De Consensu Evangelistarum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars IV (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 43). Weirich, Franz, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1904.

XLVII. Sequitur Mattheus et dicit: [*]() et dimissa turba ascendit in montem solus orare. uespere autem facto solus erat ibi. [*]() nauicula autem in medio mari iactabatur fluctibus. erat enim contrarius uentus. [*]() quarta autem uigilia noctis uenit ad eos ambulans supra mare. [*]() et uidentes eum supra mare ambulantem turbati sunt dicentes: quia phantasma est, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() uenerunt et adorauerunt eum dicentes: uere filius dei es. Marcus quoque hoc idem post narratum de panibus quinque miraculum ita sequitur: [*]() et cum sero esset, erat nauis in medio mari et ipse solus in terra. [*]() et uidens eos laborantes in remigando, erat enim uentus contrarius eis, et cetera. similiter, nisi quod de Petro ambulante super aquas nihil dixit. hoc autem ne moueat praecauendum est quod Marcus dixit de domino, cum [*]( 9 Matth. 14, 23-26 16 ib. 33 18 Marc. 6, 47 et 48; cf. 47—54 ) [*]( 1 commemoraret] add. et B, -rasset M r, -ret N 2 de] in CP uidetur B 3 dinoacetur B, dignosceretur cu r elm utrum d. est M 4 et- consideratum om. Bl 5 inuenire CP N1 6 huiusmodi AEL y param B1 7 tempere B1 8 sunt l 9 et dimissa-orare eras. L 10 monte T 11 mari om. B 12 quasta B1 13 saper B rav 14 supra] super rav 1 o phantasma (h ex 1) B, fantasma BT CPV Npr 17 es] est T CPll Nl HEL l (colb.) quoque] autem AE1 L hoc om. Y 18 narrationem L quinque pauibus edd. praeter g quinque om. M et om. g et-mari eras. L 19 essetj add. et HAE1 20 eos om. M 21 contrarius uentus HAEL i 22 ambulante (anbul. B) super aquas BRTD, super aq. ambo cet., edd. )

207

ambularet super aquas: et uolebat praeterire eos. quomodo enim hoc intellegere potuerunt, nisi quia in diuersum ibat eos uolen tamquam alienos praeterire, a quibus ita non agnoscebatur, ut phantasma putaretur? quod ad mysticam signi. ficationem referri quis usque adeo tardus est, ut nolit aduertere? sed tamen turbatis et exclamantibus subuenit dicens: fidite, ego sum, nolite timere. quomodo ergo eos uolebat praeterire quos pauentes ita confirmat, nisi quia illa uoluntas praetereundi ad eliciendum illum clamorem ualebat, cui subueniri oportebat!

Iohannes etiam adhuc cum istis aliquantum inmoratur. nam post narratum de quinque panibus miraculum ipse quoque hoc de laborante nauicula et de ambulatione domini super aquas non tacet ita contexens: [*]() Iesus ergo cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. [*]() ut autem sero factum est, descenderunt discipuli eius ad mare. [*]() et cum ascendissent nauem, uenerunt trans mare in Capharnaum. et tenebrae iam factae erant et non uenerat ad eos Iesus. [*]() mare autem uento magno flante eisurgebat, et cetera. nihil hic contrarium uideri potest, nisi [*]( 1 Marc. 6, 48 6 *ib. 50 13 Ioh. 6, 15-18; cf. 15-21 ) [*]( 2 hoc om. T diuersam Bl 3 uolens 8. I. B alienos om. B 4 ut] et Hl plantasma (1 in h mut.) B, fant. RTD CPV N p misticam BD CPVF N AE1L pgr 5 quisquis B, qui g ut] et A nolet ClP 6 et om. HAl E1 subbenit Bl, subuenit fides r fidete BXB, uidete T, confidite D aelmv 7 ergo om. g eos om. T CP uolebat eos V xvw r uolebant H praeterire- Qalebat om. B 8 illa om. T praeteriundi 01 9 cui] cuius AE1L subnenire D ClP 10 iohannia ClP aliquantnlum V inmaratur Bl, moratur R 11 narrationem AelL de hoc B, hac (om. de) RTD, de hac r 12 de alt. om. AlElL anbulatione B 13 iesus-regem om. (lpat. uacuo) L cognosset B 14 raparent B, rapirent Cl et fac. eum om. AEX eum alt. om. N (aotiiv om. Vat. Alex. al.) 15 fartt L monte C\'P ut om. Bl 16 sero] a sero Bx 17 in om. AlElL a e 18 cafarn. R CP ON 19 iesus ad eos M 20 hic om. EL r nisi] ni T )

208

quod Mattheus dimissis turbis eum dicit ascendisse in montem, ut illic solus oraret, Iohannes autem in monte fuisse, cum easdem turbas de quinque panibus pauit. sed cum et ipse Iohannes dicat post illud miraculum fugisse eum in montem, ne a turbis teneretur, quae eum uolebant regem facere, utique manifestum est, quod de monte in planiora descenderant, quando illi panes turbis ministrati sunt. et ideo non est contrarium, quod ascendit rursus in montem, sicut et Mattheus et Iohannes dicunt, nisi quod Mattheus dixit: ascendit, Iohannes autem: fugit, quod esset contrarium, si fugiens non ascenderet. nec illud repugnat quod Mattheus dixit: ascendit in montem solus orare, Iohannes autem: cum cognouisset. inquit, quia uenturi essent, ut facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. neque enim causae orandi contraria est causa fugiendi, quando quidem et hinc dominus transfigurans in se corpus humilitatis nostrae, ut conforme faceret corpori gloriae suae, id quoque doceat hanc esse nobis magnam causam orandi, quando est causa fugiendi. nec illud aduersum est, quod Mattheus prius eum dixit iussisse discipulos ascendere in nauiculam et praecedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas, ac deinde dimissis turbis [*]( 9 Ioh. 6, 15 17 cf. Phil. 3, 21 19 cf. Matth. 14, 22 ) [*]( 1 turbis] add. teneretur cendisse (asc. corr.) B eum dicit-miracnlum fugisse om. B 2 autem om. TD montem RT MQ x rael fuiaae] fugisse M2 xxcG rael cum easdem (eadem A1E1L, p.a.dem JV1) turbas RT V ONMQ HAELS αϒπωg ael. cum easdem turbae quas Dt ClPF ty, cum easdem turbas dimisisset quas X *» cum eisdem turbis quas D* C* pm 3 panit] add. dimisisset ^ 4 dicit g fagisse] add. iterum r 5 uolebat ClP 6 planiciora g descenderat RT IPA1 p, discenderant EXL 7 illis g ministratae Bl 9 dix.] dicit edd. praeter g, add. et atl 10 autem om. AE1 L 11 quod matth. diiit om. CP 12 monte CXP 13 ut] et ON1 H 16 transfigurams B. -rat M 17 corpore B, corporali g id] per id ral doceat BRT VI ONM HAEL y pg, docet at D, docebat cet. 18 est] et AIEtL causam RT 19 eum om. r dixerit r 20 nauicula ClP et pr.J ut precederent g 21 dimitteres Bt )

209

ascendisse in montem solum orare, Iohannes uero prius eum commemorat fugisse solum in montem ac deinde: ut autem sero factum est, inquit. descenderunt discipuli eius ad mare, et cam ascendissent nauem, et cetera. quis enim non uideat hoc recapitulando Iohannem postea dixisse factum a discipulis quod iam Iesus iusserat, antequam fugisset in montem, sicut solet in sermone ad aliquid praetermissum rediri quodammodo? sed quia ipse reditus maxime in breuitate ac puncto temporis factus non commemoratur, putant plerumque qui audiunt hoc etiam postea factum esse quod postea dicitur. sic etiam quos dixerat ascendisse nauem et uenisse trans mare in Capharnaum dicit ad eos in mari laborantes uenisse dominum ambulantem super aquas, quod utique prius in ipsa nauigatione factum est, qua ueniebant Capharnaum.

Lucas autem post narratum de quinque panibus miraculum pergit in aliud et ab ordine isto digreditur. neque enim aliquid de nauicula illa commemorat et de uia domini super aquas. sed cum dixisset: [*]() et manducauerunt omnes et saturati sunt et sublatum est quod superfuit illis fragmentorum cophini duodecim, deinde subiunxit: [*]() et factum est, cum solus esset orans, erant cum illo et discipuli et interrogauit eos dicens: quem me dicunt esse turbae? iam deinceps aliud narrans, non quod illi tres, qui dominum [*]( 1 Ioh. 6, 16 et 17 18 *Luc. 9, 17 et 18 ) [*]( 1 eum in montem solum fugisse commemorat CP p g, in montem eum B. f. c. V, eum fugisse commemorat solum in montem F ONMQ HAEL T r a elm 4 nauim gv 5 iohannen ClP 6 ad discipulis B quia r 7 solent B, et JB1, solet et JBJ 8 redire CP l quodadmodo B sed] se AelL in om. r brebitate Bl 9 ac] a p plerutrumque Bt, plerique B2RT r 10 etiam apostea B 11 sic] sicut AE y quos] quod B p nauim g 12 cafarn. R CP ON laborantis H1 13 benisse JB1 anbul. B 14 in om. HAelL qua] quia L g, quod T, quo R caf. R CP ON 16 degreditur B, disgr. p enim om. p 17 deuias AlElL 19 subleuatum (eu exp.) V superflait r fraamentorum Bx, fracment. BzRIT 20 cofini BRT CP ON subiungit L 22 eos BRTD (uerc. cant.), illos cet., edd., v ) [*]( XXXXIII Aug. Sect. III para 4. ) [*]( 14 )

210

ambulantem super aquas uenisse ad nauigantes discipulos rettulerunt. nec ideo putari debet in illo monte, quo eum dixit Mattheus ascendisse, ut solus oraret, dixisse discipulis: quem me dicunt turbae? — Lucas enim uidetur in hoc congruere Mattheo, quia dixit: cum solus esset orans, cum ille dixisset: ascendit in montem solus orare — sed omnino alibi, cum solus oraret et essent cum illo discipuli, hoc interrogauit. solum quippe Lucas fuisse dixit, non sine discipulis, sicut Mattheus et Iohannes, quando ab illo discesserunt, ut praecederent eum trans mare. iste namque apertissime adiunxit: erant cum illo et discipuli. proinde solum dixit sine turbis, quae cum illo non habitabant.

XLVIII. Sequitur Mattheus dicens: [*]() et cum transfretassent, uenerunt in terram Gennesar. [*]() et cum cognouissent eum uiri loci illius, miserunt in uniuersam regionem illam et obtulerunt ei omnes male habentes, [*]() et rogabant eum, ut uel fimbriam uestimenti eius tangerent. et quicumque tetigerunt salui facti sunt. [*]() tunc accesserunt ad eum ab Hierosolymis scribae et Pharisaei dicentes: [*]() quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lauant manus suas, cum panem manducant. et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() non lotis autem manibus [*]( 4 Luc. 9, 18; Matth. 14, 23 7 cf. Matth. 16, 13; cf. Marc. 8, 27 13 Matth. 14, 34—36; 15, 1 et 2 23 Matth. 15, 20 ) [*](3 ascendisset B orare dixissise B 4 me om. AlElL dicunt] add. esse V N\'Q HE2 emv (cf. infra 216, 13) 5 congr.] conuenire p qui r cum pr. om. HAEXL esset o. c. i. d. a. i. m. solus om. B 6 illi H solus om. CP p 7 discipuli**** (eras. eius) C 11 et om. El g 13 et cum—terram om. (spat. uac. unius lineae) L transfretasset M x 14 in om. ClP gennesar B M lPA2, genenesar (e alt. exp.) R, genesaret 02 p, genesar cet. 17 finbriam B 18 et q. t. s. f. sunt om. Tl tetigerent Cl 19 ab] ex BRTD (and) hierua. (-lim. EL) C HEL, -limis RF, hyerosolimis TO, ierosolimis N 20 farisaei B 21 traditiones p a 22 labant BR1 Q HI, lauent Nl cum] quam B pane Q EL 23 maJlducare om. AJPL )

211

manducare non coinquinat hominem. haec et Marcus commemorat sine aliqua repugnantiae quaestione; quidquid enim diuerso modo ab alio dicitur ab eadem sententia non recedit. Iohannes autem ab illa nauicula, ad quam dominus ambulans supra mare uenit, posteaquam exierunt in terram, more suo in sermonem domini intentus eum ex occasione panis multa praecipueque diuina locutum esse commemorat, postque ipsum sermonem rursus in aliud adque aliud eius narratio sublimiter fertur. nec tamen in eo quod ab istis digreditur aliquid ordini istorum illius in alia transitus aduersatur. quid enim prohibet intellegere et illos esse sanatos a domino, de quibus narrat Mattheus et Marcus, et illis qui eum secuti sunt trans mare haec eum locutum esse quae praedicat Iohannes, quando quidem Capharnaum, quo dicuntur secundum Iohannem transfretasse, iuxta stagnum est Gennesar, ad quam terram secundum Mattheum dicuntur exisse?

Sequitur itaque Mattheus post illum sermonem domini, UDI de non lotis manibus cum Pharisaeis egit, adque ita conserit narrationem, ordinem, quantum ipse transitus indicat, rerum etiam quae consecutae sunt seruans: [*]() et egressus, inquit, inde Iesus secessit in partes Tyri et [*]( 1 cf. Marc. 6, 53-56; 7, 1-23 4 cf. Ioh. 6, 22-72 20 Matth. 15, 21-23 ) [*]( 1 coinquinant (quoinq. HL) HAaaL 2 repugnante B2 quaestionem BlM* quicquid CVF NQ A2E2 3 recidit Bl 4 autem om. CP illa om. m, eadem <1\'1 quem B ambulans supra mare BRT, super (supra H1) mare ambulans eet., edd. 6 in om. CP sermone RT p a ex om. r occasionem B 7 esse] fuisse p 8 subliter Bs 9 disgreditnr aliud p 10 iscorum B proibet B 11 intellege C1, -gi ClP istos M narrant R.V edd. praeter p 12 sunt] non sunt BlRTD 14 cafarn. R CP ON quod dicitur B iohannen ClP transfrasse B 15 gennesar B N H2A*, genesaret p, genesar cet. 16 rexisse H5, esse Clp, isse C2V 17 sequitur-domini (lix, uac.) om. L illud B 19 ita om. AEL narrationes pi, narrationis BRTD CsPsF Q H2 prael, -num 02M g 20 seruans] ordinem seruans rael et om. g ) [*]( 14* )

212

Sidonis. [*]() et ecce mulier Chananaea a finibus illis egressa clamauit dicens ei: miserere mei, domine, fili Dauid, filia mea male a demonio uexatur. [*]() qui non respondit ei uerbum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() o mulier, magna est fides tua; fiat tibi sicut uis. et sanata est filia eius ex illa hora. hoc de muliere Chananaea etiam Marcus commemorat eundem rerum gestarum ordinem seruans nec afferens aliquam repugnantiae quaestionem. nisi quod in domo dicit fuisse dominum cum ad illum uenit eadem mulier pro filia sua rogans. Mattheus autem posset quidem facile intellegi de domo tacuisse, eandem tamen rem commemorasse, sed quoniam dicit discipulos domino ita suggessisse: dimitte illam, quia clamat post nos, nihil uidetur aliud significare quam post ambulantem dominum mulierem illam deprecatorias uoces emisisse. quomodo ergo in domo, nisi quia intellegendum est dixisse quidem Marcum quod intrauerit, ubi erat Iesus, cum eum praedixisset fuisse in domo? sed quia Mattheus ait: non respondit ei uerbum, dedit agnoscere, quod ambo tacuerunt in eo, silentio egressum fuisse legum de domo illa. adque ita cetera contexuntur, quae iam in nullo discordant. quod enim Marcus commemorat ei dominum respondisse de pane filiorum non mittendo canibus, illis interpositis dictum est quae Mattheus dicta non tacuit, [*]( 5 Matth. 15, 28 6 cf. Marc. 7, 24-30 13 *Matth. 15, 23 ) [*]( 1 cananea (-naea O) BBl F ON p, channanea CP 2 clamabat T p miserire Cl mihi P filii B 3 a demonio ona. H demono B 4 respondet Q cetera] cara B1 illul Bl 5 tibi om. Im sicutj add. ta HAEL nis] petisti ael 6 eius] illius CP M HAEL 77 Pael ora BTH 7 cananea B, channanea P 8 offerens RT, adfer. CIPF, ref. r 10 possit 02 11 intellegi] regi B ei de domo tacuisset RT 12 commemorasset B quoniam] quando g ita om. AelL 9 l 13 quia BMTD V IfJ p, quoniam cet. 15 illum B miaiese B AlEL y 16 dixisse om. Al dix. q. m. quod om. p 17 intrauit p praedixisse fuisset CP 18 ait] aut B respondet Q 19 debet B 20 ita om. B 21 ei] eum BTD 22 dominum om. BBTD (de om.) panem H.AetL 23 dictum est] dicta sunt r a el )

213

id est quia discipuli rogauerunt eum pro illa et quia respondit non se esse missum nisi ad oues quae perierunt domus lsrahel et quia illa uenit, id est consecuta est, et adorauit eum dicens: adiuua me, tunc deinde dictum est quod euangelistae ambo commemorant.

Sequitur Mattheus ita narrans: [*]() et cum transisset inde Iesus, uenit secus mare Galilaeae et ascendens in montem sedebat ibi. [*]() et accesserunt ad eum turbae multae habentes secum mutos, caecos, clodos, debiles et alios multos et proiecerunt eos ad pedes eius. et curauit eos, [*]() ita ut turbae mirarentur uidentes mutos loquentes, claudos ambulantes, caecos uidentes, et magnificabant deum Israhel. [*]() Iesus autem conuocatis discipulis suis dixit: misereor turbae, quia triduum iam perseuerant mecum et non habent quod manducent, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() erant autem qui manducauerunt quattuor milia hominum extra paruulos et mulieres. hoc aliud miraculum de septem panibus et paucis piscibus etiam Marcus commemorat eodem paene etiam ordine, nisi quia interponit quod nullus alius dicit de surdo, cui dominus aures aperuit spuens in digitos et dicens: effeta, quod est adaperire. [*]( 4 Matth. 15, 25 6 Matth. 15, 29-32 16 Matth. 15, 38 18 cf. Marc. 7, 31-37; 8, 1-9 21 Marc. 7, 34 ) [*]( 2 se om. M 3 quiu B1 consec.] illa consecuta r a 4 adiuua] domine adiuua E2 yx10 raelm 6 et cum-mare (spat. uac.) om. L 8 sedabat EXL ad s. I. B 9 mutos] multos P M caecos (cee. BT) clodoB (claud. T) BRTD, clodos (claud. CPVF ON HFPS1) caecos (cec.) cet. 11 mirentur B muttos (eras. 1) C E 13 deum] dominum BT 14 miseor 0 misereor super (exp.) turbae T triduum R. tridum Bl, triduo eet., edd. iam triduo V r 15 mecum] mihi ElL (fAo:) quid r manducant B 16 erant-milia (spat. uac.) om. L autem] enim r 19 paucos D pisciculis (-los D) D raelm etiam om. rael 21 expuens D r in digitos om. CPVF 41 edd. et om. B efeta C1, effetha Q 22 aperire Ij, M HAelLS y a e l, adaperite zw )

214

Hoc sane non ab re fuerit admonere in hoc miraculo de septem panibus quod duo euangelistae Mattheus Marcusque posuerunt, quia si aliquis eorum id dixisset, qui de illis quinque panibus non dixisset. contrarius ceteris putaretur. quis enim non existimaret unum idemque factum esse, non autem integre et ueraciter siue ab illo siue ab aliis siue ab omnibus fuisse narratum, sed aut illum pro quinque panibus septem, dum falleretur, commemorasse aut illos pro septem quinque aut utrosque mentitos uel obliuione deceptos? hoc et de duodecim cophinis et de septem sportis opinaretur quasi contrarium, hoc de quinque milibus et quattuor milibus eorum qui pascerentur. sed quia illi qui miraculum de septem panibus narrauerunt nec illud de quinque tacuerunt, neminem mouet et utrumque factum omnes intellegunt. hoc ideo diximus, ut sicubi simile inuenitur factum a domino, quod in aliquo alteri euangelistae ita repugnare uideatur, ut omnino solui non possit, nihil aliud intellegatur quam utrumque factum esse et aliud ab alio commemoratum, sicut de centenis et quinquagenis discumbentibus commendauimus, quia, si non etiam illud utrumque aput unum inueniremus, contraria singulos dixisse putaremus.

LI. Sequitur Mattheus et dicit: [*]() et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() generatio mala et adultera [*]( 2 cf. Matth. 14, 15; Marc. 6, 35; Luc. 9, 12; Ioh. 6, 5 18 cf. supra c. 46, n. 98 22 Matth. 15, 39 24 *Matth. 16, 4 a ) [*]( 3 id dixisset et B qui] quod BB, quid M 4 cet.] et ceteris R 7 illum pro-commem. aut om. B 8 illo B pro om.AexL 9 de om. A1E1L 10 cofinis CP N, coff. T 11 et] et de m 12 sed om. B 13 quinque] add. panibus RTD ra mouit ClP 14 et om. B HAelL 15 simile om. AlElL quo in aliquo CIP, in quo aliquis r alteri] aliter B 16 uideantur BJ 19 commemorauimus rael qui ON 20 contrarium g 22 et dim.-naoiculam (spat. uac.) om. L demissa C\'P 23 nauicula Clp H finis 0P maiedan AEL, macedon p 24 ait] uit Bl ultera AXEXL )

215

signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae. hoc iam et alibi dixit idem Mattheus. unde etiam adque etiam retinendum est saepius dominum eadem dixisse, ut quod existente contrario solui non potuerit bis dictum intellegatur. hunc sane ordinem etiam Marcus tenens post illud de septem panibus miraculum hoc idem subicit quod Mattheus, nisi quod Dalmanutha, quod in quibusdam codicibus legitur, non dixit Mattheus, sed Magedan. non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine. nam plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi Magedan. nec illud moueat, quod Marcus non dicit responsum esse quaerentibus signum de caelo, idem quod Mattheus de Iona, sed ait dominum respondisse: signum non dabitur ei. intellegendum est enim quale petebant, hoc est de caelo, praetermisit autem dicere de Iona, quod Mattheus commemorauit.

Sequitur Mattheus: (et relictis illis abiit. [*]() et cum uenissent discipuli eius trans fretum, obliti sunt panes accipere. [*]() qui dixit illis: intuemini et cauete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() tunc intellexerunt, quia non dixerit cauendum a fermento panum, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. haec eadem etiam Marcus et eodem ordine digerit. *

Sequitur Mattheus: [*]() uenit autem Iesus in partes [*](2 cf. Matth. 12, 39; cf. supra c. 39 5 cf. Marc. 8, 10-12 17 Matth. 16, 4 b-6 21 ib. 12 23 cf. Marc. 8, 13-21 25 *Matth. 16. 13 et 14 ) [*]( 2 ionae] add. prophetae DV yiu edd. praeter g iam] etiam RTD gral 6 subiecit V 11 mobeat B 13 dauitur B 14 est etenim B putabant N 17 et-eius om. (spat. uac.) L habiit T NQ H 18 benissent Bl 20 faris. T, fariss. H et sadduc. om. L saduc. T CP AE edd., sadduch. R 21 tunc om. B 22 fermentum ClP 23 saduc. T HAEL, saduch. N, sadduch. R eadem] etiam Bx 24 et om. N1 p eodemque p digerit] dixit (ix in ras.) C, di- Ierit P 25 nenit-philippi om. (spat. uac.) L autem om. B )

216

Caesareae Philippi et interrogabat discipulos suos dicens: quem me dicunt homines esse filium hominis? at illi dixerunt: alii Iohannem baptistam, alii autem Heliam, alii uero Hieremiam aut unum ex prophetis, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et quodcumque solueris super terram, erit solutum in caelis. hoc eodem paene ordine Marcus narrat, sed interposuit primo de caeco inluminato, quod solus ipse commemorat, de illo qui dixit domino: uideo homines sicut arbores ambulantes. Lucas autem post miraculum illud de quinque panibus hoc recordatur adque inserit, cuius recordationis ordo, sicut supra iam ostendimus. nihil repugnat ordini istorum. sed potest illud mouere quod Lucas dominum interrogasse discipulos suos, quem illum dicerent homines, tunc dixit, cum esset solus orans et adessent etiam ipsi, porro autem Marcus in uia dicit illos hoc ab eodem interrogatos. sed eum mouet qui numquam orauit in uia.

Iam etiam dixisse me recolo, ne quis arbitretur quod hic Petrus nomen accepit, ubi ait illi: tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. non enim accepit hoc nomen, nisi ubi Iohannes commemorat ei dictum [*]( 5 *Matth. 16, 19 6 cf. Marc. 8, 22-29 9 *Marc. 8, 24 10 cf. Luc. 9, 18-20 15 cf. Marc. 8, 27 17 cf. supra 1. 2, c. 17, n. 34; infra 1. 4, c. 3, n. 4 18 Matth. 16, 18 ) [*]( 1 caesariae (ces. r) AlS r ae, -raeae B 2 me om. V ONM ϒϰχψω edd. praeter m, eras. D, del. S2 homines] omnes T 3 ad R, ait B ille Bl dixerunt om. T iohannen Cl, -nne P 4 helia B P, elian Ct, eliam C3F edd. hieremian C1, -mia P, geremiam T, hyeremyan M, ier. (iher. p) edd. 5 solueritis RT AEL y r l (colb.) 6 in] et in RTD AEL 7 (ueron. brix.), edd. praeter g; v 8 domine 9 9 aicutj uelut v (uer. brix. corb.) anbulantes B 10 tecordatur B 12 ordinis ClP 13 illum om. g 14 dixitj dixerit M solus esset RTD orans om. CP orans solus p 15 autem] cuitem Bl, cui item B2 16 esse interrogatos g mouit ClPFl qui] qui putat quod H2AEL T gael oriant CP 17 me recolo dix. X, ipse me recolo dixisse rael hic om. D, hoc e 18 accipit R Q, acceperit HAEL 7 a elm illi ait <1 edd. praeter g illi om. XW 19 non] nec p )

217

esse: tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. unde nec illo loco, ubi Marcus duodecim discipulos nominatim commemorans dixit appellatos Iacobum et Iohannem filios tonitrui. arbitrandum est nomen accepisse Petrum, quia dixit illic quod inposuerit ei nomen, ut uocaretur Petrus; hoc enim recolendo dixit, non quod tunc factum sit.

Sequitur Mattheus et dicit: [*]() tunc praecepit disci- suis suis. ut nemini dicerent, quia ipse esset Iesus Christus. [*]() exinde coepit Iesus ostendere discipulis suis, quia oporteret eum ire Hierosolyma et multa. pati a senioribus et scribis, et cetera usque ad illud ubi ait: non sapis ea quae dei sunt, sed ea quae hominum. haec eodem ordine subnectunt Marcus et Lucas; sed Lucas de Petro, quod passioni Christi contradixerit. tacet.

Sequitur Mattheus: tunc esus dixit discipulis suis: si quis uult post me uenire. abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et tunc reddet unicuique secundum opus eius. hoc et Marcus subiungit eundem ordinem seruans; sed ipse non dicit de filio hominis uenturo cum angelis suis, ut reddat unicuique secundum opus suum. commemorat tamen [*]( 1 Ioh. 1, 42 2 cf. Marc. 3. 16-19 7 Matth. 16, 20-21 12 ib. 23 13 cf. Marc. 8, 30-33; Luc. 9, 21 ct 22 15 Matth. 16, 24 18 ib. 27 19 cf. Marc. 8, 34—38 ) [*]( 1 uocaris B, uocaueris Tl ClP HL caefas F, cheph. HAE (cf. 135, 15) 3 iohannen CVP 4 quiaj qui B 5 nomine R ut] quod CPV 6 tunc om. r, nunc a sit] est AlELS y 7 tunc-dicerent om. (sp. uac.) L praecipit 6\'1 8 neminem C\'P esset] est T V (Ept. Tol.) iesus otn. r, s. l. E 9 inde B, et inde r 10 ire I add. in Q hierosolyma B ClP, hierusolima L, hyerosolima T O. hierasolymam C2 HE, hierosolimam VF N 12 se (om. ea) R 13 hoc V X r ordinem CXPF N subnectunc B-ctit B2 14 passione CP BlEIL, -nem C2 AS 15 tunc-me om. (sp. uac.) L iesns om. T\' 18 uit B1 reddat B secundum] iuxta RTD (Rw.) 19 opus (us in ras.) N, opera ϰχωr v eius] suum V \'L p, 0na yw r 20 uentnrus HAelL )

218

etiam illud dixisse dominum: [*]() qui enim me confusus fuerit et mea uerba in generatione ista adultera et peccatrice, et filius hominis confundetur eum, cum uenerit in gloria sua cum angelis sanctis. quod intellegi potest ad eandem sententiam pertinere, qua dixit Mattheus, ut reddat unicuique secundum opus suum. Lucas quoque eadem eodemque ordine adnectit non multum diuerso uerborum modo. eadem tamen sententiarum ueritate simillimus.

LVI. Sequitur Mattheus: [*]() amen dico uobis. sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem. donec uideant filium hominis uenientem in regno suo. et post dies sex assumsit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem fratrem eius, et duxit illos in montem excelsum seorsum, et cetera usque ad illud ubi ait: nemini dixeritis uisionem, nisi filius hominis a mortuis resurgat. haec uisio domini in monte coram tribus discipulis, Petro. Iacobo et Iohanne, ubi etiam de caelo illi testimonium paternae uocis perhibitum est, a tribus euangelistis eodem ordine commemoratur et ad easdem omnino sententias; sed cetera secundum ea genera locutionum diuersa sine ulla sententiarum diuersitate, quae multis locis superius demonstrauimus, uideri a legentibus possunt. [*]( 1 *Marc. 8, 38 6 cf. Luc. 9, 23-26 9 Matth. 16, 28 et *17, 1 15 ib. 9 18 cf. Marc. 8, 39 et 9, 1-9; cf. Luc. 9, 27-36 ) [*]( 1 enim om. pr confessus TD CPV N E1 7 grl 2 adaltera Bl 3 confundet Q x e, confitebitur C2V N2 E2 ϒψ r l, confitetur D g 4 uerit B1 gloriam suam HAL, gloria patris sui gv sanctis] suis p r 5 quaj quia ClP ON AE 6 luctus Bl 7 multo A g 8 simillimo XW r 9 sequitur] inCtp. Ellg. Exc. quartum 11 uenientem om. .AtWL 12 et om. B assumBit B (opt. Vulg. codd.), adsmnsit Rl (brix. Am. Rw. al.), adsumpsit R2TX P AlEL (ttere. ueron. colb. Ept.). assumpsit TP-D χψω edd., adsumit 6\'1 M HAJ. assumit C2V ONQ v (παραλαμβάνεl); cf. Luc. 9, 28 13 iohannen CP ducit C* r (avafsoei) 15 nisi BRTD. donec cet., edd., v; cf. Marc. 9, 8 (9) 19 et om. r ad om. R AEL 7 r eadem omn. sententia E1 y r omninoI pene p 20 ceteras B locutionem B diuersas AEXL 22 uidere Cl P )

219