Quid eis prodest, quod in laude ipsius liberi arbitrii \'gratiam\' dicunt \'adiuuare uniuscuiusque bonum propositum' ? hoc sine scrupulo acciperetur catholicE dictum, si non in bono proposito meritum ponerent, cui merito iam merces secundum debitum, non secundum [*]( 2 cf. IV Rcgn. 4,29-35 4 Gal. 3, 21 10 Esai. 1, 19. 20, cf. 521, 20 17 cf Roni. 11, 6 21 Prou 8, 35 24 Iulianus ) [*]( 3 lielisQusO surrexit D 4 data cst lex D possit uiuicare T* 5 ex lege om.Bml est Oml esse V iustiaO 6 helyseoO 7 magni∗sacramenti∗O 9 manichaeosO 11 torre Om1 ante edetis ras. 4 litt. in O comedetis Db 12 nol. autom D non omT 13 uos consumet in ras. Ont3 tamC 151iberum- uolunt s.l.Om3 ; liberum arbitrium in mg. B 17 sit s.i.Om.3 sic] si B gratia. iam V 19 ipsam s.l.Om3 20 bonam bis pon.D 21 uo*luntas eiusO 22 hcresim] add. ut r manichaeorumO 23 polaianorumO non conderent] contererent Db 25 crospulo B 27 ponerent om OB debitum] meritum CD )
534
gratiam redderetur, sed intellegerent et confiterentur etiam ipsum bonum propositum, quod consequens adiuuat gratia, non esse potuisse in homine, si non praecederet gratia. quomodo enim est hominis bonum propositum sine miserante prius domino, cum ipsa sit bona uoluntas, quae praeparatur a domino? quod autem cum dixissent \'gratiam quoque adiuuare uniuscuiusque bonum propositum\', mox addiderunt \'non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere\', posset bene intellegi, si non ab istis, quorum sensus notus est, diceretur. reluctanti enim prius auditus diuinae uocationis ipsa dei gratia procuratur ac deinde in illo iam non reluctante studium uirtutis accenditur. uerum tamen in omnibus quae quisque agit secundum deum, misericordia eius praeuenit eum, quod isti nolunt, quia non esse catholici, sed Pelagiani uolunt. multum enim delectat impietatem superbam, ut etiam id quod cogitur confiteri a domino datum non sibi donatum uideatur esse, sed redditum, ut scilicet filii perditionis, non promissionis ipsi credantur se bonos fecisse et deus iam bonis a se ipsis effectis pro isto eorum opere debitum praemium reddidisse.
Ita namque illis tumor ipse aures? cordis obstruxit, ut non audiant: quid enim habes quod non accepisti? non audiant: sine me nihil potestis facere, non audiant: caritas ex deo est, non audiant: deus partitus est mensuram fidei, non audiant: spiritus ubi uult spirat et: qui spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei, non audiant: nemo potest uenire ad me, nisi fueritei datum apatremeo, non audiant quod Hesdras scribit: benedictus est dominus patrum nostrorum, [*](5 cf. Prou. 8, 35 6 cf. pag. 522, 3 12 cf. Ps. 58, 11 20 I Cor. 4,7 21 Ioh. 15, 5 22 I Ioh. 4, 7 Rom. 12, 3 23 Ioh. 3, 8 24 Rom. 8,14 25 Ioh. 6, 66 27 I Esd. 8, 25 ) [*](2 adinuet F 3 in s.l.Om2 5 d5 V 6 propositum bonum DEFbd 7 rehictanti*0 8 bene s-f. Om3 9 aditus s.l.D. b 10 drinde] dein B in om.O studium] sps Db 11 ueruntamen D quae] se C 12 dum EF praeueniet 0 eum s.l.Om3 14 id] hic CD hoc EF 15 sed in ras. B rediditumZ) 16 credantO 17 iam om.O 20 enim om.D 22 caritas- audiant om. OB partitur et mensuram Tr 24 qui. 0 hiow. OhiiD 25 potes V pcsi nisi eras. pater 0 26 hesdra BV hestra C esdra EF esdras Dd scripsitO 27 nrmO )
535
qui haec deditin cor regis, clarificare domum suam, quae est in Hierusalem, non audiant quod per Hieremiam dominus dicit: et timorem meum dabo in cor eorum, ut a me non recedant, et uisitabo eos, ut bonos eos facia m, maximeque illud per Ezechiel prophetam, ubi prorsus deus ostendit nullis se hominum bonis meritis prouocari, ut eos bonos faciat, id est oboedientes mandatis suis, sed potius haec eis se retribuere bona pro malis propter se ipsum hoc faciendo, non propter illos. ait enim: haec dicit dominus: ego facio non propter uos, domus Israhel, sed propter nomen meum sanctum, quod profanastis in gentibus, quo intrastis illuc. et sanctificabo nomen meum magnum, quod profanatum est ingentibus et profanastisin medio eorum, et scient gentes quia ego sum dominus, dicit Adonai dominus, cum sanctificatus fuero in uobis ante oculos eorum. et accipiam uos de gentibus et congregabo uos ex omnibus terris et inducam uos in terram uestram. et aspergam super uos aquam mundam et mundabimini ab omnibus inmunditiis uestris, et mundabo uos et dabo uobis cor nouum et spiritum nouum dabo in uobis; et auferetur cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. et spiritum meum dabo in uobis et faciam, ut in iustificationibus meis ambuletis et iudicia meaobseruetisetfaciatis. et post aliquanta per eundem ipsum prophetam: non propter ubs, inquit, ego facio, dicit dominus deus, notum erit uobis.
[*](3 Hier. 32, 40. 41 9 Ezech. 36, 22—27 28 Ezeeh. 36, 32-38 ) [*](1 qui. V hocM indomumF 3 hieremian OBD dicit dominus DEFbd 5 maxime B ezechielumO hiezechiele C iezechielem D 6 (leus om. V se in ras. B 8 eis om.F se om.D 9 ipsum om.F alt. hoc C dicit oin.V 10 dominus deus CDEFbd non propter uos om.OCDEFVb 12 quodO quę B iliac B 15 scientgentesO (tgen s.l.m2) quia] qmO 16 adonaiO (i s. ras. mS) adquay BD 19aspargamr 20 mundamini V 21 inquinamentis Db et mun- dabo uosom.OB 23dauoOmI in uosB auferam B,D in ras. 25 dabo s. ras. m30 26 inditia B 29 deus om.O notum—deus om.V erit) sitb cflfundimini B confundamini C ) 536
confundimini et erubescite de uiis uestris, domus Israhel. haec dicit dominus deus: in die quo mundabo uos ex omnibus iniquitatibus uestris, et constituam ciuitates et aedificabuntur deserta et terra exterminata operabitur, pro eo quod exterminata est ante oculos omnis praetereuntis, et dicent: terra illa exterminata facta est sicut hortus uoluptatis, et ciuitates desertae et exterminatae et effossae munitae sed erunt, et scientgentes quaecumquerelictae fuerint in circuitu ucstro, quia ego dominus aedificaui destructas, plantaui exterminatas; ego locutus sum et feci. haec dicit dominus: adhuc hoc inquirar domui Israhel ut faciam eis, multiplicabo eos sicut oues homines, sicut oues sanctas, sicut oues Hierusalem in diebus festis eius; sic erunt ciuitates illae desolatae plenae ouium hominum, et scient quia ego dominus.
Quid remansit pelli morticinae, unde possit inflari et dedignetur, quando gloriatur, in domino gloriari? quid ei remansit, quando quidquid dixerit se fecisse, ut eo praecedente hominis merito ab homine exorto deus subsequenter faciat quo dignus est homo, respondebitur, reclamabitur, contradicetur: ego facio, sed propter nomen meum sanctum, non propter uos egofacio, dicit dominus deus? nihil siceuertit Pelagianos dicentes \'gratiam dei secundum merita nostra dari\' — quod quidem [*]( 21 cf. I Cor. 1, 31 24 Ezecli. 36, 22 27 cf. De gestis Pelagii 14, 30 (CSEL XLII 84, 5. 15) ) [*]( 1 domus-uestris om.EF 2 mundaboO (b ex u) nuulauerob 3 ex] ab bd ct om. ODb 4 cinitatetO (s add. s. ♦) 5 praepara bitur b operabiturexterminata om.V 6 exterminautaO 8 facta om.OB ortusOBCDl\' 9 pr. et om.OB 10 rel. fuerint ex reliqueruntO 11 ego om.Y 14 hoc s.LOm3 inquiramDEPbd 15 etmultiplicaboC sicut]scO 16 alt. ouesow.O 17 hrraO ihrlm D in om.EF eius mh.V 18 desolutaeO planaeOml plant C ouibus V 19 ego] add. sum 0 20 non dignctur D 22 dixerit s. I. Om3 hois B 23 homineO (e ex i) facit EF quod OHCEFV 24 respondetur Db reclamauiturOm1 reclamatur Db contradicitur Drb 26 ego om.V 27 dei omY )
537
ipse Pelagius etsi non se corrigendo, tamen orientales iudices timendo damnauit—, nihil sic euertit hanc praesumptionem dicentium : \'nos facimus, ut mereamur cum quibus faciat dominus\'. respondet uobis non Pelagius, sed ipse dominus: ego facio et non propter uos, sed propter nomen meum sanctum. quid enim potestis facere boni de corde non bono? ut autem habeatis cor bonum: dabo, inquit, uobis cor nouum et spiritum nouum dabo uobis. numquid potestis dicere: prius ambulauimus in iustificationibus eius et iudicium eius obseruauimus et fecimus ut digni essemus, quibus gratiam suam daret? quid enim boni faceretis homines mali et quomodo ista bona faceretis, nisi boni essetis? ut autem sint homines boni, quis facit nisi ille qui dixit: et uisitabo eos, ut eos bonos faciam. et qui dixit: et spiritum meum dabo i n nobis et faciam ut in iustificationibus meis ambuletis et indicia mea obseruetis et faciatis? itane nondum euigilatis? nondum auditis: faciam ut ambuletis, faciam ut obseruetis, postremo: faciam ut faciatis? quid adhuc uos inflatis? nos quidem ambulamus, uerum est, nos obseruamus, nos facimus; sed ille facit, ut ambulemus, ut obscruemus, ut faciamus. haec est gratia dei bonos faciens nos, haec est misericordia eius praeueniens nos. quid merentur deserta et exterminata et effossa? quae tamen aedificabuntur et operabuntur et munientur. numquid haec pro meritis desertionis, exterminationis, effossionis suae ? absit. ista enim merita mala sunt, haec munera bona. redduntur itaque malis bona; gratuita ergo, non debita et ideo gratia.
[*]( 4 Ezerh. 3G, 22 7 Ezech. 36, 26 13 Ezech. 32, 40 Ezech. 36, 27 21 cf. Ps. 58, 11 26 cf. Rom. 3, 24 ) [*]( 1 se om.Dd 2 hanc] hominum EFd,b (in mg. al hanc) 3 faciamusO fac ... mus ut nos faciamus D deusFbd quam quod respondctF respondit V 4 et nonO alt. non s.l.Om2 6 habetis Oml 8 nouum] meum Db do 1* numquity nunquidO 9 obscruabimusV lOfacimusF cssemus] add. ut d 11 faceretis ex feeeritis bisB 12 homines sint Dbd pr. qui C 13 pr. et om.b et qui—faciam om.V ct] eis OIi,om. EFbd 14 pr. in om. b 16 mea om. D itauneO euilatisT* 17 necdum r n dum ex dudum B non Db audistisO 18 uutO 20 illae B ut alt. om O 21 alt. est om.b 23 effossa] offensa V et operabuntur om OB operibuntur V 24 haec tn ras. B exterminationis s.l.Vml 25 effusionisO effosionis B ista] i*a* r (nam filii) 26 itaque om.r gratuita] erat uita D ) 538
e g o, inquit dominus, ego dominus. nonne te ista uox conprimit, o humana superbia, quae dicis: \'ego facio, ut merear a domino aedificari atque plantari\' ? nonne audis non propter uos ego facio; ego dominus aedificaui destructas, plantaui exterminatas; ego dominus locutus sum et feci, non tamen propteruos, sed propter nomen meum sane tum ? quis multiplicat sicut oues homines, sicut oues sanctas, sicut oues Hierusalem? quis facit, ut ciuitates illae desolatae plenae sint ouium hominum, nisi ille qui sequitur et dicit: et scient quia ego dominus? sed quibus ouibus hominibus inplet, sicuti est pollicitus, ciuitates, utrum quas inuenit an quas facit ? psalmum interrogemus. ecce respondet, audiamus: uenite, adoremus et procidamus ei, et ploremus ante dominum qui fecitnos, quia ipse est deus noster et nos populus pascuae eius et oues manus eius. ipse igitur facit oues, quibus desolatas inpleat ciuitates. quid mirum ? quando quidem illi unicae oui dicitur, hoc est ecclesiae, cuius membra sunt omnes oues homines: quoniam ego sum dominus qui facio te. quid mihi obtendis liberum arbitrium, quod ad faciendam iustitiam liberum non erit, nisi ouis fueris? qui facit igitur oues homines, ipse ad oboedientiam pietatis humanas liberat uoluntates.
Sed quare istos homines oues facit et istos non facit, apud quem non est acceptio personarum ? ipsa est quaestio, quam beatus apostolus curiosius quam capacius proponentibus ait: o homo t u quis es qui respondeas deo? num quid dicit figmentum ei qui se finxit: quare sic me fecisti? ipsa est quaestio, quae ad illam pertinet altitudinem, quam perspicere uolens idem apostolus quodam modo expauit et exclamauit: [*]( 3 Ezech. 36, 32 4 Ezech. 36, 36 10 Ezech. 36, 38 12 Ps. 94, 6. 7 22 cf. Rom. 2,11 24 Rom. 9, 20 ) [*](1 pr. ego] ergo CEF none V te om. OB 2 0] te T7, om.O humana superbiaOV dicitO 3 nūne B ego om.0, bis D 8 hrlmO ihrlmZ) ille desolate V 10 ego] add. su 0 11 post inplet eras. et dicit 0 sic B 12 psalmus TT respondit V 13 ei om.OV 14 dm EF est dns ds nosterO 16 fecitO 19ostendisD 20 ouis fucris] liberatum fuerit EF fueritOBCV 21 oboedientiae V obedienti*ampietateO uoluntate V 22 oues hom. facit EF 24 coriosinsOmJ 25 quis] quiOBC, om. V qui] ut Dbd 26 eiusC mc fecisti sic D 27 hiltitudinem B )
539
o altitudu diuitiarum sapientiae et scientiae dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! quis enim cognouit sensum domini ? aut quis consiliarius eius fuit ? aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia; ipsi gloria in saecula saeculorum. non itaque istam scrutari audeant inscrutabilem quaestionem, qui meritum ante gratiam et ideo iam contra gratiam defendentes priores uolunt dare deo, ut retribuatur eis — priores utique dare quodlibet ex libero arbitrio, ut sit gratia retribuenda pro praemio —, et sapienter intellegant uel fideliter credant etiam quod se putant priores dedisse, ab illo, ex quo sunt omnia, per quem sunt omnia, in quo sunt omnia, percepisse. cur autem iste accipiat, ille non accipiat, cum ambo non mereantur accipere et quisquis eorum acceperit, indebite accipiat, uires suas metiantur. et fortiora se non scrutentur. sufficiat eis scire quod non sit iniquitas apud deum. cum enim nulla merita inuenisset apostolus, quibus Iacob geminum apud deum praecederet fratrem: quid ergo dicemus? inquit, num quid est apud deum iniquitas ? absit. M o ysi enim dicit : miserebor cui misertusero et misericordiam praestabo cui misericors fuero. igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei. grata sit ergo nobis eius gratuita miseratio, etiamsi haec profunda insoluta sit quaestio. quae tamen hactenus soluitur, quatenus eam soluit idem apostolus dicens: sia utem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam adtulit in multa patientia uasairae,
[*]( 1 Rom. 11, 33—36 13 cf. Rom. 11, 3G 16 cf. Eccli. 3, 22 19 Rom. 9,14—16 26 Rom. 9, 22. 23 ) [*]( 2 sunt om.Oml 3 inuestigabilesO (bexu) inuestibilcs D 4aut—fuit bis D 5illi]**0 8 inscrutauilem Oml questione C 9 iam] add. non V priore V 10 dare] qui daret V 11 et sapientes C sed sapientesEF 13 pr. omnia-sunt in mg. Om3 in-omnia s. I. Om3 14 ille-accipiat bis D accipia*t 0 15 acciperit 0 acceperat b indebiti Om3 16 metiuntur Oml me*tiantur B 19 dicimus V 20 nunquid 0 iniquitas est apud deum BCV cst s.l.Oml moysesOBCEFV 21 dixit B 22 p̅tabo Om1 24misericordiaOml 25actenus0 eatenus EFd 26 quatinus B deus uolens EFbd 27 demonstraret C 28 suam om.Oml ) 540
quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae o r d i a e, quac praeparauit in gloriam. ira quippe non redditur nisi debita, ne sit iniquitas apud deum; misericordia uero etiam cum praebetur indebita, non est iniquitas apud deum. et hinc intellegunt uasa misericordiae, quam gratuita illis misericordia praebeatur, quod irae uasis, cum quibus eis est perditionis causa et massa communis, ira debita et iusta rependitur. et iam haec satis sint aduersus eos, qui per arbitrii libertatem destruere uolunt gratiae largitatem.
Quod uero laude sanctorum nolunt nos affectu illius publicani esurire et sitire iustitiam, sed uanitate illius pharisaei tamquam saturatos plenosque ructare, quid eis prodest quod aduersus Manicheos, qui baptisma destruunt, isti dicunt \'baptismo perfecte homines innouari\' atque ad hoc apostoli adhibent testimonium, qui per lauacrum aquae ecclesiam Ae gentibus sanctam fieri inmaculatamque testatur, cum superbo sensu atque peruerso contra orationes ipsius ecclesiae suas exerant disputationes? hoc enim propterea dicunt, ut credatur ecclesia post sanctum baptismum, in quo fit omnium remissio peccatorum, ulterius non habere peccatum, cum aduersus cos illa a solis ortu usque ad occasum omnibus suis membris clamet ad deum: dimitte nobis debita nostra. quid quod etiam de se ipsis in hac causa si interrogentur, quid respondeant non inueniunt ? si enim dixerint se non habere peccatum, respondet eis Iohannes, quod se ipsos decipiant et ueritas in eis non sit; si autem confitentur peccata sua, cum se uelint [*]( 5 cf. Rom. 0, 14 6 cf. Rom. 9, 22. 23 12 cf. Luc. 18,10—14 14 lulianus 16 cf. Eph. 5,26 22 Matth. 6,12 25 cf. I Ioh. 1,8 26 cf. I Cor. 6,15 ) [*]( 1 peditionem Oml 2 ficere Oml 5 misericordia-deum in mg. mlV uero om.B G quam] eum Vb 7 ira Oml est eis DEFbd 8 cumunis r commu***nis0 9 et iam haec] haec iam Dbd 10 largitore Db 11 laudes O inlaudeEF affectuO (a 8.1. m2) 12 puplicani 0 scitireF uanitatem CEF pharisei V farisei B 13 aduersus 0 (s fin. s. ras. m2) 17 contra orationes] contra tines 0 (r et all. t s.l.m2, in mg..... ntratincs initio deBecto) 18 sua rexerant V exerant 0 (ex s. I. m2) erexerant B execrant C exserant DEFbd 21 as. I.0m2 ortn*0 menbris B 22 dnmEF quid quod] qui quidem EF 23 intergenturOml 24 non habere seO respondeatZ) 25 ei B iohannis F decipiunt OB 26 sit] est D sia B confiteantur D )
541
esse Christi corporis membra, quomodo erit illud corpus, id est ecclesia, in isto adhuc tempore perfecte, sicut isti sapiunt, sine macula et ruga, cuius membra non mendaciter confitentur se habere peccata? quapropter et in baptismate dimittuntur cuncta peccata et per ipsum lauacrum aquae in uerbo exhibetur Christo ecclesia sine macula et ruga, quia, nisi esset baptizata, infructuose diceret: dimitte nobis debita nostra, donec perducatur ad gloriam, ubi ei perfectius nulla insit macula et ruga.
\'Et spiritum sanctum\' fatendum est \'etiam antiquis temporibus\' non solum \'mentes bonas adiuuisse\', quod et isti nolunt, uerum etiam bonas eas fecisse, quod nolunt. \'omnes quoque prophetas et apostolos uel sanctos et euangelicos et antiquos, quibus deus testimonium perhibet, non in conparatione sceleratorum, sed regula uirtutum iustos fuisse non dubium est. quod aduersum est Manicheis, qui patriarchas prophetasque blasphemant ; sed quod aduersum est et Pelagianis interrogati omnes de se ipsis, cum in hoc corpore degerent, una uoce concordissima responderent: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est. \'in futuro autem tempore\' negandum non est \'mercedem esse tam bonorum operum quam malorum et nemini praecipi, quae hic contempserit, illic mandata perficere\', sed plenae iustitiae saturitatem, ubi peccatum esse non possit, quae hic a sanctis esuritur et sititur, hic sperari in praecepto, ibi percipi in praemio, elemosynis et orationibus impetrantibus, ut quod hic minus inpletum fuerit mandatorum fiat inpunitum per indulgentiam peccatorum. [*]( 2. 6 cf. Epli. 5, 27 7 Matth. 6, 12 9. 11 Iulianus 17 I Ioh. 1, 8 19 Inliauus ) [*](1 post esse eras. cQO xpiO (i s. ras. m2) 2 eccles I ia 0 (ia add. m2) perfecta Db sicut isti] sic utistis V 3 confitentur om.V confitentur se habere Om2 (r-ha ni ras., bere s.l.) 4 se dicunt habere V quaproptcr-peccata in mg. O oexibeturF G esse V 7 penlucantur C perducatV 8 ei] et V 9 sanctum spiritura OBCV 10 adiuuasse CVb noluntC 12 antiquos uiros D deus om.O 15 quod om.O aduersus Y 16 pelagianisO (nis add. m2) 17 degeruntO 20 non om. V esset aniborum Oml 21 hicO (c m2 ex s, in mg. I his) 22 plane BCDVb pleneEF iustitine] istam Db 23 spirariOml 24 recipi CEF elemosillisOBCDV 25 faciat B )
542