Contra Duas Epistulas Pelegianorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Neque enim sibi tunicas, ut totum corpus tegerent post peccatum, sed succinctoria consuerunt, quae nonnulli interpretes nostri minus diligenter \'tegmina\' interpretati sunt. quod quidem uerum est; sed generale nomen est tegmen, quo indumentum et operimentum omne possit intellegi. et ideo debuit ambiguitas euitari, ut quemadmodum graecus πεζμβτα posuit, quibus non [*]( 6 Iulianus 10 cf. Tit. 3, 5 12 Iulianus 19. 22 cf. Gen. 3, 7 ) [*]( 1 scripturarum omnium DEFid quidem admodum 0 quemammo- dumCG 2alt. non] nvcGLb concessam C 4inquantumEF 6dicamusGL agantur Ga.c.L 7adoV constitutas VGL reosO (oexu) coniungisOml 8 uerum est catholicum OV uerum et cath. est DEFbd 9 efficer V ut post feminaepon.GL,om.b 11 est] h»ocG haecL 13 ipsa commixtio V a-institutam om.DGL 14 motum genitalium om.DGL genialium 0 uirilitateGL 17 operi * Oml menbrorum B 18 erubuerintGa.c.L 21 tonicasG (u s. o),L 22 succintoriaC subcinctoriaDG 23 diligentos DGbd 24 quod Om2BDL 25 et operimentum om.D posset GL 26 * euitari 0 quemammodum G perizomata OBEFV πεζώατα C periziomata G a.c. L perizamata D (per in ras., o. s a) in quibusGL )

449

teguntur nisi pudendae corporis partes, sic et latinus aut ipsum graecum poneret, quia et ipso iam consuetudo utitur pro latino, uel sicut quidam \'sueeinetoria\' uel sicut alii melius \'campestria\' nominarunt. ex illo quippe hoc nomen est, quod pudenda iuuenes tegebant antiquo more romano, quando nudi exercebantur in campo; unde campestrati appellantur hodicque qui eadem membra cingendo cooperiunt. quamquam si ea, quibus peccatum est, tegenda fuerant post peccatum, ne tunicis quidem indui debuerunt, sed manum et os tegere, quia sumendo et uescendo peccauerunt. quid sibi ergo uult, quod accepto prohibito cibo, cum fuisset praecepti facta transgressio, in illa membra aspectus intenditur? quae ibi nouitas ignota sentitur et se conpellit aduerti ? quod apertione significatur oculorum. neque enim eis, uel quando ille nomina pecoribus et uolucribus inponebat uel quando illa pulchrum lignum uidit et bonum, oculi non patebant, sed aperti, hoc est intenti ad intuendum, facti sunt; sicut scriptum est de Agar ancilla Sarrae, quod aperuit oculos suos et uidit puteum, quos clausos utique non habebat. ut ergo nuditatis suae, quam cotidie profecto intuebantur nec confundebantur, eos subito sic puderet, ut membra illa iam ferre nuda non possent, sed statim operire curarent, nonne et ille in motu aperto et illa in occulto contra suae uoluntatis arbitrium inoboedientia illa membra senserunt, quibus utique nutu uoluntario sicut ceteris dominari debuerunt? quod merito passi [*]( 3 cf. De ciu. doi XIV c. 17 13 cl. Gcn. 3, 7 14 cf. Gen. 2, cf. Gen. 3, 6. 7 16 cf. Gen. 21, 19 ) [*]( 1 pndcndeO (c fin. ex a),GL ∗sic L (c s.l.) aut] utOEF id II 2 anlv ipso exp. in D 3 subcincinctoria D subcinctoria G sic E aliis D numinarent GL 5 regebant liL antico V antiquo*0 G campestriu OHGL appellatnrG appellabaturL odie quaeO odicqncV qui] quae B qui cadrm] quidCO 7 gingendo G gignendo L 8 fucruntGL nonF tonicis G (u s o) tonicisL 9 debucrant GL quae assumendo EF ctom.Cml 10 pfccarunt OBV prohibit∗o G prohibitio L 11 illa V asspectnsO 12 ante ibi exp. si D innota Bml compellet Ga.c.L aducrtitV 13 significetnrOL oculorum] populorum V 14 illfj B eis V quandoO (o s. eras. litt.) illi D (i fin. ex e) pulchruO pulcrum V 15 aperi L 16 abar s.l.Cm\'2 17 sarao II sare D snos om. O quod V 1shabeba*tO quamO (a s. ras.m2) 19 ut] etOL 20 ferte nuda V nuda fcrre EFbd ante nnda eras. nudaO sed] et OB 21 illa bis praeb. D 22 illa om.O itarlueEF ) [*]( LX. Auguat. VIII pars I. Vrba et Zyclia. ) [*]( 29 )

450

sunt, quia et ipsi oboedientes suo domino non fuerunt. erubuerunt ergo ita se creatori suo non exhibuisse seruitium, ut in eis membris, ex quibus essent filii procreandi, mererentur amittere dominatum.

Hoc pudoris genus, haec erubescendi necessitas certe cum omni homine nascitur et ipsis quodammodo naturae legibus inperatur, ut in hac re uerecundentur etiam ipsa pudica coniugia nec quisquam tam male turpiterque proficiat, ut, quia cognouit deum esse conditorem naturae auctoremque nuptiarum, ideo etiam miscendus uxori, si quis eum uideat, non de his motibus erubescat quaeratque secretum, ubi non solum alienorum, uerum etiam suorum omnium possit uitare conspectum. itaque sua culpa sibi accidens malum natura humana permittatur agnoscere, ne cogatur aut, quod est inpudentissimum, de his suis motibus non erubescere aut, quod est ingratissimum, de sui creatoris operibus erubescere. quo tamen malo propter bonum generationis filiorum bene utuntur pudica coniugia; solius autem carnalis uoluptatis causa libidini consentire peccatum est, quamuis coniugatis secundum ueniam concedatur.

Sed constituite, Pelagiani, seruata honestate ac fecunditate nuptiarum, si nemo peccasset, qualem uelitis in paradiso uitam illorum hominum cogitare et unum de his quattuor rebus eligite. procul dubio enim aut quotienscumque libuisset, totiens. concubuissent; aut frenarent libidinem, quando concubitus necessarius non fuisset; aut tunc ad nutum uoluntatis libido consurgeret, quando esse concubitum necessarium casta prudentia praesensisset; aut nulla ibi omnino existente libidine ut cetera [*]( 17 cf. I (br- 7, 6 ) [*]( 1 et s. I. B, om.D 2 creatori] sareatori r 3 ammittere F accipere Db 5 ipsi C quodam (uo in ras., dam s.l.m2)0 quoda*G quodadmodumL modo (o tin. ex u)G natorae V legalibus B imperanturOB 6 hoc b re om DGL uerecundentur (e fin. ex i)0 ne F 7 mala Oml proficiat mn.GL aut qui agnouitGL 8 esse om.D 9 moris C eum] enim B moribus B 11 ante conspectum eras. cons D sibi s.l Oml, om.D accedens r post accidens eras sibiO 12 permittitur EF 13 suis om.OB aut—erubescere in mg.B 14suis Ctnl quo∗G quod L 16 solius (i s.l.) G solus L uoluntatis Bml 19 seruata om.Dml ac om.V 20 ueletisC uelletisL 22 elegire T", a.c GL quotiescumqueOEFd libuissent Gm2L totiesOEFd; totiens concubuissent om.GL 23 frenassent Dllll 24 notum Om2 uoluptatisDGL consurgetGa c.L 25 esse] et D pudentia b 26 precessisset D praesens essetGac.L ibi om D *urO )

451

membra quaeque ad opera sua sic ad opus proprium etiam genitalia iussis uolentium sine ulla difficultate seruissent. horum quattuor quod uultis eligite. sed puto, quod duo priora respuetis, ubi libidini aut seruitur aut repugnatur. namque illud primum tam praeclara honestas, hoc autem secundum tum magna felicitas non uult. absit enim, ut tantae illius beatitudinis decus aut praecedentem semper sequendo libidinem ageret turpissimam seruitutem aut ei resistendo non haberet plenissimam pacem. absit, inquam, ut carnis concupiscentiam non oportune ad generandum, sed inordinata commotione surgentem aut illi menti placeret consentiendo satiare aut illi quieti necesse esset dissentiendo cohibere.

Duarum uero reliquarum quamlibet elegeritis, non est aduersus uos ulla contentione laborandum. etsi enim quartam nolueritis eligere, ubi est omnium oboedientium membrorum sine ulla libidine summa tranquillitas, quoniam iam uos ci fecit uestrarum disputationum inpetus inimicos, illud uobis saltem placebit, quod tertio loco posuimus, ut illa carnalis concupiscentia, cuius motus ad postremam, quae uos multum delectat, peruenit uoluptatem, numquam in paradiso, nisi cum ad gignendum esset necessaria, ad nutum uoluntatis exsurgeret. hanc si placet uobis in paradiso collocare et per talem concupiscentiam carnis, quae nec praeueniret nec tardaret nec excederet imperium uoluntatis, uobis uidetur in illa felicitate filios potuisse generari non repugnamus. ad hoc enim, quod agimus, sufficit nobis, quia nunc talis in hominibus non est, qualem in illius felicitatis loco esse potuisse conceditis. qualis quippe [*]( 2 iussiL seruirent D 3 eligereliL duo ex putoOm2 4 resputctisZ) ubi] quibusGLb sernitusOa.c.L 5 prim r 7 pręcędente C agere C turpessimam V 8 non] neeGL 10 commixtione D iurgantem V surgente GL menteGL placereCEFd 11 satiaretGL netcesseO non consentiendoGL 12 reliquiarumGa.c.L eligeritisOCr eligatis GL e**0 13∗uos O nos B eo Cml qu irtum V quant i GL nolueritis-est] nulla (celera dallnt) GL uolueritis EFb 14 oboedicntin b 15 iam—fccit om.GL uestrarumque L (quo s. que)G 1G inpctus] nngis GL illi ut nobisOL salti UDGl. 17 cuius motns] cuiGL 18 sd eam postremam Db ad postremain (u 8. a)G uoluntatemOGL 19 cum om.D 20 uoluntatis nutum DEFbd exurgcrc V exurgeret BCD 21 per] non GL 22 excederet] exerceret CE exiret F uidentur V felicitati in mg. B 23 generare Db ««generari (re eras.) L quodexnonfl 24 uobis(alnobis)F quiL 25 quale T felicitatemGa.c.L concedetis T" conceditis (t in ras.) L ) [*]( 29* )

452

nunc sit, profecto omnium sensus mortalium etsi cum uerecundia confitetur, quia et castos etiam nolentes eamque temperantia castigantes inquietudine inordinata inportunaque sollicitat et plerumque sese uolentibus subtrahit, nolentibus ingerit. ut nihil aliud inoboedientia sua quam illius priscae inoboedientiae poenam se esse testetur. unde merito de illa et tunc primi homines, quando pudenda texerunt, et nunc qui se utcumque hominem esse considerat, omnis pudens inpudensque confunditur, absit ut de opere dei, sed de poena primi ueterisque peccati. uerum uos non pro religiosa ratione, sed pro animosa contentione nec pro humano pudore, sed pro uestro furore, ne uel ipsa concupiscentia carnis uitiata credatur et ex ea trahi originale peccatum, talem prorsus, qualis nunc est, in paradisum conamini disputando reuocare eamque illic esse potuisse contendere, quam uel] semper sequeretur inhonesta consensio uel aliquando coherceret miseranda dissensio. nos autem non multum curamus quid uos de illa sentire delectet. quidquid tamen hominum per illam nascitur, si non renascatur, sine dubitatione damnatur et necesse est esse sub diabolo, si non inde liberetur a Christo.

Homines, inquit, dei opus esse defendimus nec ex illius potentia uel in malum uel in bonum inuitum aliquem cogi, sed propria uoluntate aut bonum facere aut malum, in bono uero opere a dei gratia semper adiuuari, in malum uero diaboli suggestionibus incitari . ad haec respondemus homines esse opus dei, in quantum homines sunt, sed sub diabolo esse, in quantum peccatores sunt, nisi eruantur inde per eum, qui non ob aliud factus est inter deum et [*]( 19 Iulianus 25 cf. I Tim. 2, 5 ) [*]( 1 sit] est GL ueracundia O 2 confi*tetur0 eamqu*eG eamquaeL per tempcrantiamZ) temperantiam GL 3inportunaqu»eG\'L sollicitat*G sollicitateL 4 uolentibus (n s. u init.)G subtrahit nolentibus om.GL 5 inobocdientiam suamOG 6 et] ex GL liominisF 7 se] iamGL utcumque (ut in ras., cumque s.l.m2)0 se esscGL 8 opcraGa.c.L scde V 9 pciia in mg.B nos B 10 pr- pro om.V 12 extraherOml talc.o in paradyso DGL 13 conabimini DEFVGLb conabimi C potuisse esse V 14 inhoncstes D 15 coerceret ODEFGbd corcrceretC dissccnsio C 16 delcctatF quisquisF 18 liber∗tur 0 liberentur V 19 omines B homineZ)6 inquidi Y 21 uereF a dei] de V adoOadeoL 22 semper gratiaGL iuuariGL iri raaloV in malr.*G sugestionibusO subgestionibus C suggessionibus F 23 repondemus B quam- tum B 24 pcccatorc D nisi seruanturGL )

453

homines mediator, nisi quia ex hominibus non potuit esse peccator, nec ex dei potentia uel in malum uel in bonum inuitum aliquem cogi, sed deo deserente pro meritis ire in malum et deo adiuuante sine meritis conuerti ad bonum. non enim est homo bonus, si nolit, sed gratia dei etiam ad hoc adiuuatur ut uelit, quoniam non inaniter scriptum est: deus est enim qui operatur in uobis et uelle et operari probona uoluntate et: praeparatur uoluntas adomino.

Vos autem in bono opere sic putatis adiuuari hominem gratia dei, ut in excitanda eius ad ipsum bonum opus uoluntate nihil eam credatis operari. quod satis ipsa tua uerba declarant. cur enim non dixisti hominem dei gratia in bonum opus excitari, sicut dixisti: in malum diaboli suggestionibus incitari, sed aisti: in bono opere a dei gratia semper adiuuari? tamquam sua uoluntate, nulla dei gratia bonum opus a lgressus in ipso iam opere diuinitus adiuuetur, pro meritis uidelicct uoluntatis bonae, ut reddatur debita gratia, non donetur indebita ac sic gratia iam non sit gratia, sed sit illud, quod Pelagius in iudicio Palestino ficto corde damnauit, \'gratiam dei secundum merita nostra dari\'. dic mihi, obsecro, quid boni Paulus adhuc Saulus uolebat ac non potius magna mala, quando spirans eaedem pergebat ad uastandos horrenda mentis caecitate ac furore Christianos? quibus meritis bonae uoluntatis deus illum ab his malis ad bona mirabili et repentina uocatione conuertit ? quid ego dicam, quibus meritis, cum ipse clamet: non exoperibus iustitiae quae nosfecimus, sed secundum suam misericordiam saluos nosfecit ? quid illud, quod iam commemoraui dixisse dominum: nemo potest uenire ad [*]( 6 Pail. 2, 13 7 Prou. 8, 35 13 Iulianus 17 cf. Rom. 11, 6 19 cf. De gestis Pelagii (CSEL XLII 84, 5. 15) 20 cf. Act. 9, 1. 3. 15 24 Tit. 3, 5 27 Ioh. 6, 6G ) [*]( 5 gratiarGL etiam om.GL G enim est D (e s.l.),nL nobis DmlEFL 10 uoluntatemGa.c.L 11 eum F credatis (a jw ras., i ex e)0 ipseOml quur (u alt. s. I. m2)0 cumGL 12 hominem—dixisti om. GL in dei gratiaOB siicutl7 13 suggessionibus T" aisti (ais add. m2) 0 adisti C dixisti Db 14 a*0 gratiaintfa.c.L suam uoluntatem Ga.c.L 15 adgressus] aduersusL adiuuet La.c. 17 si L 18 palestino codd. 19 damnari a.c.GL miehi BC obsegro r quod B 20 ac ex at O annon (OJM. ac) C 21 inspiransGL caecitatem T" 22 ac] et GL 23 et] ac B 24*egoO ergo BYLa.c. quibus] cui L 25 fecinum nosD miserrordiun suamOL 26 illumL quod om.C 27 commemorani∗∗∗0 )

454

m e — quod intellegitur \'credere in me\' -, nisi ei datum fuerit a patre meo? utrum iam uolenti credere pro meritis bonae uoluntatis hoc datur an potius, ut credat, ipsa uoluntas, sicut Sauli, desuper excitatur, etiam si tam sit auersus a fide, ut credentes etiam persequatur? ut quid enim nobis dominus praecipit, ut oremus pro eis qui nos persequuntur ? numquid hoc oramus, ut eis pro bona eorum uoluntate gratia dei retribuatur ac non potius ut mala in bonum uoluntatis ipsa mutetur? sicut credimus tunc a sanctis, quos persequebatur, non inaniter oratum esse pro Saulo, ut ad fidem, quam uastabat, uoluntas eius conuerteretur. et illius quidem conuersio desuper facta manifesto etiam miraculo apparuit; quam multi inimici Christi cotidie subito dei occulta gratia trahuntur ad Christum! quod uerbum si non ex euangelio posuissem, quanta de me propter hoc iste dixisset, cum etiam nunc obluctetur non mihi, sed illi qui clamat: nemo potest uenire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum! non enim ait \'duxerit\', ut illic aliquo modo intellegamus praecedere uoluntatem. quis trahitur, si iam uolebat ? et tamen nemo uenit, nisi uelit. trahitur ergo miris modis, ut uelit, ab illo, qui nouit intus in ipsis hominum cordibus operari, non ut homines, quod fieri non potest, nolentes credant, sed ut uolentes ex nolentibus fiant.

Hoc uerum esse non coniectura suspicamur humana, sed euidentissima diuinarum scripturarum auctoritate dinoscimus. legitur in Paralipomenon libris: etquidem in Iudafacta [*]( 5 cf. Jlatth. 5, 44 9 cf. Act. 9, 3 sqq- 15Ioh. G, 44 24 II Paral. 30,12 ) [*](2 boneOml 3 datur] dicaturO credat ex reddatO sicutiL 4 ad- ucrsus B a*uersus D 5 praecipit (pr. i exe)0 praecepit BDFGbd 6 perse- cuntur BC hoc om.D horamusD TtribuaturGL ac] aut G ut L 8 ipsa] eorum b uteturOmi sicut credimus sqq. exhibentur foll. 55a sqq. V 9 non om.GL oratu* (t s. ras.)0 pro saulo ut (u ei ut s.l )0 ad om.0 10 ipsiusGL 11 facta∗0 facto D aperuitB 12 Christi om.GL cottidie OG quotidie EP subit gratia dei trauntur V 13 posuis***sem 0 14 nunc obluctetur] nisi ci oboediretur GL loclamabatV ad me s.1 L 16 me misit V 17 nt illic m2 ex uillicO illucF 18 uenit (1 s. n ni2)0 19 ergo] enimD ut ue\'it] uelisC illo**0 intus om.GL 20 hominis V potes C 21 ut om. V 22 suscipiaturO susspicamur CsuspicaniusV huma Om1 23euidcntissima V 24 paralvpomenon B paralippomenon GL, et quidem] aequidemC equidemEF in] ni B uda V )

455

est manus (1 c i, u t daret illis cor unum, ut facerent praeceptum regis et principum in uerbo domini. item per Hiezechielem prophetam dominus dicit: dabo eis cor aliud et spiritum nouum dabo eis et euellam coreorum la pideum de carneeorum et dabo eis cor carneum, ut in praeceptis meis ambulent et iustificationes meas obseruent et faciant eas. quid est autem, quod Hester illa regina orat et dicit: da sermonem concinnum in os meum et uerba mea clarifica in conspectu leonis et conuerte cor eius in odium inpugnantis nos? ut quid ista in oratione dicit deo, si non operatur deus in cordibus hominum uoluntatem? sed forte hoc mulier insipienter orauit. uideamus ergo, utrum inaniter praemissus fuerit orantis affectus et consecutus non fuerit exaudientis effectus. ecce ingreditur ad regem — ne multa dicamus — et quia non ordine suo ingrediebatur magna necessitate conpulsa, intuitus est eam, sicut scriptum est, uelut taurus in inpetu indignationis suae. et timuit regina et conuersus est color eius per dissolutionem et inclinauit se super caput delicatae suae, quae praecedebat eam. et conuertit deus et transtulit indignationem eius in lenitatem. iam sequentia commemorare quid opus est, ubi deum conpleuisse quod illa rogauerat diuina scriptura testatur operando in corde regis quid aliud quam uoluntatem, qua iussit et factum est quod ab eo regina poposcerat? quam deus iam, ut fieret, exaudierat, qui cor regis, antequam mulieris sermonem poscentis audisset, occultissima et efficacissima potestate conuertit et transtulit ab [*]( 3 Ezech. 3G, 2G. 27 9 Esth. 14, 13 15 cf. Esth. 15, 9—11 ) [*]( 1 dniO 2 legis B 3 ezechielem CVEFG ezechihelem BL iezechielem D 4 alium GL 5 la pideum-eorum om. V 8 antem om.D estr G esther EFbd 9 concinnatumOZi hosC 10 gratificaOB llhodiumC 12 deo om. GL 15 cusecutusC et exaudientisC effectus ex affectusOml 1G non omO 17 alt. est om. Om1 18 ueluti aurusOml in om.OBCEFV 19 conuersu̅∗G color] corGL 20 praedebatOml eumLml 22 sequentia̅ 0 commemorare Gac. quod B coniplenisse (nisse add. m2)0 23 testanturEF 25 poscebatfiL iam s.l.L iam exaudierat L 26 sermonem mulieris V 27 et om. GL potestate.0 )

456

indignatione ad lenitatem, hoc est a uoluntate laedendi ad uoluntatem fauendi, secundum illud apostoli: deus operatur in uobis et uelle. numquid homines dei qui haec scripserunt, immo ipse spiritus dei, quo auctore per eos ista conscripta sunt, oppugnauit hominis liberum arbitrium? absit, sed omnipotentis in omnibus et iudicium iustissimum et auxilium misericordissimum commendauit. sufficit enim scire homini, quod non est iniquitas apud deum. iam quomodo ista dispenset faciens alia secundum meritum uasa irae, alia secundum gratiam uasa misericordiae, quis cognouit sensum domini? aut quis consiliarius eius fuit? si ergo ad honorem gratiae pertinemus, non simus ingrati tribuendo nobis quod accepimus. quid enim habemus, quod non accepimus?

Dicimus, inquit, sanctos ueteris testamenti perfecta hinc iustitia ad aeternam transisse uitam, id est studio uirtutis ab omnibus recessisse peccatis, quia et illi, quos legimus aliquid peccasse, postea tamen eos emendasse cognouimus. quantaelibet fuisse uirtutis antiquos praedicet iustos, non eos saluos fecit nisi fides mediatoris, qui in remissionem peccatorum sanguinem fudit. ipsorum enim uox est: credidi, propter quod locutus s u m. unde ait et apostolus Paulus: habentes autem eundem spiritum fidei, secundum quod scriptum est: credidi, propter quod locutus sum, et nos credimus, propter quod et loquimur. quid est \'eundem spiritum\', nisi quem iusti quoque illi habuerunt, qui ista [*]( 2 Phil. 2, 13 7 cf. Rom. 9,14 8 cf. Rom. 9, 22. 23 9 Rom. 11, 31 12 cf. 1 Cor. 4, 7 14 Iulianus 19 cf. Col. 1, 14 20 Ps. 115, 1 21 II Cor. 4, 13 ) [*]( 1 indignationeaOLp.c. aomOdeD uol.] lcnitatemL 2 fouendiCL deus est enim qui operatur GLb 3 nunquid D 4 dei spiritus D ita 0,om.F 5 lib. hom. arb. EFGLbd 7 commodauit V 8 dum CEF alios-alios Dbd alio-aliaGa.c.L 9 gratiam] misericordiamGL 12 accipimlls V quidaccepimus om. DGL 14 inquit] enim B ueteri V perfcctJm-iustitiam Ga.e.L 16 aliquid (ali s.l.m2)0 17 nouimusGL quantalibct-uirtute EFb fnissc om.GL 18 poFt uirtutis exp. ab omib; reccssissc uirtutis D praedices CEFVGLbd 20 et locutus sum CE 21 post. sum add. et nos E ait et om.GL 23 credid 0m1 quod locutus sum om.B et locutus C nos s. exp. nunc Oml 24 etom.O quimurOmi 25 quem iusti om.V quem] quod GL, illiom.GL )

457

dixerunt? dicit etiam apostolus Petrus: quid uultis iugum inponere gentibus, quod neque nos potuimus portare neque patres nostri ? sed per gratiam domini Iesu Christi credimus salui fieri quema d 111 o d u in et illi. hoc uos non uultis. inimici huic g-ratiae, ut eadem gratia Iesu Christi salui facti credantur antiqui, sed distribuitis tempora secundum Pelagium, in cuius libris hoc legitur, et ante legem dicitis saluos factos esse natura, deinde per legem, postremo per Christum, quasi hominibus duorum superiorum temporum, ante legem scilicet et in lege, sanguis Christi non fuerit necessarius, euacuantes quod dictum est: unus enim i m deus, unus et mediator dei et hominum homo Christus Iesus.

Gratiam Christi, inquit, omnibus necessariam, et maioribus et paruulis, confitemur et eos qui dicunt de duobus baptizatis natum non debere baptizari, anathemamus. nouimus, quomodo non secundum Paulum apostolum, sed secundum hereticum Pelagium ista dicatis: paruulis uidelicet baptismum necessarium non propter remissionem peccatorum, sed tantummodo propter regnum caelorum. datis enim eis extra regnum dei locum salutis et uitae aeternae, etiamsi non fuerint baptizati, nec adtenditis quod scriptum est: qui crediderit et baptizatus fuerit. saluus erit, qui autem non crediderit, condemnabitur. propter quod in ecclesia saluatoris per alios paruuli credunt, sicut ex aliis ea quae illis in baptismo remittuntur peccata [*]( 1 Act. 15, 10. 11 6 cf. De pccc. originali 26, 30 (CSEL XLII 190, 4 sqq.) 111 Tim. 2, 5 14 Iulianus 19—21 cf. Aug. De haeresibus c. 88 (XLII 48 M) 22 Marc. 16,10 ) [*](1 iugum om.GL 2 impunere EF gentibus] liominibus EF portare potuimusDEFbd 3 nostri orn.OB uestri FF 4 dni nri BDb saluosO nos saluos GL nos saluift quemammodum) CGm1 5 liuic om. Db gratiae Christi b 6 distribuistisOB distributis Ga.c.L 7 legitur ex agitur Uml 8 legem] add. hocGL saluos om.EF per naturam Db 12 unus bis pon.C 14 xpi gratiain L gratia T inquiunt Dbd necessariun Gm1L 16 ana- theinatizauimus B anathematizamus DEFGbd noui B 17 palum 1 pelagium hereticum DEFbd 19 tantumodo C 22 est] sit (VL qui baptizatus fuerit credens salum erit EF 23 saluus erit om. R 21 paruuli∗0 2o ut sicut alii EF )

458

traxerunt. nec illud cogitatis, eos uitam habere non posse, qui fuerint expertes corporis et sanguinis Christi, dicente ipso: nisi m a nducaueritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, non habebitis uitam in uobis. aut si euangelicis uocibus cogimini confiteri nec uitam salutemque posse habere paruulos de corpore exeuntes, nisi fuerint baptizati, quaerite, cur conpellantur non baptizati secundae mortis subire supplicium iudicante illo qui neminem damnat inmeritum, et inuenietis, quod non uultis, originale peccatum.

Eos etiam, qui dicunt, inquit, baptisma non omnia peccata delere, condemnamus, quia scimus plenam purgationem per ipsa mysteria conferri. hoc dicimus et nos; sed paruulos quoque per ipsa mysteria primae natiuitatis et obnoxiae successionis uinculis solui non dicitis uos. propter quod de ecclesia Christi, quae hoc antiquitus tenet, oportet ut sicut alii heretiei segregemini et uos.

Iam uero quod ita concludit epistulam, ut dicat: nemo ergo uos seducat nec se negent impii ista sentire, sed, si uerum dicunt, aut audientia detur aut certe isti ipsi episcopi, qui nunc dis-\' sident, damnent quae supra dixi cum Manicheis ista tenere, sicut nos ista damnamus quae de nobis iactant, et fit plena concordia. quod si nolunt, scitote eos esse M anicheos et ab eorum uos abstinete consortiis, contemnendum est potius quam refellendum. quis enim nostrum dubitat anathema dicere Manicheis, qui dicunt a bono deo nec homines nec nuptias institutas nec legem datam, quae per Moysen Hebreo populo ministrata est? sed et Pelagianis non inmerito anathema dicimus, qui tam sunt inimici gratiae dei, quae uenit per Iesum Christum dominum nostrum, ut eam dicant non gratis, sed secundum merita nostra dari ac sic gratia iam non sit gratia, [*]( 2 Ioh. 6,54 10 Iulianus 17 Iulianas 27 cf. Rora. 7,25 28 cf. Roni. 11, 6 ) [*]( 1 ilhid] hoc GL 2 expartes CGLa.c. expertisV 5 posse cm.GL 7 quurG baptizntisGa.c.L 8 quieminem Cm1 10 Etiam eos b nominia Om1 12 sed om.D 13 prima Lml et] ex 0,om.L 14 de] abO in mg. 15 alii] ceteriGLb 16 non iam GL epistola GL dicas V 17 ergo nemoDGL negant GL ita GL 18 pr. aut] ut C 19 manichaeisO (ae semper fere) se ista tenere DGL nos**G 20 fit] sit B 21 esse om.D consortiis] concordiis V,b in tng. 23 a bono] ab nnoO a buno B 24 constitntasOL q : Om1 25 haebreoO et om.O pela- ginis B 26 qui*0 sunt om.GL 27 n exnuncO 28 sic] si BCEFGL sit] est OB )

459

tantumque constituunt in libero arbitrio, quo in profundum demersus est homo, ut eo bene utendo dicant hominem mereri gratiam, cum bene illo uti nemo possit nisi per gratiam, quae non secundum debitum redditur, sed deo gratis miserante donatur, paruulos autem ita contendunt esse iam saluos, ut a saluatore audeant negare saluandos. et haec exsecrabilia dogmata tenentes et seminantes adhuc insuper flagitant audientiam, cum damnati debeant agere paenitentiam. [*]( 1 libero (o ex 11111) V quoclGL dimcrsus D 2 mereri] deserere ex deseri Gm1 deseri L 3 nemo bene illo uti DEFbd per omJlu.c.L 5 a salu.] salnatori DVGLb saluari C eos audeant B 6 et] ut GL execrabilia BDL et seminantes om. V 7 aud»entiamO audientiam (pr. i s.l.m1)G audeut iam L agere] cogitare B penitentiam anienO 8 Finit liber primus (lilt. mai.) r Sci augustini ad bonafatiu papam urbis romę liber primus rxplirit. incipit liber serundus 0 Explicit liber primus. Incipit liber sccundus (add. m2) B,CD Diui aurelii augustini hipponensis epi contra duas epistolas pclagianoru ad bonifaciu liber primus explicit. liber secundus incipit EF Explicit liber augustini ad bonifatiiim papam urbij contra epistl iuliani pelagiani et eius erroris factores ac defensoresG EXPL FPISTULA SCI AUG ADUEHSUS EPISTOLAM. IULIAM PELAGIAXI AD BOXIFACIUM PAPAM URBIS L )

460

LIBER SECVNDVS.

Iam nunc aliam, non Iuliani tantum, sed ei communem cum pluribus Pelagianis episcopis, quam Thessalonicam miserunt, consideremus epistulam eique domino adiuuante respondeamus, ut possumus. quod opus nostrum ne longius fiat, quam causae ipsius necessitas postulat, quid opus est ea quoque refellere, quae dogmatis eorum insidiosa uenena non continent, sed tantum in auxilium suum uel pro catholica fide contra Manicheorum, sicut loquuntur, profanitatem consensionem orientalium episcoporum uidentur exposcere nihil aliud nitentes, nisi ut horribili heresi obiecta, cuius se aduersarios esse confingunt, lateant inimici gratiae in laude naturae? quis enim eis hinc commouit aliquando quaestionem ? aut cui catholicorum propterea displicent, quia damnant eos, quos praedixit apostolus recessuros a fide, cauteriatam habentes conscientiam, prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos inmundos putant, nec putantes a deo cuncta esse condita? quis eos aliquando negare conpulit, quod omnis creatura dei bona sit et nulla substantia sit, quam non summus fecerit deus, nisi ipse deus qui non est ab aliquo factus ? non ista in eis, quae constat esse catholica, reprehenduntur atque damnantur. inpietatem quippe Manicheorum nimium stultam et noxiam non solum fides catholica detestatur, uerum etiam heretici omnes, qui non sunt Manichei. unde et isti Pelagiani hoc bene faciunt Manicheis anathema dicere et eorum erroribus contradicere. sed faciunt duo mala, quibus et ipsi anathemandi sunt: unum, quod catholicos Manicheorum nomine criminantur, alterum, quod [*](13-17 cf. I Tim. 4. 1-4 ) [*]( 2 ei] et Vb 3 pluri (bus eras.) B plurimis EFbd pelaginis B theso- lonicamO thesalonice B 5 possimus B ne] non BD longum VJ 6 docmatisO 7 insidioseOmHnsiosaCml 8 pro om.Oml locunturOCD 9 concessionemOB 10 ut om.C 11 configuntOml 12 commouetD 13 dannant B 15 abstinentis C 16 putantes] putant D 19 constant D constant EF 20 nimiam b 22 pelagini B 23 manichaeiOml et eorum (et e s. ras. m2)0 24 anathematizandi BDEFbd )

461

etiam ipsi hcresim noui erroris inducunt. neque enim quia Manicheorum morbo non laborant, propterea fidei sanae sunt. non unum est pestilentiae genus quemadmodum in corporibus ita et in mentibus. sicut ergo medicus corporis non continuo pronuntiasset a mortis periculo liberum, quem negasset hydropicum, si alio letali morbo perspexisset aegrotum, ita istis non ideo ueritas gratulatur, quia Manichei non sunt, si alio genere peruersitatis insaniunt. quapropter aliud est quod anathemamus cum eis, aliud quod in eis. detestamur enim cum eis, quod recte displicet etiam ipsis, ita tamen, ut detestemur in eis, unde recte displicent ipsi.

Manichei dicunt deum bonum non omnium naturarum esse creatorem, Pelagiani dicunt deum non esse omnium aetatum in hominibus mundatorem, saluatorem, liberatorem. catholica utrosque redarguit et contra Manicheos defendens dei creaturam, ne ab illo instituta negetur ulla natura, et contra Pelagianos, ut in omnibus aetatibus perdita requiratur humana natura. Manichei carnis concupiscentiam non tamquam accidens uitium, sed tamquam naturam ab aeternitate malam uituperant, Pelagiani eam tamquam nullum uitium, sed naturale sit bonum insuper laudant. catholica utrosque redarguit Manicheis dicens: non natura, sed uitium est\', Pelagianis dicens: \'non a patre, sed ex mundo est\', ut eam uelut malam ualitudinem sanari utrique permittant, desinendo illi tamquam insanabilem credere, isti tamquam laudabilem praedicare. Manichei negant homini bono ex libero arbitrio fuisse initium mali, Pelagiani dicunt etiam hominem malum sufficienter habere liberum arbitrium ad faciendum praeceptum bonum. catholica utrosque redarguit et illis dicens: fecit deus hominem rectu m, et istis dicens: si uos filius liberaucrit, uere [*]( 11 cf. De natnra boni 41 (CSEL XXV 874, 23. 24) 21 cf. I Ioli. 2, 1G 27 Ecclc. 7, 30 28 Ioli. 8, 36 ) [*]( lnoui] nobisO inducant V 3 pestilcntiac est DEFbd 4 praenuntiasset EF SliberatumOB ydropicum r si-aegrotum om. V G prospexissct B 7 qu.apropterO 8 anathematizamus BDEFbd in eis] add. detestamnrOZi 9euim om.Uml 10 detestamur Cm1 11 esse naturanim B 12 pel. uerodicuntF 13 emundatorem OB 1 iberatorcm om.Oml 15 instituta«0 inst ex instrncta Ilml 18 natura F 20 cattholicaO (sic saepius) 21 a om.Oml ex om.Oml 22 ualetudinem HEF 23 insanauilemOwiI 24 bono] add. non OB 28 isti C liberauitZJ )

462

liberi eritis. Manichei dicunt animam particulam dei naturae malae commixtione habere peccatum, Pelagiani dicunt animam iustam non quidem particulam, sed creaturam dei etiam in ista corruptibili uita non habere peccatum. catholica. utrosque redarguit Manicheis dicens: aut facite arborem bonam et fructum eius bonum aut facite arborem malam et fructum eius malum- quod non diceretur homini, qui naturam facere non potest, nisi quia peccatum non natura, sed uitium est —. Pelagianis dicens: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritasinnobisnonest. his morbis inter se contrariis Manichei Pelagianique confligunt dissimili uoluntate, simili uanitate, separati opinione diuersa, sed propinqui mente peruersa.

Iam uero gratiam Christi simul oppugnant, baptismum eius simul euacuant, carnem eius simul exhonorant, sed etiam haec modis causisque diuersis. nam Manichei meritis naturae bonae, Pelagiani autem meritis uoluntatis bonae perhibent diuinitus subueniri. illi dicunt: \'debet hoc deus laboribus membrorum suorum\', isti dicunt: \'debet hoc deus uirtutibus seruorum suorum\'. utrisque ergo merces non inputatur sec.mdum gratiam, sed secundum debitum. Manichei \'lauacrum regenerationis, id est aquam ipsam dicunt esse superfluam nec prodesse aliquid profano corde contendunt', Pelagiani autem, \'quod in sacro baptismate ad expianda peccata dicitur nihil opitulari infantibus nullum peccatum habentibus adserunt\'. ac per hoc in paruulis baptizandis, quantum ad remissionem adtinet peccatorum, Manichei uisibile destruunt elementum, Pelagiani autem etiam inuisibile sacramentum. Manichei carnem Christi exhonorant partum uirginis blasphemando, Pelagiani autem carnem [*](5 Matth. 12, 33 9 I Ioh. 1, 8 20 cf. Rom. 4, 4 ) [*](1 estis B 2 natura T" male Oml mala D comixtion? T\'comixioueO 3 istam D 4 peccata D 6 bonam-arborem om.V 7 malam om.C fructus eius malos EF 8 quia (a s.l.ml)0 9 pelagianis (s mls.l. jO 10 nosmetO 11 contrariis inter se EF 12 dissimili ore simili uoluntate separati D,b in mg. 13 mcnte»F 16 posl meritis eras. uoluntatisO 18 pr. dicciut Cml 19 deus om.Dl\'b 20 ante debitum exp. meritum B. 22 prophanoOD 23 dicitur] datur EF 25 babtizantis (d s. t. m1)0 26 helementum C post autem eras. uemm B 27 inuisibile∗O manichei autem CD 28 uirginis om. CEF blaphemando B )

463

redimendorum carni redemptoris aequando. propterea quippe natus est Christus non utique in carne peccati, sed in similitudinem carnis peccati, quia ceterorum hominum nascitur caro peccati. Manichei ergo omnem carnem penitus detestantes auferunt carni Christi perspicuam ueritatem, Pelagiani uero nullam nullam peccati nasci asserentes auferunt carni Christi propriam dignitatem.

Desinant itaque Pelagiani catholicis obiectare quod non sunt, sed ipsi potius festinent emendare quod sunt; nec ideo se uelint amabiles, quia odioso Manichcorum aduersantur errori, sed merito se agnoscant odibiles, quia suum non auersantur errorem. possunt enim duo errores inter se esse contrarii, sed ambo sunt detestandi, quia sunt ambo contrarii ueritati. nam si propterea sunt diligendi Pelagiani, quia oderunt Manicheos, diligendi sunt et Manichei, quia oderunt Pelagianos. sed absit, ut catholica mater propter alterorum odium alteros eligat amare, cum monente atque adiuuante domino debeat utrosque uitare et cupiat utrosque sanare.

Quin etiam romanos clericos arguunt scribentes \'eos iussionis terrore perculsos non erubuisse praeuaricationis crimen admittere, ut contra priorem sententiam suam, qua gestis catholico dogmati affuerant, postea pronuntiarent malam hominum esse naturam\'. immo uero Pelagiani spe falsa putauerant nouum et exsecrabile dogma Pelagianum uel Caelestianum persuaderi quorundam Romanorum catholicis mentibus posse, quando illa ingenia quamuis nefando errore peruersa, non tamen contemptibilia, cum studiose corrigenda potius quam facile damnanda uiderentur, aliquanto lenius, quam seuerior postulabat ecclesiae disciplina, tractata sunt: tot enim et tantis inter apostolicam sedem et afros episcopos [*]( 2 cf. Kom. 8, 3 17 Iulianus ) [*]( 1 redemtoris Tx 2 est xps in similitudine carnis peccati non utiquc in carne peccati B sed om.B\\ sed—peccati om.OEF similitudinem D 3 qua () 4 ergo] autem B penitus carnem D G adseuerantes CDEFYbd 8 sed ipsi-quod sunt om.rb festinantO/nl post festinent sequilur in jol. 73b D pag. 471, 19 positum sqq. uel int anmiles Oml posl uelint add. haberi d 10 aduersantur B possunt inter se duo errores (eras. inter se) esse 0 11 contriiOm1 12 contriiO/>J ueritati erp.0 13 pelegianiO et om. EF 15 com B 19cattolicoO 21i mala C 21 putaueruntO 22 celcstianum OB 24 pernasa B contemtibilia r 25 studio se b damna (in mg.m2 damnanda)0 aliquandoor 26 tra»ctataO )

464

currentibus et recurrentibus scriptis ecclesiasticis, etiam gestis de hac causa apud illam sedem Caelestio praesente et respondente confectis quaenam tandem epistula uenerandae memoriae papae Zosimi, quae interlocutio repperitur, ubi praeceperit credi oportere sine ullo uitio peccati originalis hominem nasci? nusquam prorsus hoc dixit, nusquam omnino conscripsit. sed cum hoc Caelestius in suo libello posuisset, inter illa dumtaxat, de quibus se adhuc dubitare et instrui uelle confessus est, in homine acerrimi ingenii, qui profecto, si corrigeretur, plurimis profuisset, uoluntas emendationis, non falsitas dogmatis adprobata est. propterea libellus eius catholicus dictus est, quia et hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam ueritas exigit, non ca certissima definire, sed detecta ac demonstrata respuere. non enim hercticis, sed catholicis apostolus loquebatur, ubi ait: quotquot ergo perfecti hoc sapiamus; et siquid aliter sapitis, idquoque deus uobis reuelabit. hoc in illo factum esse putabatur, quando se litteris beatae memoriae papae Innocentii, quibus de hac re dubitatio tota sublata est, consentire respondit. et hoc ut plenius et manifestius in illo fieret, expectabatur uenturis ex Africa litteris, in qua prouincia eius calliditas aliquanto euidentius innotuerat. quae Romam litterae posteaquam uenerunt id continentes non sufficere hominibus tardioribus et sollicitioribus, quod se generaliter Innocentii episcopi litteris consentire fatebatur, sed aperte eum debere anathemare quae in suo libello praua posuerat, ne, si id non fecisset, multi parum intellegentes magis in libello eius illa fidei uenena a sede apostolica crederent adprobata, propter quod ab illa dictum erat eum libellum [*]( 14 Phil. 3,15 ) [*](1 ct recurrentibus om.OB 2 eelestioO et oni.O 3 quaenara (ae s.l.m2)0 4 reperitur codd. praet. BV 5 uoce hominem inc. D nuquaC; nusquam-dixit om.EF 6 conseripxit B celestiusOB 7 ante libello eras. libello F 10 et plopterea DEFVbd libellos V dictus est om.D 11 hoc om.CEF 12exigit dicens EF certissima (a s. ras.) 0 certissimeEFbd difinire V 13 respucrat B 15 si quod aliter B quit V uobis deus CD reuclauit OF 16 in om.0 18 in illo om.Om1 19 futuris (ai uenturis)F affrica BD 20 aliquanto calliditas d aliquando OD romae b postea litterae (qua cxp.)D 21 deuenerut D 22 solliticioribus B sollicioiibus C episcopi (i fin. ex a)0 23 litsteris0 ante debere exp. uidere B anathematizare BDEFbd 25 eius om.O uenenata B 26 probata D propter hoc quod F propterea quod M illo D )

465

esse catholicum, quam emendata, propter illud quod se papae Innocentii litteris consentire ipse responderat: tunc ergo cum eius praesentia po?ceretur, ut certis ac dilucidis responsio libus uel astutia hominis uel correctio dilucesceret et nulli ambigua remaneret, se subtraxit et negauit examini. rec differendum iam fuerat, sicut factum est, quod aliis prodesset, si nimium peruersorum pertinaciae dementiaeque non posset. sed si — quod absit! — ita tunc fuisset de Caelestio uel Pelagio in {omana ecclesia iudicatum, ut illa eorum dogmata, quae in ipsis et cum ipsis papa Innocentius damnauerat, adprobanda et tenenda pronuntiarentur, ex hoc potius esset praeuaricationis nota romanis clericis inurenda. nunc uero cum primitus beatissimi papae Innocentii litterae episcoporum litteris respondentis afrorum pariter hunc errorem, quem conantur isti persuadere, damnauerint, successor quoque eius sanctus papa Zosimus hoc tenendum esse, quod isti de paruulis sentiunt, numquam dixerit, numquam scripserit, insuper etiam Caelestium se purgare molientem ad consentiendum supra dictis sedis apostolicae litteris crebra interlocutione constrinxerit, profecto quidquid interea lenius actum est cum Caelestio seruata dumtaxat antiquissimae et robustissimae fidei firmitate correctionis fuit clementissima suasio, non adprobatio exitiosissima prauitatis. et quod ab eodem sacerdote postea Caelestius et Pelagius repetita auctoritate damnati sunt, paululum intermissae iam necessario proferendae ratio seueritatis fuit, non praeuaricatio prius cognitae uel noua cognitio ueritatis.