Contra Cresconium

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.

Frustra itaque deinceps exultas et dicis: sequitur, ut omnia illa, quae n sancto Petiliano seu cuiuslibet sermo est scripta sunt, recte dicta concludam. ipsa enim uerba, quae uelut recte dicta concludis, non se recte dicta conuincunt, quia nec conscientia sancte dantis attenditur quae abluat accipientis, cum maculosa dantis occulta est. ibi uictus cum ueritati adquiescere debuisses, ad falsam eius famam tamquam ad deceptum mendacio infelicem iudicem prouocasti, quia neque adtenditur conscientia, quando fama eius attenditur, et tam non potest falsa cuiusquam fama quam nec mala uita quisque mundari, et nemo fidem christianam sumit ab homine nec perfido nec fideli, sed ab illo, de quo scriptum est: fide [*](1 XI 11] cf. epist. Cresc. et IIII 28, 30 3 Petit I 4, 5 10 I Cor. 1, 14-15 16 epiet. Creso. 20 cf. Petit I 1, 2 27 Act. 15, 9 ) [*](2 tibi] tu Wml 4 quaerunt Petil. I. c. 8 tingatnr v quem erroreml querrorem Wml contraque hnnc errorem Wm2 10 clamant Wml aga W quod] quia v 11 quia] quod v 13 nisi eius non eaee YR 14 cum] cuius YR 17 sermo est] sermone XmlYm2R 18 epsa JVml 19 uelud J2 20 sancta Ym2H 23 iudicem om. R 24 adtenditur R solus 25 non om. XZ 26 sumit] sunt Wml 27 fidelis TVmlXmlYml infideli Zml de quo om. R ) [*]( 27* )

420
mundans corda eorum. qui si per fidelem audit quid credendum sit, eum quidem imitatur, non tamen ab eo iustificatur. nam si minister iustificat impium, consequens est, ut etiam in ministrum recte credatur; apostolica quippe clara et certa sententia est: credenti in eum qui iustificat impium deputatur fides eius ad iustitiam. proinde si minister non audet dicere: \'crede in me\\ non audeat dicere: iustificaris a me).

Iam uero quod sequitur: omnis res origine et radice consistit et, si caput non habeat aliquid, nihil est, si origo et radix et caput baptizati baptizans minister est, Christus non est; si Christus est. ille non est denique cum minister occultus est malus, quae origo, quae radix, quod caput est baptizati? an falsa eius fama? hoc quidem Cresconius dicit, sed ueritas contradicit. ergo si tunc origo et radix et caput Christus est, ipse est etiam quando minister est bonus, ne, quod absurdissimum est, melior sit condicio baptizati per occultum malum, quando Christus est caput, quam baptizati per manifestum bonum, si tunc minister est caput. hoc et de bono semine dixerim; sequitur enim: nec quicquam bene regenerat, nisi bono semine regeneretur.

Quae uero sequuntur ex epistula Petiliani abs te posita, ubi ait: quae C\'urn ita sint, fratres, quae potest esse peruersitas, ut qui suis criminibus reus est alium faciat innocentem, cum scriptum sit: arbor bona bonos fructus facit. et arbor mala malos fructus facit. numquid colligunt de. spinis "\'lias? et iterum: omnis homo bonus de the- [*](5 Rom. 4, 5 9 Petil. I 4, 5. II 5, 10 20 Peti!. I 7, 8 28 PetU. I 7, 8. 8, 9. II 6, 12 25 Matth. 7, 16-17 27 Matth. 12, 85 ) [*]( 7 audeat] audet XZ 14 an] iam codd. 16 etiam] enim YR adsardissimam WmlXml 17 occultum-per om. Tf 19 sit hanc WmlXmlY sit huic R hoc de (del.) ct de Y 20 quidquam o quisquam codd. regenerat] regeneratur WmH 22 secantur X 28 fratrel] aufficit (sic) Z 24 qui] quis Wml qui suis] quisquis Z 25 cum] con Wml bonus Wml 26 malus JJYmJ collegunt Tf* colliguntur Xml 27 alt. de (e s. 1. m2) X )

421
sauro cordis sui producit bona, et malus homo de thesauro cordis sui profert mala, satis aperteque conuincunt Petilianum haec omnia non retulisse nisi ad hominem, per quem baptismus ministratur, ut ipse intellegatur, si innocens est, facere innocentem quem baptizat, ipse sit bona arbor, cuius fructus sit qui baptizatur, ipse bonus homo, de cuius cordis thesauro procedit sanctificatio baptizati. ac per hoc cum iste occultus est malus, dic mihi, a quo fit ille innocens, dic mihi, cuius erit arboris fructus, dic mihi, de cuius cordis thesauro sanctificabitur baptizatus? aut si tunc effectorem innocentiae suae, tunc arborem, de qua fructus bonus nascatur, non hominem ministrum baptismi meretur habere, sed Christum, felicius incidit in ministrum latentem malum quam si inci-\' disset in manifestum bonum. quod si absurdissime atque insanissime dicitur, Christi fructus est, qui eius baptismo sanctificatur, cuiuslibet ministri opere baptizetur. nisi forte ad consilium tuum recursurus est, quando incurrit in ministri conscientiam maculosam et occultam, ut ei de qua nascatur arborem ostendas falso bonam mali hominis famam, cuius radicem si quaesieris, inuenies fallentis astutiam, de qua si potest nasci fructus bonus, quod absit, mentitus est Christus, qui dixit: non potest arbor mala bonos fructus facere. sed quia uerum dixit Christus, habeat homo bonus tamquam bona arbor bonum fructum opus bonum, sicut homo malus tamquam mala arbor malum fructum opus malum; qui autem baptizatur, non de cuiusquam hominis, sed de spiritu Christi nascatur, si uult esse fructus, qui uento non corrumpatur et arbor, quae non eradicetur. quae cum ita sint, cum tu dixeris: ergo sequitur, ut omnia illa, quae a sancto Petiliano seu [*](22 Matth. 7, 18 29 epist. Oresc. ) [*]( 7 ac] hac WXYR 15 eius in JVml 16 baptizatnr W (corr.) XmlYmlB 17 es Ym2B incurrerit XmSZv 19 arbore Ym2 (alfio] falsam B 21 naaci potest Zml 22 fructus bonos., 24 sicut 1 sic W 28 cam tu om. W quomodo ta Wm2 29 illa om. YRv )
422
cuiuslibet sermo est scripta sunt, recte dicta concludam, puto quia ego potius illa omnia non recte dicta concludo.

Iam nunc uideamus quod deinde in epistula tua contexuisti, quomodo te Optati causam et Maximianistaram, quin immo, ut abs te doctior fiam, Maximianensium uestri docuerunt. et de Optato quidem, de quo nihil conscriptum ualeo recitare, quodlibet sentias facile cedo. unum illud scio: si uera sunt, quae de illo ut non dicam ostendebantur, certe tamen dicebantur, nec ipse erat bonus nec famam habebat bonam. unde quicumque per eum baptizati sunt, nec conscientia eius secundum Petilianum nec fama eius secundum te ablui potuerunt. si autem falsa mala eius, sicut saepe adsolet, inuida fama iactauit, uide quam recte non facile credamus, quod numquam nobis de traditoribus quos accusatis probare potuistis, quia solet etiam de bonis mala fama mentiri. si ergo non illorum innocentia, non denique, quod uerum atque firmum est, dei gratia et nostra conscientia ratum nobis baptismum facit, faciat saltem sententia tua.

Tu enim, cum de Optato loquereris, dixisti: ego quidem Optatum nec absoluo nec damno. si hoc ego, immo non tantum ego, sed omnis Africana catholica ecclesia, quanto magis etiam transmarina tam longe lateque diffusa de Caeciliano et eius ordinatoribus dicat: (ego illos nec absoluo nec damno), parumne putas esse illis, quos hi baptizauerant, quorum nemo umquam Caecilianum uidit, quod de Optato sufficere credis eis, quos ille etiam suis manibus baptizauit? an quia de Caeciliano parentum uestrorum concilium recitatis, de Optato autem nullum recitatur a nobis, ideo putas nulli nostrum licere dicere: (ego Caecilianum nec absoluo nec damno\\ quod tibi licuit de Optato? sed factum est pro Caeciliano posterius [*]( 8 cf. epist. Cresc. 19 epist. Cresc. ) [*]( 4 obtati B 5 mazimianiensiam Z 18 inuidia JVYR 17 et non nostra Ym2Bv 20 ergo WmlXml 24 esse de (8. I.) illis W hi] hic WXmlYBZ ii., - 25 quid Wm2 27 parentum] partium ex parentorum Y 80 libuit Wm2 )

423
iudicium transmarinum, uestris apud Constantinum imperatorem ut fieret instantibus. aut si ecclesiastica iudicia, quae prius facta fuerint, iam conuelli non possunt, quid de Primiano facturi estis uestro episcopo Carthaginiensi, contra quem primo centum, plures utique quam de Caeciliano, iudicauerunt eique abrogato episcopatu Maximianum pro illo constituerunt? nonne Primianus posteriore iudicio nititur, quod pro illo factum est in oppido Bagaiensi, secundum quod iudicium non uult de se dubitari, sed ab omnibus uobis se extorquet absolui? unde et nos secundum posterius de Caeciliano iudicium prorsus eum incunctanter absoluimus. sufficit tamen ad causam, si hoc de illo dicamus, quod tu de Optato dixisti: (nos Caecilianum nec absoluimus nec damnamus\'. uiderint illi seu uestri seu nostri, quemadmodum de illo iudicauerint, ipsi suarum sententiarum rationem reddant, ipsi portent seu mali seu boni sui operis sarcinam: nobis de alienis factis saltem dubitare permittite, ne cogamur in nobis ea sacramenta damnare, de quibus non licet dubitare. sed iam dixi, senti de Optato quod uis; neque enim est, unde conuincamus eum, qui non apud acta commisit, quae tamen ita commisit, ut inter Gildonis satellites praecipuus haberetur teneretur moreretur. numquid etiam de Feliciano et Praetextato sociis Maximiani, quos trecenti et decem episcopi uestri cum ceteris similiter nominatim expressis una eademque sententia Bagaitani concilii damnauerunt eosdemque non post paruum tempus cum omnibus quos damnati baptizauerunt, sicut fuerunt, episcopos susceperunt, quodlibet nobis garrire permittitur? [*]( 4 Cebarsussi; cf. IIII 6, 7. 58, 69 15 cf. Gal. 6, 5 25 post annos duos aut tres Ern. 9. ) [*]( 1 transmarinis YR 3 fuerunt Ym2R quill] feu. in W priamiano IVml 4 cartaginensi W carthaginensi XYmlZv 6 episcopatum WmlXmlYnl episcopato Wm2 7 est om. YR 8 baganensi W bagagenai eet. 9 dubitare YR 14 iudicauerant Zmt 15 sententiarum om. W ante seu mali del. seu boni Z 19 uincamus W aput Xm2 20 gudones Wm2 gotones in mg. Wm2 21 praecipus W 24 unam WYml 25 postj potest XmlYml )
424

Quocirca quaecumque in nos siue in nostros quasi parcendo et praetereundo dixisti sine nominibus, sine testibus, sine ullis omnino documentis, partim culpando quae culpanda non sunt, partim quae culpanda sunt non probando. superuacaneum est uelle purgare. istos, istos iterum attende, Felicianum Mustitanum et Praetextatum Assuritanum aliquanto diligentius intuere, quorum totam causam suo loco ita, si dominus permiserit, explicabo, ut etiam si nimius hostis ueritatis esse uolueris, uestrorum mendacium defendere uel negare non possis. sed nunc interim secundum hoc mihi placet agere quod tibi dixerunt; nondum discutio quam (non) uerum dixerint. nondum ostendo quam mira inpudentiae caecitate mentiti sint. certe cum de his, quos Maximianistas appellaui, et damnatis uestrorum concilio et receptis in epistula mea perlegeres, sicut scribis, ualde permotus es, quippe cum adhuc — uerbis enim tuis utar — quid haberet ueritas ignorares. denique statim. sicut narras, ex uestris episcopis diligentius inquisisti atque ipsis docentibus et decretum concilii et sententiam in eos qui damnati sunt dictam et rei totius ordinem cognouisti, et quia et me quid gestum sit ignorare credebas, quid ueritas haberet hortatus ut discerem, ita deinceps cuncta narrasti. uide quia in hac causa uerba ipsa tua pono ex epistula tua; sunt enim mihi pernecessaria.

cum quam plurimos, inquis, episcopos error sibi Marimiani sociare contenderet, contracto a nostris concilio [*]( 7 libro IIII 15 cf. epist. Cresc. 24 XV 18] epist. Cresc. cf. IIII 28, 35 ) [*]( 2 dixistis WXmlYll pr. sene Yml 3 calpanduni WXmlYJR 4 pr. calpandas Yml 5 alt. istos del. Wm2Xm2Ytn2, om. RZ 6 pretexatam B astaritanum WXmlYB 9 esse] si se Wml sese Wm2XmlYml uoluerit Wm2 mendatio Wm2 10 possit Wm2 tunc W 11 quam] quem W non inserui uerum ex uerun W 18 iis v maxiministas Z appellatis (s a. l. Y) YR damnatos et 14 receptos Xm2Z 16 quod v ignoraret XmlYR 17 episcopisj epistolis Z 22 ac R tua ipsa XZ 25 conderet W )

425
in eos omnes, qui in eius schismate perstitissent, prolata sententia est, quam tn quoque te legisse testaris. quae cum sententia consensu omnium firmaretur. placuit tamen, inquis, decreto concilii dilationem temporis dari, intra quod si qui corrigi uoluisset innocens haberetur. sic factum tu. inquis, ut non solum duo) illi quos memoras, sed etiam multi alii purgati atque innocentes se ecclesiae reddidissent, quorum ideo baptisma rescindi non debuit, quia intra diem praestitutum restituti peremptoria sententia non tenerentur nec, cum baptharen-t, fuerant ab ecclesia separati, quippe necdum tratt.s- (leti temporis definita meta disiuncti. III autem, qui etiam post praedictum diem cum Maximiano pertinaciter perstiterunt, sententia damnationis retenti simul et lxiptisma (.t ecclesiam perdiderunt. haec uerba tua certe, mi Cresconi, cognoscis ex epistulae tuae contextione expressa.

Proinde quaero abs te, si nondum fuerant ab ecclesia separati, quomodo in eos omnes, qui in Maximiani schismate perstitissent, prolata sententia est, quae cum consensu omnium firmaretur, placuit tamen decreto concilii dilationem temporis dari, intra quod si qui corrigi uoluisset innocens haberetur? quibus uerbis ostendis eorum, qui in Maximiani schismate perstitissent, si quis intra dilationem temporis corrigi uoluisset, innocens haberetur. corrigeretur ergo, si quia corrigi uoluisset, ab illo schismate, in quo cum Maximiano perstiterat. proinde antequam corrigeretur, in schismate erat in quo perstiterat, quamuis in eo, quia intra placitum tempus correctus est, non pertinaciter perstitisset. nam et posterioribus uerbis paulo post ita distinguis: hi autem, qui etiam post pracdictum diem cum [*]( 28 epist. Cresc. ) [*]( 1 eosj eo W 4 daelationem W quia Ym2RZv 8 baptisma (alt. a in ras.) WY rescinde Yml 9 peremptoriam WmtYml 10 fuerunt WYRv (fuissent IIII 28, 35) 11 definitam etadis iuncti sic WR diffinitam disiuncti sunt Z disiunctis X 13 retentis WXmlYml 15 contezione WmlYml txpressa] ezpreta WXmlYml excerpta Xm2Z 17 alt. in om. WYmtR 20 qui om. WXmlYR quis Zv innocen W )

426
Maximiano perstiterunt perstiterunt, sententia damnationis retenti simul et baptisma et ecclesiam perdiderunt. dicens utique \'pertinaciter perstiterunt) ostendis etiam illos qui correcti sunt perstitisse, sed non pertinaciter; in quos simul omnes prolata est illa sententia, qua consensu omnium confirmata placuisse tamen dicis decreto concilii dilationem illam temporis dari. quomodo igitur in ecclesia erant, qui, antequam corrigerentur, in schismate cum Maximiano perstabant? quodsi in ecclesia non erant, quia in schismate erant, quomodo baptizabant? deinde quomodo factum est, sicut dicis, ut non solum illi quos memoraui, sed etiam multi alii purgati atque innocentes se ecclesiae reddidissent, si ab ecclesia non erant separati? cui se reddiderunt unde non recesserunt? aut si recesserant, dic, quaeso, antequam se ecclesiae reddidissent, quo iure baptizauerunt ? quorum ideo, inquis, baptisma rescindi non debuit, quia intra diem praestitutum restituti peremptoria sententia non tenerentur. restituti quo? euigila, obsecro: dic nobis, quo restituti. profecto dicturus es: (in ecclesiam\', cui se illos reddidisse dixisti. quisquamne restituitur in ecclesiam qui non fuerit ab ecclesia separatus? quisquamne ab ecclesia non separatus quamlibet paucos dies persistit in schismate? quisquamne ab ecclesia non separatus se post tempus quamlibet paruum reddit ecclesiae?

Arbitror te, carissime, non solum uerba tua non considerasse conscribenda, sed nec legisse conscripta. uerumtamen quid faceres, cui necessitas in hoc opere ingerebatur [*]( 15 epist. Cresc. ) [*]( 2 retenti] recti W alt. et om. WYml 4 quoa] qao WYB omnes] ab omnibus Ym2B 5 qua] quae Ym2R confirmata eat Ym2R 7 erant trrR 11 memorabi W 18 non om. YR all. recesserunt r 16 peremtoria R 17 tenentur Ym2R 18 reatati W, om. R profectu Yml 19 ne om. R 20 faerat YR quisqaam nec Wm2R 21 quamlibet pauco.-non separatns om. R preaistit Yml 22 se] sed R tempus om. XZ 25 nec] ne X lexiise Xm2 neglexisse RZ.. )

427
in Maximianum ac socios eius non propriam dicere, sed ab aliis dictam, quomodo posses, defensare sententiam? nam etsi tu non utereris his uerbis, idem ipsum decretum concilii Bagaiensis recitarem, ubi scriptum est: eos autem, quos sacrilegi surculi non polluere plantaria, hoc est qui a Maximiani capite proprias manus uerecundo fidei pudore retraxerunt, ad matrem ecclesiam redire permisimus.

Proinde etsi talia tua uerba non repperirem, hic certe dicerem, hic pro ueritate clamarem: quomodo ad matrem ecclesiam redire permittuntur, qui ab ecclesia matre non recesserunt? aut si recesserunt, quo iure, antequam redirent, baptizare potuerunt, nisi quia in causa reserciendi huius schismatis obliti estis propriae uanitatis, qua post episcopos ab ipsis apostolorum sedibus inconcussam seriem usque in haec tempora perducentes non unum hominem, non unam domum, non unam ciuitatem, non unam gentem, sed orbem terrarum rebaptizandum esse censetis? aut certe quia huius facti honor semper etiam facientium corda concussit, tot populis ad uestram communionem a Maximiani communione redeuntibus tam multos quidem libuit reparare, sed puduit tam multos rebaptizare. quod tamen quibuslibet detestantibus et exhorrentibus propter salutem hominum faceretis, quae quanto plurium fuerat tanto minus utique contemnenda erat, si hoc umquam contuitu ueritatis et non praeiudicio faceretis erroris. uides certe in hoc Maximianensium ad uestram communionem reditu pate factum uera esse, quae de baptismo dicuntur a nobis. nam si ullus est in hominibus intellectus uel dicendi aliquid uel audiendi, [*]( 4 Sententia concilii Bagaiensis ) [*]( 1 socius M\' proprium WXmlY 2 quoquo modo IVm2Ym2IiZ, cf. p. 329, 7 possis WXmlYM 4 uagaiensis JVXYmlRZ reci- targ R 7 traxerat W traxerunt YUZ 9 reperirem WXZv 10 dicerem certe Zml ueritatem WXmlYml 13 resarciendi Xm2Ym2SZv 15 bac WXmlYml 16 unum domum W 17 baptizandum Hv 22 destestantibus X 24 contemenenda JVml continenda R 26 nostram R reditum XZ 28 omnibus R aliquid uel audiendi om. R )

428
qui, antequam redeat ad ecclesiam, baptizat, profecto extra ecclesiam baptizat, et tamen rescindendus baptismus non est, sicut nec in illis rescissus a uobis est. quo non mutato nec in suo nec in cuiusquam alterius, sed in patris et filii et spiritus sancti nomine quisque baptizat. deinde praeter baptismi sacramentum, quod uel ad poenam peruersi uel ad salutem recti siue correcti integrum perseuerat, de ipsa correctorum expiatione uel mundatione uolo aliquid dicere. meministi enim quae aduersus nos dixeris, quod uenientes ad nos a uobis ex haereticorum sacrilego errore sine ulla expiatione susceptos habeamus. tu nobis dic modo, de schismate Maximiani redeuntes ad uos, cum in suis etiam susciperentur honoribus, qua tandem, quaeso, expiatione mundati sint. an illo tanto scelere participato non erant tam nefaria societate maculati?

Attende quid insonet, quid increpet, quid in illo praeclaro concilio fateatur ueridicum os illud episcoporum tuorum: Maximianum, inquit, fidei aemulum, ueritatis adulterum, ecclesiae matris inimicum, Dathae, Corae et Abiron ministrum de pacis gremio sententiae fulmen excussit, et quod adhuc eum dehiscens terra non sorbuit, ad maius supplicium Superis reseruauit. raptus enim poenam suam conpendio lucrauerat funeris; usuras nunc grauioris colligit faenoris, cum mortuus interest uiuis. itane tandem in huius schismate, sicut ipse dixisti, persistentes, antequam intra tempus dilationis, sicut tu item dixisti, se uestrae [*]( 9 cf. epist. Cresc. 17 Sententia concilii Bagaicnsis 20 cf. Num. 16 ) [*]( 4 sed] nec YR 6 quod] quo XYRZ 10 sacrilegio Yml 18 eandem WmlXml sint ex sunt W sunt v an] in WXmlYRv an in Z 15 qui insonet H\' qui in illo W 16 uerilicura W ueriloquum ex ueriliqum Ym2 uerilocum R 17 inquid WR aemolum W 18 adulterium Yml datae X dathe YR date Z 19 core HT decore R chore Z" 20 deiscens WXYmlR 23 fueneris W grauioris scripsi grauiores codd. v, ef. IIII 4, 5. Em. 10 collegit WXmlYmlR 2o persistens YR 26 idem B se] seu WXmlYmlR )

429
ecclesiae reddidissent, nullam uel paruam de huius societate maculam traxerant? sed audi deinde quid sequatur, audi, inquam, dictator uel dictor illius sententiae quid conectat: nec solum hunc, inquit, sceleris sui mors iusta condemnat; trahit etiam ad consortium criminis plurimos catena sacrilegii, de quibus scriptum est: \'uenenum aspidum sub labiis eorum quorum os maledictione et amaritudine plenum est. ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. contritio et infelicita-s in uiis eorum, et uiam pacis non cognouerunt.\' nollemus quidem tamquam e proprii corporis iunctura praecidi. sed quoniam tabescentis uulneris putredo pestifera plus habet in abscisione solaminis quam in remissione medicaminis, inuenta est causa salubrior, ne per cuncta membra pestilens inrepat uirus, ut conpendioso dolore natum decidat uulnus. famosi ergo criminis reos Uictorianum Carcabianensem, Marcianum Sullectinum, Beianum Beianensem, Saluium Ausafensem, Theodorum Usulensem, Donatum Sabratensem, Miggenem Elefantariensem, Praetextatum Assuritanum, Saluium Membresitanum, Ualerium Melzitanum,Felicianum Mustitanum et Martialem Pertusensem, qui funesto opere perditionis uas sordidum collecta faeculentia glutinarunt, sed et clericosaliquando ecclesiae [*]( 3 Sententia concilii Bagaiensis 6 Pb. 13, 3 ) [*]( 1 traxerant maculain v 3 pr. dicator W hunc solam v 4 inquid XmlR 5 cathena WZ 12 quoniam ex quod Xm2 13 habet om. Z abecirione Zm2 abscissionem WXmlYR abscissione Xm2Zmlv 14 remiBionem W remisaionem XmlYR lo nec JJr 16 increpat R 18 cachauiensem W carcauianensem XZ carchauianensem YR Carchabianensem v martianum TVYB(t1) beianum om. W 19 baianensem Y(tI) baianemsem R teodorum XZ 21 ansuritanum WXZ mansuritanum YR 22 melzitanium YR 23 mustitatum YR marcialem WXZ praestusensura W funeste R 24 feculentia XYRZ )
430
Carthaginis, qui, dum facinori intersunt, inlicito incestui lenocinium praebuerunt, dei praesidentis arbitrio uniuersalis concilii ore ueridico damnatos esse cognoscite. quae grauiora in illos dicere potuistis, quae grauiora in nos ipsos dicere soletis? sed ab hoc, inquis, tam magno malo intra dilationis tempus correcti sunt. uidero utrum correcti sint, quia re uera correcti essent, si ad ueram ecclesiam remeassent. sed si uestra uera est, quomodo expiati sint a tam inmani scelere, dicite. si enim non sunt expiati, omnes uos estis secundum uestram sententiam eorum scelere maculati; si autem expiati sunt, solo ipso reditu propter caritatem, quae cooperit multitudinem peccatorum, expiari potuisse conceditis et nos de uestris, cum correcti ad nos ueniunt, inanibus calumniis accusatis. nisi forte iam quidem, sicut concilii uerba indicant, et schismatis sacrilegium perpetrauerant, sed ante diem concessae dilationis eodem sacrilegio nondum fuerant inquinati, et ideo non putati sunt expiandi. -

Hoc si ita est, quis uobis (obsistere) audeat, qui tam mirabilem potestatem in homines accepistis? peccant quando uolunt et inquinantur quando uultis. non obscurum aliquid recitamus minusue notum atque uulgatum. illa sententia est, quae tantae facundiae merito in manibus omnium. in omnium ore uersatur, qui legendorum talium studiosi sunt, de qua nunc saltem cernis quam uere dixerim, quod non eam deberent (primo) gaudere disertam, ne postea plangerent diffamatam. attende quid habeat, audi quid perstrepat. [*]( 5 epist. Cresc. 12 cf. I Petr. 4, «S 24 Petil. I 10, 11 ) [*]( 1 cartaginis 1VIt 2 incoitui W praeaidentis 0 praesientis WYml praescientis XYm2RZ 3 uniuersali XflilB concili WXtnlYtnl concilio R ore om. R ueridica Xml ueredico Ym2 5 abj ad YR 11 redditu W 12 coeperit JVYml 15 et del. Xm2, om. Z in schismatis WXml praeparauerant Z 16 die W 17 potati W 18 obsistere imerui uobis audiat Xm2Z uos audiat Yrn2B uos non audiat v, cf. IIII 37, 44 cum tanta sit uestra potentia etc. 20 et] et qui Yml inquinant R 22 faccudiae W fecnndiae YmlR 23 in omnium] hominum W 24 dixerint WXmlYR 25 primo om, codd. diasertam WXml )

431

Maximianum, inquit, fidei aemulum, ueritatis adulterum, ecclesiae matris inimicum, Dathae, Corae et Abiron ministrum de pacis gremio sententiae fulmen excussit. cum hoc igitur si quis sacramentum altaris uno die sciens communicasset, secundum iactantissimam illam seueritatem uestram nonne tanto malo sic pollueretur, ut par eius fieret? quid ergo fuerunt uel quid ex illo facti sunt, qui non solum ad altaria cum eo accesserunt. uerum etiam ipsi eum ordinatum episcopum contra Primianum uestrum erectis altaribus admouerunt? sed quid ego te de istis interrogem? ipsa sententia loquatur, cuius uerba sic fulgent, ut, si eam uolueritis abscondere, quarumlibet latebrarum tenebras suo nimio splendore perrumpat. uideamus in socios Maximiani quanto sonitu damnationis insurgat.

Nec solum hunc, inquit, sceleris sui mors iusta condemnat; trahit etiam ad consortium criminis plurimos catena sacrilegii, de quibus scriptum est: \'uenenum aspidum sub labiis eorum quorum os maledictione et amaritudine plenum est. ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. contritio et infelicitasin uiis eorum, et uiam pacis non cognouerunt.\' deinde paulo post cum omnes ordinatores Maximiani nominatim enumerasset, inter quos etiam isti, de quibus ago, Felicianus et Praetextatus leguntur, quid fecerint, ut tanta in eos digne dicenda essent, ita subiungit: qui funesto, inquit, opere perditionis uas sordidum collecta faeculentia glutinarunt, sic intellegi uolens, quod ipsi adfuerint, ipsi Maximianum inpositis manibus ordinauerint. [*]( 1. 15 Sententia concilii Bagaiensis 18 Ps. 13, 3 25 Sententia concilii Bagaiensis ) [*]( 1 inquid JVXmlB 2 adalterum WYml datae X dathe RZ 3 chore Zv habiron YR 6 nonne] non de YRv 10 ergo Xml 15 inquid R 16 condamnat R 17 catenas W 22 com R 24 agoj ego WYmlR teItatus-tanta in om. W 25 tanta in I tantam X snbiuncgit R 27 fecnlentia XYRZ glutinauerunt Z 2R adfaerit Yml affuerint RZ )

432
addens etiam de Carthaginis clericis: sed et clericos, inquit, ecclesiae Carthaginis, qui, dum facinori intersunt, inlicito incestui lenocinium praebuerunt.

Rogo te, Cresconi, numquid ullis meis uerbis hoc crimen exaggero? quod si uoluissem, fortasse mihi etsi non talia, tamen qualitercumque sufficientia non defuissent. quaero igitur abs te, antequam isti duo, de quibus interim ago, ad uestrae communionis concordiam remeassent, in illa catena sacrilegii constituti, sub quorum labiis erat uenenum aspidum, cum ore pleno maledictione et amaritudine, cum pedibus uelocibus ad effundendum sanguinem quomodo baptizarunt? numquid in his erat conscientia sancte dantium quae ablueret accipientium? numquid eos saltem fama bona uel falsissima commendabat, quae tibi in illis angustiis non qua euaderes, sed qua te praecipitares exitum praebuit, cum eos tam insigne concilium clamet \'famosi criminis reos\'? redeuntes deinde, sicut falsa narrantibus uestris episcopis credidisti, ante dilationis diem quomodo suscipiuntur in honoribus suis cum eis, quos extra ecclesiam cum Maximiano constituti in catena sacrilegii schismatici baptizauerant? unde a sacrilegio tanto expiantur, a catena illa unde soluuntur, labia eorum, os eorum a ueneno aspidum, a maledictione et amaritudine unde mundatur, unde pedes ab effusione spiritalis sanguinis abluuntur, quo uelociter cucurrerunt, unde manus a funesto opere perditionis emaculantur, unde ab inlicito incestu non membra corporis, sed animae purgatur affectus? [*]( 1 Sententia concilii Bagaiensis ) [*]( 1 cartaginis Jr., item lin. 2 2 Carthaginis eccloaiae v 3 incertai JJ\' post incestui del. facinori in Y 4 cresconium quid n. cresconie Xml 7 interm W interea Xml 9 constitutis JrXmlYB 10 maledietionis codd. 11 baptizar... W baptizauerant XZ 12 condentia Yml sancta R 13 falsisma W 16 redeuntes v redeuni WR redeunt XYmlZ redeant Ym2 20 sacrilegi Rv schismati WYml schismate Ym2B schismatis v a om. W 21 excipiantur XZml 22 pr. a om. WXmlYB mundantur Xm2Ym2RZ 25 euiuculantur W iacesto WXmlYmlB 26 effectus 7/ )

433

Nempe istam causam ut defendatis, uelitis nolitis, ad patrocinium ueritatis uenire cogimini, quae dicit baptismum Christi non solum per occultos, uerum etiam per manifestos malos, nec solum a conuersis, uerum etiam a peruersis datum habere inconcussam sui roboris firmitatem et eis posse quidem inesse, sed nisi correctis non posse prodesse, correctos autem etiam fraternis orationibus expiari per caritatem cooperientem multitudinem peccatorum. ecce antequam ostendam, quam inpudenter tibi uestri episcopi de Maxiraiaoatendam susceptione mentiti sint, secundum ipsum mendacium eorum et narrationem tuam quam tota causa uestra subuersa sit, puto quod non iam quaerere debeas, sed agnoscere, nec parare contradictionem, sed correctionem potius cogitare. uides enim nunc saltem, quam ueraciter a me illa dicta sint, quibus frustra mendaciter respondere conatus es, quam recte dixerim: si pro unitate partis Donati in nefario schismate baptizatos nemo rebaptizat, cur non pro unitate Christi uera et plenaria lex illius hereditatis agnoscitur?, cum ipse fatearis eos, qui in Maximiani schismate perstitissent, meruisse sententiam qua non tenerentur, si intra diem dilationis se ecclesiae reddidissent. unde constat, antequam se reddidissent, eos in schismate in quo perstiterant baptizasse cum quibus in uestram communionem recepti sunt. uides quemadmodum mortui baptizauerint, quia de illis, qui in Maximiani schismate perstitissent, antequam ad uos redirent, dictum erat sententia concilii Bagaiensis: Aegyptiorum admodum exemplo pereuntium funeribus plena sunt litora. [*]( 7 cf. I Petr. 4, H lfi Petil. I 13, 14 26 Sententia eoncilii Bagaiensis ) [*]( 2 cogimini scripsi cogemini codd. v 3 aerumJ sed v 4 alt. a om. Wml 10 sunt YRv secum dum W 13 parere WXtn2YmlRZ 17 cur non] cum r (r del.) Y cur R 18 uera et plenaria om. R 20 mernisse sententiam qlla om. R 21 constante quam WXmlR 24 qui] quia W 26 bagganensis W baggagensis XY bagagensia RZ aegiptiorum W 28 littora Zv ) [*]( TJII. Angust. c. Don. II. ) [*]( 28 )

434

Quod uero dixi: quando apud eos decernenda recitata est, ore latissimo adclamauerunt, nunc autem, cum a nobis recitata fuerit, obmutescunt, ecce iam multo melius obmutescerent, cum talia loquerentur quibus peius implicarentur. uides quam uerum sit quod a me dictum est: iam tandem sentire deberent, quanta sint pro pace toleranda, et pro pace Christi redire ad ecclesiam quae non damnauit incognita, si pro pace Donati placuit reuocare damnata. multo magis hoc enim secundum tuam narrationem uerum est, qui dixisti etiam illos dilatione concessa reuocatos, de quibus nominatim expressis iam dictum fuerat: dei praesidentis arbitrio uniuersalis conciliiore ueridico damnatos esse cognoscite. cum enim post haec uerba illa est dilatio constituta, quomodo non placuit reuocare damnata? aut quomodo nobis tanto post natis uel ipsi etiam christiano orbi terrarum incognita esse non possint, quae probari non potuerunt de Caeciliano in eo quod postea factum est iudicio transmarino, quando ea, quae de Maximianensibus gesta sunt et in Africa et temporibus nostris, tu, cum sis Afer, sicut dicis, post tot annos adhuc usque non noueras, sicut autem nos docere poterimus, adhuc usque non nosti, quia episcopis uestris mentientibus credidisti?

Quod autem me de traditione in uestros maiores dicis quasi per anticategoriam quod a nostris maioribus factum est retorquere uoluisse, culpans quod hoc fecerim, quasi in [*]( 1 Petil. I 10, 11 6 Petil. I 13, 14 12 Sententia concilii Bagaiensis 24 cf. epist. Cresc. ) [*]( 2 recita W 3 fuerint WXmlYR ommutescant WX obmutescant YRZ 4 ommutescerent X 5 uerba quibus peius in codd. ante ecce iam posita huc transtuli implicarent W obmutescoiit: quibus poenis ecce iam multo melius obmutescerent, quam cum talia loquuntur, implicarentur sic v 6 debent codd. 10 enim hoc v 11 etiamJ in Z 12 praescientis Ym2 13 ueredico Wm2Ym2 14 chaec X 16 ipsis JVXmlYR 20 affrica W 22 nostis Xml 24 tradictione Yml tractione R 25 anticathegoriam Z )

435
schola de causae generibus uel quaestionibus ageretur, non in ecclesia ueritas quaereretur, numquid hoc Heliae prophetae diceres, qui, cum sibi a rege iniquissimo esset obiectum, quod ipse euerteret Israhel, respondit: ego non euerto, sed euertis tu et domus patris tui? quid enim ad nos pertinet, hoc retortae obiectionis genus quo nomine a Graecis appellatur in arte rhetorica, cum hoc inueniamus in auctoritate prophetica? cum ergo quisque dicit: (non ego feci, sed tu fecisti\', uerum dicere opus est, non dicere metuendum est. et tu quomodo ostendas non fecisse maiores uestros, quod suis confessionibus lectis fecisse monstrantur, debes, si quid uales, uigilantissime cogitare, non uerbo Graeco imperitos, ne nos audiant, deterrere. et maiores quidem nostros fuisse traditores non docuisti — neque enim quia dixisti esse multas litteras, quibus hoc possit ostendi, ideo iam ostendisse putandus es —, de uestris autem maioribus extat Secundi Tigisitani concilium cum paucissimis quidem factum apud Cirtam post persecutionem codicum tradendorum, ut illic in locum defuncti ordinaretur episcopus.

Ibi quae gesta sint accipe; nam quae necessaria fuerunt infra scribere curaui: Diocletiano VIII et Maximiano VII CSS IIII Non Mart Cirtae cum Secundus episcopus Tigisitanus primae cathedrae consedisset in domo Urbani Donati, idem dixit: probemus nos primo et sic poterimus hie ordinare episcopum. [*]( 4 III Reg. 18, 18 16 cf. Breuie. III 15, 27. 17, 32. Optat. I 13—14 21 Gesta concilii Cirtensis (anno 303) ) [*]( 1 scola YRZ 2 quereretnr ueritaa Zml 3 a rege] agere W 4 euerterit WXYR non ego Z 7 appelletur Xm2Z rethorica eodd. 10 maiorea-fecisae om. W 13 audiant) uidiant ex uideant W audeant Xml 14 inter dixisti et esse 8-10 litt. eras. X 15 ideo iam ostendi ideo iam ostendisse Z 16 moribus Yml 17 cum] com R pos Xml 19 episcopis Yml 21 diocliciano R k diocletiono Z 22 CSS Y ff WXmlR consulibus mg. XZv NO YR mart R marti W marc cet. 23 concedisset Xml 24 Donati] Carisi Optatus ) [*]( 28* )

436
Secundus Donato Masculitano dixit: dicitur te tradidisse, Donatus respondit: scis quantum me quaesiuit Florus ut turificarem, et non me tradidit deus in manibus eius, frater; sed quia deus mihi dimisit, ergo et tu serua me deo. Secundus dixit: quid ergo facturi sumus de martyribus? quia non tradiderunt. ideo et coronati sunt. Donatus dixit: mitte me ad deum, ibi reddam rationem. Secundus dixit: accede una parte. Secundus Marino ab Aquis Tibilitanis dixit: dicitur et te tradidisse. Marinus respondit: dedi Polio cartulas, nam codices mei salui sunt. Secundus dixit: transi una parte. Secundus Donato Calamensi dixit: dicitur te tradidisse. Donatus respondit: dedi codices medicinales. Secundus dixit: transi una parte. et alio loco: Secundus Uictori a Russiccade dixit: dicitur te tradidisse quattuor euangelia. Uictor respondit: Ualentianus curator fuit; ipse me coegit ut mitterem illa in ignem. sciebam illa deleticia fuisse. hoc delictum mihi indulge. et indulget mihi et deus. Secundus dixit: transi una parte. et alio loco: Secundus Purpurio a Liniata dixit: dicitur te necasse filios sororis tuae duos Milei. Purpurius respondit: putas me terreri a te sicut et alteri? tu quid egisti. qui tentus es a curatore et ordine. ut scripturas dares? quomodo te liberasti ab ipsis, nisi quia [*]( 24 tv-passiml cf. Gaud. I 37. 47 ) [*]( 1 secundum WYR 3 tradidit me v 4 fratres WXmlH 6 martiribna WYmJR 7 et om. R 11 cartullas W chartulaa v 14 medicinalis Yml 16 russiccat de W russicat de (t del.) X rus sicadde Yml uictorianus sicadde Ym2R Rusiccade v 17 quatuor RZ" ualentinns Xml 19 deliticia WZ delicitia (ci m2) X delititia YR 20 indolgcbit R alt. et om. R 22 limata Xml(v) dixit] d W d; XmJ dj Y d. R secundus dixit purpurio alimatad Xm2Z 23 respondit om. WXmlYR )
437
dedisti aut iussisti dari quodcumque ? nam non te dimittebant passim. nam ego occidi et occido eos qui contra me faciunt; ideo noli me prouocare ut plus dicam. scis me de nemine tractare. Secundus minor patruo suo Secundo dixit: audis quae dicat in te. paratus est recedere et schisma facere, non tantum ipse, sed et omnes quos arguis. quos scio quia dimittere te habent et dare in te sententiam et remanebis solus haereticus. ideo quid ad te pertinet quis quod egit? deo habet reddere rationem. Secundus Felici a Rotaria, (Nabor a) Centurionis, Uictori a Garbe dixit: quid uobis uidetur? responderunt: habent deum cui reddant rationem. Secundus dixit: uos scitis et deus: sedete. et omnes responderunt: deo gratias.

Hos tu traditores, qui cum aliis apud Carthaginem in Caecilianum et socios eius dixerunt sententias, inter quos et Siluanus Cirtensis fuit, de cuius traditione gesta mox inseram, praeclara uidelicet ratione defendes. hoc enim de his tam pluribus utique dicturus es, quod de uno Siluano tamquam magnum aliquid dictandum putasti, hinc te arbitratus manifeste falsum crimen quod ei traditionis obicitur demonstrare, quia interposuisti sententiam eius, quam in concilio inter ceteros episcopos contra Caecilianum et alios communionis eius participes dixit, tamquam fieri non posset, ut traditores traditor condemnaret. prudentius enim tu uides ista quam Paulus apostolus. nam ille quibusdam res obiciebat absurdas nec considerabat non posse fieri quod dicebat: qui praedicas non [*]( 16 apud Carthaginem] non ante annum 311 23 cf. epiet. Cresc. 28 Rom. 2, 21-22 ) [*]( 4 neumine WXYB nomine Z 5 dixit secundo Zml 6 te te JVml 9 quid] qui X 10 quod] quid Xm2Zv. ef. Petil. II 62,140: attendere quid ad quod pertineat 11 rotoria YB Botario Optattu Nabor a ex Optatoaddidi 12 et Uictori v 17 socius W 18 cirtensUB H 19 defendea «ertjpm defendis codd. v tam scripsi iam codd. v 21 dicendum Xm2 Z 25 particeps W 26 palus W 27 obiciebiebat W obicebat XTml )

438
furandum furaris, qui dicis non adulterandum adulteras, qui abominaris idola sacrilegium facis, et illud praecipue: in quo enim alterum iudicas, te ipsum condemnas; eadem enim agis qui iudicas. hos ergo traditores, quibus confessis territus Secundus ignouit, secum habuit in Carthaginiensi concilio, et in absentes non confessos dixerunt sententias, qui praesentes de sua non sunt confessione damnati. hoc concilium non maneret nec in posteritatis memoriam perduraret, nisi describeretur ab aliis, cum seruaretur ab eis. qui eo se defendere praeparabant, si quis eis eadem postea crimina, quae illic relaxata sunt, obiecisset.