De Conjugiis Adulterinis

Quanto itaque melius, honestius, christiana denique professione dignius, ut parcant adulterarum sanguini uxorum, quod scriptum est eis dicimus. dimitte iniustitiam proximo tuo, et tunc precanti tibi peccata soluentur. homo homini conseruat iram et a domino quaerit [*]( 10 Ioh. 8, 7 13 cf. I Ioh. 1, 8 23 Eccli. 28, 2-5 ) [*]( 1 adulteras VEN1 ut] aut VEMNS parcunt T 2 qui immo VETI 4 eis om. EV illis 8. I. S 6 miaedicordes Sl 7 ut] ut et ad bd ut ad RN2 castitatem VEMNRSbd seruando BVEMS aeruandam NRbd adiubentur T 8 huraanius B humanitus (s. 1. ante hu l in) T 9 uoxj axpr (8. I. uox) B uxor T est eis Ybd in om. B memoria B 11 ipso om. R peccato isto R 14 non se Nbd nosse ducunt Bl nosse dicunt corr. al. m. B 15 non essej nosse B 16 ne S 17 excludatur VEMSN1 peccatum R 19 eis 8. 1. T 21 et honestius B2NlVEMSbd 23 est om. S 24 tunc om. Tl 25 seruat VEMNS )

medellam? super hominem similem sibi non habet misericordiam et de peccatis suis deprecatur? cum ipse caro sit, conseruat iracundiam, quis propitiabitur peccatis illius? et de euangelio: dimittite, et dimittetur uobis — ut possimus dicere: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris — et de apostolo: nulli malum pro malo reddentes et si qua sunt huius modi in scripturis sanctis, quibus ad ulciscendum quando humanus animus excitatur, quia christianus est, mitigatur.

Quanto, inquam, ista melius dicimus, quam ut dicamus: tantum adulteras istas dimittite, et earum nolite sanguinem quaerere; quidquid doloris ex earum flagitiis habetis, consolabuntur uos aliae, quas duxeritis; merito enim uelletis istas de uiuentium numero auferre, si earum uita inpedimento esset, quominus alias duceretis. nunc uero etiam istis uiuentibus cum liceat alia uobis matrimonia prouidere, quid eas tantopere uultis occidere? haec si dicimus, nonne adtendis, quam nostra suasio longe sit a charactere christiano? qui et falsum dicimus eis licere, quod non licet, hoc est istis uiuentibus, ut aliis copulentur, et si propterea illis pepercerint, non parcunt propter pietatem, sed propter aliarum nuptiarum liberam potestatem. postremo quaero abs te, utrum marito christiano liceat uel secundum ueterem dei legem uel romanis legibus adulteram occidere. si licet, melius est, ut ab utroque [*]( 4 Luc. 6, 37 5 Mattb. 6, 12 7 Rom. 12, 17 ) [*]( 1 mede*lain B medelam TVEMNRSbd 2 deprecatur ueniam R 3 seruat VEMN qui Bl 4 demitte Bl dimitte E 9 ulcescendum B 10 qui EMSN1 11 melius ista Ybd 12 dimittere R sanguinem nolite 8 13 quicquid TEMRS 15 aufferre T impedimentQ S 16 nobis esset R 17 uobis alia TR 18 si] cd VES si s. I. TN 19 longe nostra suasio T caractere S qui] quia ВN2bd 20 licere alt. B hoc est] ut MNS est om. BT istis] ut illis R ut istis E 21 ut om. TREMN181 aliis om. TBVEMNtSl non] ut non T 22 parcant TNl parcent RN2bd 25 legibv? N occidere del. et t. I. add. addici N. )

se temperet, id est et a licito illa peccante supplicio et ab inlicito illa uiuente coniugio. quodsi alterutrum eligere perseuerat, satius est ei facere quod licet, ut adultera puniatur, quam id quod non licet, ut ipsa uiua ille moechetur. si autem, quod uerius dicitur, non licet homini christiano adulteram coniugem occidere, sed tantum dimittere, quis est tam demens, qui ei dicat: fac, quod non licet, ut tibi liceat quod non licet? cum enim utrumque secundum legem Christi inlicitum sit, siue adulteram occidere siue illa uiuente alteram ducere, ab utroque abstinendum est, non inlicitum pro inlicito faciendum. si enim facturus est, quod non licet, iam faciat adulterium et non faciat homicidium, ut uiuente uxore alteram ducat et non humanum sanguinem fundat. quodsi est utrumque nefarium, non debet alterum pro altero perpetrare, sed utrumque uitare.

Hic uideo, quid dici ab incontinentibus possit: quod uidelicet qui dimittit et uiuere permittit adulteram, si alteram duxerit, quamdiu illa prior uiuit, perpetuus adulter est nec agit paenitentiam fructuosam a flagitio non recedens; nec, si catechumenus est, ad baptismum admittitur, quoniam ab eo quod inpedit non mutatur; nec reconciliari paenitens potest in eadem nequitia perseuerans: si autem accusando adulteram occiderit, hoc peccatum, quoniam transactum est et in eo non permanetur, et, si a catechumeno factum est, baptismate abluitur et, si a baptizato, paenitentia et reconciliatione sanatur. sed numquid propterea dicturi sumus adulterium non esse adulterium, quod sine dubio committitur, si coniuge adultera uiuente altera ducitur? sed hoc adulterii genere excepto nempe non dubitas esse adulterium, si quisquam ducat [*]( 2 uiuente] iuuentute N alterum EMS alterutrfi (trft s. I.) N eligendum B 9 adulteram ducere VNlE 16 quid] quod M 17 qui mitti et B 18 prior illa Vbd 20 cathecuminus MR cathicuminua E est om. VEMS aipmittatur (8. qi add. m. 2 d) T 22 perseaeras S 24 permanet BVJRSbd a om. TE cathicumino E 25 abluatur T reconciliatine T 29 dicat T ) [*]( XXXXI Aug. Sect. V para III. ) [*]( 26 )

uiuentis uxorem a uiro suo per libellum repudii sine ulla mulieris fornicatione dimissam. quid ergo? cum uiderit se nec ad baptismum admitti, si catechumenus est, nec utiliter agere paenitentiam, si baptizatus hoc fecit, non corrigendo et relinquendo quod fecit, si eum uoluerit et potuerit occidere, cuius duxit uxorem, ut hoc scelus uel baptismate diluatur uel paenitendo soluatur atque ita etiam illud adulterium non permaneat euacuata muliere a lege uiri post mortem uiri. sed de transacto quod factum est per paenitentiam satis fiat uel regeneratione deleatur: numquid propterea est accusanda lex Christi, tamquam conpulerit fieri homicidium, cum sine crimine fornicationis repudiatam ducere dicit esse adulterium?

Hic enim, si parum quid loquamur adtendimus, multo grauiora dici possunt quam ipse dixisti. nam tu dum non uis esse adulteria, si aliae ducantur dimissis adulteris, hoc inuenisti: (quoniam si haec adulteria dixerimus. cogentur mariti occidere adulteras, quarum uita inpediuntur alteras ducere\'. atque, ut hoc exaggerares. dixisti: \'non mihi uidetur, amantissime pater, hic diuinus esse sensus, ubi benignitas et pietas excluditur\'. si ergo quispiam nolens credere esse adulterium. quando a marito sine fornicationis crimine repudiata ab altero ducitur, et hoc contra te inueniat, quia ista ratione suadetur hominibus homicidia perpetrare et earum maritos, quas eo modo repudiatas duxerint, uel insidiis, quibus potuerint, uel calumniis adpetere uel aliquibus ueris criminibus accusare et [*](16 Pollent. ) [*]( 2 uideris M si T esse M 3 cathecuminas B cathicuminas E est om. TRbd e§t N 4 fecerit (er 8. I.) N 5 occidit T 6 dnxerit TVEMS ut] et VES 7 saluatur Tl 8 euacuta T* 9 dej et ES 10 generatione TEN1 accusanda est TEMS accusanda ţŞt A 18 multa T 14 posse VES 15 djcantur (s. i add. u) B 18 eiaggeraris Nl 19 ama-tissime N pater omnibus BVE, (omnibus exp. m. 2) T, NS his VEM 21 quispiam (quia add. 8. I. m. al.) B pium T 22 fornicationes B 23 hoc 8. I. T 25 calumpniis S )

occidere, ut eis mortuis possint esse coniugia, quae uiuis fuerant adulteria, nonne id exaggerando tibi dicturus est: (non mihi uidetur, amantissime pater, hic diuinus esse sensus, ubi non solum benignitas et pietas excluditur, sed etiam ingens malignitas et inpietas excitatur?\' quandoquidem multo est leuius et tolerabilius, ut adulteras mariti, quam ut maritos adulteri occidant. placetne tibi, ut propter hanc uanissimam inuidiam dominicae defensionem sententiae deseramus uel eam insuper accusemus, dicentes non debere adulterium iudicari, etiamsi praeter causam fornicationis repudiata a uiro alteri coniugetur, ne maritum eius, a quo dimissa est, conpellatur occidere, dum adulterium in conubium cupit uiri prioris morte conuertere? scio tibi hoc non placere, ut propter hanc uanissimam inuidiam lex Christi, cum uera inueniatur et sana, dura et inhumana dicatur. sic itaque non tibi debet uideri ideo negandum esse adulterium, quando uxore adultera uiuente ducitur altera, quia potest maritus per hoc cogi adulteram occidere, dum cupit sibi licere illa extincta alteram ducere, si hoc ea uiuente non licet facere. quid? si enim et illud dicant christianae fidei detractores, cogi homines occidere uxores suas insidiarum sceleribus, quas molestas ferre non possunt, siue diuturno languore laborantes et pati concubitum non ualentes siue pauperes siue steriles siue deformes, aliarum spe ducendarum, sanarum, opulentarum, fecundarum, pulcherrimarum, quia eas, quas perpeti nolunt, praeter causam fornicationis repudiare non licet et alteras ducere, ne perpetuo [*]( 1 esse possint Vbd quae prius M 3 amtutissime N pater BVEMNXS: frater TNzli!bd 6 tollerabilius T maritis M 7 adulterii Tl adultere RS adultere EM placetne-15 dicatur in mg. add. N 8 hanc om. bd 9 deferamus M differamus VES inaccusemus (exp. m. 2) T 10 adulteram VE uindicari NM\'bd propter VERS 11 coniungetur BT coniungatur VEMS coniungitur R 12 adulterum E 13 huc tibi VNbd hoc om. T non 8. 1. T minime YES 17 altera ducitur TVbd 18 exstincta BVbd 20 detractatores E 22 connubitum S 24 ducandarum T 25 quia] qui BTVEMRNISI causas B 26 fornicationum VEM ) [*]( 26* ) deuincti adulterio nec baptizari possint nec paenitendo sanari, numquid propterea, ne ista homicidiorum scelera perpetrentur, dicturi sumus non esse adulteria repudiatis. praeter causam fornicationis uxoribus sibi alteras copulare?

Iam uero ex hoc, quod sapis non esse adulterium, si uir uxorem causa fornicationis abiecerit et alteram duxerit, nonne arbitraris cauendum, ne discant uiri uxores suas, quas propter alias innumerabiles causas ferre non possunt, moechari cogere, ut ab eis uinculo coniugali per fornicationem, sicut putas, soluto liceat eis alteras ducere, et ex eo, quod illas moechari coegerunt, aut baptismate ablui aut paenitendo sanari, quoniam illis et gratia et medicina negabitur, quamdiu cum adulteris uiuent, si prioribus praeter causam fornicationis repudiatis alteras duxerint? nisi forte quis dicat neminem posse uxorem suam moechari facere, si pudica est. et tamen dominus, omnis qui dimiserit, inquit, uxorem suam praeter causam fornicationis facit eam moechari. utique propterea, quia cum esset pudica cum uiro, tamen dimissa cogitur per incontinentiam uiuo priore alteri copulari, et hoc est moechari. quodsi hoc ista non fecerit. tamen ille, quantum in ipso est, facere conpulit; et hoc ei deus peccatum, etiamsi illa casta permaneat, inputabit. sed quis nesciat, quam sint rarissimae, quae ita pudice uiuant cum uiris, ut, etiamsi ab eis dimittantur, alios non quaerant? incomparabiliter quippe numerus est amplior feminarum, quae cum pudice adhaereant maritis, tamen, si dimissae fuerint a maritis, non differunt nubere. cum ergo crediderint homines [*]( 16 Matth. 5, 32 ) [*]( 3 adnlterium S si repudiatis 8 4 si sibi VES copalauerint VES 6 adiecerit P 10 solito (8. i add. u) TS illas om. P 11 cogerunt TNlP ablui om. M ablai aut] abluant P 12 sanari non possint VE sanari possint (i ex u) S 13 uiuunt BTMS repndiatis praeter causam fornicationis R 15 facere moechari S 21 ipsoj illo T 22 peccatum deus T permanet P imputanit BT 23 pudicae B 24 querant E requirant N\'bd 25 numerus quippe T 26 pudicae B )

domino dicenti: omnis qui dimiserit uxorem suam praeter causam fornicationis facit eam moechari, si crediderint et tibi dicenti muliere fornicante licere uiro eius alteram ducere, quisquis uoluerit propter alias quaslisbet molestias carere uxore, cui iunctus est, prius eam moechari faciat sine fornicatione dimittendo, ut tunc ducat alteram, cum fuerit illa moecha nubendo, ac sic a priore peccato, quo eam moechari fecit, siue per baptismum siue per paenitentiam liberatus sine suo adulterio sibi habere uideatur, quam post prioris adulterium tamquam hinc soluto matrimonii uinculo alteram duxit. quod quidem si fuerit machinatus, et uxorem suam moecham faciet et ipse quamuis post adulterium coniugis aliam ducendo moechus erit nihilque illi proderit, quod tibi. credidit et non ei potius, qui nullo excepto ait: omnis qui reliquerit uxorem suam et aliam duxerit, moechatur.

Quibus omnibus consideratis atque tractatis restat, ut ab eis, qui haec fideliter audiunt, dicatur nobis, quod domino dictum est: si talis est causa cum uxore, non expedit nubere. quibus et nos quid respondeamus, nisi quod ipse respondit? non omnes capiunt uerbum hoc, sed quibus datum est. sunt enim eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt; et sunt. eunuchi. qui facti sunt ab hominibus; et sunt eunuchi, qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. qui potest capere, capiat. ergo qui potest capiat, quod non omnes capiunt. possunt autem capere quibus hoc praestat dei misericordia occulta, sed non iniusta. sed in his omnibus, [*]( 1 Matth. 5, 32 14 Luc. 16, 18 19 Matth. 19, 10—12 ) [*](1 dicente Tl 3 uiro eius licere T 4 propterea Tx 5 uiorS B coniunctus 2PP 6 facit BSP, 8. l. N, om. T 7 illa fuerit ES 8 facit R 9 adiutorio Y ei sibi ES 11 duxerit bd .12 faciat M 13 illi] ei T 14 crediderit ES 15 relinquerit BT 21 hoc uerbum E 26 capere 8. ezp. accipere m. 2 T 27 hi quibus bd praestat hoc T 28 dei om. BVESNI non iniusta] iusta N2bd instas P omnibus om. MP )

qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. alii sunt, qui in utroque sexu concubitum nesciunt, alii, qui experti et auersi sunt, partim quidem inlicite, partim uero licite experti. porro in his, qui licite experti sunt, quidam sunt, qui nonnisi licite, quidam et licite et inlicite. sunt quippe in eis, qui coniugia sua tantum sciunt; sunt autem, qui et alias feminas ac stupra quaelibet. sed qui post concubitum coniugum se ipsos castrant propter regnum caelorum, aut morte amittunt coniuges aut ex consensu cum eis continentiam profitentur aut necessitate diuortiorum, ne uiuis coniugibus se aliis copulando adulteria perpetrent, castrant se ipsos propter regnum caelorum, non ut clariores ibi esse possint, sed quod aliter esse ibi non possunt nam qui non ista necessitate se continent, sed boni adpetitione melioris, possent ibi esse etiam seruata pudicitia coniugali, quamuis in praemiis minoribus, tamen intus; qui uero propterea se continent, quia prioribus coniugibus uiuis timent aliis coniugari, maiorem curam debent gerere pro salute. quam gesserunt illi, a quibus continentia pro munere dilecta est ampliore. tunc quippe ibi erunt, si adulteri non erunt; si autem non continent, adulteri erunt, quia uiuentibus coniugibus pristinis non coniugibus alteris, sed adulteris adhaerebunt. et si a regno caelorum aberunt, ubi erunt, nisi ubi salui non erunt? [*]( 2 introque T concubitu P ali T 3 experti sunt P et auersi om. VES sunt om. P 4 in his] hi BTMBS hii. N 5 quidam qui T et illicite et licite VPBbd et licite om. P 7 acj aut S postegt (exp. m. 2) T potius P 8 coniug*um T castrauerunt T 10 continentiam] continent ia Ifc (exp. m. 2) T continent qui autem continentiam profitentur YES aut om. VES ex necessitate B2Bbd 11 se4 T perpetrant P castrantes M 13 sedpossont om. P ibi esse VBbd possint VBbd 14 sed ut VESM2tl bona T 15 meliores TMSVE possint VES 16 impraemiis B intus erunt VEMNIS quae BVETlS 18 coniungi B saluto B soluto T 19 delecta bd 20 si adulteri-adulteri erunt om. YES. in tng. add. N 21 ae continent lt pro uiuentibus S 22 alterisj propriis VEMWS 23 abierunt VE ab»erunt N )

Hos igitur alloquor, ut quod facere deberent, si haberent coniuges diuturno languore marcentes uel loco sibi inaccessibili absentes uel animositate inlicita continentes, hoc faciant, si habuerint coniuges adulterina inquinatione sordentes et propter hoc a suo consortio diuortientes, non alia quaerant coniugia, quia non erunt coniugia sed adulteria. cum enim par forma sit in hoc uinculo uiri et uxoris, sicut uxor uiuente uiro uocabitur adultera, si fuerit cum alio uiro, ita et uir uiuente uxore uocabitur adulter, si fuerit cum alia muliere. etsi enim grauius, qui praeter causam fornicationis, omnis tamen, qui dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, moechatur. non eos terreat sarcina continentiae; lenis erit, si Christi erit; Christi erit, si fides aderit, quae impetrat a iubente quod iusserit. non eos frangat, quod uidetur eorum continentia necessitatis esse, non uoluntatis, quia et illi, qui eam uoluntate delegerunt, fecerunt eam esse necessitatis, quoniam iam sine damnatione ab illa deuiare non possunt, et qui in eam necessitate contrusi sunt, faciunt eam esse uoluntatis, si non de se ipsis, sed de illo, a quo est bonum omne, confidunt. illi ad eam conscenderunt causa maioris gloriae, ut amplius aliquid inuenirent; isti ad eam confugerunt cura salutis nouissimae, ne perirent; utrique permaneant, utrique in quod peruenerunt ambulent usque in finem, ferueant studiis, supplicent uotis, quia et illis salus cogitanda est, ut ab eo quod uoluntas arripuit cadere timeant, et istis gloria desperanda non est, si in eo quod necessitas intulit, persistere diligant. fieri enim potest, ut deo terrente [*]( 8 cf. Eom. 7, 3 11 cf. Luc. 16, 18 ) [*]( 2 aberent T marcescentea VNbd 3 inaccessibile JS1 4 abuerint B 5 et om. ESN1 diuertentes in ras. B diuortiantes Nbd non ut (ut 8. I.) 8 6 quia-coniugia om. S 10 enim om. EMN1 propter M 16 uoluntate eam S ea T 17 iam om. TVEMS dampnatione S 18 in ea VEMS in ea. B 19 se om. VEMSN1 20 omne bonum BS confidunt om. S condescenderunt MS 21 aliquid amplius bd 22 utrique permaneant om. S 23 in quod] inquid E 27 deligant d )

et hortante, conuertente et inplente humanus in melius mute-I tur affectus, atque ita uoueant sine coniugiis et sine ullo concubitu atque inmunda libidinis attrectatione perseuerantissime uiuere, ut etiamsi separata coniugia locum ducendi alias moriendo aperuerint, claudatur ex uoto, quod patet ex licito et quod erat ex necessitate coeptum, fiat caritate perfectum. talibus profecto id retribuetur, quod illis, qui uel pari consensu cum coniugibus hoc uouerunt uel nullis coniugiis alligati propter maius bonum continentiam delegerunt. si autem ita se continent, ut, si moriantur quarum uita coniugari inpediuntur, alias ducere cogitent, profecto, etiamsi prius ipsi in tali continentia de corpore abscedant, non eis inputatur nisi ad pudicitiam coniugalem, propter quam non faciunt. quod facerent, si liceret. hac quippe intentione continenter uiuere parum est ad accipienda illius quae liberius eligitur continentiae praemia, sed sufficit ad cauenda adulteria.

Haec autem me de utroque sexu memineris dicere. sed maxime propter uiros, qui propterea se feminis superiores esse arbitrantur, ne pudicitia pares sese dignentur: in qua etiam praeire debuerunt, ut eos illae tamquam sua capita sequerentur. quando autem lex prohibet adulteria, si obtentu incontinentiae carnalis infirmitatis admittatur excusatio, multis sub nomine falsae inpunitatis pereundi aperitur occasio. neque enim carnem non habent feminae, quibus uiri aliquid tale nolunt licere, quasi eis, quia uiri sunt, liceat. sed absit, ut melioris sexus tamquam honori debeatur, quod pudori detrahitur, cum honor iustus uirtuti, non uitio debeatur. quin immo cum a feminis utique habentibus carnem tantam flagitant castitatem, ut, quando ab uxoribus diutissime peregrinantur, uelint eas [*]( 2 effectas M ita om. T moueant V sine coniugiis et om. T illo EM 4 reparata VESN 6 ex ante necessitate OM. YN2bd 7 id] omnino R uel qui J2 8 notum hoc VEMSNI 15 eliguntur T 18 femines Tl 19 sese] esse T2Nbd esse se M 22 amittatur BTl admittitur VEMSN1 24 tale aliquid R 25 absit hoc • meliori eexu ut VEMNlS 26 sexsus T 28 tantam] tamquam MSN1 flagitent R 29 ut] et VEMN1 )

ab adulterino concubitu incontaminatas feruorem transigere iuuentutis — et plurimae pudicissime transigunt, maxime Syrae, quarum mariti negotiandi quaestibus occupati iuuenes adulescentulas deserunt et uix aliquando senes ad aniculas reuertuntur — eo ipso euidentius conuincuntur non esse inpossibile, quod se non posse causantur. si enim hoc non posset infirmitas hominum, multo minus id posset sexus infirmior feminarum.

Ynde istos, qui uirilem non putant excellentiam nisi peccandi licentiam, quando terremus, ne adulterinis coniugiis haerendo pereant in aeternum, solemus eis proponere etiam continentiam clericorum, qui plerumque ad eandem sarcinam subeundam capiuntur inuiti eamque susceptam usque ad debitum finem domino adiuuante perducunt. dicimus ergo eis: quid? si et uos ad hoc subeundum populorum uiolentia caperemini, nonne susceptum caste custodiretis officium, repente conuersi ad impetrandas uires a domino, de quibus numquam antea cogitastis? sed illos, inquiunt, honor plurimum consolatur. respondemus: et uos timor multo amplius moderetur. si enim hoc multi dei ministri repente atque inopinate inpositum susceperunt, sperantes se inlustrius in Christi hereditate fulgere, quanto magis uos adulteria cauendo uiuere continenter debetis, metuentes non in regno dei minus lucere, sed in gehenna ignis ardere! haec atque huius modi eis, ut [*](1 intaminatas TB1 feruori (ri in ras.) M transiere M tranauere N 2 iuuentis T et om. VEMSNt plurimae quidem VEMSN1 et maxime TNbd 4 senex Tl 5 reuertuntur at nimis eos desipere dixerim quid id in feminis putant possibile quod se non sqq. VESN- 7 potest VEMSN1 hominum] uirorum EMNS multo om. R potest VEMNS 9 excellentiam non putant Vbd 10 in peccandi R terrenus T1 11 herendo 8 l. T eis om. S etiam proponere S 13 subeundg Tl 17 antea numquam EMN 18 consalatur T 19 respondeamus M uobis Rbd 20 inopinante TNl inopinanter VEMS 21 sperantes] et sperant VEMSN1 sese VES esse MTl 22 uos om. T continenter uiuere T 23 licere (s. i add. u) T 24 itaque T eis om. B possimus N1 possumus eis R )

possumus, dicimus, qui quoquo modo a se discedentibus uel propter adulterium dimissis coniugibus suis alias uolunt ducere et. cum prohibentur, infirmitatem nobis carnis obponunt. sed iam liber etiam iste claudendus est et rogandus deus, ut aut eos temptari non sinat separationibus coniugum aut ita sinat, ut timor periclitantis salutis fiat illis amplioris siue probatioris occasio castitatis. [*]( 1 quoquo (pr. quo 8. I. add. m. 2) T 4 etiam om. B 5 coniugii S 6 siue] suae E Explicit liber II ad Pollentium de adnltPrinis coniugiis BY, fol. 74b T, fol. 77* N, fol. 42* iJ, fol. 37* E Eipliciunt libri de coniugiis adulterinis fol. 27* M Explicit liber secandos beati Augustini de adulterinis coniugiis fol. llP P; a codice S fol. 120b BubBcriptio abest Explicit de adulterinis coniugiis liber II t. )