De agone christiano

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars III (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 41). Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1900.

Nec eos audiamus, qui trinitatem quidem in una aeterna substantia confitentur, sed hominem ipsum, qui temporali dispensatione susceptus est, audent dicere non habuisse hominis mentem, sed solam animam et corpus. hoc est dicere: non fuit homo, sed membra corporis habebat humana. animam enim et corpus habent et bestiae, sed rationem non habent, quae mentis est propria. sed si exsecrandi sunt illi, qui eum negant humanum corpus habuisse, quod est infimum in homine, miror, quod isti non erubescunt, qui hoc eum negant habuisse, quod est optimum in homine. multum enim lugenda est mens humana, si uincitur a corpore suo: si quidem in illo homine non reformata est, in quo ipsum corpus humanum iam dignitatem formae caelestis [*]( 6 Matth. 5, 37 7 II Cor. 1, 19 ) [*]( 1 et om. W et animam G 2 toto] tanto L hominein C 3 sui PGFHbd 4 et] set it quum C 5 mentitam] mendacitatem r 7 et non non R2G clamat MB 8 isti. (i init... l.) C 9 ut om. C non om. YL uide«ntur C 10 si non] ne G actoribus W adintoribus L mentiuntur L 11 qua i trinitatem sanctam H 12 nna oin. G aeterna om. MHB 14 abuisse S auimam solam L 15 est om. VL abebat S 16 et fin. om. NR 17 propria.. C execrandi BMSVLW ex«ecrandi U 18 umanum S 19 infirmum B infUmum UL in om. 7 hominein B 20 hominê 8 21 iQgenda est humana (a. l. m. 2 lugenda est anima) H 23 umanum S caelestis formae G )

122
accepit. sed absit, ut hoc credamus, quod confinxit temeraria caecitas et superba loquacitas.

Nec eos audiamus, qui sic dicunt ab illa aeterna sapientia susceptum esse hominem, qui de uirgine natus est, quomodo et alii homines ab ea sapientes fiunt, qui perfecte sapientes sunt. nesciunt enim proprium illius hominis sacramentum et putant hoc solum eum plus habuisse inter ceteros beatissimos, quod de uirgine natus est. quod ipsum si bene considerent, fortassis credant ideo illum hoc praeter ceteros meruisse, quod aliquid proprium praeter ceteros habet etiam ista susceptio. aliud est enim sapientem tantum fieri per sapientiam dei et aliud est ipsam personam sustinere sapientiae dei. quamuis enim eadem natura sit corporis ecclesiae, multum tamen distare inter caput et membra cetera quis non intellegat? si enim caput ecclesiae est homo ille, cuius susceptione uerbum caro factum est, et habitauit in nobis, membra cetera sunt omnes sancti, quibus. perficitur et completur ecclesia. quomodo ergo anima totum corpus nostrum animat et uiuificat, sed in capite et uidendo sentit et audiendo et odorando et gustando et tangendo, in ceteris autem membris tangendo tantum, et ideo capiti cuncta subiecta sunt ad operandum, illud autem supra conlocatum est ad consulendum, quia ipsius animae, quae consulit corpori, quodam modo personam sustinet caput — ibi enim omnis sensus apparet — sic uniuerso populo sanctorum tamquam uni corpori caput [*]( 16 Ioh. 1, 14 ) [*]( 1 confirit SUfM1 4 qui] quae V1 qua L 5 fiunt-sapientes om. S 6 sunt] fiunt BM nec sciunt H 7 plus eum (eum 8. I.) C, MGHVL 8 Leatissimoa (0 ex u) C 9 credent PSVLf prae GN ceteria GN 10 quo SW prae G ceteris G haberet G 11 ipsa PBMG S~(VLWBJJN enim est W 12 et om. y est om. FHbd 18 enim om. L eadem om. G eclesiae C 14 capnd S 15 ecclesiae caput PRMGSrVL 1VBFHUNbd quuiua C 16 habitabit C 18 ecclesise L 19 uidendo (ui in ras., d pr. ex c) C uiuendo N 20 odorando] orando G dando H 24 omnes MHB apparent MHB 25 sic.. G uni] in L ani R corpore L corporis RN )

123
est mediator dei et hominum homo Christus Iesus. et propterea sapientia dei et uerbum in principio, per quod facta sunt omnia, non sic adsumpsit illum hominem ut ceteros sanctos, sed multo excellentius multoque sublimius, quomodo ipsum solum adsumi oportuit, in quo sapientia hominibus appareret, sicut eam uisibiliter decebat ostendi. quapropter aliter sunt sapientes ceteri homines, quicumque sunt uel esse potuerunt uel poterunt, et aliter ille unus mediator dei et hominum homo Christus Iesus, qui sapientiae ipsius, per quam sapientes fiunt quicumque homines, non solum beneficium habet, sed etiam personam gerit. de ceteris enim sapientibus et spiritalibus animis recte dici potest, quod habeant in se uerbum dei,. per quod facta sunt omnia; sed in nullo eorum recte dici potest, quod uerbum caro factum est, et habitauit in nobis, quod in solo domino nostro Iesu Christo rectissime dicitur.

Nec eos audiamus, qui solum corpus humanum susceptum esse dicunt a uerbo dei et sic audiunt, quod dictum est: et uerbum caro factum est, ut negent illum hominem uel animam uel aliquid hominis habuisse nisi carnem solam. errant enim multum nec intellegunt ideo carnem solam nominatam esse in eo, quod dictum est: uerbum caro factum est, quia hominum oculis, propter quos facta est illa susceptio, caro sola potuit apparere. nam si absurdum est et ualde indignum, ut humanum spiritum homo ille non habuerit, sicut superius tractauimus, quanto magis absurdum et indignum est, ut nec spiritum nec animam habuerit et [*](1 et 8 cf. I Tim. 2, 5 2 cf. I Cor. 1, 24; Ioh. 1,1. 3 15 Ioh. 1, 14 ) [*]( 3 adsumsit C aesnmsit 81 5 a summi B assQto 8 oportet W oportuit (o init. m. 2 in ras.) S sapientia dei patris Wb 6 apparet Of dicebat GlLl 7 qu«apropter CL 8 uel pot.erunt GSB ille om. MB 9 meduator (c er.) C 10 sapientia VLl finnt sapientes PBGSy VLWUN 12 enim] autem L 15 habitabit CBl ahitauit S 17 quo G1 19 et om. BSrVLUN 20 solam carnem L 21 errant-solam om. W 23 quos] quod G 24 illa susceptio est W 25 ut] et G1 27 ut] et i om. Ll et hoc solum habuerit om. SW )

124
hoc solum habuerit, quod etiam in pecoribus uilius est et extremius, id est corpus! a nostra ergo fide etiam ista inpietas excludatur, totumque hominem atque perfectum a uerbo dei susceptum esse credamus.

Nec eos audiamus, qui tale corpus dominum nostrum habuisse dicunt, quale apparuit in columba, quam uidit Iohannes Baptista descendentem de caelo et manentem super eum in signo spiritus sancti. ita enim persuadere conantur filium dei natum non esse de femina, quia, si carnalibus oculis eum oportebat ostendi, potuit, inquiunt, sic adsumere corpus, quomodo spiritus sanctus. non enim et columba illa de ouo nata est, aiunt, et tamen humanis oculis potuit apparere. quibus primo illud respondendum est, quod ibi legimus in specie columbae apparuisse Iohanni spiritum sanctum, ubi legimus etiam Christum natum esse de femina, et non oportet in parte credere euangelio et in parte non credere. unde enim credis in columbae specie demonstratum esse spiritum sanctum, nisi quia in euangelio legisti? ergo et ego inde credo Christum natum esse de uirgine, quia in euangelio legi. quare autem spiritus sanctus non est natus de columba, quemadmodum Christus de femina, illa causa est, quia non columbas liberare uenerat spiritus sanctus, sed hominibus significare innocentiam et amorem spiritalem, quod in columbae specie uisibiliter figuratum est. dominus autem Iesus Christus, qui uenerat ad homines liberandos, in [*]( 14 cf. Matth. 3, 16 15 cf. Matth. 1, 20. 25 ) [*](2 etiam excludatur B istaj nostra RN 3 dei uerbo N 6 dicnnt om. 7 7 discendentem 22 9 conantur si L non esse natum B quia si] quasi W carnibus Gl 10 eum oculis G eum om. YL 11 asummere B 12 de 000] de o..uo C de quo PST de oua B deeo::- (e pro in ras., alt. e s. l.) G de qua VL ut aiunt (ut s. I.) G 13 primum PRMBFHNbd 14 speeiae V iohannifi C 17 enim] ergo L 18 legistis W ergo et inde s. I. m. 1 C 19 de uirgine esse bd 20 natus oin. G 21 quemammodum G 22 columbos MSUVlNaBd uenerat liberare N 23 spQalS H 24 speciae BV. )

125
quibus et mares et feminae pertinent ad salutem, nec mares fastidiuit, quia marem suscepit, nec feminas, quia de femina natus est. huc accedit magnum sacramentum, ut, quoniam per feminam nobis mors acciderat, uita nobis per feminam nasceretur: ut de utraque natura, id est feminina et masculina, uictus diabolus cruciaretur, quoniam de ambarum subuersione laetabatur; cui parum fuerat ad poenam, si ambae naturae in nobis liberarentur, nisi etiam per ambas liberaremur. neque hoc ita dicimus, ut dominum Iesum Christum dicamus solum uerum corpus habuisse, spiritum autem sanctum fallaciter apparuisse oculis hominum; sed ambo illa corpora uera corpora credimus. sicut enim non oportebat, ut homines falleret filius dei, sic non decebat, ut homines falleret spiritus sanctus: sed omnipotenti deo, qui uniuersam creaturam de nihilo fabricauit, non erat difficile uerum corpus columbae sine aliorum columborum ministerio figurare, sicut ei non fuit difficile uerum corpus in utero Mariae sine uirili semine fabricare, cum creatura corporea et in uisceribus feminae ad formandum hominem et in ipso mundo ad formandam columbam imperio domini uoluntatique seruiret. sed stulti homines et miseri quod aut ipsi facere non possunt aut in uita sua numquam uiderunt, et ab omnipotente deo fieri potuisse non credunt. [*](2 fastidinnt N1 stiai (reliquua uersus uacuus) W 3 accidit L 4 nobis per feminam W 5 ut] Sed B feminea VL femina SW maBCulina et feminina (sic pos.) B 6 amborum W 7 fuerit L in nobis om. y 8 nisi—liberaremur post dicimus in u. 9 legitur in G 9 dominum nostrum N dicamus-sanctum om. G 10 sanctum autem PJRFHbd autem om. W 11 sed ambo] sed etiam ideo W 12 credentes W oportuit M potuit B filius-falleret om. W 13 dei om. RN decebat] oportebat PS\'(VLU dicebat G homines etiam L etiam spiritus GMSjVBU 15 erit L aliarum OLHWV2 16 columbarum GLHWV2 ei] enim W 17 cum] aliqua in C 18 creatura codd,: natura bd corpore S formandum-ad om. S 20 seruare G1 21 quid Ll 22 et] et s. 2. C aut R hoc iam in ras. N *** Yi om. BWL etiam bd omnipotenti LW dei L )
126

Nec eos audiamus, qui propterea uolunt cogere, ut inter creaturas filium dei numeremus, quia passus est. dicunt enim: si passus est, mutabilis est; et si mutabilis est, creatura est, quia substantia dei non potest inmutari. cum quibus etiam nos dicimus et dei substantiam commutari non posse et creaturam esse mutabilem. sed aliud est esse creaturam et aliud suscipere creaturam. filius ergo unigenitus dei, qui est uirtus et sapientia dei et uerbum, per quod facta sunt omnia, quia inmutari omnino non potest, suscepit humanam creaturam, quam lapsam erigere atque inueteratam renouare dignatus est. nec in ea per passionem ipse in deterius commutatus est, sed eam potius per resurrectionem in melius commutauit. nec propterea uerbum patris, id est unicum dei filium, per quem facta sunt omnia, negandum est natum et passum esse pro nobis. et martyres enim passos dicimus et mortuos propter regna caelorum; nec tamen in ea passione et morte animae eorum occisae sunt. dicit enim dominus: nolite timere eos, qui corpus occidunt, animae autem nihil possunt facere. sicut ergo martyres passos et mortuos dicimus in corporibus, quae portabant, sine animarum interfectione uel morte, sic dei filium passum et mortuum dicimus in homine, quem portabat, sine diuinitatis aliqua commutatione uel morte.

Nec eos audiamus, qui negant tale corpus domini resurrexisse, quale positum est in monumento. si enim tale non fuisset, non ipse dixisset post resurrectionem [*]( 8 cf. I Cor. 1, 24 9 cf. Ioh. 1, 3 18 Matth. 10, 28 ) [*]( 2 dei om. N 3 mutabilis est creatura mutabilis est RN et om. GSTLU 4 est pr. om. G dei substantia PBMGSfVLWBFHUNbd 5 nos etiam G nos] n S 7 aliud est V 8 uirtus] uir L om. 222V et pr.] atque W 9 quia s. 1. C qui. V non potest omnino bd 10 labsam C renouare] reuocare W 11 eam RN 12 mutatus y 13 id est om. N filium dei W 14 quod PVUy 16 regnum T 18 noli G1 occidunt corpus S 19 nil T ergo] enim RGVLN 20 quibus N om. R portant G 21 vel] et GB filium dei PRFbd 22 hominem PRSGf 25 possitum W inpositum G 26 discipulii C )

127
discipulis: palpate et uidete, quoniam spiritus ossa et neruos non habet, sicut me uidetis habere. sacrilegum est enim credere dominum nostrum, cum ipse sit ueritas, in aliquo fuisse mentitum. nec nos moueat, quod clausis ostiis subito eum apparuisse discipulis scriptum est, ut propterea negemus illud fuisse corpus humanum, quia contra naturam huius corporis uidemus esse per clausa ostia intrare. omnia enim possibilia sunt deo. nam et ambulare super aquas contra naturam huius corporis esse manifestum est; et tamen non solum ipse dominus ante passionem ambulauit, sed etiam Petrum ambulare fecit. ita ergo et post resurrectionem de corpore suo fecit, quod uoluit. si enim potuit ante passionem clarificare illud sicut splendorem solis, quare non potuit et post passionem ad quantam uellet subtilitatem in temporis momento redigere, ut per clausa ostia posset intrare?

Nec eos audiamus, qui negant ipsum corpus secum leuasse in caelum dominum nostrum et commemorant in euangelio quod scriptum est: nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, et dicunt, quia corpus non descendit de caelo, non potuisse ascendere in caelum. non enim intellegunt, quoniam corpus non ascendit in caelum; dominus enim ascendit, corpus autem non ascendit, sed leuatum est in caelum illo leuante, qui ascendit. si enim quisque [*]( 1 Luc. 24, 39 4 cf. Ioh. 20, 26 8 cf. Matth. 9, 28 9 cf. Matth. 14, 25 11 cf. Matth. 14, 29 13 cf. Matth. 17, 2 18 Ioh. 3, 13 ) [*]( 1 nidete s. I. C ossa et neruos CPRMGS\'( VLB U carnem et oasa HW neruos et ossa N ossa et carnem bd 2 sacrilegium PSU 5 hostiis WB esse in raa. m. 2 S ut om. RN 6 negamus W fuisse om. VL 7 clausta W ostia V 8 passibilia Z1 11 fecit ambulare L ita] iam G et om. R resurrectionem] passionem G 12 siç C 13 sicutj ad W et om. y 14 quantum R1 15 mo..mento G hostia W posset (t s. l.) C possit WB 17 in caelo P om. B 19 descendit de caelo H de caelo om. PST V L discendit R desit Y1 corpus quod (quod in mg.) S 20 caelo ideo (ideo s. I.) M 22 enim] autem VLW 23 quisque] quis PWHbd )

128
descendat uerbi gratia de monte nudus, cum autem descenderit, uestiat se et uestitus iterum ascendat, recte utique dicimus: nemo ascendit, nisi qui descendit, nec uestem consideramus, quam secum leuauit, sed ipsum, qui uestitus est, solum dicimus ascendisse.

\'Nec eos audiamus, qui negant ad dexteram patris sedere filium. dicunt enim: numquid deus pater habet latus dextrum aut sinistrum sicuti corpora? nec nos hoc de deo patre sentimus; nulla enim forma corporis deus definitur atque concluditur. sed dextera patris est beatitudo perpetua, quae sanctis promittitur; sicut sinistra eius rectissime dicitur miseria perpetua, quae inpiis datur: ut non in ipso deo, sed in creaturis hoc modo, quo diximus, intellegatur dextera et sinistra, quia et corpus Christi, quod est ecclesia, in ipsa dextera, hoc est in ipsa beatitudine futurum est, sicut apostolus dicit, quia et simul nos suscitauit et simul sedere fecit in caelestibus. quamuis enim corpus nostrum nondum ibi sit, tamen spes nostra iam ibi est. propterea et ipse dominus post resurrectionem iussit discipulis, quos piscantes inuenit, ut in dexteram partem mitterent retia. quod cum fecissent, ceperunt pisces, qui omnes magni erant, id est iustos significabant, quibus dextera promittitur. hoc significat, quod [*]( 16 cf. Ephes. 2, 6 20 cf. Ioh. 21, 6—11 ) [*]( 1 descendat (a sup. er. i) C descenderi* 8 ascenderit G 3 dicemus N nisi qui descendit om. G de cglo descendit W 4 leaabit B 8 secuti G1 hoc] hodie W 9 nulla. C forma. C finitnr PVL-(SU diffinitur HW 10 conclauditur G dei patris L 11 sanctis om. S promittitur] datur PVLWSyU 12 in om. NlVL 13 quod RMVLGBHN dextra VN 15 dextra V ipsa beatitudinS S futura MSyVLWBU futurorum G 16 et om. W excitauit (a. ęz add. sus) C excitabit MH excitauit GBN simul nos GW 17 facit W 18 et om. RNGB 19 discipulis suis RN 20 in] ad L dextram MN 21 coeperunt MGVLB omnes s. l. C, om. B iustos (o ex u) C 22 promittitur dextera PRMGSfVLWBUN signiflcabat N )

129
etiam in iudicio dixit se agnos ad dexteram, haedos autem ad sinistram esse positurum.

Nec eos audiamus, qui negant diem iudicii futurum et commemorant, quod in euangelio scriptum est, eum, qui credit in Christum, non iudicari; qui autem non credit in illum, iam iudicatum esse. dicunt enim: si et ille, qui credit, non ueniet in iudicium, et ille, qui non credit, iam iudicatus est, ubi sunt, quos iudicaturus est in die iudicii? non intellegunt sic loqui scripturas, ut praeteritum tempus pro futuro tempore insinuent: sicut supra diximus, quod apostolus dixit de nobis, quod simul nos sedere fecit in caelestibus, nondum factum est; sed quia certissime est futurum, ita dictum est quasi iam factum sit. sicut et ipse dominus discipulis dixit: omnia, quae audiui a patre meo, nota uobis feci, et paulo post dicit: multa habeo uobis dicere; sed non potestis illa portare modo. quomodo ergo dixerat: omnia, quae audiui a patre meo, nota uobis feci, nisi quia illud, quod per spiritum sanctum certissime facturus erat, quasi iam fecisset, locutus est? sic ergo cum audimus: qui credit in Christum, non ueniet in iudicium, intellegamus, quia non ueniet ad damnationem. dicitur enim iudicium pro damnatione, sicut dicit apostolus: qui non manducat, manducantem non iudicet, id est, non de illo mala existimet. et dominus dicit: nolite iudicare, ne iudicetur de uobis. non [*]( 1 cf. Mattn. 25, 33 4 cf. Ioh. 3, 18 14 Ioh. 15, 15 15 Ioh. 16, 12 20 Iob. 3, 18 23 Rom. 14, 3 25 Matth. 7, 1 ) [*]( 1 in om. B dicit L se] sedere VL edos C hedos MGSWBN autem om. N 6 iodicatds (uirg. 8. u er.) N est TTjV et om. BN 7 qui—ille om. S credit iam 7 uenit G 8 diem N 10 insinuent tempore W insinuwent C 12 certissimum BMGB certum PSUVWf certe L futurum est L ita] ideo G 14 dicit G meo om. N 15 feci uobis PyLBFHbd dixit VL 18 feci uobis JVHbd 19 loquutus OJ 20 audiuimus L 21 qui S ad] in JV 22 dampnationem NW damnatione* C dampnatione W 23 apostolus dicit L 24 aestimet G 25 de om. V ) [*]( XXXXI Aug. Sect. V pars III. ) [*]( 9 )

130
enim tollit nobis intellegentiam iudicandi, cum et propheta dicat: si uere iustitiam diligitis, recta iudicate, filii hominum, et ipse dominus dicat: nolite iudicare personaliter, sed iustum iudicium iudicate. sed illo loco, ubi uetat iudicare, illud admonet, ne damnemus aliquem, cuius uel cogitatio nobis non aperta est uel nescimus, qualis postea sit futurus. sic ergo cum dixit: ad iudicium non ueniet, hoc dixit, quia non ueniet ad damnationem; qui autem non credit, iam iudicatus est, hoc dixit, quia iam damnatus est praescientia dei, qui nouit, quid inmineat non credentibus.

Nec eos audiamus, qui dicunt spiritum sanctum, quem in euangelio dominus promisit discipulis, aut in Paulo apostolo uenisse aut in Montano et Priscilla, sicut Cataphryges dicunt, aut in nescio quo Manete uel Manichaeo, sicut Manichaei dicunt. tam enim caeci sunt isti, ut scripturas manifestas non intellegant, aut tam neglegentes salutis suae, ut omnino non legant. quis enim, cum legerit, non intelleget uel in euangelio quod post domini resurrectionem scriptum est dicente domino: ego mitto promissa patris mei in uos; uos autem sedete hic in ciuitate, quousque induamini uirtutem ab alto? et in Actibus apostolorum, [*]( 2 Ps. 57, 2 8 Ioh. 7, 24 9 Ioh. 3, 18 20 Luc. 24, 49 22 cf. Act. 2, 1-11 ) [*]( 1 tollitar G 2 dicit MB recte GW*1P rectę L 3 fili RNl dicit W 5 illum locum B illud illud S ammonet CGfVLN 6 quoius C est aperta HFb 8 non om. B qui B om. B 10 praesentia jiB 12 Nec] ec W 14 non uenisse PSrVL in priscilla G catafriges CML WBUr cataphiges S cataphriges GVN 15 nescio in W in om. BL manite CPRMGSfVLWBNU1 munite Z71 uel] aut N manicheo CPRMSy VLWBFHNU manichei codd. 17 tam] etiam L ut er. in V 18 neglegant L intellegant B non om. y intellegit PRMSfL WBN intelleg V 19 quod om. W esse W 20 mittam MH promissum BFHbd 21 hic om. LR quoadusque MW 22 uirtote PRMGSa VLBFHbd ab ex HFNbd )

131
posteaquam dominus a discipulorum oculis abscessit in caelum, decem diebus peractis die pentecostes non adtendunt apertissime uenisse spiritum sanctum; et cum essent illi in ciuitate, sicut eos ante monuerat, inpleuisse illos, ita ut loquerentur linguis. nam diuersae nationes, quae tunc aderant, unusquisque 1 audientium suam linguam intellegebant. sed isti homines decipiunt eos, qui neglegentes catholicam fidem et ipsam fidem suam, quae in scripturis manifesta est, nolunt discere et, quod est grauius et multum dolendum, cum in catholica neglegenter uersentur, haereticis aurem diligenter accommodant.

Nec eos audiamus, qui sanctam ecclesiam, quae una catholica est, negant per orbem esse diffusam, sed in sola Africa, hoc est in parte Donati pollere arbitrantur. ita surdi sunt aduersus prophetam dicentem: filius meus es tu, ego hodie genui te; postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae, et alia multa, siue in ueteris siue in noui testamenti libris quae scripta sunt, ut apertissime declarent ecclesiam Christi per orbem terrae esse diffusam. quod cum eis obicimus, dicunt iam ista omnia fuisse conpleta, antequam esset pars Donati, sed postea totam ecclesiam perisse et in sola Donati parte reliquias eius remansisse [*]( 15 Ps. 2, 7. 8 ) [*]( 1 dominus om. i abscessit a discipulorum oculis HFbd a om. i ab G 2 pentecoaten VLB 4 monuit (it in ras.) S 7 neglegentes sont NB in catholicam P M catholicam U in catholica BMGSyVL WBHN fide RMGSfVLWBHN et in ipsam S et ipsa N 8 manirestata MGWBHU 10 catholicam U neglegentea B aurem] autem LW 11 acommodant V adcommodant G 12 eclesiam C 13 difusam S 15 aduersum L dicentem om. BN 17 ereditatem t:J tuam om. R W 18 terre 01 talia CV ueteri Zf 19 libris ons. L quae om. L ut om. C 20 declaretur TF declarant S eclesiam C terre Cx otn. B esae om. G 21 ubicimus Cl obiicimus W iam] etiam BN om. VL omnia ista G 22 pars esset N 23 sola] tota G parte donati G ) [*]( 9* )

132
contendunt. o linguam superbam et nefariam ! nec si uere sic uiuerent, ut uel inter se pacem postea custodirent. nunc autem non adtendunt iam in ipso Donato completum fuisse, quod dictum est: in qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur uobis. sicut enim Christum diuidere conatus est, sic ipse a suis cotidiana concisione diuiditur. ad hoc etiam pertinet illud, quod dominus dicit: qui enim gladio percusserit, gladio morietur. gladius enim illo loco, siquidem in malo positus est, discordiosam linguam significat, qua tunc ille infelix ecclesiam percussit, sed non occidit. non enim dixit dominus: qui occiderit gladio, gladio morietur, sed qui gladio usus fuerit, inquit, gladio morietur. ergo ille percussit ecclesiam lingua litigiosa, qua nunc ipse conciditur, ut omnino dispereat atque moriatur. et tamen illud tunc apostolus Petrus non superbia sua, sed quamuis carnali, tamen amore domini fecerat. itaque admonitus recondit gladium; iste autem nec uictus hoc fecit, siquidem cum episcopo Caeciliano causam cum diceret audientibus episcopis Romae, quos ipse petiuerat, nihil eorum quae intenderat potuit probare; et sic remansit in schismate, ut suo gladio moreretur. populus autem ipsius, quando non audit prophetas et euangelium, in quibus apertissime scriptum est ecclesiam Christi per omnes gentes diffusam esse, et audit schismaticos non dei gloriam quaerentes, sed suam, satis significat seruum se esse, non [*]( 4 Matth. 7, 2 7 Matth. 26, 52 ) [*]( 1 sic] ei B 3 fuisse] esse MB 4 in pr. om. VL 5 remitietur M reme»tietur N remicietur S 6 est om. B cottidiana N con- Bcisaione G 7 pertinet etiam PRMGS\'(VLWBUN dixit PSjVL 9 siquidem om. 7 est ros. V om. L 10 illa W 11 enim] autem PBMGSyVLWBUN gladio aemel om. VL 12 inquit om. 2V 13 litigi... W quia G 14 despereat W mortatur C 16 ammonitus SMfGVLWBUN 17 hoc om. B cum] dum cum G 18 ceciliano WNL cum om. GN 20 scismate CSPVLWN moliretur MGjN 21 audiuit PMSfVLB et] nec SjVL 23 esse diffusam PBMGSjVLWBFHUNbd et om. N audiuit ML auddit H scismaticos CSPWNL gloriam] grSm W 24 se seruum L )
133
liberum et aurem dexteram se habere praecisam. Petrus enim errans in amore domini seruo, non libero aurem dexteram praecidit. ex quo significat eos, qui gladio schismatis feriuntur, et seruos esse carnalium desideriorum, nondum eductos in libertatem spiritus sancti, ut iam non confidant in homine, et non audire quod dextrum est, id est domini gloriam per catholicam ecclesiam latissime peruagatam, sed audire sinistrum humanae inflationis errorem. sed tamen, cum dominus in euangelio dicat, cum per omnes gentes euangelium fuerit praedicatum, tunc finem esse futurum, quomodo isti dicunt, quod iam ceterae omnes gentes ceciderunt a fide et in sola Donati parte remansit ecclesia, cum manifestum sit, ex quo ista pars ab unitate praecisa est, nonnullas gentes postea credidisse et adhuc esse aliquas, quae nondum crediderunt, quibus cotidie non cessatur euangelium praedicari? quis non miretur esse aliquem, qui se christianum dici uelit et aduersus Christi gloriam tanta inpietate rapiatur, ut audeat dicere omnes populos gentium, qui modo adhuc accedunt ecclesiae dei et in dei filium festinanter credunt, inaniter facere, quia non eos aliquis donatista baptizat? sine dubio ista exsecrarentur homines et eos sine dilatione relinquerent, si Christum quaererent, si ecclesiam diligerent, si liberi essent, si aurem dexteram -integram retinerent. [*]( 8 cf. Matth. 24, 14 ) [*]( 1 aurum Ls dextram PMS-( VL WB UN se om. G enim] autem VL 2 errans] herens in ras. M aurem ex autem L dextram RMSyVLWUN 3 scismatis CS2WN 4 nondum] non S edncQtos (os 8. I.) C edoctos G ductos MHS 5 libertate MHB ut iam] etiam MBH confundant W no fidant Pl homineiii C 6 dexterum R 7 sed] et PRGSfVLWBUN sinistram GH 8 dominus fir R dhs fi N dicat in euangelio FHbd 10 futurum esse L 11 cetere (8. fin. e add. a) C, er. in V 12 parte donati WBFHbd parte om. G eclesia (sic semper) C 14 crediderunt (supra u add. i) C crediderint MBN 15 cotidiae M cottidie Ff meretur S 16 aduersuin PSyV 18 ecclesiam S 19 non eos] nos W 20 execrarentur MSW exsacrarentur G execrantur B execrentur i homines] omnes L 22 dextram RVLWΒΝγ )

134

Nec eos audiamus, qui quamuis neminem rebaptizent, praeciderunt se tamen ab unitate et Luciferiani magis dici quam catholici maluerunt. in eo enim, quod intellegunt baptisma Christi non esse repetendum, recte faciunt. sentiunt enim sacramentum sancti lauacri nusquam esse nisi ex catholica ecclesia, sed eam formam secum habere sarmenta praecisa, quam in ipsa uite, antequam praeciderentur, acceperant. hi sunt enim, de quibus apostolus dicit: habentes speciem pietatis, uirtutem autem eius abnegantes; est enim magna uirtus pietatis pax et unitas, quia unus est deus. hanc illi non habent, quia praecisi ab unitate sunt. itaque, si qui ex ipsis ad catholicam ueniunt, non iterant speciem pietatis, quam habent, sed accipiunt uirtutem pietatis, quam non habent. nam et amputatos ramos denuo posse inseri, si non permanserint in incredulitate, apertissime apostolus docet. quod cum Luciferiani intellegunt et non rebaptizant, non inprobamus; sed quod autem etiam ipsi praecidi a radice uoluerunt, quis non detestandum esse cognoscat? et ideo maxime, quia hoc eis displicuit in ecclesia catholica, quod uere catholicae sanctitatis est. nusquam enim tam uigere debent uiscera misericordiae quam in catholica ecclesia, ut tamquam uera mater nec peccantibus filiis superbe insultet nec correctis difficile ignoscat. non enim sine causa inter omnes apostolos huius ecclesiae catholicae personam sustinet Petrus; huic enim ecclesiae claues regni caelorum [*]( .8 II Tim. 3, 5 15 cf. Rom. 11, 23 ) [*]( 3 maluerunt] meruerunt G 5 sanctum B 6 praecisa sa*r«menta G sacramenta Mf 7 uite N uita 81 acceperunt PSf 8 hi. V hii B 9 autem om. V 10 enim] autem L 11 deus om. VL praecisi ŞŲl"lţ C 12 ad ipsos RN de catholica RN iterent Gl 13 specie N sed-habent om. RN 14 et amputatos] etiam putatos L 15 permanBerit M 17 autem om. PRMGS( VL WBFHUNbd 18 a radice om. G 20 uere V sanctitatis] ueritatis 7 numquam C 22 superbiae L 23 correptis WK dificile S 24 apostolos-136, 20 caeleste- desunt omnia in cod. S catholicae ecclesiae 1 )

135
datae sunt, cum Petro datae sunt. et cum ei dicitur, ad omnes dicitur: amas me? pasce oues meas. debet ergo ecclesia catholica correctis et pietate firmatis filiis libenter ignoscere, cum ipsi Petro personam eius gestanti, et cum in mari titubasset et cum dominum carnaliter a passione reuocasset et cum aurem serui gladio praecidisset et cum ipsum dominum ter negasset et cum in simulationem postea superstitiosam lapsus esset, uideamus ueniam esse concessam eumque correctum atque firmatum usque ad dominicae passionis gloriam peruenisse. itaque post persecutionem, quae per Arrianos haereticos facta erat, posteaquam pax, quam quidem catholica in domino tenet, etiam a principibus saeculi reddita est, episcopi, qui perfidiae Arrianorum in illa persecutione consenserant, multi correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes siue quod crediderant siue quod se credisse simulauerant. hos ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis per galli cantum admonitum aut tamquam eundem post prauam simulationem Pauli uoce correctum. hanc illi matris caritatem superbe accipientes et inpie reprehendentes, quia Petro post galli cantum surgenti non gratulati sunt, cum lucifero, qui mane oriebatur, cadere meruerunt.

Nec eos audiamus, qui negant ecclesiam dei [*]( 1 cf. Matth. 16, 19 2 Ioh. 21, 15 4 cf. Matth. 14, 30 5 cf. Matth. 16, 22 6 cf. Matth. 26, 51. 70-74 8 cf. Gal. 2, 7 20 cf. Matth. 26, 75 21 cf. Es. 14, 12 ) [*]( 1 com Petro datae sunt in mg. app. C, om. WK; cum Petro datae sunt et om. G . 3 correptis G pietatis G 4 ipso G 5 et om. B dom (o a. l.) C 7 simulatione L similitudinem G superstitiosa GL labsus C 8 est W uenia. N cumque W correptum GW 10 qua Lx qus W arianos PRSFHUbd 11 catholicam W 13 perfidg («up.$add. ia) C perfidia GLlK perfidei V arianorum PRSHUbd persequutione Pr perturbatione MB consenserunt W 14 in] ad RG N «elegerunt R 15 se om. LBN credidisse se G simulanerunt VL 16 recipit VWUr 17 ammonitum CYWGNT, (in mg. L; in tutu cõmonitom) L 18 eandem (su-p. a add. u) C 19 illa L claritatem VL superbise L superbae B impiae B 22 #e$negant C )

136
omnia peccata posse dimittere. itaque miseri, dum in Petro petram non intellegunt et nolunt credere datas ecclesiae claues regni caelorum, ipsi eas de manibus amiserunt. isti sunt, qui uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant et super doctrinam apostolicam se praedicant esse mundiores: qui nomen suum si uellent agnoscere, mundanos se potius quam mundos uocarent. nolentes enim, si peccauerint, corrigi, nihil aliud elegerunt nisi cum hoc mundo damnari. nam quibus ueniam peccatorum negant, non eos aliqua sanitate custodiunt, sed aegris subtrahunt medicinam; et uiduas suas uri cogunt, quas nubere non permittunt. non enim prudentiores habendi sunt quam Paulus apostolus, qui ait: malo eas nubere quam uri.

Nec eos audiamus, qui carnis resurrectionem futuram negant et commemorant, quod ait apostolus Paulus: caro et sanguis regnum dei non possidebunt, non intellegentes, quod ipse dicit apostolus: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem. cum enim hoc factum fuerit, iam non erit caro et sanguis, sed caeleste corpus. quod et dominus promittit, cum dicit: neque n ubent neque uxores ducent, sed erunt aequales angelis dei. non enim iam hominibus, sed deo uiuent, cum aequales angelis facti fuerint. inmutabitur ergo caro et sanguis et fiet corpus caeleste et angelicum; et mortui enim resurgent incorrupti, [*]( 3 cf. I Tim. 5, 14 12 I Cor. 7, 9 . 16 I Cor. 15, 50. 53 20 cf. Retract. II c. 3 21 Matth. 22, 30 25 I Cor. 15, b2 ) [*]( 1 miseri post Petro legitur in L 3 eas de] easdem G aijimiserunt G 4 uiduis y si om. L, in mg. app. que nubserint CN 5 se om. M 6 se om. VL 7 mundo suo carent W 8 delegerunt TfrA" 9 sanctitate MHB 10 egris ClN eis VL-f 12 apostolus om. M ait: malo] maluit bd ait mala B1 13 *uri N 15 futuram om. ItN apostolas paulus ait L Paulus om. W 17 idem ipse L apoetolus dicit N dicit] idem ait V ait L 20 corpus om. W quod (o ex i) C 21 cum dicitj dicens H 22 equales C1 dei om. NB enim iam] quam corr. in quia G 23 iam om. B 25 resurgunt G )

137
et nos inmutabimur, ut et illud uerum sit, quod resurget caro, et illud uerum sit, quod caro et sanguis regnum dei non possidebit.

XXXITI. 35. Ista fidei simplicitate et sinceritate lactati nutriamur in Christo et, cum paruuli sumus, maiorum cibos non adpetamus, sed nutrimentis saluberrimis crescamus in Christo accedentibus bonis moribus et christiana iustitia, in qua est caritas dei et proximi perfecta et firmata, ut unusquisque nostrum de diabolo inimico et angelis eius triumphet in semet ipso in Christo, quem induit, quia perfecta caritas nec cupiditatem habet saeculi nec timorem saeculi, id est nec cupiditatem, ut adquirat res temporales, nec timorem, ne amittat res temporales. per quas duas ianuas intrat et regnat inimicus, qui primo dei timore, deinde caritate pellendus est. debemus itaque tanto auidius adpetere apertissimam et euidentissimam cognitionem ueritatis, quanto nos uidemus in caritate proficere et eius simplicitate cor habere mundatum, quia ipso interiore oculo uidetur ueritas — beati enim mundo corde, inquit, quia ipsi deum uidebunt — ut in caritate radicati et fundati praeualeamus comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit latitudo et longitudo et altitudo et profundum, scire etiam [*]( 2 I Cor. 15, 50 9 cf. Col. 2, 15 18 Matth. 5, 8 19 cf. Ephes. 3, 17—19 ) [*]( 1 et alt. om. i illum VLl resurget-quod om. GBF 2 caro pr. om. MH 3 poasidebunt WMBHLbd 4 fidei] fieri W lactanti B . 5 et—Christo om. i cum om. VL simus VL2B2 6 appetimus W 7 moribus bonis G cristiana Cl 8 ut om. W 9 et inimico MRB 10 karitas MH 13 amittat res temporales] perdat ea quae peritura cum mundo sunt RN 14 deinde] et G 15 auidi H appetissimam M 16 cogitationem PL »ercitationS (supra. appos. x, r 8. I.) 8 ueritatem L karitate MH 17 proficere s. I. C mundatum habere H in ipso PSfVMF 18 beate C enim] ergo CMHB om. WL mundicordes PSyVLBHU mundocordes C mundi corde M 19 inquit om. B ipso Gl karitate MH 20 et fundati om. G compraehendere CM cflprehendere F 21 et longitudo 8. I. N 22 et altitndo] sublimitas B om. G superimminentera Cl )

138
supereminentem scientiam caritatis Christi, ut inpleamur in omnem plenitudinem dei et post ista cum inuisibili hoste certamina, quoniam uolentibus et amantibus iugum Christi lene est et sarcina eius leuis, coronam uictoriae mereamur. [*]( 4 cf. Matth. 11, 30-) [*]( 3 oate Cx 4 xpi quod G lene] lene MHLBFI om. W est om. W corona R 5 mereamur atb PGSy Explicit de agone xpiano. incipit de doctrina xpiana episcopi augustini ecclesiae catholicae liber 1 amen fol. 106* C Explicit de agone christiano Incipit sermo I de uita et moribus clericorum suorum ad ipsos P Eiplicit liber Aureli Augustini de agone christiano S Explicit de agone christiano Augustini epi liber unus fol. 141b M, fol. 18* B Explicit de agone. Inc exptio simboli sci rufini G Eiplicit de agone cbristiano fol. 157* S, fol. 125* y, fol. 94 V, fol. 33* W Explicit liber Aurelii Augustini de agone christiano fol. llP F, fol. 16- H Eiplicit fol. 69 N Explicit liber sci Aagnstini de agone christiano fol. 94b U Finit feliciter d5 gratias amen fol. 12* L )
139

LOCI LIBR. RETRACTATIONVM.

De agone christiano pag. 136, 14 sqq.

Retract. II 3. In quo quod positum est: nec eos audiamus, qui carnis resurrectionem futuram negant et commemorant quod ait Paulus apostolus: caro et sanguis regnum dei non possidebunt, non intellegentes quod ipse dicit apostolus: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem. cum enim hoc factum fuerit, iam non erit caro et sanguis, sed caeleste corpus, non sic accipiendum est, quasi carnis non sit futura substantia, sed carnis et sanguinis nomine ipsam corruptionem carnis et sanguinis intellegendus est apostolus nuncupasse, quae utique in regno illo non erit, ubi caro incorruptibilis erit. quamuis et aliter possit intellegi, ut carnem et sanguinem opera carnis et sanguinis dixisse accipiamus apostolum et eos regnum dei non possessuros, qui perseueranter ista dilexerint.