De Consensu Evangelistarum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars IV (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 43). Weirich, Franz, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1904.

Iam quoniam omnium quattuor narratio in eo uersatur loco, in quo necesse est eos usque in finem pariter ambulare nec multum digredi ab inuicem, sicubi forte alius aliud commemorat quod alius praetermittit, uidetur mihi expeditius nos demonstrare posse omnium euangelistarum conuenientiam, si ab hoc iam loco omnium omnia contexamus et in unam narrationem faciemque digeramus. sic ergo arbitror commodius faciliusque id quod suscepimus explicari, ut adgrediamur narrationem omnia commemorantes cum eorum adtestatione euangelistarum, qui ex his omnibus quisque quod potuit aut quod uoluit commemorauit, ut tamen ab omnibus haec omnia dicerentur, quae demonstrandum est in nullo sibi esse contraria.

Hinc igitur incipiamus secundum Mattheum: 2®cenantibus eis accepit Iesus panem et benedixit ac fregit deditque discipulis suis et ait: accipite et comedite, hoc est corpus meum. hoc et Marcus Lucasque commemorant. quod enim Lucas de calice bis commemorauit, prius, antequam panem daret, deinde, posteaquam panem dedit, illud quod superius dixit praeoccupauit, ut solet, illud uero quod [*](14 Matth. 26, 26 17 cf. Marc. 14, 17—22; cf. Luc. 22, 14-28 ) [*]( 2 eo] hoc M2 4 alind] aliquid m 5 expedius Bl 7 contextamus B 8 faciemque] seriemque r a e dirigamus RT 9 suscipimus Q adgrediamus ClP 10 eorum] eorundem w rael adtestatione (att. B) euangelistarum BRTD, euang. adtestatione (att.) eet., edd. 11 qui] quia w r, quid ael his om. BRTD 13 demonstranda sunt ral 14 igitur] ergo x p cenantibus-fregit spat. uac. L 15 eis] autem eis \'ł edd., v et] ac CP 16 dedit Tx et ait] dicens S 17 hoc B1RTD p g, haec cet. et del. B* LucasqucJ usque B1 18 enim] autem p his Bl commemorabit BRIT 20 quod om. Bl dixerat RTD )

269
ordine suo posuit non commemorauerat superius; utrumque autem coniunctum hanc sententiam facit, quae et illorum est. Iohannes autem de corpore et sanguine domini hoc loco nihil dixit, sed plane alibi multo uberius hinc dominum locutum esse testatur. nunc uero cum dominum a cena surrexisse et pedes discipulorum lauisse commemorasset reddita etiam ratione, cur eis hoc fecerit, in qua dominus adhuc clause significauerat per testimonium scripturae ab eo se tradi qui manducaret eius panem, uenit ad hunc locum, quem tres ceteri pariter insinuant: [*]() cum haec dixisset, inquit, Iesus, turbatus est spiritu et protestatus est et dixit: amen, amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet me. [*]() aspiciebant ergo, sicut idem ipse Iohannes subnectit, ad inuicem discipuli haesitantes, de quo diceret. [*]() et contristati, sicut Mattheus et Marcus dicunt. coeperunt ei singillatim dicere: numquid ego? [*]() at ipse respondens ait, sicut Mattheus sequitur, qui intingit mecum manum in parapside, hic me tradet. et sequitur idem Mattheus ita subnectens: [*]() filius quidem hominis uadit, sicut scriptum est de illo: uae autem homini illi, per quem filius hominis tradetur! bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille. in his et Marcus hoc etiam ordine consonat. deinde Mattheus subiungit: [*]() respondens autem [*](2 cf. Ioh. 6, 32-64; cf. supra c. 48, n. 102 5 cf. Ioh. 13, 2-22 9 cf. Matth. 26, 21; cf. Marc. 14, 17; cf. Luc. 22, 14 10 Ioh. 13, 21 et 22 14 *Matth. 26, 22; *Marc. 14, 19 16 Matth. 26, 23-24; cf. Marc. 14, 20 et 21 23 Matth. 26, 25 ) [*]( . 2 fecit N 4 multum B1 ClP uuerius JB1 hinc dom. loco esse testatur om. CPF1 6 lauasse T ClP reddit RTl, reddi AlElL 7 hoc eia HAEL Y clause] causam r 8 signauerat p 10 inrinuant U1, insinuabant HA WL g hoc p r 11 spiritus Bl amen semel AelL 13 iohannis ClP 16 ei] et OtP ego] add. sum BTD CPVF ψedd. praeter g (ego Marc. 14, 19; ego sum Matth. 26, 22) 17 tingit BIB, tinguit BzT 18 parabside BT HL, paropside I m v idem om. F ψp, item V 19 ita]ista BT ONM L 21 traditur C H non natus esset R T 22 hoc] eodem CPYF p g 23 deinde] add. et AEL Y )
270
ludas, qui tradidit eum, dixit: numquid ego sum, rabbi? ait illi: tu dixisti. etiam hic non expressum est, utrum ipse esset. potest enim adhuc intellegi tamquam \'non ego dixi\', potuit etiam hoc sic dici a Iuda et a domino responderi, ut non omnes aduerterent.

Deinde sequitur Mattheus et inserit mjsterium corporis et sanguinis a domino discipulis datum sicut et Marcus et Lucas. sed cum tradidisset calicem, rursus de traditore suo locutus est, quod Lucas persequitur dicens: [*]() uerum tamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa. [*]() et quidem filius hominis secundum quod definitum est uadit, uerum tamen uae illi homini, per quem tradetur! hic iam intellegendum est illud consequi, quod Iohannes narrat, isti autem praetermiserunt, sicut Iohannes quaedam praetermisit quae illi dixerunt. cum ergo post traditum calicem dixisset dominus quod a Luca positum est: uerum tamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa, et cetera, coniungitur illud secundum Iohannem: [*]() erat ergo recumbens unus ex discipulis eius in sinu Iesu, quem diligebat Iesus: [*]() innuit ergo huic Simon Petrus et dicit ei: quis est de quo dicit? [*]() itaque cum recubuisset ille supra pectus Iesu, dicit ei: domine, quis est? respondit Iesus: ille cui ego intinctum panem porrexero. et cum intinxisset panem, dedit Iudae Simonis Scarioth. [*]() et post buccellam tunc introiuit in illum satanas. [*]( 6 cf. Mattb. 26, 26-28; cf. Marc. 14, 22—24; cf. Luc. 22, 17-20 9 Luc. 22, 21 et 22 18 *Ioh. 13, 23-27 ) [*]( 2 hoc Bl 3 potens Bl tamquam] add. dixerit: tu dixisti rael 4 dici sic r ael respondere ClP AXEL 9 prosequitur R2 N* edd. praeter m 10 tradentes C\'P me om. Q HAE\'L p et oni. CP-PV filius quidem V 12 illi om. p homini illi tJiw edd.. v 13 illum B iohannis CXP 14 praetermiserunt-quaedam om. CP 17 tradentes CxPl me om. Q A p 18 ergo] autem r 20 dixit y pv 21 de quo om. C\'P 22 dixit r 23 ille] ille eet grv panem intinctum RT 24 simoni T C2 Q g scariotis w e, -this ral 25 introiuit (-bit R) BRTD 0, edd. praeter m, introiit cef. )

271

Hic uidendum est, ne non solum Lucae, qui iam dixerat intrasse satanan in cor Iudae, quando pactus est tunc cum Iudaeis, ut eum accepta pecunia traderet, sed etiam sibi ipsi Iohannes repugnare uideatur, quia iam dixerat superius, antequam istam buccellam acciperet: et cena facta, cum di abolus inmisisset in cor, ut traderet eum ludas. quomodo enim intrat in cor, nisi inmittendo iniquas persuasiones cogitationibus iniquorum? sed nunc intellegere debemus a diabolo ludam plenius esse possessum, sicut contra in bono illi qui iam acceperant spiritum sanctum, quando eis post resurrectionem insuflauit dicens: accipite spiritum sanctum, postea eum, cum desuper missus esset die pentecostes, utique plenius acceperunt. post buccellam ergo tunc introiit in eum satanas. [*]() et, sicut contextim Iohannes ipse commemorat: dicit ei Iesus: quod facis, fac citius. [*]() hoc autem nemo sciuit discumbentium ad quid dixerit ei. [*]() quidam enim putabant, quia loculos habebat ludas, quia dicit ei Iesus: eme ea quae opus sunt nobis ad diem festum, aut egenis ut aliquid daret. [*]() cum ergo accepisset ille buccellam, exiit continuo. erat autem nox. [*]() cum ergo dixisset, dicit Iesus: nunc clarificatus est filius [*]( 1 cf. Lnc. 22, 3 5 *Ioh. 13, 2 11 Ioh. 20, 22 12 cf. Act. 2. 1 14 *Ioh. 13, 27-32 ) [*]( 1 dixerunt Bl 2 satanam B M cor] corda BlRTD iudae om. T, add. tunc E2 y tunc om. R T V HAEL y p g 3 siui B ipse CiPF AEL g m 4 iohannis ClPl quia] qui RT Ml HAEL gm 5 cum BRTD P OMQ p gr, cum iam cet. iam misisset gv 6 corde Tl, cordet D, cor iudae RT2 iudas om. MTD 7 inmittendo] permittendo Q cogitationum iniquarum D r ael 9 econtra p illi] add. hic prudenter lectorem diligenter inquirendum eet CP 10 quando -sanctum om. Bl CP 11 insuflauit B H, insuffl. cet. 12 de AlExL. in die p 13 introiuit BTD L edd.apraeter m, introit Cl eum] istum p 14 commemorat\'! (finit lol. 77) deinde deficit T dixit X rv 15 nemo sciuit] nescinit CPV, add. quisquam V 16 ei dixeritjr 17 putabat 01 loculus ClP quia alt.] quod r v dixit x Im, dixerit Xot r, dixisset v (λέγει) 19 enis Bx ut om. B 20 exiit] praemitt. tunc V autem] enim RD )

272
hominis et deus clarificatus est in eo. et deus clarificabit eum in semet ipso et continuo clarificabit eum.

II. [*]() Filioli, adhuc modicum uobiscum sum. quaeritis me, et. sicut dixi ludaeis, quo ego uado, non potestis uenire, et uobis dico modo. [*]() mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, et uos diligatis inuicem. [*]() in hoc cognoscent omnes, quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem. [*]() dicit ei Simon Petrus: domine, quo uadis? respondit Iesus: quo ego uado, non potes me modo sequi; sequeris autem postea. [*]() dicit ei Petrus: quare non possum sequi te modo? animam meam pro te ponam. [*]() respondit Iesus: animam tuam pro me ponis? amen, amen dico tibi, non cantabit gallus, donec me ter neges. hoc de praedicta negatione sua Petro non solus Iohannes, ex cuius euangelio modo ista interposui, sed et ceteri tres commemorant. non sane omnes ex una eademque occasione sermonis ad eam commemorandam ueniunt. nam Mattheus et Marcus pari prorsus ordine et eodem narrationis suae loco eam subnectunt ambo, posteaquam dominus egressus est ex illa domo, ubi manducauerant pascha, Lucas uero et Iohannes, antequam inde esset egressus. sed facile possemus [*]( 3 *Ioh. 13, 33-38 16 cf. Matth. 26, 30-33; cf. Marc. 14, 26-31; cf. Luc. 22, 31-34 ) [*]( 1 eo] add. si (et si edd.) deus clarificatus est in eo V r aelmv (in Ioh. eu. tract. 63, 3) clarificauit B3 V MQ HAELS yxy g, clarificatua Bl 2 clarificauit F2V HAELS1 7 p 3 quaeretis Jfi CJ" N2M E2 7, edd. praeter g, v 4 dixit ifl non] U08 non D M E1 γϰχψ, edd. praeter g, v 5 nobum Bl 6 sicut-inuicem QJ". BD (nonnulli codd. euang.) et] ut et E2 Y a el m v (Iva xat) 8 dilectionem] add. meam Bl 9 respondit] add. ei pl 10 potestis ÂjEtLl modo me CPF ONQ HAE g 12 te sequi edd. praeter g, v 13 ponas Bt, pones N2 E1 jX edd. praeter p, v amen semel Bl 14 ter me gel m v 15 hoc] cap. II incip. CP solum CzY 16 ex] de r 18 ea AEX 21 est om. Bl manducauerunt (-ber. B1) BlS V Mg. -uerat HAelL a e 22 possimus B2 H2, possumus C2QA2 g)

273
intellegere aut illos duos eam recapitulando posuisse aut istos praeoccupando, nisi magis moueret, quod tam diuersa non tantum uerba sed etiam sententias domini praemittunt, quibus permotus Petrus illam praesumtionem proferret uel cum domino uel pro domino moriendi, ut magis cogant intellegi ter eum expressisse praesumtionem suam diuersis locis sermonis Christi et ter illi a domino responsum, quod eum esset ante galli cantum ter negaturus.

Neque enim incredibile est aliquantum disiunctis interuallis temporis Petrum commotum esse ad praesumendum sicut ad negandum uel ei dominum aliquid ter similiter respondisse, quando quidem etiam contextim nullis aliis interpositis rebus aut uerbis post resurrectionem ter illum interrogat, utrum eum amet, et ei ter hoc idem respondenti etiam ipse mandatum de pascendis ouibus suis unum idemque ter praecipit. hoc autem esse credibilius, quod ter ostenderit praesumtionem suam Petrus et de trina sua negatione ter a domino audierit, ex ipsis euangelistarum uerbis, quae a domino dicta diuerse ac diuersa commemorant, sic probatur. ecce meminerimus quod nunc interposui ex euangelio Iohannis. hoc certe dixerat: [*]() filioli, adhuc modicum uobiscum sum. quaeritis me, et, sicut dixi Iudaeis, quo ego uado, non potestis uenire, et uobis dico modo. [*]() mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, et uos diligatis inuicem. [*]() in hoc cognoscent omnes, quia [*]( 13 cf. Ion. 21, 15-17 21 *Ioh. 13, 33-37 ) [*]( 1 eadem r, ea al recapitulationem (recapul. Bl) B\'R 4 praeferret B1RD 5 per domino ClP intellegi uel ter C g, intellegibiliter B2 9 disiunctis om. HAelL, distinctis p 12 confestim RD 13 interrogauerit CPVF x\'ł edd. 14 eum in ras. et amet et in mg. add. 02 ei om. CPV p idem] idem ei B1, eidem V ipsi x p a 15 praecepit 02 NQ L pg, -perit χψω raelrn 21 quaeretis D2 CVF M E1 i edd. praeter g (c/. supra 272, 3) 22 dixit Bl non] uos non D NlM E* γπγψedd. 23 nobum B 24 sicut-inuicem om. p et] ut et r aelm 25 cognoscetis p quoniam Bl ) [*]( XXXXIII Aag. Sect. III pare 4. ) [*]( 18 )

274
mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem. [*]() dicit ei Simon Petrus: domine, quo uadis? nempe hic manifestum est ex illis uerbis motum esse Petrum, ut diceret: domine, quo uadis? quia dicentem audierat: quo ego uado, non potestis uenire. respondit Iesus eidem Petro: quo ego uado, non potes me modo sequi; sequeris autem postea. tunc ille: [*]() quare non possum, inquit, sequi te modo? animam meam pro te ponam. huic praesumtioni respondit dominus futuram eius negationem. Lucas autem cum commemorasset dixisse dominum: [*]() Simon, ecce satanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum: [*]() ego autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos, tunc subiecit Petrum respondisse: domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire. [*]() et ille dixit: dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter neges nosse me. quam hoc aliud sit, aliud illud unde Petrus ad praesumendum permotus sit, quis non uideat? at uero Mattheus: [*]() et ymno dicto, inquit, exierunt in montem oliueti. [*]() tunc dicit illis Iesus: omnes uos scandalum patiemini in me in ista nocte. scriptum est enim: percutiam [*]( 10 *Luc. 22, 31-34 19 Matth. 26, 30-82 21 Zach. 13, 7 ) [*]( 4 quia] qui Bl 5 uado om. AFPL pg non] uos non yx raelm potestis (tis exp.) B, poteilis Bl eidem iesas AaaL 6 ego om. CPY potes] potestis AtEIL me om. AEL a sequi modo i edd. praeter p g 7 autem] add. me R (ueron. cant.) 8 te pr. om. BIRD meam s. I. B 9 praestitioni Bx futurum ClP eius om. Bl negationem] add. dus Bl 10 simon simon Y lv 11 ut] at B cribaret B OlNMQ, scribraret L 12 ut] ue Bl 14 subicit HAEPL 15 dicoj et ego dico F pr 16 hoc die H negis C\'P, abneges γχω edd. praeter g, v (cf. 276, 4; 280, 6) 17 quamquam r aliud sic B, alius sic r aliut illud inde B, aliud alibi unde RD, aliud unde ON, aliunde Q, alius alibi: unde r at] ac B\\ ad B2B, a.t CF 19 et om. Bl inquit dicto RD olibeti B 20 dixit p eis B7 iesus om. BRD uos om. Cl patimini Bl 21 in alt. om, p hac r )
275
pastorem et dispargentur oues gregis. [*]() postquam autem resurrexero, praecedam uos in Galilaeam. sic prorsus et Marcus. quid habent etiam haec uerba uel sententiae simile illis, uel quibus secundum Iohannem uel quibus secundum Lucam Petrus rettulit praesumtionem suam? et hic ergo ita sequitur: [*]() respondens autem Petrus ait illi: etsi omnes scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor. [*]() ait illi Iesus: amen dico tibi, quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis. [*]() ait illi Petrus: etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. similiter et omnes discipuli dixerunt.

Haec paene ipsis uerbis etiam Marcus commemorat, nisi quod non generaliter, sed distinctius, quemadmodum futurum esset, expressit dictum a domino: amen dico tibi, quia tu hodie in nocte hac, priusquam bis gallus uocem dederit, ter me es negaturus. cum itaque omnes dicant praedixisse dominum, quod eum Petrus esset negaturus, antequam gallus cantaret, non autem omnes dicant, quotiens gallus cantaret, Marcus hoc solus narrauit expressius. unde nonnullis uidetur non congruere ceteris, quia parum adtendunt et maxime eorum obnubilatur intentio, cum aduersus euangelium animo induuntur hostili. tota enim Petri negatio trina negatio est. in eadem namque permansit trepidatione animi propositoque mendacii, donec admonitus, quid ei praedictum sit, amaro fletu et cordis dolore sanaretur. haec autem tota, id est trina negatio, si post primum galli cantum inciperet, falsum dixisse [*]( 3 cf. Marc. 14. 26-28 6 Matth. 26, 33-35; cf. loh. 13, 33—38; Lnc. 22, 31-34 12 cf. Marc. 14, 29-31 14 *Marc. 14, 30 ) [*]( 1 dispargentur B (uerc. wron. eant. claro brix. Amiat. Tol. al.), dispergentur cet., edd., v 3 inmarcus Bl qui CP HAE1L gael habet HAEXL gael sententiam HAelL g ael 4 similiter CP, similem B7R HAEXL gael 5 praerumtionem Bl et] ex B 6 respondit BL 8 amen bis B2 hoc Bl 11 discipuli om. Q, isti r 12 pane Bl 13 fut.] saturum Bt 16 negaturus es CP r (cf. 276,12; 278, 7) 21 cum] dum MQ r 22 inducuntur HAEL 23 trepidationem B, negatione (-nё Q) MQ 25 fleto R ) [*]( 18* )

276
uiderentur tres, quorum Mattheus dixit: amen dico tibi, quia hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis, Lucas autem: dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter neges nosse me. Iohannes autem: amen amen dico tibi, non cantabit gallus, donec me ter neges diuersis enim uerbis et uerborum ordine eandem explicauerunt sententiam dixisse dominum, quod, antequam gallus cantaret, eum Petrus esset negaturus. rursus si totam trinam negationem ante peregisset, quam cantare gallus inciperet, superfluo dixisse Marcus deprehenderetur ex persona domini: amen dico tibi, quia tu hodie in nocte hac, priusquam gallus bis uocem dederit, ter me negaturus es. quid enim adtinebat dicere priusquam bis, quando, si ante primum galli cantum tota illa trina negatio conpleretur, simul et ante secundum et ante tertium et ante omnes galli cantus eiusdem noctis conpleta inueniretur, quae ante ipsum primum conpleta probaretur? sed quia ante primum galli cantum coepta est illa trina negatio, adtenderunt illi tres, non quando eam conpleturus esset Petrus, sed quanta futura esset et quando coeptura, id est quia trina et quia ante galli cantum, quamquam in animo eius et ante primum galli cantum tota \'possit intellegi. quamuis enim uerbis negantis ante primum coepta, ante secundum autem galli cantum peracta sit tota [*]( 1 Matth. 26, 34 3 *Luc. 22, 34 4 *Ioh. 13, 38 10 *Marc. 14, 30 ) [*]( 2 hac] in hac D χω ralem4 negis Clp, abnegea x edà. praeter g, v (274, 16) 5 cantabit] add. hodie F p ter me j edd. praeter p, c negis Clp, abneges r 8 eum] ter eum D raelm esset om. AIEIL 9 peregiss.] petrus egisset p 11 tu om. CPV hac nocte BD p 12 es negaturus rv (275, 16) 13 actinebat B si om. R ante] autem Bl 14 et] * C, om. P, enim et r 15 cantos AxElL eiusdo Bl 16 inueniretur-conpleta om. Bl 18 quando] quod in Bt 19 quanta (ta exp.) C, quando x 1 20 trina] add. futura r et quia om. MQ, et qua Bl galli cantum] gallum Bl cantum] add. esset ceptura r 21 tota om. N 22 posset p enim uerbis om. Bl 23 ante secundum] post secundum HAEL g )
277
illa trina negatio, tamen affectione animi et timore Petri ante primum tota concepta est. nec interest, quantis morarum interuallis trina uoce enuntiata sit, cum cor eius etiam ante primum galli cantum tota possederit, tam magna scilicet formidine inbibita, ut posset dominum non solum semel, sed iterum et tertio interrogatus negare, ut rectius diligentiusque adtendentibus, quomodo iam mulierem moechatus est in corde suo qui eam uiderit ad concupiscendum. sic Petrus quandocumque uerbis ederet timorem, quem tam uehementem animo conceperat, ut perdurare posset usque ad tertiam domini negationem, tota trina negatio ei tempori deputanda est, quando eum trinae negationi sufficiens timor inuasit. ex quo etiam si post primum galli cantum inciperent pulsato interrogationibus pectore uerba illa negationis erumpere, nec sic absurde adque mendaciter ante galli cantum ter negasse diceretur, quando ante galli cantum tantus timor obsederat mentem, qui eam posset usque ad tertiam negationem perducere. multo minus igitur mouere debet, quia trina negatio etiam trinis negantis uocibus ante galli cantum coepta, etsi non ante primum galli cantum peracta est. tamquam si alicui diceretur [*]( 7 cf. Matth. 5, 28 ) [*]( 2 concepta] contemta Bl, coepta 0 ael, nocte coepta HAetL 3 nuntiata (nnt. EL) Bx HAEL 4 possiderit B2 NlQ magnu Bl, magnam V 5 formidinem Y HAEL inuita BlR, inbiuita 2?2, imbui ita HAEL g, imbiberit V ut om. H, aut 0 possit CPF g sed] add. et r ael 6 ut] add. sicut Y, add. clareat XOO r 7 adtendetibi Bl, adtendentibus uidetur » 7, att. uideatur a mulierem moechatus (moecatua B) est BRD, moechatus (-cat. N AE\'L) est muL eet., edd. 8 quandocunque petrus r 9 ederit CIP, ediderit C* tamen J51 nehementer C1P AEL r g, -ti p 10 conceperit Bl possit CP 12 trinae] trina Nl, trinam 0 negationis B ONlQ Bufficienter p qao] add. intelligitur (0 r 13 ai om. Bl 14 peccatore B 15 ante g. c. t. n. diceretur] dici potuisse antequam gallus cantet ter me negabis w r ter—cantam om. B ONM L 16 quando] quia m r galli-eam om. Bl cantu et mente B1 timor] add. eius m r 17 eam] eum B* V l m 18 gitur Bl 19 negatis Bl coepta e. n. a. p. g. cantum del. B1, om. Bl 20 tamqu.] et aquam Bl )
278
hac nocte, antequam gallus cantet, ad me scribes epistulam, in qua mihi ter conuiciaberis, non utique, si eam ante omnem galli cantum scribere inciperet et post primum galli cantum finiret, ideo dicendum erat falsum fuisse praedictum. Marcus ergo de ipsarum uocum interuallis planius elocutus est, qui dixit ex persona domini: priusquam bis gallus uocem dederit, ter me es negaturus. ita gestum esse apparebit, cum ad eundem locum narrationis euangelicae uenerimus, ut etiam illic ostendatur euangelistas sibi congruere.

Si autem quaeruntur ipsa omnino uerba, quae Petro dominus dixerit, neque inueniri possunt et superfluo quaeruntur, cum sententia eius, propter quam cognoscendam uerba proferuntur, etiam in diuersis euangelistarum uerbis possit esse notissima. siue ergo diuersis sermonum domini locis commotus Petrus singillatim ter enuntiauerit praesumtionem suam et ter ei dominus suam negationem praedixerit, sicut probabilius indagatur, siue aliquo narrandi ordine possint omnium euangelistarum commemorationes in unum redigi, quibus demonstretur semel dominum praedixisse Petro praesumenti, quod eum negaturus esset, nulla hic euangelistarum repugnantia deprehendi poterit, sicut nulla est.

III. Nunc ergo quantum possumus ipsum ex omnibus ordinem iam sequamur. cum itaque secundum Iohannem hoc Petro praedictum esset, sequitur idem Iohannes et conserit [*]( 6 Marc. 14, 30. ) [*]( 1 hae noe Bl scriber JB1, scribis Cl PF1 Q g 2 conaicianeris B 3 inciperit CXP primum om. CP 6 dicit I bis om. J2 7 negaturus es D re1 ita] add. s. I. enim C2 8 locum om. Bl 9 etiamj iam 01 conuenire p 10 querantur p uerba] narrationis uerba 2 11 inuenire C1P et om. 01 l, ex H 12 agnoscendum g 13 enangelistarum-diuersis om. Bl 14 siue] si uero B2 16 predixit r sicut] si r indigatur (g radendo in c mut.) CP, indicatur D V HAJ&L p l, indicatur r 17 possunt V tu 18 in unum om. B 20 easet] est JB1 21 est] add. discordia r 22 nunc] sic p nunc-ipsum spat. uac. L nunc-esset minio A ergo] uero HES ay g 23 hoc] iam B, om. AlElL )

279
domini sermonem dicentis: [*]() non turbetur cor uestrum. creditis in deum, et in me credite. [*]() in domo patris mei mansiones multae sunt, et cetera sermonis eius praeclara maximeque sublimia diu narrat, donec contextim ueniat ad illum locum, ubi ait dominus: [*]() pater iuste, et mundus te non cognouit, ego autem te cognoui, et hi cognouerunt, quia tu me misisti, [*]() et notum eis feci nomen tuum et notum faciam, ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit et ego in ipsis. cum autem [*]() facta esset contentio inter eos, quis eorum uideretur esse maior, sicut Lucas commemorat, [*]() dixit eis: reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem habent super eos benefici uocantur. [*]() uos autem non sic, sed qui maior est in uobis fiat sicut iunior et qui praecessor est sicut ministrator. [*]() nam quis maior est, qui recumbit an qui ministrat? nonne qui recumbit? ego autem in medio uestrum sum sicut qui ministrat. [*]() uos autem estis qui permansistis mecum in temtationibus meis. et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum, [*]() ut edatis et bibatis super mensam meam in regno, et sedeatis super thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. [*]() ait autem dominus Simoni, sicut Lucas ipse subiungit: ecce satanas expetiuit uos, ut [*]( 1 Ioh. 14, 1 et 2 4 cf. Ioh. 14, 1-31; 15, 1-27; 16, 1-33; 17, 1-26 5 *Ioh. 17, 25 et 26 9 *Luc. 22, 24-38 ) [*]( 2 in deum creditis (signa transpos. add. C) CP in alt. om. CP 3 manaionesi B1 cetera] s. I. add. que M1 sermones N1, sermonibus M eius] domini V, huius % praeclaramexmeq. J31 4 ueniam Bl 5 pater eius te JB1 et exp. N, om. RD HAEL edd. praeter gm, om. v 6 te om. Bl hii BR CzP, ii Im 7 feci eis V M gv 8 delexissti B 9 esset] add. et ON v 13 uenefici Bl, benifici R 14 iunior] minorx 41 edd. praeter g m, v (6 νεώτερος, sed Cant. 6 μειϰρóτερος, cf. specul. 27) 15 ministratur ClP namque g quis] qui BR est om. R 17 ministra ElL 18 mihi mecum 01 tribulationibuS HAeiZ 20 ut] at B 21 regno] add. meo NzMsQ E1 γϰψ edd., v (μου) om. Cant.) 22 simon Cl, om. simoni. 23 ecce] simon ecce B r aelm, simon simon ecce v expetiit R )
280
cribraret sicut triticum; [*]() ego autem rogaui pro te. ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos. [*]() qui dixit ei: domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire. 34 et ille dixit: dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter. abneges nosse me. et dixit eis: [*]() quando misi uos sine sacculo et pera et calciamentis, numquid aliquid defuit uobis? [*]() at illi dixerunt: nihil. dixit ergo eis: sed nunc qui habet sacculum tollat, similiter et peram. et qui non habet uendat tunicam suam et emat gladium. [*]() dico enim uobis, quoniam adhuc hoc quod scriptum est oportet impleri in me: et quod cum iniustis deputatus est. etenim ea quae sunt de me finem habent. [*]() at illi dixerunt: domine, ecce gladii duo hic. at ille dixit eis: satis est. et ymno dicto, sicut Mattheus Marcusque commemorant, exierunt in montem oliueti. [*]() tunc dicit illis Iesus: omnes uos scandalum patiemini in me in ista nocte. scriptum est enim: percutiam pastorem et dispargentur oues gregis. [*]() postquam autem resurrexero, praecedam uos in Galilaeam [*]() respondens autem Petrus ait illi: etsi omnes scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor. [*]() ait illi Iesus: amen dico tibi, quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis. [*]() ait illi Petrus: etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. similiter et omnes discipuli dixerunt. haec secundum Mattheum inseruimus; sed et Marci paene ipsa et [*]( 12 Es. 53, 12 15 *Matth. 26, 30-35 27 cf. Marc. 14, 26-31 ) [*]( 1 cribaret NMlQ H (if. 274,11) 2 ut non] ne HAelL 5 hodie om. BD 6 neges D (ef. 274, 16) 8 ad BlB eis om. dEIL (om. uerc. ueron. cant. al.) 12 quod om. E2 fx pmv 14 domine om. B ecce] sunt HAetL duo gladii HAEL v 15 ymno B A p, hymno cet. 17 dicit om. Hl, ait JBP, dixit B rael patimini Q 19 dispargentur B H, disperg. (desp. Q) cet., edd. (275, 1) 20 surrezero M 21 et respondens petrus M x )
281
totidem uerba sunt, nisi quia distat illud quod de galli cantu iam supra enodauimus.

Contexit ergo narrationem Mattheus et dicit: [*]() tunc uenit Iesus cum illis in uillam, quae dicitur Gethsamani. hoc dicit et Marcus, hoc et Lucas non expresse nominato praedio, cum ait: [*]() et egressus ibat secundum consuetudinem in montem oliuarum. secuti sunt autem illum et discipuli. [*]() et cum peruenisset ad locum dixit illis: orate, ne intretis in temtationem. iste locus est, cuius nomen illi dixerunt Gethsamani. ibi fuisse intellegimus hortum, quem commemorat Iohannes ita narrans: haec cum dixisset Iesus, egressus est cum discipulis suis . trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quem introiuit ipse et discipuli eius. deinde secundum Mattheum [*]() dixit discipulis: sedete hic, donec uadam illuc et orem. [*]() et adsumto Petro et duobus filiis Zebedaei coepit contristari et maestus esse. [*]() tunc ait illis: tristis est anima mea usque ad mortem; sustinete hic et uigilate mecum. et progressus pusillum procidit in faciem suam orans et dicens: mi pater, si possibile est, transeat a me calix iste; uerum tamen non sicut ego uolo, sed sicut tu. [*]() et uenit ad discipulos et inuenit eos dormientes, et dicit Petro: sic [*]( 3 *Matth. 26, 36 a 5 cf. ib. 38—46; cf. Marc. 14, 32—42; cf. Lnc. 22, 39-46 6 Luc. 22, 39 et 40 10 cf. in Ioh. eu. tr. 112, 1 11 Ioh. 18, 1 15 *Matth. 26, 36 b-46 17 cf. Marc. 14, 32 ) [*]( 1 identidem Q 8 ergo] igitur rael narrationem] add. auam E2 y tunc-uillam sp. uac. L 4 uilla B CP gethsamani CP, gesaamani 22, gethsem. cet. (γεϑσαμαννοι Cant.) 5 et marcus om. A&LS hoc alt. OM. S 6 cum] quam B et om. B 8 illum om. AlElS, eum R E* i 9 eia g 10 cui M gethsamani BR P, getaemani C r. gethaem. cet. 11 et cum hoc p, hoc cum r 12 regressus CP, eegr. F 18 ortus B N 14 introiuit (-bit Q) D MQ edd., c, introit B, introiit cet. discipuli-dixit om. B 15 diecipnlis] eis p, disc. suis elv 19 hic om. B 20 pater mi PV v 22 discipulos] add. suos BD HAEL elv 23 inbenit B1 dixit r petro om. L )

282
non potuistis una hora uigilare mecum? [*]() uigilate et orate, ut non intretis in temtationem. spiritus quidem promtus est, caro autem infirma. [*]() iterum secundo abiit et orauit dicens: pater mi, si non potest hic calix transire, nisi bibam illum, fiat uoluntas tua. [*]() et uenit iterum et inuenit eos dormientes; erant enim oculi eorum grauati. [*]() et relictis illis iterum abiit et orauit tertio eundem sermonem dicens. [*]() tunc uenit ad discipulos suos et dicit illis: dormite iam et requiescite; ecce adpropinquauit hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum. [*]() surgite, eamus; ecce adpropinquauit qui me tradet.

Haec etiam Marcus eoque prorsus modo adque ordine conserit aliquanto breuius quasdam constringens sententias et aliquid magis aperiens. nam uidetur hic sermo secundum Mattheum tamquam sibi ipsi contrarius, quod post tertiam orationem uenit ad discipulos suos et dicit illis: [*]() dormite iam et requiescite; ecce adpropinquauit hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum. [*]() surgite, eamus; ecce adpropinquauit qui me tradet. quomodo enim supra dormite iam et requiescite, cum conectat: ecce adpropinquauit hora, et ideo dicat: surgite, eamus? qua uelut repugnantia commoti qui legunt conantur ita pronuntiare quod dictum est: dormite iam et requiescite, [*]( 1 potuisti pg (Marc. 14, 37) 2 ut non] ne r 3 proptus B 5 uolumtas B, uolont. C 6 eos] illos B enim om. Q, autem N 7 oculi eor.] oculorum Bl 9 dixit r, ait g 10 quiescite p adpropinquabit 02 AE1L g r 11 manibus p surgete 01 12 adpropinqaabit RC2.AE1L gr .13 etiam] iamAEIL eaqueB, eo quoqae p modo] eo modo HAE1 eo ordine AEL 14 aliquanto BRD CP 0 HAEL ram, aliquando cet. 16 ipsi om. BR 17 ait p, dixit rael 18 adpropinquabit C2V A&L gr (sic infra) 19 manibus p aurgete C1 21 supra] super B, add. dicit x p, add. dixit N* rael cum] dicit cam D cognectat B, conectati C\'P, conectit 02, sabnectat p 22 adpropinqaabit C2V AEL g r et] ac p surgete 01 23 qua om. Cl 24 quiescite BXR. )

283
tamquam ab exprobrante, non a permittente sit dictum. quod recte fieret, si esset necesse. cum uero Marcus ita hoc commemorauerit, ut, cum dixisset: dormite iam et requiescite, adiungeret sufficit et deinde inferret uenit hora, ecce tradetur filius hominis, utique intellegitur post illud quod eis dictum est: dormite et requiescite, siluisse dominum aliquantum, ut hoc fieret quod permiserat, et tunc intulisse: ecce adpropinquauit hora. ideo post illa uerba secundum Marcum positum est sufficit, id est (quod requieuistis iam sufficit). sed quia commemorata non est ipsa interpositio silentii domini, propterea coartat intellectum, ut in illis uerbis alia pronuntiatio requiratur.

Lucas autem praemisit, quotiens orauerit; dixit sane, quod isti tacuerunt, et orantem ab angelo confortatum et prolixius orantis sudorem fuisse sanguineum et guttas decurrentes in terram. cum ergo dicit: et cum surrexisset ab oratione etuenisset ad discipulos suos, non expressit quota oratione; nihilo tamen illis duobus repugnat. Iohannes uero, posteaquam in hortum ingressum dicit cum discipulis suis, non comme* morat, quid illic egerit, donec eius traditor cum Iudaeis ad eum conprehendendum ueniret

Tres igitur isti eandem rem ita narrauerunt, sicut etiam unus homo ter posset cum aliquanta uarietate, nulla tamen [*]( 3 Marc. 14, 41 13 cf. Luc. 22, 41 et 42 14 cf. ib. 43 et 44 16 Luc. 22, 45 18 cf. Ioh. 18, 1 20 cf. ib. 2-11 ) [*]( 1 quamquam B ab om. P, 8. l. N a] ut CP 3 commemoraberit B 4 adinngerit CP, -nxerit g ora B, hora et B 5 tra ditur C\'P 6 dormite] add. iam 0 xw elm requiescete C . dominna HAEL 7 aliquantulum e I flerit ClP praemiserat CP S* g. promiB. AELS1 r p 8 adpropinquabit CV HAEL g r 9 id— sufficit om. BR r requieuissetiB CP 11 domino CP coarctat reltn in om. H. etiam in p 15 fudisse x sanguinem PV N, sangninatum g decurrisse r in terra ClPV 16 resurrexisaet B 17 quod ab JB, quot H 18 nihil RD V p, nihil (hoc 8. I. add.) F, nihil his N, in nihilo HAelL r gael, in nullo E2, neque hoc r tamen] add. hoc p. add. in RD 21 uenerit CPV p 22 tre ElL, tria A1 secuti AJJ, sicuti E y 23 possit F\' A\'S, posset loqui r aeI aliqua CPF1 )

284
aduersitate. Lucas autem, quantum ab eis progressus, id est auulsus fuerit, ut oraret, manifestius aperuit dicens: quantum iactus est lapidis. porro autem Marcus primo ex uerbis suis idem narrauit rogasse dominum: ut, si fieri posset. transiret ab eo illa hora, id est passionis, quam calicis nomine mox significauit. deinde uerba ipsa domini sic enuntiauit: abba pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a me. quibus uerbis si adiungas quod illi duo dixerunt et quod ipse etiam Marcus ex persona sua pariter supra posuit, ita sententia manifestatur: pater, si fieri potest, omnia enim tibi possibilia sunt, transfer calicem istum a me, ne quis eum putaret patris minuisse \'potestatem, cum ait: si fieri potest; non enim dixit (si facere potes\', sed: si fieri potest; fieri autem potest quod ille uoluerit. sic itaque dictum est si fieri potest, ac si diceretur si uis. manifestauit enim Marcus, quo intellectu accipiendum sit si fieri potest, quando ait: omnia tibi possibilia sunt. et quod commemorauerunt eum dixisse: uerum non quod ego uolo, sed quod tu — quod tantundem ualet, quantum si et ita dicatur: uerum tamen non mea uoluntas, sed tua fiat — satis ostendit non ex possibilitate, sed ex uoluntate patris dictum esse si fieri potest, praesertim quia Lucas et hoc ipsum planius intimauit; non enim ait: si fiori potest, sed: si uis. cui apertiori sententiae apertius iungitur quod Marcus posuit, ut ita dicatur: si uis, omnia enim tibi possibilia sunt, transfer a me calicem istum. [*]( 2 Luc. 22, 41 4 *Marc. 14, 85 et 36 24 Luc. 22, 42 ) [*]( 1 autem BBD, enim cet., edd. 2 ot oratet B 5 transiret OM. B ora B 6 deindein CP 10 sententiam B 12 istam] hunc V eam] enim BlRD minaisset B 13 (si om.) faceres Bl 16 si uis] suis Bl manifeetaret B2, -abit AelL quod B2 intellectum CPl 17 sit] est B1 19 quod tandem B1, quantundem H1A1E1L, tantundem A2E2S rael, quod tantum p uadet Bl 20 et si RD mea] meet B1 uoluntate R 21 possibilitate BIRD V, inpossibilitate (imp.) cet., edd- sed ex uoluntate om. Bt 28 et om. BlB ait] dixit BD 25 si uis o. enim] enim omnia suis B\', si enim uis omnia BD 26 a me om. CPV )
285

. Quod autem ipse Marcns non solum pater sed abba pater eum dixisse commemorat, hoc est abba Hebraeice, quod est Latine pater. et fortasse dominus propter aliquod sacramentum utrumque dixerit uolens ostendere illam se tristitiam in persona sui corporis, id est ecclesiae suscepisse, cui factus est angularis lapis, uenienti ad eum partim ex Hebraeis, ad quos pertinet quod ait abba, partim ex gentibus, ad quas pertinet quod ait pater. etiam Paulus apostolus non praetermittens hoc sacramentum: in quo clamamus, inquit, abba pater, et iterum ait: misit deus spiritum suum in corda nostra clamantem abba pater. oportuit enim ut bonus magister et uerus saluator infirmioribus conpatiens in se ipso demonstraret non debere suos martyres desperare, si qua forte cordibus eorum inreperet sub tempus passionis ex humana fragilitate tristitia, cum eam uincerent uoluntati suae praeponendo uoluntatem dei, quia ille scit, quid expediat quibus consulit. de qua tota re non nunc tempus est, ut uberius disseratur; agitur enim modo de conuenientia euangelistarum, in quorum diuersitate uerborum salubriter discimus non aliud in uerbis ad audiendam ueritatem quam sententiam loquentis esse requirendam. hoc est enim pater quod abba pater, sed ad sacramentum intimandum planius est abba pater, ad unitatem significandam sufficit pater. et dominum quidem abba pater dixisse credendum est; sed tamen non eluceret sententia, nisi aliis dicentibus pater demonstraretur sic esse [*]( 5 cf. Eph. 2, 11-22 9 Rom. 8, 15 10 *GaI. 4, 6 ) [*]( 1 sed] add. et r pater] per AelL, om. r 2 eum om. Bl hebraeice (haebr. R) BR Q, ebreicae El, hebraice (ebr., -cae) cet., edd. 3 saaementiim Bl 4 dixerit] add. quia ipus dixit abba pater utrumque idem naleat r 6 angulariis B aenientibus HAelL g, ex diaerso uenienti E* Y 7 abba-ait om. R quas] quos jB1 8 pertini Bl praetermittit HAelL g 10 misitme Bl suum] filii sui B1 V v (too oloo αύτού), cf. Tert. adu. Marc. 6, 4 11 noetra] uestra \'ł edd., v 13 forte om. J51 14 tempore V ga 17 uuerius Bl 18 distrahatur p de om. B 20 audiendum Y 22 samentum B, sum. R ad u. s. s. pater om. B1 24 luceret AxElL e 25 sententiam Bl dicentibus] add. tantum r a )

286
illas duas ecclesias ex Iudaeis et Graecis. ut etiam una sit. ei illo ergo intellectu dictum est abba pater, quo idem dominus alibi ait: habeo alias oues, quae non sunt ex hoc ouili, gentes utique significans, cum haberet oues etiam in populo Israhel. sed quia secutus adiecit: oportet me et eas adducere, ut sit unus grex et unus pastor, quantum ualet ad Israhelitas et gentes abba pater, tantum ad unum gregem solum pater.

V. [*]() Adhuc ergo ipso loquente, sicut dicit Mattheus et Marcus, ecce ludas unus de duodecim uenit et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus a principibus sacerdotum et senioribus populi. [*]() qui autem tradidit eum dedit illis signum dicens: quemcumque osculatus fuero, ipse est, tenete eum. [*]() et confestim accedens ad legum dixit: haue, rabbi, et osculatus est eum. dixitque illi primo quod ait Lucas: Iuda, osculo filium hominis tradis? deinde quod Mattheus: ad quod uenisti. amice? deinde dixit quod Iohannes commemorat: quid quaeritis? [*]() responderunt ei: Iesum Nazorenum. dicit eis Iesus: ego sum. stabat autem et Iudas. qui tradebat eum, cum ipsis. [*]() ut ergo dixit eis: ego sum. abierunt retrorsum et ceciderunt in terram. [*]() iterum , [*](3 *Ioh. 10, 16 (cf. in Ioh. eu. tr. 47, 5) 9 *Matth. 26, 47-49; cf. 47—56 10 Marc. 14, 43-45; cf. 43-52 16 Luc. 22, 48; cf. 47-53 17 *Matth. 26, 50 18 *Ioh. 18, 4-9; cf. 2-11 ) [*]( 2 intellecto Bl, -tum CPX quo] quod BXD P OMQ a 3 abeo Bl ex] de CPF ONMQ H pgm (sx) 4 cum] quem Bl 5 et eas om. RD 6 gres Bx 9 V om. CP dicunt V edd. praeter pg 10 de om. Bl, ex HAEXL ψ l 11 eo.. B a] missi a D V Q AELS αγχψω edd. praeter m (ueron. colb. Big. Ox. al.: cf. Mare. 14, 43 > t. 16 iudae CPl 17 trades AS ad quid χω edd., v amice ad qu. uenieti E2 γϰχψω edd. praeter g (to 5 πάρει, ἑταιρς ; Cant.) 18 iohannis CP quidj quem M E2 γϰχψ edd. praeter g, v (siva) 19 ei om. CPV ψ g nazorenum B M H, nazareum p, nazarenum cet., v dixit r 20 eis om. BD, ei Ael istabat B iudax Bx tradiderat r 21 sunt Bx 22 et] et.et B1 )

287
ergo eos interrogauit: quem quaeritis? illi autem dixerunt: legum Nazoreum. [*]() respondit Iesus: dixi uobis, quia ego sum. si ergo me quaeritis, sinite hos abire. [*]() ut impleretur sermo, quem dixit: quia quos dedisti mihi, non perdidi ex ipsis quemquam.

[*]() Videntes autem, sicut Lucas dicit, hi qui circa ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei: domine, si percutimus in gladio? [*]() et percussit unus ex ipsis, quod omnes quattuor dicunt, seruum principis sacerdotum et amputauit auriculam eius, sicut Lucas et Iohannes dicunt, dextram. qui autem percussit secundum Iohannem Petrus erat, quem percussit autem Malchus uocabatur. deinde quod Lucas dicit: [*]() respondens Iesus ait: sinite usque huc, et adiunxit quod Mattheus commemorat: conuerte gladium tuum in locum suum. omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt. [*]() an putas, quia non possum rogare patrem meum et exhibebit mihi modo plus quam duodecim milia legiones angelorum? [*]() quomodo ergo implebuntur scripturae, quia sic oportet fieri? his uerbis adiungi potest quod illum eo loco Iohannes dixisse commemorat: calicem, quem dedit mihi pater: non [*]( 6 Luc. 22, 49-51 a 10 cf. Ioh. 18, 10 14 *Matth. 26, 52-54 21 Ioh. 18, 11 ) [*]( 2 nazoreum Bl, nazorenum B2, nazareum p, nazarenum edd., c (vato*paMv) dixit B1 5 perdidi. (eras. t) B ipais] eis M V ^ p r 6 hii BR IP χψω g, his Nl, ii l m 7 erant] erat BIB1 8 percutiemuB CP (uerc. ueron. colb. corb. cant. Dbl. Eg., πατάξομεν uel -ξωμεν) 9 quatt.] quantum Bl 11 dexteram M CP q, edd., v secundum-percussit om. Bl iohannen CP 12 marchus BI, malcofl B* H pr 13 respondit AelL, -dens autem E1 inite B 14 hunc 221 conuertere p 18 milia legiones BR El (ueron. colb. clar. sgm. pal. brix. Big. Foroiul. al.; Sedul. carm. 5, 73; op. 6, f), legiones cet., edd., v 20 eum r iohannes dixisse BlRD, dix. iohannea (-nnem B2) cet., edd. 21 non] non uis CPF1 m (uerc. tteron. mon. colb. Dbl. Eg. Rtc. al.), non uis ut F2 <1 prael, uis ut non D )

288
bibam illum? tunc, sicut dicit Lucas, tetigit auriculam illius qui percussus erat et sanauit eum.

Nec moueat, quasi contrarium sit quod Lucas dixit interrogantibus discipulis, si percuterent in gladio, dominum respondisse: sinite usque huc, quasi post illam percussionem ita dictum fuerit, ut placuerit ei usque huc factum, sed amplius fieri noluerit, cum in uerbis, quae Mattheus posuit, intellegatur potius totum factum, quo usus est Petrus gladio, domino displicuisse. illud enim uerius est, quod cum eum interrogassent dicentes: domine, si percutimus in gladio? tunc respondit: sinite usque huc, id est non uos moueat quod futurum est; permittendi sunt huc usque progredi. id est ut me adprehendant et impleantur quae de me scripta sunt. sed inter moras uerborum interrogantium dominum et illius respondentis Petrus defensionis auiditate et maiore pro domino commotione percussit; sed non potuerunt etiam simul dici quae simul fieri potuerunt. non enim diceret respondens autem Iesus, nisi illorum interrogationi responderet, non facto Petri. nam de facto Petri quid iudicauerit, Mattheus solus dicit. ubi etiam non dixit Mattheus \'respondit Iesus Petro: conuerte gladium tuum\', sed dixit: tunc ait illi Iesus: conuerte gladium tuum, quod post factum apparet dixisse dominum. illud uero quod Lucas posuit: respondens autem Iesus ait: sinite usque huc, illis qui interrogauerant responsum esse accipiendum est; sed quia, ut diximus, inter uerba interrogantium et respondentis domini facta est uno [*]( 1 cf. Luc. 22, 51 b ) [*]( 1 dicit om. M, dixit g lucas dicit χω r aelm illius] eius V p 5 ainete EXL hunc Rl CPl 6 ut p. ei om. R 7 noluerit B\' 8 potius] post p quod HAJEPL g est om. BIRD petrus gladio BIRD, gl. petro cet., edd. 9 discipulissed Bdisplicuisse sed R. dis. plicuisset HAL quod om. r 12 usque huc p 9 id BXBD pr hoc eet. 13 et] ut CPV g 15 maiori. (eras. s) F, -ri paelf* 16 potuerant CPV 17 responde aut BxRl, respondit- R1 19 petri pr. om. B\' qui B 20 dicit BRD CP M HL pgra, dixit eel. 21 sed om. B\' 24 inite Bl )

289
ictu percussio, hoc ordine iudicauit esse narrandum, ut etiam inter uerba interrogationis et responsionis eam insereret. non est ergo contrarium hoc ei quod dixit Mattheus: omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt, id est qui usi fuerint gladio. uideri autem posset contrarium, si dominus ex illa responsione saltem usque ad unum nec ipsum letale uulnus usum tamen gladii spontaneum adprobasse demonstraretur. quamquam etiam Petro dictum totum congruenter intellegi possit, ut sic conectatur et quod Lucas et quod Mattheus rettulit, quemadmodum supra commemoraui: sinite usque huc et conuerte gladium in locum suum. omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt, et cetera. quomodo autem sit intellegendum sinite usque huc, iam exposti, et si aliter melius potest, ita sit, dum tamen euangelistarum ueritas constet.

Postea sequitur Mattheus et commemorat eum in illa hora dixisse turbis: [*]() tamquam ad latronem existis cum gladiis et fustibus conprehendere me. cotidie aput uos sedebam docens in templo et non me tenuistis. tunc addit etiam uerba, quae Lucas ponit: sed haec est hora uestra et potestas tenebrarum. [*]() hoc autem totum factum est, sicut Mattheus dicit, ut implerentur scripturae prophetarum. [*]() tunc discipuli omnes relicto eo fugerunt, sicut et Marcus dicit. [*]() sequebatur autem illum unus adulescens amictus sindone, sicut idem [*]( 16 *Matth. 26, 55 et 56 20 Luc. 22, 53 b 23 *Marc. 14, 50-52 ) [*]( 1 icto CP esse] et esae CP 2 eam om. AlElL inserreret CP, inferret g 3 ei hoc ONQ r 6 responsione] add. sinite usque huc l, add. sinite usque huc prohibuisse (om. saltem-ipaum) rae 7 gladii tamen R demonstretur e, uideretur l 8 petrum BI Nl dicto Bx 9 posset CP 11 et conuerte—huc om. J21 gladium] add. tuum Q χω rlmv 15 conitet Bl, consentet B2 16 postea] V nUIn. cap. praemiti. CP eum] cum AelL, quod E2 i 17 dixisset AEL i 20 addit BIRD, addidit cet., edd. est om. AelL 24 fugierunt C1 M A 25 sindonem HAelL ) [*]( XXXXIII Aug Seet. III pnrs 4. ) [*]( 19 )

290
Marcus commemorat. et cum tenuissent eum, [*]() reiecta sindone nudus profugit ab eis.

VI. [*]() At illi tenentes legum duxerunt ad Caifan. principem sacerdotum, ubi scribae et seniores conuenerant, sicut Mattheus dicit. sed primo ad Annam ductus est, socerum Caifae, sicut Iohannes dicit. Marcus autem et Lucas nomen non dicunt pontificis. ductus est autem ligatus, cum adessent in illa turba tribunus et cohors et ministri Iudaeorum, sicut Iohannes commemorat. [*]() Petrus autem sequebatur eum a longe usque in atrium principis sacerdotum. et ingressus intro sedebat cum ministris, ut uideret finem, sicut dicit Mattheus. et calefaciebat se ad ignem, sicut in eo loco narrationis dicit Marcus. hoc et Lucas commemorat, quod [*]() Petrus sequebatur a longe. accenso autem igne in medio atrio et circumsedentibus illis erat Petrus in medio eorum. et Iohannes dicit, quod [*]() sequebatur Simon Petrus et alius discipulus. discipulus autem ille alius erat notus pontifici et introiuit cum Iesu in atrium pontificis, sicut Iohannes dicit. [*]() Petrus autem stabat ad ostium foris, secundum eundem Iohannem. exiit ergo discipulus alius, qui erat notus pontifici et dixit ostiariae et introduxit Petrum, sicut idem Iohannes dicit. sic enim factum est, ut intus esset et Petrus in atrio, sicut et alii dicunt. [*]( 3 Matth. 26. 57 5 cf. Ioh. 18, 12-27 6 cf. Marc. 14, 53-72; cf. Luc. 22, 54—62 9 Matth. 26, 58 12 Marc. 14, 54 14 Luc. 22, 54 et 55 16 Ioh. 18, 15 et 16 ) [*]( 1 eiecta L1, relicta p r 2 profugiit jB1 3 iesum om. Bl 4 seniores] pharisaei HAE1L conuenerunt CP 5 primum χω faet 10 eum om. B 12 finem] add. rei I dicit-sicut om. Bl 14 quod] et quod B r 15 atrii M v 17 sequebatur] add. eum l, add. lesum m v 18 alius om. p v 19 introiuit B H, edd. praeter gtn, introibit Bl, introiit cet. iesu] iam Bl atrio CP sicut] ut Bl 20 foras H1A1E1L 21 eundem del. B2, om. F1 iohannen CP 24 et pr. om. M r )

291

[*]() Principes autem sacerdotum et omne concilium.

sicut Mattheus dicit, quaerebant falsum testimonium contra Iesum, ut eum morti traderent, [*]() et non inuenerunt, cum multi falsi testes accessissent. conuenientia enim testimonia non erant, sicut Marcus dicit, cum eundem locum commemoraret. nouissime autem uenerunt duo falsi testes. sicut dicit Mattheus, [*]() et dixerunt: hic dixit: possum destruere templum dei et post triduum aedificare illud. alios etiam Marcus commemorat dixisse: [*]() nos audiuimus eum dicentem: ego dissoluam templum hoc manu factum et per triduum aliud non manu factum aedificabo. [*]() et ideo non erat conueniens testimonium illorum, sicut idem Marcus ibidem dicit. [*]() et surgens princeps sacerdotum ait illi: nihil respondes ad ea quae isti aduersum te testificantur? [*]() Iesus autem tacebat. et princeps sacerdotum ait illi: adiuro. te per deum uiuum, ut dicas nobis, si tu es Christus filius dei. dicit illi Iesus: tu dixisti. haec Mattheus. Marcus autem eadem aliis uerbis dicit, nisi quod tacet, quod eum adiurauerit princeps sacerdotum. sed tantum ualere ostendit quod ei dicit Iesus: tu dixisti, quantulum si diceret: ego sum. sequitur enim, ut ait idem Marcus: [*]( 1 Matth. 26, 59 et 60 a 4 Marc. 14, 56 6 Matth. 26, 60 b et 61 10 Marc. 14, 58 et 59 16 Matth. 26, 62-64 a 19 cf. Marr. 14, 60 et 61 ) [*]( 1 principes] YII num. cap. praemitt. CP omne om. a e conflilium B3 ClF1 χψ pgrm 5 enim] autem p testimonium B 6 commemoret Bt 8 distraere D CP trium Bt, tridao R ClP 9 reaedificare (reed.) V χψωedd., c (οιϰοδομη̃σαι) illam B etiam in ras. N, autem I commem. marc. R 11 perJ post MQ edd. praeler p (διά) 12 ideo om. V pg 14 respondens Bl 0*31, -diв F1 Nt A1E1L 15 adnerana H te om. Bl 16 principes L 17 aioro Bl 18 tleiJ add. nini L yr dixit r 19 eadem om. CP 20 taccat CP adinranerat CP 21 quantalum BlRD, quantum cet., eild. 22 lIum om. ONQ. eras. F ut] ut Al, et Q A-1 ) [*]( 19* )

292
[*]() Iesus autem dixit illi: ego sum. et uidebitis filium hominis a dextris sedentem uirtutis et uenientem cum nubibus caeli. hoc dicit etiam Mattheus, sed non dicit respondisse Iesum \'ego sum\'. [*]() tunc princeps sacerdotum scidit uestimenta sua dicens: blasphemauit: quid adhuc indigemus testibus? quod Mattheus commemorat et sequitur: ecce nunc audistis blasphemiam. [*]() quid uobis uidetur? at illi respondentes dixerunt: reus est mortis. hoc etiam testatur et Marcus. et sequitur Mattheus: [*]() tunc expuerunt in faciem eius, et colafis eum ceciderunt. alii autem palmas in faciem ei dederunt [*]() dicentes: prophetiza nobis, Christe, quis est qui te percussit? hoc dicit et Marcus; commemorat etiam quod ei faciem uelauerunt. de his Lucas quoque testatur.