Contra Cresconium

Ne quid sane fallaris aut fallas, quoniam id, quod tam crebro commemoraui, non aduertens uel te aduertisse dissimu lans dixisse me adfirmas non esse frumenta dominica quam ego ecclesiam catholicam sic adserui, quomodo eam non [*]( 2 Gen. 22, 18 4 cf. Eaai. 2, 2 6 Ps. 21, 28 9 cf. Col. 1, 6 10 cf. Luc. 24, 47 24 cf. epist. Cresc. ) [*]( 1 humero XYm2Zv umere li ego ergone Wml istam WYml istam illa Z alt. illam WYml 2 dominus v habraham W abraam R 4 mons domus domini Z 6 commemerabuntur et couertentur W 8 praedicitur Ym2R 10 ierusalem R iherusalem Z 13 testamento euan. W 14 foras uide (del.) quid (del.) fac/////////od W 15 pr. sij ait WYmlB sin Xml perorrescis R contraemesc////// W contremiscis Ym2Zv 16 credite Yml 17 animosa] animositas XZ 18 dicitur (it s. I. mSS) X 22 quoniam] quod Yml 23 diasimulas WXml 25 nonl nunc XmHZv, ckl. Ym2, om. R )

adserit scriptura diuina, frumenta sola in horreo recondentur, nunc ecclesia tamquam area cum palea trituratur. hoc est quod uos urget ac premit et nisi corrigamini extinguit, quia huius areae paleam; quod uos esse monstrastis, non uos posse tolerare dixistis, purgatum frumentum inpudenter uos esse finiistis, ac sic ex ipsa area uanis calumniis turbulenti, tamquam leuissimus triturae puluis per inane sublatus, ante nouissimum uentilationis tempus existis. uox denique adrogantissima atque falsissima uestra est illa, non nostra: quid paleae cum frumento ? quod de somniis uanorum et reuelationibus prophetarum Hieremias ait, et tamquam de nobis et uobis dictum sit, Parmenianus hoc scribit. quaere quoque a Maximiano; nihil aliud de se dicet. non enim est alius impiae superbiae tumor apud omnes, qui se a Christi unitate discindunt, quam se solos christianos esse iactare et damnare ceteros non solum quibus eorum lis nota est, uerum etiam quibus eorum nec nomen auditum est.

Iam illud quam eleganter tibi uisus es dicere, quod, cum ego de testamento dei dixissem: nunc undecumque prolatum est recitetur, respondendum putasti, quod iam hoc confessionem criminis habeat et ideo dixerim: a quocumque prolatum est recitetur, quia apud me constat et a nostris exustum et a uobis seruatum atque prolatum. ita uero si ueritate confisus a Maximiano uelis proferri [*]( 9 Hier. 23, 28 12 cf. Parm. III 3, 18-19 19 Petil. I 23, 25 20 cf. epist. Creec. ) [*]( 1 orrea R 2 ecclesiam WXmlR 3 urguet YR 5 tollerare R 6 si R ez] e Xml area] orrea R calumniis (nii in ras. m2) X tarbulentis WXmlYmlv et turbulentis Ym2 teturbulentis R 9 adque R aestra est illa-12 uobis dictum sit hoc loco om. B, cf. ad cap. 66, 88 uestrae R 10 frumento) tritico Z 11 iheremias Z 12 et de R seribo WYml 13 dicet scripsi dicit codd. v est enim YmJRtI 14 impius R a Christi unitat euan. W 15 et damn IftUIn. W 16 quibue otn. Z 18 iam scripsi nam codd. v es] est WYmlR 19 de om. R unde quae R 21 ideo (o m2) X 24 confixus YR )

codicem legis, unde recites Dathan, Core et Abiron, qui uiui terra dehiscente submersi sunt, quibus istum Bagaiensis sententia conparauit, non eo firmius contra illum recitabitur, quia in eius codice repperitur? quod ergo dixi: testamentum undecumque prolatum est recitetur, non est confessio criminis, sed fiducia ueritatis. quid enim commodius, quid praeclarius quam ut, si fieri potest, quod aduersus te legatur a te proferatur? non quia ego non habeo pro me, sed facilior est certiorque conuictio, ut tu habeas contra te quod pro te, si corrigaris, fiat.

Contra uniuersitatem uero ecclesiae quia te inania repetere libuit, etiam hic tibi respondeo. sicut in Africa pars Donati uos estis, a quibus apparet partem Maximiani schisma fecisse, quoniam non est per totum Africae qua uos estis, uos autem et in regionibus in quibus illa est non deestis — nam et alia schismata facta sunt ex uobis, sicut Rogatenses in Mauritania Caesariensi, Urbanenses in quadam Numidiae particula et alia nonnulla, sed ubi praecisa sunt, ibi remanserunt; et hinc eminet eos a uobis exisse, non uos ab ipsis, quia uos etiam in his terris estis ubi ipsi sunt, illi autem, quaquauersus uos estis, non nisi forte peregrinantes inueniuntur —, sic ecclesia catholica, quae, sicut ait Cyprianus, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendit, ubique [*]( 1 cf. Num. 16, 31 11 cf. epist. Cresc. 22 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 ) [*]( 1 datan corae X chore Z(v) 2 deiscente R bagaiense Wml bagaienai Wm2Y pagagensi R 3 eo om. R 4 reperitur WXYmlZv testamento R 7 quod] quam ut WXmlYml, del. Ym2, om. R 8 legatua YB ad te R proferatus Ym1 11 qaia] qnę a Yml 12 in] im Xml 13 aparet R maximiani (ni in ras. m2) X 14 totam om. YRv per africam Ym2(v) 15 uos autem om. R non deestis] unde eatis R 16 et alia ach euan. W sint Xml rogatensem WXmlYmlR rogatense Ym2 17 in Ma euan. W Caesareensi v urbanense Ym2 numidia WXmlYml 18 et talia W 19 eminet scripn enim et codd. enim <appar)et v 23 per] in Cypr. )

sustinet scandala eorum, qui ab illa uitio maxime superbiae praeciduntur, aliorum hic, aliorum alibi atque alibi, qui partes suas ostentantes dicunt: ecce hic est Christus, ecce illic, quibus ne credatur ipse praemonuit. non enim ostendunt uiam, de qua prophetatum est in psalmis: ut cognoscamus in terra uiam tuam, in omnibus gentibus salutare tuum, sed suae communionis quisque regiones, ecce hic, ecce illic. ubi enim cadunt, ibi remanent, et ubi separantur, ibi arescunt. unde ipsa de qua praeciduntur etiam in eas terras extenditur, ubi iacent illa in sua quaeque regione fragmenta; in illa uero singula quacumque ipsa distenditur non sunt, quamuis aliquando uix rarissima folia ex eorum ariditate uentus elationis in peregrina dispergat.

Haec igitur ecclesia, quae, ut eiusdem identidem uerbis utar, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendit, ad multas etiam barbaras gentes extra orbem Romanum crescendo peruentura est. quod et te inquisisse et comperisse arbitror, ut diceres: omitto gentium barbararum proprias religiones, Persarum ritus, sidera Chaldaeorum, Aegyptiorum superstitiones, deos magorum, ut omnia ista non sint, quia prouidentia dei in christianum nomen totus cotidie uertitur mundus. haec tu uera dixisti, et sic impletur promissio quae dicta est Abraham: in semine tuo benedicentur omnes gentes. \'omnes\' inquit \'gentes\', non dixit: \'omnium gentium omnes homines.\' unde necesse est non solum fecunditate [*]( 3 Matth. 24, 23 5 Ps. 66, 3 15 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 18 epist. Cresc. cf. III 65, 73 23 Gen. 22. 18 ) [*]( 1 maximae WXY 2 alibi illos qui Ym2R 3 suoa Wml 4 ne] nec R 5 salmis W 7 salutarem W 8 illic] add. remanent Z ibil illic Z 10 quaeque in (om. R) sua Rv 11 in del. Xm2, om. Z quecumque W quaecumque Yml quocumque Z 12 sunt] add. sed R 14 itidem R 16 multa W gent////////tra W 17 quod-inquisisseJ qu////////e W et te] ecce Xml Yml te Ym2R 18 arbitros Yml barbarum WX Yml 19 religiones scripsi regiones codd. v caldeorum Y aegiptiorum W 21 prouidentiam WXml per prouidentiam Xm2Z 23 a.braham W ad abrabam Xm2Z 25 solum om. WXmlYR )

crescentis ecclesiae, uerum etiam permixta multitudine inimicorum eius, per quos pietas eius exerceri et probari possit, usque in finem iudiciariae separationis totus orbis impleatur. sic commemoratum est hoc testamentum et ad filium eius Isaac domino dicente: et statuam iuramentum meum, quod iuraui Abraham patri tuo, et ampliabo semen tuum tamquam stellas caeli, et dabo tibi et semini tuo omnem terram, et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae, sic et ad nepotem eius Iacob: et erit semen tuum sicut harena terrae et dilatabitur supra mare et in africum et in aquilonem et ad orientem, et benedicentur in te omnes tribus terrae. (supra mare* autem plerumque scriptura cum dicit, occidentalem partem solere significari nouit qui legit. huic tu testamento si prolato consentire uoluisses, non in solo africo remansisses.

Non ergo nobis communicant, sicut dicis, Nouatiani Arriani Patripassiani Ualentiniani Anthropiani Appelliani Marcionitae Ofitae ceteraque, ut uerbis tuis utar, nefariarum pestium, non sectarum, sacrilega nomina. uerumtamen ubicumque sunt isti, illic catholica, sicut in Africa ubi et uos, non autem, ubicumque catholica est, aut uos estis aut haeresis quaelibet illarum. unde apparet, quae sit arbor ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendens et qui sint rami fracti, non habentes uitam radicis atque in suis quique iacentes et arescentes locis. sed si non permanserint in [*]( 5 Gen. 26, 3-4 9 Gen. 28, 14 17 cf. epist. Cresc. 19 epiat. Cresc. 23 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 26 Rom. 11, 23 ) [*]( 1 crescentes Yml 2 probare WXmlYmlR 3 usque (us i ras. m2) X 4 testamento WXmlYmlR 5 meum] eius R 6 ad abraham Z amplificabo R 9 ad om. R 10 arena YrnlR 11 et in africum-13 supra mare om. W 14 degit WXmlYml 15 noluisses WXmlYR sola africa Ym2R 18 antropiani WXYZ antroniani R Patriciani v Apellitae v 20 icumque euan. Tfr 21 n[on au]tem (on au euan.) W 26 crescentes WYmlR )

infidelitate, sicut de Israhelitis dicit apostolus, inserentur; potens est enim deus iterum inserere illos, non ut iterum accipiant sacramentum baptismatis, quod iam tractum ex arbore non mutarunt, sed ut reuiuiscant ei radice caritatis et unitatis, a qua separati sterilitate animositatis arescunt; sicut rursus inserendos putastis Praetextatum et Felicianum, quos secum praeciderat Maximianus, nec praecisorum baptismum reprobastis. quibus uere aliquid praestaretis, si non eos fragmento uestro, sed et uos et illos radici catholicae redderetis.