De bono coniugali

Quoniam unusquisque homo humani generis pars est et sociale quiddam est humana natura magnumque habet et naturale bonum, uim quoque amicitiae, ob hoc ex uno deus uoluit omnes homines condere, ut in sua societate non sola similitudine generis, sed etiam cognationis uinculo tenerentur. prima itaque naturalis humanae societatis copula uir et uxor est. quos nec ipsos singulos condidit deus et tamquam alienigenas iunxit, sed alteram creauit ex altero, signans etiam uim coniunctionis in latere, unde illa detracta formata est. lateribus enim sibi iunguntur, qui pariter ambulant et pariter quo ambulant intuentur. consequens est conexio societatis in filiis, qui unus honestus fructus est non coniunctionis maris [*]( 11 cf. Gen. 2, 21. 22 ) [*]( 2 Explicit de sca uirginitate. Incipit liber Aureli Augustini catholici de bono coniugali fol. 166b C fol. 72 B Sci Augustini de bono coniugali fol. 3* P Incipit liber eiusdem de bono coniugali fol. 40h K Incipit liber sci Augustini de bono coniugali fol. 2b y Liber de bono coniugali fol. 1 H, fol. 1 A Incipit sci Augustini dc bono coniugali fol. 454 J2 Incipit liber sci Augustini de bono coniugali fol. 41- F, fol. 18* D, fol. 58* M, fol. 51b X, fol. 33* E Augustinus de bono coniugali fol. 56* N Liber sci Augustini de bono coniugali fol. 92* a 4 et -natura om. y est] cfl N natura humana MENX nata. (in mg. natura) B 5 ob] et xcx C et B noluit deus AD 6 concedere T con..dere A 8 humane K humanęque D uxor eius MENXa 9 et] nec s. I. m. 2 A 10 coniunxit KMENXT Red] at H alterft (fl in ras.) A,D creuit Pl 11 et illa KTMENXa 12 lJibi (i pr. supra u, alt. i s. I.) A coniunguntur MENXa e.t A 13 est om. PHAFy connexio T 14 filius Bl bonestus otn. i post honestus uidetur sit er. in K )

et feminae, sed concubitus. poterat enim esse in utroque sexu etiam sine tali commixtione alterius regentis, alterius obsequentis amicalis quaedam et germana coniunctio.

Nec nunc opus est, ut scrutemur et in ea quaestione definitam sententiam proferamus, unde primorum hominum proles posSet exsistere, quos benedixerat deus dicens: crescite et multiplicamini et inplete terram, si non peccassent, cum mortis condicionem corpora eorum peccando meruerint nec esse concubitus nisi mortalium corporum possit. plures enim de hac re sententiae diuersaeque extiterunt; et si examinandum sit, ueritati diuinarum scripturarum quaenam earum potissimum congruat, prolixae disputationis negotium est. siue ergo sine coeundi conplexu alio aliquo modo, si non peccassent, habituri essent filios ex munere omnipotentissimi creatoris, qui potuit etiam ipsos sine parentibus condere, qui potuit carnem Christi in utero uirginali formare et, ut iam ipsis infidelibus loquar, qui potuit apibus prolem sine concubitu dare; sine ibi multa mystice ac figurate dicta sint aliterque sit intellegendum, quod scriptum est: inplete terram et dominamini eius, id est, ut plenitudine et perfectione uitae ac potestatis id fieret, ut ipsum quoque incrementum et multiplicatio, qua dictum est: crescite et [*]( 6 Gen. 1, 28 19 Gen. 1, 28 ) [*]( 1 femine K enim om. CB 2 conmixtione y regentes HA 3 subsequentis ENX 4 nunc] ñα 5 nude R1 6 possit yF 7 replete MENXa 8 mort*is A condicionerp C conditione E C dictionS B corpora eorum] corporeorum CR corporea B 9 meruerunt KT esset A nisi] sine KMENXa si 2Jl coniunctione corporum M commixtione corporum KENXa posset MENXa. 10 exstiterunt i 11 ueritate b scribturarum (semper b) CP quaenam et sequentia intercid. in A, desunt tria fol. 14 essent] erant KT e B 16 et om. C iam] etiam bd 17 prolem om. N concubitudioe B 18 siue ea D ubi Bt ibi sič D mysticae CKX hac K -łlł. Pl figuratae CK dicte F 20 in plenitudine Pr HRFD 21 id] hoc E id ipsum MENX 22 multiplicatio ex multiplicamini P multiplicatio-et om. E quod H )

multiplicamini, prouectu mentis et copia uirtutis intellegatur, sicut in psalmo positum est: multiplicabis me in anima mea in uirtutem, nec data sit homini prolis ista successio, nisi posteaquam causa peccati futura erat in morte decessio; siue corpus non spiritale illis hominibus, sed primo animale factum erat, ut oboedientiae merito postea fieret spiritale ad inmortalitatem capessendam non post mortem, quae inuidia diaboli intrauit in orbem terrarum et facta est poena peccati, sed per illam commutationem, quam significat apostolus, ubi ait: deinde nos uiuentes qui reliqui sumus simul cum illis rapiemur in nubibus in obuiam Christo in aera, ut illa corpora primi coniugii et mortalia fuisse intellegamus prima conformatione et tamen non moritura, nisi peccassent, sicut minatus erat deus — tamquam si uulnus minaretur, quia uulnerabile corpus erat, quod tamen non accidisset, nisi fieret quod ille uetuissetit-a ergo possent etiam per concubitum talium corporum generationes subsistere, quae usque ad certum modum haberent incrementum nec uergerent tamen in senium aut usque in senium, nec tamen in mortem, donec illa benedictionis multiplicatione terra inplereter. si enim uestibus lsrahelitarum praestitit deus per annos quadraginta sine ullo detrimento [*]( 2 Ps. 137, 3 8 cf. Sap. 2. 24 10 I Thess. 4, 17 21 cf. Deut. 29, 5 ) [*]( 1 in prouectu PKyHFBDENXTa prouectus B uirtutes Rl 2 positum] dictum D multiplicauis K 3 in uirtutem CF: in uirtute PKMfHDJSNXaT iQ. uirtute B uirtute Bbd proles BT 4 conceseio MENXa. successionis BBT nisi] si B om. BT posteaque E Õ decessione CB discessio Da siue om. CB spirituale (a s. I.) C 7 spirituale (u 8. I.) C capessenda K post] propter HMENXa. 8 que K diabuli K introiuit B om. E 10 signiiicauit KMEXa apostulus Kl 11 rapiemur cum illis E 12 obuiam in nubibus X in obuiam] obuiam KFDMENXa in aera om. CB illi P1 illa sqq. usque p. 192, 4 demnt in N prima KD 13 cppfonpatione (del. m. rec.) P 14 tamen er. in H 16 erat om. E 17 alium y 18 generatione K 19 si usqu6 T 22 XL KHDMXa ) proprium statum, quanto magis praestaret corporibus oboedientium praecepto suo felicissimum quoddam temperamentum certi status, donec in melius conuerterentur non morte hominis, qua corpus ab anima deseritur, sed beata commutatione a mortalitate ad inmortalitatem, ab animali ad spiritalem qualitatem!

Harum sententiarum quae uera sit, uel si alia uel aliae possunt adhuc ex illis uerbis exculpi, quaerere ac disserere longum est.

Illud nunc dicimus, secundum istam condicionem nascendi et moriendi, quam nouimus et in qua creati sumus, aliquid boni esse coniugium masculi et feminae: cuius confoederationem ita diuina scriptura commendat, ut nec dimissae a uiro nubere liceat alteri, quamdiu uir eius uiuit, nec dimisso ab uxore liceat alteram ducere, nisi mortua fuerit, quae recessit. bonum ergo coniugii, quod etiam dominus in euangelio confirmauit, non solum quia prohibuit dimittere uxorem nisi ex causa fornicationis, sed etiam quia uenit inuitatus ad nuptias, cur sit bonum, merito quaeritur. quod mihi non uidetur propter solam filiorum procreationem, sed propter ipsam etiam naturalem in diuerso sexu societatem; alioquin non iam diceretur coniugium in senibus, praesertim si uel amisissent filios uel minime genuissent. nunc uero in bono licet annoso coniugio, etsi emarcuit ardor aetatis inter masculum et feminam, uiget tamen ordo caritatis inter maritum et uxorem, qui [*]( 17 cf. Matth. 19, 9 18 cf. loh. 2, 2 ) [*]( 1 quando Rl corporibus si D oboedientiam PFR per oboedientiam (per insert.) i ob§dienti§ B obedientiam Beruarent D 5 animale C 7 ueraa K 8 possunt (n in ras. m. 2) C possent D sculpi KMEXaT exculpiq B qua erre K 12 quorum B confoedarationem C confoederationa P considerationem E 14 nixerit i 16 coniugium KfEa dominus etiam D confirmabit PR1 17 proibuit R 19 non om. EX uidetur non solum EX 20 procreationem filiorum D 21 iam non T iam om. i 28 annosa XE2 anno Hl 24 marcuit Tit. meruit Flrt minuitur 8. I. F2 25 ordo] ardor X qui] quia PHFR DENbd . )

quanto meliores sunt, tanto maturius a conmixtione carnis. suae pari consensu se continere coeperunt, non ut necessitatis esset postea non posse quod uellent, sed ut laudis esset primum noluisse quod possent. si ergo seruatur fides honoris et obsequiorum inuicem debitorum ab alterutro sexu, etiamsi languescentibus et prope cadauerinis utrisque membris, animorum tamen rite coniugatorum tanto sincerior, quanto probatior, et tanto securior, quanto placidior castitas perseuerat. habent etiam id bonum coniugia. quod carnalis uel iuuenalis incontinentia, etiamsi uitiosa est, ad propagandae prolis redigitur honestatem, ut ex malo libidinis aliquid boni faciat copulatio coniugalis, deinde quia reprimitur et quodam modo uerecundius aestuat concupiscentia carnis, quam temperat parentalis affectus. intercedit enim quaedam grauitas feruidae uoluptatis, cum in eo, quod sibi uir et mulier adhaerescunt, pater et mater esse meditantur.

Huc accedit, quia in eo ipso, quod sibi inuicem, coniuges . debitum soluunt, etiamsi id aliquanto intemperantius et incontinentius expetant, fidem tamen sibi pariter debent. cui fidei tantum iuris tribuit apostolus, ut eam potestatem appellaret dicens: mulier non habet potestatem corporis sui, sed uir; similiter autem et uir non habet potestatem corporis sui, sed mulier. huius autem fidei uiolatio dicitur adulterium, cum uel propriae libidinis instinctu uel alienae consensu cum altero uel altera [*]( 21 I Cor. 7, 4 ) [*]( 1 eunt om. H a om. 7 carnie] caritatis CB1 3 laades K 4 prius KjEXa. non uoluisse H 5 obsequiarom B1 etlamsi] etiam 7 6 languiscentibus K caderinis 71 cadauer in his KT utriusque IPbd 7 tam merite BI 8 placitior B1 cantas MEXa. perseueret f1 9 id] ad F1 iunenilis MHDB*Xa 10 propagatio te B* redigetur MEXa 12 repremitur K 14 effectns D fernida KT 15 noluptati PfHFBDMEXa uoluntatis T in om. CB eo ipso KMTEXa. et om. EX 17 in om. X 18 debita PFBDj aliquando E 19 expectant Bx pariter] inuicem KMEXTa. 20 potestate K 22 sui om. M 23 corpori JR1 25 uel cum altera X )

contra pactum coniugale concumbitur. atque ita frangitur fides, quae in rebus etiam corporeis et abiectis magnum animi bonum est; et ideo eam saluti quoque corporali, qua etiam uita ista continetur, certum est debere praeponi. etsi enim exigua palea prae multo auro paene res nulla est, fides tamen, cum in negotio paleae sicut in auri sincera seruatur, non ideo minor est, quia in re minore seruatur. cum uero ad peccatum admittendum adhibetur fides, mirum si fides appellanda est; uerumtamen qualiscumque sit, si et contra ipsam fit, peius fit, nisi cum propterea deseritur, ut ad ueram fidem ac legitimam redeatur, id est, ut peccatum emendetur uoluntatis prauitate correcta. tamquam si quisque, cum hominem solus expoliare non possit, inueniat socium iniquitatis et cum eo paciscatur, ut simul id faciant spoliumque partiantur, quo facinore commisso totum solus auferat. dolet quidem ille et fidem sibi seruatam non esse conqueritur; uerum in ipsa sua querela cogitare debet potius in bona uita ipsi humanae societati fuisse soruandam, ne praeda iniqua ex homine fieret, si sentit, quam inique sibi in peccati societate seruata non fuerit. ille quippe utrubique perfidus profecto sceleratior iudicandus est. at si id, quod male fecerant, ei displicuisset et [*]( 1 adque (semper) CK ita] ideo y 8 qua] quae KT quo a 4 ista] nostra ista K7HMEXabd etsi] et EX et.. H enim om. MEXa etiam T 5 paenae K 6 auro Fbd auris KRH in cera KS incera H non-seruatur repetita exp. et in mg. add.: transi C 7 minori MBENXa cum] ñ idõ B ad om. N 8 ammittendum K adhibeatur D mirum est D 9 ueruntamen H qualescumque K et] ea MEX 10 fit] sit ND peius fit om. N 11 uoluntatem 7* 12 prauitatis Kf correpta B si om. B quisquam D quia Xbd 14 pasciscatur B spoliamque PFB1 spoliftque Y1 spoliaque DBj\'! quod KT 15 auferat dolo. Et (ex H) quidem PrDFH 16 non seruatam B non esse] Ų 99 B conquaeritur jPf1 uerum tamen X 17 querilla K quaerella P quere«la R ipsius MENXa 18 societatis KMENXa. aeruandfl B praedam iniquam C 19 peccatis i 20 utrubique] utrum ubique C uti ubique Pr ut ubique BD utrobique THBMENXabd profecto] pro peccato K sceleratus D 21 at] ad ClFl hac K fecerat KTHMENXa ) propterea cum participe facinoris praedam diuidere noluisset, ut homini, cui ablata fuerat, redderetur, eum perfidum nec perfidus diceret. ita mulier, si fide coniugali uiolata fidem semet adultero, utique mala est; sed si nec adultero, peior est. porro si eam flagitii paeniteat et ad castitatem rediens coniugalem pacta ac placita adulterina rescindat, miror, si eam fidei uiolatricem uel ipse adulter putabit.