Contra Gaudentium Donatistarum Episcopum

De iustitia certamen est, non de pecunia. cauete itaque, ne forte, dum putatis ad uos pertinere quod scriptum est: tunc stabunt iusti in magna constantia aduersus eos, qui se angustiauerunt et abstulerunt labores eorum, non hoc uobis contingat de laboribus uestris, sed potius quod alio loco scriptum est: labores impiorum iusti edent. neque enim stabunt contra uos Maximianistae, quorum quando potuistis basilicas abstulistis, aut stabunt contra uos pagani, quorum certe ubi potuistis templa euertistis et basilicas destruxistis, quod et nos fecimus, aut stabunt aduersum uos symphoniaci daemoniorum, quorum tibias et scabella fregistis, quod et nos fecimus. sic nec uos stabitis aduersum nos. in talibus quippe omnibus factis non rapina concupiscitur, sed error euertitur. sicut ergo non stabunt Chananaei aduersum Israelitas, quamuis Israelitae abstulerunt labores eorum, sed stabit Nabuthaeus aduersus Achab, quia delictum factum est, non praeceptum, ut labores iusti auferret iniustus, sic haeretici non stabunt aduersus catholicos, cum in rebus haereticorum christiani imperii iussa conplentur nec res eorum a catholicis auferuntur, sed potius inquiruntur eisque multa, quantum fieri potest, correctis reddenda seruantur, [*]( 1,0 Sap. 5, 1 13 Sap. 10, 19 23 cf. III Reg. 21 ) [*](1 uobiscum A et] ut J 4 arderere A 6 et om. f 8 pecunia] pocnitentia/ 9 itaque] ergo fo 10 ma*gna. (n eras.) A 13 sed] et I illud quod fv alio loco] alibi fv 14 maxianiste (ni s. I.) A 17 construxistis fo post stabunt eras. uid. adstabunt in A 18 aduersus If) nos symponiaci A 19 scabellas Aml 20 et 22 aduersusfv 23 Nabutbaeus (NaPooaai) scripsi nabutheus A Naboth ft) nacab d 24 auferet A )

sed stabunt catholici non solum aduersus gentiles, a quibus ueri martyres exspoliati sunt, uerum etiam aduersus circumcelliones Donatistarum, quia et ipsi abstulerunt labores eorum. uerum de his pecuniaribus laboribus facilior causa est, cum etiam illi, quorum erant, ad pacem catholicam transeunt. ecce cotidie, si quis ad nos transitum fecerit, reddimus pecuniam uestem fructus uasa rura tecta uestrorum: uos quomodo nobis reddituri estis membra nostrorum?

Nempe aliquando expergiscimini et cernitis nec uos esse de quibus dicatur nec nos a quibus dicatur: hi sunt quos aliquando habuimus in risum, cum potius uos habeamus in fletum; nec uos computabimini inter filios dei, nisi recedentes a parte Donati hanc tenueritis ecclesiam, quam sicut praedixit exhibet filius dei; nec inter sanctos est sors uestra, sed inter haereticos. nam quod alios de uobis dicturos putatis: nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam, miror quod tam insensati estis, ut ipsi uobis modo talia non dicatis. sanctis quidem ueris ac fidelibus inmundi et infideles tunc ista dicturi sunt, eis utique, quos nunc existimant insanire, quia luxuriis quas uident frui nolunt, dum quod non uident credunt. sed uos si non uitam uestram, certe istam quam uobis uultis facere mortem uestram si non existimatis insaniam, desperatius insanitis. uerba uero illa: ergo errauimus a uia ueritatis et cetera non erunt quidem tantum uestra, sed maxime et uestra. erratis enim, quod manifestum est, a uia ueritatis et iustitiae lumen non lucet uobis, lassamini a uia iniquitatis et perditionis et ambulatis [*]( 10 Sap. 5, 3 16 Sap. 5, 4 23 Sap. 5, 6 ) [*]( 2 martyres ueri II) exspoliatione J etiam bis A 3 donastistarum Aml 4 pecuniaribus scripsi peniniaribus J pecuniariis 10 5 uerba ecce cotidie-fecerit in Afo ante cum etiam-transeunt posita huc transtulit mg. v 6 facit fl) 9 exspergiscimini J cernite fo, cf. II 4, 4 init. 10 hii A 11 derisum fv, ut p. 244, 28 12 computamini II) 13 ut hanc J 14 est om. f 15 dicturus Aml 16 putabis / existimabamus fo, ut p. 244, 29 18 modo om. f 25 pr. nostra f et om. f 27 a] in fo, ut p. 245, 3 iniquitatis uia 10 )

solitudines difficiles, uiam uero domini ignoratis. quae autem sequuntur: quid nobis profuit superbia aut quid diuitiarum iactantia contulit nobis? transierunt omnia illa tamquam umbra nescio utrum quisquam inter ceteros dicere poterit aptius et conuenientius quam tuus decessor Optatus. nolite ergo uos putare quales non estis et perire quales estis, quoniam non uos haec fides, sed uester malus error hortatur, non ut libenter pro deo, sicut dicis, in ista persecutione moriamini, sed ut nequiter pro Donato factis persecutionem patiamini.

Uerba epistulae: (et alia manu:) Opto te, inquit, incolumem ueritate perspecta animum lenire et ab innocentium exitibus temperare. ad haec responsio: Uos potius ueritate perspecta lenite animum uestrum, ne sic saeuiat, ut nec uobis parcat. nam quid isto cui haec scripsisti facile potest lenius inueniri, qui uos et inuitauit ad uitam et, si eam nobiscum agere nolletis, relaxauit ad fugam? uos in uos estis asperi, uos inmites, uos sine ulla humanitatis consideratione crudeles, qui hoc in uobis facitis, quod in suis inimicis facere consuerunt errorum dilectores et hominum persecutores, ut sit quod amarissime doleant errorum persecutores et hominum dilectores. quid autem optas, ut ab innocentium exitibus temperetur? uos quidem innocentes non estis; tamen ille uobis dedit exitum, sed ipsi uobis dare uultis exitium. puto enim quod uerbi ignorantia te fefellit, ut uolens intellegi exitia exitus diceres. cum igitur hortaris optando, ut se ab innocentium exitiis imperialium legum temperaret exsecutor, id agis, ut deceptoribus parcat et innocentes decipi inpune permittat: [*]( 2 Sap. 5, 8-9 8 pag. 245, 8 ) [*]( 5 dicere poterit] diceret fv , euenientius J 6 discesaor (is del.) J putare uos v putare uos esse f 8 ut non v 9 ut om.. v factis uestris fv 10 persecutione J 13 innocentum fv 15 haec] quidem / 16 nos / 17 agere om. f 18 nos mites / immanitatis A 20 consueuerunt fv et hominum-22 dilectores om. f 22 innocentum fv 25 exuia J 26 igitur] ergo fo 27 imperalium J-)

quid ergo aliud, nisi ut ille, cui te bene arbitraris optare, nec deo nec imperatori suo seruet fidem, quia scilicet per iustitiam non ueram sed uestram ad imperatorum curam pertinere causae huiusmodi non deberent, ut calumniosa diuisio sanaretur, deberent autem, ut quando facta est firmaretur. si doctrina ista, quam non de scripturis sanctis, sed nescio unde didicistis, iusta uobis uidetur, ut haec ad imperialem non pertineant potestatem, tunc maioribus uestris uenisset in mentem, quando Caeciliani causam ad imperatoris iudicium Constantini accusando miserunt. nunc uero quia leones Danielem propter innocentiam non laeserunt, uultis ut illis parcant, qui eum calumniando leonibus obiecerunt. sed non ut homo iudicat deus, in cuius manu cor regis est et quo uoluerit inclinat illud. cor autem regis cum est infidele, aut exercentur aut probantur boni, cum uero est fidele. aut corriguntur aut plectuntur mali. horum duorum quid in uestra causa sit iam satis diximus satisque litteris tuis nullius loci praetermissione respondimus, quod — utinam et tibi! — tamen aliquibus ex uobis esse profuturum domino miserante confidimus.

Ad haec autem si respondere aliquid praeparas, lege etiam illa, quae cum Emerito acta sunt, quibus ipse respondere non potuit, ne forte tu possis, sicut iam superius ut experireris ammonui. de causa etiam Maximianistarum cum illo egimus, de qua a nobis in collatione totiens uobis obiecta nihil respondistis, quoniam de re manifestissima et recentissima nihil quod responderetis inuenire potuistis, quomodo Maximianus, quem multo grauiore quam Caecilianum sententia percussistis, ita ut diceretis eum Dathae, Chorae et Abiron [*]( 10 cf. Dan. 6, 22 13 cf. Prou. 21, 1 22 pag. 241, 6 23 cf. Em. 9 ) [*](1 bene om. A 2 seruet fidem om. A 3 imperatorem f causam huius.modi (us s. l.) J 4 ut om. J 7 imperalem J pertineant scripsi pertineat Afl) 10 uero** J 11 parcat fv 16 deorum Jml satis iam fv 19 profuturum esse deo fv 21 ipse] ille fv 23 experieris A 24 a om. Aml 26 responderitis v 28 percusisti J date A Dathan f chore Afv )

ministrum, quos pro scelere schismatis uiuos terra deglutiuit, non polluerit consortes schismatis sui, quibus ut ad uestram communionem redirent dilationem dedistis, non polluerit Afer Afros, uiuus uiuos, notus notos, particeps socios, et Caecilianus polluerit transmarinos, polluerit longe positos, polluerit ignotos, polluerit nondum natos. inueni, si potes, quid dicas, quomodo susceperitis honorem Feliciani Mustitani et Praetextati Assuritani, quos cum Maximiano et aliis decem sine ulla dilatione damnastis, contra quos, ut eos de basilicis pelleretis, apud duos uel nisi fallor apud tres proconsules litigastis et, cum iam in locum Praetextati alium ordinassetis, post tam longum tempus eos in suis honoribus recepistis. qua iustitia, qua ratione, qua fronte in honore suo suscipitur Maximianista damnatus et damnatur orbis terrarum catholicus inauditus? qua iustitia, qua ratione, qua fronte canendum esse dicitis, ne uos inquinet Caecilianus olim defunctus uobisque prorsus incognitus, uestris maioribus iudicantibus semel damnatus, uestris maioribus accusantibus ter absolutus, et cauendum non putastis, ne uos inquinaret Felicianus uniuersalis concilii uestri ore damnatus et ab uniuersis uobis praecipue tui praedecessoris fauore susceptus? qua iustitia, qua ratione, qua fronte rescinditis baptismum, quem dant ecclesiae quas laboribus suis apostoli plantauerunt, cum susceperitis baptismum, quem Felicianus et Praetextatus per tam longum tempus, quando contra eos damnatos litigabatis, foris a uestra ecclesia tradiderunt? si enim, ut soletis male intellegere et nobis obicere, sic intellegendum est quod scriptum est: qui baptizatur a mortuo quid proficit in lauacro suo?, inter [*]( 3 cf. Em. 11 extr. 27 Eccli. 34, 30 ) [*]( 1 quos] quo J 4 notus om. A 7 murtiani J 8 assurritani A quos] quod J 9 dampnatis J 10 littigastis J 13 suo om. f 14 dampnator J 16 nobisque J 18 accusantibus om. f iter Aml 19 non om. J 20 dapnatus J uobis om. J 24 praetexatus J longum om. J 25 dapnatos J 27 est intelligendum fv 28 in om. v ) illos isti iacebant quando baptizabant, de quibus uestra Bagaitana sententia tanto strepitu insonuit: Aegyptiorum admodum exemplo pereuntium funeribus plena sunt litora, quibus in ipsa morte maior est poena, quod post extortam aquis ultricibus animam nec ipsam inueniunt sepulturam. quid ad haec dicturi estis? ecce mortui baptizant eos quos suscipitis nec morimini, et nobis tamquam mortuis calumniamini, ut catholicae unitati communicare nolentes uestris ignibus uere moriamini. responde ad ista, uacat tibi cogitare quid dicas. saltem in hoc aliquod tibi beneficium conferamus, ut, dum cogitas quod respondeas, minus cogites quomodo ardeas. sed nolumus, ut inopia respondendi lassum illud et quassum, quod dicere consuestis, adhuc tibi existimes esse dicendum: \'si tales sumus, quare nos quaeritis?\' respondemus enim: magis uos ecclesia catholica debet quaerere, quia peristis, si uos Maximianistas perditi perditos inquisistis. de corde uestro enim nobis dicitis: \'quare quaeritis tot tantorumque reos criminum?\' sed de libro dei uobis respondemus: quia caritas cooperit multitudinem peccatorum.

Accepi, Gaudenti, responsionem tuam, si tamen responsio ista dicenda est, quam mihi propterea referre uoluisti, ne, si tacuisses, diceremus te esse conuictum. sed non hoc est respondere quod est non tacere. nam si hoc est, respondisti plane, sed ideo, ut etiam hi, qui de te aliquid possent [*](2 Sententia concilii Bagaiensis 14 et 17] cf. c. 4, 5 init. 19 I Petro 4, 8 ) [*]( 1 Bagaitana] Bagaiensis /, om. A, cf. II 7, 7 init. 2 egiptiorum J admodum om. A 5 extortam u Aml ulceribus J 7 morrimini A 11 quod] quomodo fv . 12 minime fv 13 consueuistis fv 14 esse om. f 17 enim uestro fv 19 quia] qui J peccatorum. Exp* lib. 1\'. Incipit lib. scd\'s aug\'tini contra gaudentiu epm. J 22 gaudentii A 26 hii A )

sperare, nouerint te non inuenisse, quid respondere deberes, et tamen respondisse, ne taceres. itaque cum caueres, ne uictus dicereris, fecisti ut ostendereris. ad quod ostendendum tua ipsa scripta sufficiunt, si ab intellegentibus legantur et meis diligenti examine comparentur. ut autem scriptis aliis hoc doceam, quo etiam ingeniis tardioribus satisfiat, aliquanto prolixior disputatio necessaria est, quam quidem aggrediar, si opus fuerit dominusque uoluerit.

Nunc interim, quoniam uos potius esse catholicos testimonio beati Cypriani affirmare conatus es, attende paululum, quam ecclesiam dixerit ille catholicam, cum eius defenderet unitatem. ecclesia, inquit, domini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit: unum tamen lumen est quod ubique diffunditur, nec unitas corporis separatur. ramos suos in uniuersam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter riuos latius expandit: unum tamen caput est et origo una et una mater fecunditatis successibus copiosa. quid igitur et uos ipsos fallitis et alios fallere mendaciis inpudentibus uultis? si huius martyris testimonio uestra est ecclesia catholica, ostendite illam per orbem totum radios suos porrigere, ostendite illam per uniuersam terram ramos suos copia ubertatis extendere. hinc enim et Graeco uocabulo catholica nominatur; quod enim Graece ὅλον dicitur, Latine \'totum\' uel \'uniuersum\' interpretatur. \'per totum) ergo siue \'secundum totum\' est καθ\' ὅλον, unde catholica nuncupatur. si hoc nosti, quare te nosse dissimulas? si autem ignoras, quare non prius quam loqueris, quod nescis, eos qui norunt interrogas? quod si displicet tibi, non Graecam, sed aliquam linguam inueni, qua doceas xao ? oXov non per totum\' siue [*]( 12 Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 . ) [*]( 5 comparantur J 7 ingrediar / 9 uos om. Af 13 totum orbem fv 17 latius] largius Jf pandit Cypr. codd. WGm2Mm1 et Hartel capud A 24 holon Jf 26 et 30 catholon Af 27 dismulas J 28 qoqueris Aml )

(secundum totum) uel \'secundum uniuersum) significari, et recede a testimonio Cypriani. ille namque contra te loquitur, qui uides quid dicat. per orbem totum dicit et per uniuersam terram porrigi extendique catholicam, Graeco eius nomini ac definitioni consentiens. tu aliud tenere sentire dicere reperiris et, dura Cypriano teste inniteris, Cypriano teste mentiris.

Ab hac ergo uera germanaque catholica, quae domini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendit, quae causa uobis fuerit exeundi cum interrogamini, nihil iustum inuenitis, prorsus ab hac ecclesia exitum uestrum nulla purgatione probabilis excusationis abluitis. quid enim dicitis nisi: \'necessitas compulit, ut iusti relinqueremus iniustos'? respondet uobis scriptura diuina: filius malus ipse se iustum dicit, exitum uero suum non abluit. \'exitum\', inquit, (sum') — utique illum, de quo dicit apostolus Iohannes: ex no b i sex i e run t — omnino non abluit, non defendit, non excusat, non purgat. ad iustos enim non pertinet in ecclesia catholica nisi malos, quos corrigere uel damnare non possunt, patientissime tolerare, nec propter zizania de dominico agro nec propter paleam de dominica area nec propter uasa inhonorata de dominica domo nec propter pisces malos de dominicis retibus ante tempus exire, ne frustra exitum suum conentur abluere. has euangelicas sententias si uolueris in alium sensum qualibet argumentatione conuertere, eidem beato Cypriano, cuius testimonia adhibes, contradicis, sicut in nostra conlatione fecistis. nam haec de ista quaestione supradicti martyris uerba sunt in epistula, quam scripsit ad Maximum et socios confessionis eius: etsi uidentur, inquit, in [*]( 14 Prou. 24, 35 (30, 12) 16 I Ioh. 2, 19 20 cf. Matth. 13, 38 sqq. 21 cf. Matth. 3, 12 et II Tim. 2, 20 22 cf. Matth. 13, 47 sqq. 27 cf. Breuic. III 8, 11 29 Cypr. epist. 54, 3 ) [*](1 significare fv, cf. Farm. II 4, 8 post init. 5 diffinitioni Af aliut A repereris df 8 inch A 12 probababilis Aml 19 dapnare A 20 tol- lerare A 21 a.rea A 24 ab*luere A sententias om. A 26 testimonium fv 28 maximianum A ) [*]( LIII. August. c. l)on. III. ) [*]( 17 )

ecclesia esse zizania, non tamen impediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus ipsi de ecclesia recedamus. nobis tantummodo laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit frumentum dominicis horreis condi, fructum pro opere nostro et labore capiamus. apostolus in epistula sua dicit: \'in domo autem magna non solum uasa sunt aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. et quaedam quidem honorata, quaedam inhonorata.\' nos operam demus et quantum possumus laboremus, ut uas aureum uel argenteum simus. ceterum fictilia uasa confringere domino soli concessum estcuietuirga ferrea data est. esse non potest maior domino suo seruus nec quisquam sibi quod soli filio pater tribuit uindicarit, ut se putet aut ad aream uentilandam et purgandam palam uel uentilabrum iam ferre posse aut a frumento uniuersa zizania humano iudicio separare. superba est ista obstinatio et sacrilega praesumptio quam sibi furor prauus adsumit. et dum sibi semper quidam plus quam mitis iustitia deposcit adsumunt, de ecclesia pereunt, et dum se insolenter extollunt, ipso suo tumore caecati ueritatis lumen amittunt.

Nempe nunc saltem uides aduersus sanctum Cyprianum uos in nostra collatione clamasse eique contentionibus restitisse, quibus asserebatis agrum Christi, de quo ait: ager est mundus, non esse ecclesiam, sed mundum praeter [*](8 II Tim. 2, 20 13 cf. Ps. 2, 9 14 cf. Ioh. 13, 16 27 Matth. 13, 38. cf. Breuic. III 8, 10. 9, 15 ) [*]( 2 ut om. J quoniam cur (cur 8. I.) J esse om. f 5 cum om. J 6 orreis J frumentum J 8 magna autem J 10 quaedam inhonorata om. J quaedam uero inhonorata fv 13 soli domino Iv 16 uendicarit J/, cf. 13,14 17 paleam Af uel uentilabrum om. v Cypr. iam ferre iam A ferre iam v 20 pranusu (is eras.) d 21 quidam plus] aliquid amplius Af 26 temptationibus J 28 hic mundus v, cf. Kp. c. Don. 14, 35 )

ecclesiam, ut ea quae cernerentur posset habere zizania. nam in ecclesia dicebatis manifesta zizania esse non posse, quotiens hoc testimonium Cypriani posuimus, et nec aperte illi resistere ausi estis nec tamen consentire uoluistis. nempe nunc saltem expergisceris audis aduertis, quia, etsi uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen impediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus ipsi de ecclesia recedamus. quare uos ergo ab unitate huius ecclesiae nefario schismate disceditis et haeretica praesumptione in eadem discissione persistitis? ecce tibi est Cyprianus: consenti illi aut responde illi. uides quemadmodum his uerbis, quibus dicit esse in ecclesia cernique zizania nec tamen ab illa propterea debere discedi, delet omnes tuorum scriptorum calumnias, quibus etiam in tanta abrupta progressus es et te more uestro praecipitasti, ut diceres etiam nescientes qui peccauerunt de uniuerso mundo peccatis alienis perire potuisse christianos, quia scilicet legitur in sanctis scripturis unum de anathemate fuisse furatum et pro isto peccato alienum populum nescientem fuisse punitum, ignorans illas mortalium corporum poenas, hoc est moriturorum mortes, ad utilem terrorem populo ualuisse, non tamen eisdem mortuis ad aliquod detrimentum futurae uitae aliena peccata, praesertim quae nescierunt, aliquid obfuisse. itane hoc diceres? itane peccatis alienis, etiamne incognitis, perire deo quemquam credere et dicere auderes? nec saltem ipsos timuisti collegas tuos, qui te in nostra collatione reticente et fortasse cum hoc iam sentires (dicere) non audente tantis disceptationum lateribus pugnauerunt pisces [*](5 Cypr. epist. 54, 3 16 cf. Gaud. epist. ad August. 18 cf. Ios. 7 26 cf. Breuic. III 8, 14 sqq. ) [*]( 3 hoc] hic f hinc v 5 in ecclesia Otn. J/ 9 ergo uos ft) 10 discisione (ci 8. l.) J discessione f 11 eat om. I) 13 propterea om. f 14 discedi scripsi discedere Jfv 15 te more] timore J tumore f 17 perisse J potuisse perire il) 19 nesciente J 22 aliquid J 24 in hoc J ut hoc fo ut peccatis fl) etiam (om. ne) fv 26 nec] ne J saltem om. f 27 dicere addidi ) [*]( 17* ) malos in dominicis retibus a piscatoribus ignorari, ne uidelicet perirent eorum contagione, si scirent. nonne tibi uenit in mentem, cum de palea dominicae areae, id est ecclesiae, usque ad tempus uentilationis in una permixtione toleranda disputabamus, cum Emeritus urgeretur, negasse illum atque dixisse: non legis aream? qui cum et a suis secretius ammoneretur et a nobis apertius, commemorantibus ex euangelio dominum esse uenturum ferentem uentilabrum in manu sua, qui mundabit aream suam et frumentum recondet in horreo, paleam uero comburet igni inexstinguibili, continuo correxisse obliuionis errorem quo negauerat scriptum, nec tamen schismaticam uel haereticam conuertisse peruersitatem, qua negabat malos a bonis debere pro unitate ecclesiae sustineri, continuoque dixisse, quod nomine paleae mali siguificarentur occulti, ut hoc causae uestrae praecipua diligentia seruaretis, quod ignorati mali commaculare bonorum neminem possent. ecce partis uestrae patronus egregius perdidit te aduersante labores suos. ille quippe, ut custodiat bonorum salutem, prorsus in ecclesia malos permanentes a bonis perhibet ignorari, ne perdant eos, si fuerint cogniti et tolerati; tu autem etiam ignoratorum malorum contagio bonos perire dixisti neque timuisti tam multos ab initio uestros latentes flagitiosos, facinorosos atque impios, qui profecto secundum tuam sententiam te atque omnes tuos uobis nescientibus perdiderunt. sed nunc quoque nullo pauore tremuisti, ne forte quispiam uestrum te nesciente peccaret et te, dum ista loqueris, perderet. an forte, dum cognitis tuis factis perisse te intellegis, propter hoc alienis incognitis perire non metuis?

Quid tibi optem, nisi ut te nobis liceat inuenire, ne libeat te perire? quid enim spei remanebit non solum nobis, [*](6 non legis areana] cf. ad pag. 64, 19 7 cf. Matth. 3, 12 ) [*]( 3 cum om. fo 4 permixistione Llml tolleranda A disputabamus scripsi disputantibus Afv 5 emeritis J 6 amoneretur J 11 haereticam uel schismaticam fv 12 peruerssitatem Llml 15 hic fv 16 ia bonorum J 19 prohibet J 20 tollerati A )

qui domino Christo prophetis apostolis sanctoque Cypriano consentimus etiam cognitos malos, si eos nec corrigere possumus nec punire, pro unitatis uinculo sustinendos, uerum etiam uobis, quibus ante tempus messis, uentilationis et litoris placet a malis separatio corporalis, si opinio tua uera est, qua putas et suis peccatis quemque perire qui facit et alienis qui utrum facta sint nescit? si enim hoc ita est, profecto et maiores uestri, qui se, sicut putatis, a cognitis malis separauerunt, de incognitis perierunt. non solum autem tibi, qui, cum dicis alienis criminibus perire hominem siue illa scientem siue nescientem, nullum procul dubio remanere pateris innocentem, sed etiam ipsi Emerito, qui longe tolerabilius sentiens in communione sacramentorum alienis peccatis tantummodo cognitis homines innectit, ab incognitis soluit, multo ueriore uenerabilis Cyprianus uoce respondit simul crescentia non perire frumenta zizaniis non extra ecclesiam, sed in ecclesia constitutis, nec occultis atque incognitis, sed plane notis atque perspicuis. puto enim quod non in carne, sed in ipsa mente caecatur, qui contendit latere quod cernitur. cum autem monet ille beatissimus, ne propter zizania quae in ea sunt ab ecclesia recedatur, non monet propter illa quae occultantur, sed propter illa potius quae cernuntur. ipsa enim sunt quae possunt perturbare cernentes, nisi eos faciat sapientia patientes. nam quomodo propter occulta nos non debere recedere disceremus, quae omnino esse nescimus? etsi uidentur, inquit, in ecclesia esse zizania. \'uidentur\' ait, non \'suspicatione creduntur\'. et ne quisquam putaret ita dictum \'uidentur esse\', tamquam non essent, sed esse uiderentur, uerbis consequentibus quid dixerit aperit: non tamen inpediri, inquit, debet aut fides aut caritas nos t r a, ... u t quoniam zizania esse in ecclesia cernimus ipsi de ecclesia [*](25 Cypr. epist. 54, 8 29 ibid. ) [*]( 1 apostolisq Jml 4 mesis J 12 ipsi om. f tollerabilius J 17 incogniitis dml alt. atque] ac fv 18 prospicuis J 19 n quod Aml 20 beatissimus ille 10 29 inquid J ) recedamus. non ait (suspicamur putamus credimus opinamur\', sed (cernimus). ea quippe etiam illi non operta credebant, sed aperta cernebant, qui dixerunt patri familias: uis imus et colligimus ea?, de quibus ditum erat: cum creuisset herba et fructum fecisset, tunc apparuerunt zizania. quibus respondit: non, ne forte, dum uultis colligere zizania, simul eradicetis ettriticum, et: sinite utraque crescere usque ad messem. et tamen tu dicis - ubi quid aliud quam domino contradicis? — sola per mundum creuisse zizania et toto paene mundo diminuta perisse frumenta, cum ad aliquas gentes nondum ecclesia crescendo peruenerit. necesse est autem, ut perueniat et praedicetur euangelium in uniuerso mundo et tunc ueniat finis, quod futurum esse dominus sine ulla ambiguitate praedixit.