spernenda oritur quaestio. si enim iam facta erat anima et latebat, ubi ei posset esse melius quam ibi? quid ergo fuit causae, ut anima innocenter uiuens insereretur uitae huius carnis, in qua peccando ipsum, qui eam creauit, offenderet, unde eam merito sequeretur laboris aerumna damnationisque cruciatus? an illud dicendum est, quod ad corpus administrandum uoluntate propria fuerit inclinata, in qua uita corporis, quoniam et iuste et inique uiui potest, quod eligeret hoc haberet, uel praemium de iustitia uel de iniquitate subplicium, ut nec illi apostolicae sententiae sit contrarium, qua dicit nondum natos nihil egisse boni seu mali? illa quippe inclinatio uoluntatis ad corpus nondum est actio uel iustitiae uel iniquitatis, de qua ratio reddenda est in iudicio dei recepturo unoquoque secundum ea, quae per corpus gessit, siue bonum siue malum. cur ergo non iam et illud credatur, quod dei nutu ad corpus uenerit, ubi, si uellet secundum eius praeceptum agere, mercedem acciperet uitae aeternae atque angelorum societatis; si autem [*]( 20 cf. Rom. 9, 11 23 cf. II Cor. 5, 10 ) [*]( 1 in 8. I. m. 1 R 3 scribturarum EXP 4 seu (u 8. l. m. 1) E 8 suflando EtS 10 cap. XXXI E hinc S questio S 11 possit PBl 12 cause S 13 carni b 14 laboris aerumna] laboriosa earum S 15 erumna E damnationis quae B 16 fuerat S 17 iustae R iniqu*e S 18 elegeret P elegerit Rib 19 suplicium E 20 nondam PXRX seu] aut S 23 unicuique b eaq; R per 8. I. m. 1 S 24 quur P 25 nu.tu (n er.) E 26 praeceptum eius bd mercidem P 27 sotietatem Sb societatis R contemneret (t fin. 8. I. m. 1) E contemnerit Bl contempneret S )

Quae si ita sunt, fatebimur etiam non in eo rerum genere animam primitus creatam, ut esset praescia futuri operis sui uel iusti uel iniqui. nimis quippe incredibile est eam potuisse propria uoluntate inclinari ad corporis uitam, si se ita in quibusdam peccaturam esse praesciret, ut iuste subplicio perpetuo puniretur. iuste sane creator laudatur in omnibus, qui fecit omnia bona ualde. neque enim ex his tantum laudandus est, quibus praescientiam dedit, cum recte laudetur etiam, quia pecora creauit, quibus est natura humana praestantior etiam in ipsis peccantibus. natura quippe hominis ex deo est, non iniquitas, qua se ipse inuoluit male utendo libero arbitrio: quod tamen si non haberet, in natura rerum minus excelleret. cogitandus est quippe homo iuste uiuens etiam non praescius futurorum et ibi uidendum est, excellentia uoluntatis bonae quam non inpediatur ad recte uiuendum et deo placendum, quod ignarus futuri uiuit ex fide. huiusmodi ergo creaturam quisquis esse nollet in rebus, contradicit dei bonitati; quisquis autem poenas eam non uult luere pro peccatis, inimicus est aequitati.

Sed si ad hoc fit anima, ut mittatur in corpus, quaeri potest, utrum, si noluerit, conpellatur. sed melius creditur hoc naturaliter uelle, id est in ea natura creari, ut uelit, [*](2 optemperasse S 3 bona est Ri est et erit contrarium] (xtiterit et sit contrarium b nondum (u sup. a superscr. m. 1) P nondam R 5 fatemur E1 eo rerum] eo rpnim (exp. m. 1) P eorum RS 8 inclinare (e fin. sup. i suptrscr.) P inclinare J21 9 peccaturum R esse om. PRbd iustae R 10 suplicio E poniretur P iustae PRS laudator JR1 11 qui] quae bd ualde bona S iis d 12 rectg S 13 lauderetur S peccora S quibis P 14 prestantior E ipsis (i init. s. I. w. l) R 15 qua se] quasi iZ1 17 quippe est bd iust.e S 18 praescius] praesciens praescius PRl 19 qua b rectg RS 20 uiuendum (med. u ex d) est excellentia sqq. repetita ex antecedentibus S uiuet S 22 eam E1 23 equitati S 24 cap. XXXII E )

Frustra ergo iam quaeritur, ei qua ueluti materie facta sit anima, si recte intellegi potest in primis illis operibus facta, cum factus est dies; sicut enim illa, quae non erant, facta sunt, sic et haec inter illa. quodsi et materies aliqua formabilis fuit, et corporalis et spiritalis — non tamen et ipsa instituta nisi a deo, ex quo sunt omnia — quae quidem formationem suam non tempore, sed origine praecederet, sicut uox cantum, quid nisi de materia spiritali facta anima congruentius creditur?

Si autem aliquis non uult eam existimare factam, nisi cum formato corpori est inspirata, uideat, quid respondeat, cum quaeritur, unde facta sit. aut enim ex nihilo dicturus est deum aliquid fecisse uel facere post illam consummationem operum suorum et debet intueri, quomodo explicet sexto die factum hominem ad imaginem dei — quod nisi secundum animam recte intellegi non postet —, id est in qua natura causalis ratio facta fuerit eius rei, quae nondum fuit, aut non de nihilo, sed de aliquo iam existente factam dicet animam et laborabit inquirendo, quaenam illa natura sit, utrum corporalis an spiritalis, secundum eas quaestiones, quas superius uersauimus, manente illa quoque molestia, ut adhuc quaeratur, in qua substantia creaturarum in sex diebus primitus conditarum causalem illam rationem fecerit animae, quam nondum uel de nihilo uel de aliquo fecerat. [*]( 1 uiuere om. Rl male autem uiuere om. P1 non 8 iA. b 2 peruerse P iustae PS poenam P221 3 consequetur (sed sup. fin. e gttperscr. m. 1 i) P 4 cap. XXXIII E uelut P materiae E materiae PSb 5 rectae RS 10 praecideret P 11 quid] et quid b 14 cum] tam P cum in ras. R cum iam bd 16 conauipmationem E 19 recti P 20 que PR 21 existentem P existenti b dicit Rb 22 laborauit ElPR1 inquirendo El in quaerendo PS inquerendo R utrom] an Sbd 23 questiones S 24 uersaminus P uersauimus in ras. R modestia Rl 27 uel de nihilo] de nihilo PRlbd ) [*]( XXVIII. Ang. led. III pars 1. ) [*]( 15 )

Quam si eo modo deuitare uoluerit, ut dicat sexto die etiam de limo factum esse hominem, sed hoc recapitulando postea commemoratum, uideat de muliere quid dicat, quia, masculum et feminam, dixit, fecit eos et benedixit eos. quodsi et ipsam eo die factam esse de uiri osse responderit, adtendat, quomodo adserat sexto die facta uolatilia, quae adducta sunt ad Adam, cum scriptura omne genus uolatilium quinto die creatum ex aquis insinuet, item sexto die ligna etiam quae in paradiso plantata sunt, cum eadem scriptura hoc creaturae genus tertio diei tribuerit. ipsa etiam uerba consideret, quid sit: eiecit adhuc de terra omne lignum pulchrum ad aspectum et bonum ad escam, tamquam illa, quae tertio die terra eiecerat, non erant pulchra ad aspectum et bona ad escam, cum in his essent operibus, quae fecit deus omnia bona ualde; quid sit etiam: finxit deus adhuc de terra omnes bestias agri et omnia uolatilia caeli; tamquam illa non fuerint omnia, quae primo producta erant, uel potius nulla ante producta erant. neque enim dictum est: et finxit deus adhuc de terra ceteras bestias agri et cetera uolatilia caeli, quasi quae minus uel terra sexto die uel aqua quinto die produxerit, sed omnes bestias, inquit, et omnia uolatilia. necnon et illud cogitet, quemadmodum deus et sex diebus fecerit omnia: primo ipsum diem, secundo firmamentum, tertio speciem maris et terrae atque ex terra herbam et ligna, quarto luminaria et sidera, quinto aquarum animalia, sexto terrae, et postea dicatur: [*]( 4 Gen. 1, 27. 28 11 Gen. 2, 9 15 Gen. 2, 19 ) [*]( 1 debitare E1 diae 22 diae (a exp. m. 1) P 3 commemoratam R quia (i s. I. m. 1) R 5 factum 221 7 scribturam P 9 etiam] et facta b sint S 10 scribturam P ipsam E 11 consideret (e fin. in raa.) 22 omnem E1 12 aspectu E1 16 deus om. b 18 nulla post erant pos. b 20 cetera in ras. m. 2 22 uel] et 8 21 sexto die] seito PRSbd produxit S 22 uestias E1 inquid ElP illut P 23 quemammodum PR 25 lignara P lignO b quarto] quarto et 8 26 supra terrae addid. m. 2 scilicet animalia E )

His enim omnibus diuinae scripturae testimoniis, quam esse ueracem nemo dubitat nisi infidelis aut inpius, ad illam sententiam ducti sumus, ut diceremus deum ab exordio saeculi primum simul omnia creauisse, quaedam conditis iam ipsis naturis, quaedam praeconditis causis; sicut non solum praesentia, uerum etiam futura fecit omnipotens et ab eis factis requieuit, ut eorum deinceps administratione atque regimine crearet etiam ordines temporum et temporalium, quia et consummauerat ea propter omnium generum terminationem et inchoauerat propter saeculorum propagationem, ut propter [*]( 1 Gen. 2, 4. 5 5 cf. Gen. 2, 5 7 Eccli. 18, 1 12 cf. Gen. 2, 2 13 cf. lob. 5, 17 ) [*]( 1 prius et om. P, 8. I. m. 2 add. R 4 fenum (faenum R omne PMbd 5 exoriretur ItSbd tunc-exoreretur in mg. m. 1 R 6 exoriretur RSbd Bcribturae EP 7 memineret PEl scribtura EP in B. I. m. 1 R 8 quemammodum E 9 creato R* adici E 10 horarum] horrum P 18 geneseos El geni |»seos (e eras.) P 15 sunt 8 16 scribturae EP testimoniis (is ex um m. 1) E 17 impius E 19 iam conditis b 20 sic ut b 21 omnia potens Pb et om. S 22 requie»uit R ut] et PRlb amministratione E2PB 23 quia qui PRbd consummauerit Rb 25 inchoauerit b ) [*](15* )

Nunc tamen de anima, quam deus inspirauit homini sufflando in eius faciem, nihil confirmo, nisi quia ex deo sic est, ut non sit substantia dei et sit incorporea. id est non sit corpus, sed spiritus, non de substantia dei genitus nec de substantia dei procedens, sed factus a deo, nec ita factus, ut in eius naturam natura ulla corporis uel inrationalis animae uerteretur, ac per hoc de nihilo; et quod sit inmortalis secundum quendam uitae modum, quem nullo modo potest amittere; secundum quandam uero mutabilitatem, qua potest uel deterior uel melior fieri, non inmerito etiam mortalis possit intellegi, quoniam ueram inmortalitatem solus ille habet, de quo proprie dictum est: qui solus habet inmortalitatem. cetera, quae in hoc libro locutus sum disceptando, ad hoc ualeant legenti, ut aut nouerit, quemadmodum sine adfirmandi temeritate quaerenda sint, quae non aperte scriptura loquitur, aut, si ei quaerendi modus iste non placet, quemadmodum ipse quaesiuerit sciam, ut, si me potest docere, non abnuam, si autem non potest, a quo ambo discamus mecum requirat. [*]( 15 I Tira. 6, 16 ) [*]( 1 propter] et propter Rd operetur Rlbd 2 non ante resisto s. l. m. 1 E 3 fabeo E1 4 suflando E 5 nisi om Et 6 med. sit) sic b 8 nec] et C in s. I. m. 1 R 9 inrationales R anima S 10 nichilo P 11 modQ ex modo m. 1 J2 modum-nullo om. P1 quem-modo om. R ammittere R secundum quandam 8. I. m. 1 R 12 quêdã b potest (tes 8. I. m. 1) R deterior fieri uel melior 8 13 fieri om. S non] ut non b 14 propriae PRS 15 cum uoce cetera incipit cap. XXXIIII E 16 disceptando locutus sum PRSbd legenti (ti sup. di superaer. m. 1) R 17 noueriot (n exp. m. 1) S quemammodum E 18 aut] ut R 19 istg C quemammodum E quaesiuerit (s. I. add. m. 2 ax rl) E quaesiuerim PRSbd 20 sciam (s. l. add. m. 2 at at) E sciat PRSbd abnuam (s. I. add. m. 2 ax at) E abnuat PRSbd 21 Expi liber septimus incipiunt capituia libri octaui feliciter fol. 118 E Explicit liber septimus (litt. maio col.) fol. 17sb P Explicit liber septimus (litt. mai.) fol. 141b R Explicit liber VII (septimus CJ Incipit lib VIII (octauus C) (litt. maio rubr.) pag. 193* S fol. 60b C )