Contra Faustum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.
FAUSTUS dixit: Cur legem blasphematis et prophetas ? minime quidem nos hostes sumus aut inimici legis ac pro. phetarum, sed nec ullius omnino, adeo ut. si modo. per ipsos nos liceat, simus parati fateri falsa illa omnia esse, quae de eis scripta sunt et quorum causa uidentur nobis exosi. sed enim uos repugnatis et scriptoribus adsentiendo uestris in crimen forsitan prophetas innocentes adducitis, infamatis patriarchas, dedecoratis et legem atque, quod sit stultius, uultis et scriptores uestros non esse mendaces et eos tamen religiosos ac sanctos, quorum hi flagitia et turpes conscripserint uitas. quod quia utrumque pariter constare non potest, oportet enim aut hos fuisse malos, aut illos mendaces et falsos.
Age, si libet, adsensu communi scriptoribus damnatis defensionem suscipiamus legis et prophetarum. legem autem nunc dico ego non circumcisionem nec sabbata et sacrificia ceteraque huiusmodi Iudaeorum, sed eam, quae uere sit lex, id est: non occides, non moechaberis, non peiurabis et cetera. cui quia olim diffamatae in gentibus, id est ex quo mundi huius creatura consistit, Hebraeorum scriptores inruentes [*](18 Ex. 15, 13 sqq. ) [*]( 2 AVRELI AVGVSTINI ADVERSVS | FAVSTVM MANICHEVM VOLVMEN PRIMVM i explicit INCPT ADVERSVS EVM VEL AD- VERSVS EIVS (om. JoY) HERESEM DE VITA PATRIARCHAR II VO- LVMEN SECVNDVM FELICITERIIDO GRATIAS AMEN fol. 96 b L p. 94 b M AVRELI (aurelii C) AVGVSTINI (V pr add. m. ant.) ADVERSVS FAVSTVM MANICHEVM VOLVMEN PRIMVM EXPLICT INCIPIT ADVERSVS EVM (eundem S) VFL ADVERSVS EIVS HERE- SEM (heresim S heresen C) DE VITA PATRIARCHARVM UOLVMEN SECVNDV (feliciter P) DO GRATIAS AMEN fol. 122 a (litt. rubric) P fol. 88 b C p 170 G p. 246 S cap. XLIII LPSMG 4 ut (8. l. 1n. 1) C 5 ..Iiceat (li er.) C simus (i in ras. corr. ex u) C 7 adsentiendo Cl script. uestris C 10 mandaces S 11 eta L 14 libetas sensu P comuni C 16 sacriffitia C 17 iudeorum C 18 moechaueris Ml mechaberis CP peierabis M periurabis SGP ..20 creatura (m er.) L )
Ad haec et prophetas ac patriarchas uestros cur nos blasphemare existimetis, ego non uideo. nam si a nobis scripta haec dictataue fuissent, quae idem commisisse leguntur, esset uestra haec in nos non inrationabilis accusatio; ubi uero aut ab ipsis eadem scripta sunt contra honestatis morem de uitiis captantibus gloriam aut ab eorum sociis ac paribus, nostra quae istic culpa est? damnamus enim detestati actus iniquos, quos ultro de se nec interrogati confessi sunt rei; aut si haec per inuidiam scriptorum aduersus eos malignitas finxit, puniantur scriptores, damnentur eorum libri, purgetur propheticum nomen indigna fama, grauitati atque censurae suae patriarcharum reddatur auctoritas.
Et sane fieri potuit, ut quemadmodum de deo inpudenter idem tanta finxerunt, nunc eum in tenebris ex aeterno uersatum dicentes et postea miratum cum uidisset lucem. nunc ignarum futuri, ut praeceptum illud, quod non esset seruaturus Adam. ei mandaret, nunc et inprouidum, ut eum latentem in angulo paradisi post nuditatem cognitam uidere non posset, nunc et inuidum ac timentem, ne, si gustaret homo suus de ligno uitae, in aeternum uiueret, nunc alias et adpetentem sanguinis atque adipis ex omni genere sacrificiorum zelantemque, si et aliis eadem offerrentur ut sibi, et nunc irascentem [*](1 dignitate (~ add. m. 2) L 2 israheliticas (h 8. l.) SG 4 iudais.mi S iudaissimi G 5 iurae SG iurae LM abscribi L a/sscribi (d er.) 31 adscribi C nostfis SG 7 existimłais SG existimaais M 8 è& Cl 10 ///morem C 11 sociis (c in ras.) C 12 quae est culpa est SG iniquos (ini in ras.) C 14 aduersos 81 15 flamnaentur 8 prophetiarum b 16 nomen om. b patriarhcharum (alt. h s. I.) C 18 quemammodum 86 19 postea uersatum dicentes miratum sqq. b '21 ignarum /// (ras. un. uoc.) L illud s. 1. C 25 alia C adpetentem C1 27 offerentur LSGPlb ) [*]( XXV. Aug. sect. 6. ) [*]( 88 )
Alioquin neque illa nos de Abraham scripsimus. quod habendae prolis insana flagrans cupidine et deo, qui id iam sibi de Sara coniuge promiserat, minime credens cum pelice uolutatus sit sub conscientia — quo sit inhonestius — uxoris: nec quod matrimonii sui infamissimus nundinator idem auaritiae ac uentris causa duobus regibus, Abimelech et Pharaoni, diuersis temporibus memoratam Saram coniugem suam sororem mentitus, quia erat pulcherrima, in concubitum uenditauit; nec quod Loth ipsius frater de Sodoma liberatus cum duabus filiabus suis in monte concubuit — qui honestius arsisset in Sodoma ictu fulminis quam in monte flagrauit inconcessae libidinis flamma — sed nec quod Isaac eadem patri suo gessit ac paria erga Rebeccam coniugem suam fingens et ipse eam sororem, quo per ipsam uiueret turpiter; nec quod Iacob filius eius inter Rachel et Liam duas germanas sorores earumque singulas famulas quattuor uxorum maritus tamquam hircus errauerit, ut esset cotidie inter quattuor scorta certamen. quaenam eum uenientem de agro prior ad concubitum raperet. [*]( 11 cf. Gen. 16, 2 sqq. 14 cf. Gen. 20, 2; 12, 13 17 cf. Gen. 19, 33 et 35 20 cf. Gen. 26, 7 ) [*]( 1 in suos] suos L perhimentem (h 8. l. m. 1 add.) C 2 cominitantem C 3 se] si b forte LSGb for*e (t er.) M 9 fragans Mf I i quid M q*id (u er.) C 10 sarra LG sarra CS uxore b 11 conscientia (e corr. ex ae) 8 quo ed. Maurina: quod lib. b 12 infamosissimus b 13 abimaelech C 14 sarram L 15 concubitu Lb uendicauit b 17 arsisset] misisset LP mansisset b 18 sodoma et P ictu om. GSb et fulminibus b flagrauit Pl inconcesse L 19 isaac (i paene euan.) L 20 pa ria S 23 quatuor G quaituor (r er.) C hyrcus LS 24 cottidie LS )
AUGUSTINUS respondit: Nec sacramenta legis intellegitis nec facta prophetarum, quia neque sanctitatem neque [*](1 cf. Gen. 24 et 30 4 cf. Gen. 38 8 cf. II Reg. 11, 1 sqq. 10 cf. III Eeg. 11, 1 sqq. 12 cf. Osee 1, 2 sq. 18 cf. Ex. 2, 12 cf. Ex. 12, 35 sq. 14 cf. Ex. 17, 9 sqq. ) [*]( 1 in noctem] innocetem b 2 cQ// (m er.) C nura SlG 3 dormiret b nubtias LM filiis Sb ut (spat. 12 lttt. uac. rel.) i pstitutionis (in mg. signo r adp.) SG 4 prostitutiones habitu P eademq' LSGCPb eademq/// (uae er.) M 5 nosse SG hocJ omni b hoc (spat. circa 8 litt uac. rel.) feminarum (signa r in marg. adp.) tSG 6 commertium C q.11 ( u er.) C nurrierft b 7 uri L unius b moechatus (o add. m. 2) C 9 et om. Pb et septingentas om. SG 10 oseae L 11 quo] quod LCPSGMb 12 asscribitur SG 18 mo*ses (y er.) S alt. quod C1 14 mandara S G M L b 17 et nihil dictatum (ta s. I.) C 20 detestari (i Slip. e a m. 1) (' 22 cap. XLIin LPSGM Agustinus L intellegitis ('I ) [*]( 38* )
Proinde isti, qui ea, quae non intellegunt, reprehendentes lepram uel scabiem seu uerrucas legis esse dicunt promissiuas figuras sacramentorum, similes sunt hominibus, quibus displicent ea, quorum non capiunt utilitatem; uelut si surdus uidens moueri labia loquentium, tamquam superfluos oris motus deformesque reprehenderet; uel si quisquam caecus laudata sibi aliqua domo uellet palpando probare, quod dicitur, et parietum leuitatem manu pertractans in fenestras inrueret easque uelut inconuenientes illi aequalitati redargueret cauernasque ruinosas putaret.
Iam uero facta prophetarum etiam ipsa prophetica et mystica fuisse, quid agam, ut intellegant, quorum mentes [*](13 cf. Ioh. 1, 17 ) [*](1 preceptis LCS 2 intellegeretur C1 5 et (in ras.) C 7 cessati- P onem LS cessationem G M 8 reos (r s. l. add. m. 2) L 9 saltem C 12 lex 8. I. C gra et (et in ras.) C 16 praesenTtaretur (i er.) M 17 proinde (in in ras.) L qui ea] quia L intellegunt at re-praehendentes L rephendentes C 20 ueluti SMG 21 superfluo GSb snperfiuos (s fin. s. I. add. m. 2) L 22 rephenderet LC 24 lenitatem lib. b: leuitatem ed. Maurma 28 mistica L intellegant 01 )
Sicut enim sibi sufficit ad aeternam beatitudinem et ex hac abundat ad faciendos beatos, ita sibi sufficit ad aeternam lucem et ex hac abundat ad faciendos inluminatos, nullius bonum cupiens, cum ipso fruatur omnis uoluntas bona, nullius malum timens, cum ipso deseratur omnis uoluntas mala, quia nec auget eum, qui eius dono beatus est, nec terret eum, qui eius iudicio miser est. talem deum, Manichaei, non [*]( 3 Gen. 1, 2 9 Gen. 1, 3 10 I Ioh. 1, 5 12 n Cor. 4. f) 14 Sap. 7, 26 16 Ioh. 1, 4 . 17 Ps. 17, 29 ) [*]( 5 distingvunt Ml 6 inter luce L 9 et facta est lgx (exp. m. f) C 11 non sunt in eo ullę b 12 de (8. l. m. 2) Y, om. L 13 itidem] et idem LPSGMlb et item (t s. exp. d a m. 2) M 15 sapientiaę 3 sapientia (e er.) GM que C 20 fiat (i in ras.) L 23 beatos-faciendos (in mg. m. 1 adscr.) C, om. b 24 habundat C 25 uolumtas C 28 manichei LC' )
Cum ergo essent tenebrae super abyssum, ille, qui erat lux, dixit: fiat lux. quae lux lucem fecerit, manifestum est: manifeste enim positum est: dixit deus. quam tamen lucem fecerit, non ita manifestum est: utrum illam, quae in mentibus angelorum est, id est ipsos tunc spiritus rationales deus fecerit, an corporalem quandam lucem. remotam etiam ipsam ab aspectibus nostris in sublimibus huius mundi locis, inter studiosos diuinarum scripturarum concorditer disputatur. quarto enim die fecit ista conspicua caeli luminaria. quae rursus utrum simul cum sua luce facta sint, an ex illa, quae iam facta erat, quodam modo accensa sit, similiter quaeritur. quaelibet sane lux facta sit, quando, cum essent tenebrae super abyssum, dixit deus: fiat lux, creatam tamen lucem [*](8 Matth. 5, 8 11 Es. 59, 9 sq. 15 cf. Matth. 5, 45 ) [*]( 3 auriens L 4 dilatabit LMl dilatauit (u corr. ex b m. 2) M 5 fecerat 81G 7 inaccensibilique C 8 in omnibus SG I inaccessibiles C 9 mundocordes C mundicordes SMG 11 esaÎas C1 14 prohibe/at S fecit SXCGM 17 que C 18 dixit autem SG 19 mentibus (e in i corr. m. 1) L 21 ipsam om. L 23 et inter iS (et s. 1.) G 24 luminaria celi b 25 que C 26 quod ammodo C )
Nec ideo putandus est deus, antequam faceret lucem, in tenebris habitasse, quia spiritus dei superferebatur super aquas, cum praedictum fuisset: tenebrae erant super abyssum. abyssus namque est aquarum inaestimabilis profunditas. unde potest occurrere carnali prudentiae, uelut in his tenebris. quae erant super abyssum, habitauerit spiritus dei, de quo dictum est: ferebatur super aquas, non intellegenti, quemadmodum lux luceat in tenebris et tenebrae eam non conprehendant, nisi per dei uerbum fiat lux et dicatur eis: fuistis enim aliquando tenebrae; nunc autem lux in domino. quodsi rationales mentes per uoluntatem inpiam tenebrosae lucem sapientiae dei nusquam absentem conprehendere non possunt, quod ab ea longe sint adfectu, non loco, quid mirum, si spiritus dei, qui superferebatur super aquas, superferebatur etiam super aquarum tenebras, inconparabili quidem longinquitate, sed substantiae, non locorum ?
Scio quidem istis quam surdis haec cantem; nec tamen despero, quod cantici mei ueritas inuentura sit aurem suam, quam dominus aperuerit, a quo sunt uera, quae dicimus. istos autem quales diuinarum scripturarum iudices patimur, quibus etiam displicet, quod deo placuerint opera sua, quem tamquam insolitam lucem miratum esse reprehendunt, quia scriptum est: et uidit deus lucem, quia bona est! adprobat enim opera sua, quia placent ei, quae fecit, et hoc est uidere, quia bona sunt. neque enim aliquid inuitus facere cogitur, ut quod ei non placet faciat, aut in aliquid faciendum inprudens labitur, ut factum esse displiceat. cur autem istis non displiceat, quod deus noster opus suum uidit, quia bonum [*](4 Gen. 1, 2 11 cf. Ioh. 1, 5 12 Ephes. o, 8 25 Gen. 1, 4 ) [*]( 4 superferffibatur C 6 inestima bilis C 11 prehendant M conphendant L fiant (n 8. I.) S 12 enim om. Pb 14 conphendere L 15 sint (n m. 1 superser.) C 18 longinquitate (m er.) L 21 aperuerit (e ante rit in ras.) C 29 quur LC )
Miratum sane Faustus deum nostrum dixit. quod scriptum non est nec omnino est consequens, ut cum aliquis uidit, quia bonum est, etiam miratus dicatur. multa enim bona uidentes non miramur, tamquam praeter opinionem ita sint, sed tantummodo adprobamus, quod ita esse debuerint. uerumtamen ostendimus eis non in uetere testamento, cui malitiose calumniantur, sed in nouo, quod ut inperitos fallant accipiunt. deum esse miratum. Christum enim fatentur deum et hanc in laqueo suo uelut escam dulcissimam ponunt. qua Christo deditos capiant. deus ergo miratus est, cum Christus miratus est; sic enim scriptum est in euangelio, quod audita fide cuiusdam centurionis miratus est et ait discipulis suis: amen dico uobis, non inueni tantam fidem in Israhel. ecce nos ut potuimus, exposuimus "uidit deus quia bonum est" et melius fortassis exponunt ista meliores: exponant et isti, quare sit miratus Iesus, quod antequam fieret, praesciebat, et antequam audiret, utique nouerat. quamquam enim plurimum intersit, utrum uideat aliquis, quia bonum est, an etiam miretur, in hoc tamen est nonnulla similitudo, quia etiam Iesus lucem fidei miratus est, quam in corde illius centurionis ipse fecerat, qui est lumen uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum.
Quem posset certe aliquis inpius paganus ita calumniari et reprehendere in euangelio, sicut deum Faustus in uetere [*](15 Matth. 8. 10 25 cf. Ioh. 1, 9 ) [*]( 3 sed-est s. l. m. rec. C 8 debuerat C debuerunt b 9 ueteri b o ut 10 malitiosae L qd Ilf (corr. m. 2) L ut om. PSGMb 11 deum om. b 12 ueluT// ęscam C . 14 euuangelio (u m. 2 superscr.) C audit aftde SG 18 ista (a corr. m. 1 ex 0) C 19 presciebat S 22 similitudo (li 8. l. a m. I) S 24 est uerum lumen SG uer. est lum. M 25 hunc (n 8. l.) C 27 et 8. I. m. 2 M repraehendere L ueteri CLb )
An forte, quae de nouo testamento similia protulimus, ipsa quoque audent dicere falsa esse atque peruersa priuilegio illo suo diabolico, ut quicquid est in euangelio uel epistulis canonicis, quo adiuuari haeresim suam putent, id esse a Christo et apostolis dictum teneant atque suadeant, quicquid autem ex eisdem codicibus aduersus eos sonuerit, inmissum ab infalsatoribus ore inpudenti ac sacrilego non dubitent dicere? cui furori eorum auctoritatem omnium librorum extinguere atque abolere conanti iam supra, quantum suscepti operis ratio sinere uidebatur, non pauca respondi.
Nunc illud admoneo, ut cum insanas et sacrilegas [*](3 Prou. 3, 12 5 Ioh. 2, 10 7 Apoc. 3, 19 I Cor. 11, 31 sq. ) [*]( 1 iustis (i 8. u a m. 1) C 3 ueteri Lb 4 omnS (e corr. ex is w. 1) L 5 percipimus L 11 repraehenderet et repraeh. L ueteri LCb 13 rephendunt L 14 qUOT L 16 idgst (exp. m. 1) C 19 audent (t 8. l. et in mg. adscr. ueritatem codicum) M 21 heresem LCSG putant SG 22 teneat L 23 iisdem M infalsitoribus SG 24 inprudenti SG 26 susceptio p ins (i ras.) L )