Contra Cresconium

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.

Unde, ne longum faciam, ex hac ipsa epistula ad lubaianum adtende quid ingeram, quod uestrum euertat et absumat errorem. cum enim persuadere conaretur uel sanctus Cyprianus uel quicumque illam scripsit epistulam haereticos ad ecclesiam uenientes baptizari oportere, quod uidelicet baptismus nullus deputandus esset, quem foris apud haereticos accepissent, opposuit sibi quaestionem et ait: sed dicet aliquis: quid ergo fiet de his qui in praeteritum de haeresi ad ecclesiam uenientes sine baptismo admissi sunt? potest dominus misericordia sua indulgentiam dare et eos qui ad ecclesiam simpliciter admissi in ecclesia dormierunt ab ecclesiae [*]( 3 cf. epist. Cresc. 10 cf. Gal. 2, 14 23 Cypr. epist. 73, 23 ) [*]( 1 et] uel Z 3 fundit Yml dicis Xm2Z, at ef. audetis p. 398, 22 4 quanquam YRv 5 ipae] ille R 7 commemoras Wm2 eadem monstrauero R 9 Cypriano-ll inconparabiliter om, XZ 13 quicquid XYRZ 18 iuuaianum YmlR 19 errore R 21 baptizare YRv 22 baptismus ovi. R 23 dicit Cypr. 26 potest] potens est v Cypr. )

401

suae muneribus non separare. ista nobis simplicitas sufficit, cui testimonium perhibet ipse Cyprianus, tantum bonum intellegens esse unitatem corporis Christi, ut in eam simpliciter admissos etiam illos, quos esse sine baptismo arbitrabatur, de diuina misericordia merere indulgentiam et ab ecclesiae muneribus non separari pia cogitatione praesumeret. haec consuetudo ecclesiae fuit ante concilium Cypriani, haec superari et auferri non potuit nec concilio Cypriani, ut ex haeresi uenientes non quidem sine baptismo, sicut dicit, quia idem baptismus etiam foris eis inerat, sed non proderat, uerumtamen simpliciter, sicut item dicit, admissi de dei misericordia indulgentiam mererentur et a muneribus non separarentur ecclesiae. haec simplicitas magis quam duplicitas ecclesiae placuit uniuersae toto terrarum orbe diffusae.

Cui Cyprianus ipse quale testimonium perhibeat, audi ex epistula quam de unitate conscripsit: auelle, inquit, radium solis a corpore, diuisionem lucis unitas non capit: ab arbore frange ramum, fractus germinare non poterit: a fonte praecide riuum, praecisus arescit. in his Cypriani uerbis non inuenimus nec intellegimus lucem non capere diuisionem nisi in sanctis regno dei praedestinatis, qui diuidi ab ecclesia nullo modo possunt, et non germinare ramum fractum salutis aeternae germine accipimus, ariditatem uero riui a fonte praecisi in eo, quod sancto spiritu uacuantur qui ab unitate separantur, agnoscimus, non in sacramento baptismi, quod et boni habere possunt et mali, ita foris aperte quemadmodum intus occulte ab ecclesiae sanctitate separati. sed, unde nemo dubitat, quid de ipsius ecclesiae [*]( 16 Cypr. De eccl. cath. unitate c. 5 ) [*]( 1 separari Wm2 2 tantam Xml 3 ea R 4 etiam] id est Xm2Z 5 mereri Xm2YmUHZv 6 liiuneribuB om. R non] con JVml 7 ante] tante WmlYml 9 uenitentes Yml 12 separentur Z 16 inquid WRml 18 ab om. R 19 fronte WmlYml 20 inuenimus nec om. WYRv 22 qui] quid W 23 germinarem Yml fructum WYR 24 ribi WmlYml fonti R sancti R 26 et mali habere possunt WRo 28 inde B quid] quid uero Ym2 quod v ) [*]( LII. Xugmt. e. Don. 11. ) [*]( 26 )

402

fecunditate toto terrarum orbe diffusae senserit Cyprianus, attende in his quae subiungit: sic, inquit, et ecclesia domini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit: unum tamen lumen est quod ubique diffunditur, nec unitas corporis separatur. ramos suos in uniuersam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter riuos latius expandit: unum tamen caput est et origo una et una mater fecunditatis successibus copiosa. hanc ecclesiam Cyprianus in scripturis sanctis promissam, in uniuerso mundo redditam dilexit tenuit commendauit, quam perditi schismatici uel haeretici, uelut a malis se discernere ac separare cupientes. seditionibus impiis reliquerunt. qui ne suos exitus impios uanis excusationibus abluere conarentur, sancta scriptura praedixit: filius malus ipse se iustum dicit, exitum autem suum non abluit, quia nec propter malos, qui uidentur esse intus, deserendi sunt boni, qui uere sunt intus.

Hinc beatus Cyprianus quid senserit, accipe ex epistula, quam scripsit ad presbyterum Maximum et ceteros, quibus de schismatico et haeretico errore ad ecclesiam redeuntibus gratulatur: nam etsi uidentur, inquit, in ecclesia esse zizania, non tamen inpediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus ipsi de ecclesia recedamus. nobis tantummodo laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit frumentum dominicis horreis condi, fructum pro opere nostro et labore capiamus. apostolus in epistula sua dicit: [*]( 2 Cypr. De eccl. cath. unitate c. 5 15 Prou. 24, 22 21 Cypr. epist. 54, 3 ) [*]( 2 inquid WR 4 porregit WXYml 7 pandit Cypr. codd. WOmSMml et Hartel 10 aiaerso W 14 excassationibus R 17 pr. sint W 19 prae(pre-y)sbiteram WY 21 inquid R 22 zyzania W 23 auc W 24 cernimas ipsi de ecclesia om. WXmJYR 26 esse-frumentum in mg. W com Wml )

403

\'in domo autem magna non solum uasa sunt aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. et quaedam quidem honorata, quaedam inhonorata.\'nos operam demus et quantum possumus laboremus, ut uas aureum et argenteum simus. ceterum fictilia uasa confringere domino soli concessum est cui uirga ferrea data est. esse non potest maior domino suo seruus nec quisquam sibi quod soli filio pater tribuit uindicare, ut se putet aut ad aream uentilandam et purgandam palam uel uentilabrum iam ferre posse ant a frumento uniuersa zizania humano iudicio separare. superba est ista obstinatio et sacrilega praesumptio quam sibi furor prauus adsumit. et dum sibi semper quidam plus quam mitis iustitia deposcit adsumunt, de ecclesia pereunt, et dum se insolenter extollunt, ipso suo tumore caecati ueritatis lumen amittunt. uides, frater, secundum scripturas diuinas hoc praecepisse Cyprianum etiam propter malos, qui cum sint a bonis uita moribusque spiritaliter separati, corporaliter tamen eis in ecclesia uidentur esse permixti usque in diem iudicii, quo etiam corporaliter debitas separabuntur ad poenas, non esse ecclesiam deserendam tamquam frumenta propter paleam uel zizania, tamquam domum magnam propter uasa inhonorata. uides audis sentis capis intellegis, quanto scelere propter eos, qui uobis siue recte siue [*]( 1 II Tim. 2, 20 6 cf. Ps. 2, 9 7 cf. Ioh. 13, 16 ) [*]( 1 sunt uasa XZ 5 et] vel Cypr. 6 cui et Cypr., cf. p. 408, 21 8 necl neque v 9 nindicaret WXmlYml (aindicarit Gaud. II, 3, 3. 13, 14 et Cypr. codd. ArA3) uendicare Z ut se—uentilandam om. YR 10 paleam codd. vel nentilabrum om. v Cypr. ferre iam v 11 uniuersam zi(ze-R)zaniam YR 12 superba est-adsumit om. R 14 quidem Ym2R 16 insollcrter Z 17 amittant Yml 18 praecipisse Wml 22 esse] est XYRv ecclesia YRv deserenda Ym2Rv 23 zi(ze-R)saniam YR tamquam domum magnam] sicut nec domus magna YmSIi 24 magnum Xml ) [*]( 26* )

404

cum fallimini displicent, separemini ab ecclesia quae toto orbe diffunditur, cui secundum scripturas diuinas tam magnum, tam firmum, tam clarum atque luculentum testimonium perhibet Cyprianus.

Quamobrem attende diligenter de tota ista quaestione breuem ratiocinationem meam. si recte in ecclesiam recipiuntur ex haereticis uenientes, ut in eis error proprius corrigatur, diuinum autem sacramentum non rescindatur, bene illic uiuentibus tamquam frumentis dominicis gratulamur. si autem, sicut putatis et Cyprianum uobis in hac sententia fauere iactatis, non habent baptismum, certe admissi simpliciter ad ecclesiam secundum eundem Cyprianum propter meritum ipsius unitatis indulgentiam dei merentur nec ab ecclesiae muneribus separantur. et quicumque illos secundum morem anteriorem, de quo non tacuit Cyprianus, simpliciter admittunt et recte ac pacifice uiuunt, inter eadem frumenta horreo destinata deputantur; qui autem uel scientes contra ueritatem in eis recipiendis contentiose dimicant uel prauis atque peruersis moribus uiuunt, in zizaniis et palea flammis debita tolerantur. propter eos tamen ecclesiam, quae per totum orbem terrarum copiosis successibus dilatatur — hoc est frumenta dominica, quae usque ad messem pariter crescunt uel usque ad uenti. lationem pariter triturantur —, non esse deserendam imperat deus, testis est Cyprianus. ac per hoc si in communione sacramentorum mali maculant bonos, quando temporibus Cypriani uel ante Cyprianum sine baptismo, sicut putatis, haeretici suscipiebantur, ecclesiam perisse dicite et uos unde nati fueritis ostendite. si autem, quod ueritas etiam per Cyprianum docet, cum pro ecclesiae pace etiam cognita zizania tolerantur, [*]( 1 fallimine Wm2 5 toto Yml 7 uenientis Yml 9 illic] illis Ym2R 11 baptimam W 12 meritum tamen ipsius Ym2R 13 nee] ne YmlR ecclesia WYml 14 separentur R 16 pacifici YRv uiunt WmJ horrea XmlR dedistinata W 18 els] his XZ 19 uiunt W 20 ecclesia Wm2 22 messem-usque ad om. W 23 deserandam X deserenda WYIiv 24 ac] hac WYmlR in om. W )

405

frumenta non maculant, filius malus ipse se iustum dicit, exitum autem suum non abluit, quia de ecclesia propter malos exire non debuit.

Iterum dico, ecce ab hac inuictissima ratione dissimulare non sino: si non communicantes peccatis malorum propter ipsam tantum communionem sacramentorum mali perdunt bonos, quando in praeteritum ex haeresi ad ecclesiam uenientes sine baptismo admissi sunt, contagione sua bonos utique perdiderunt. iam tunc ergo non erat ecclesia, quam Cyprianus teneret praedicaret nec unde postea Donatus exiret. si autem bonos contagio illa non perdidit, nec eorum quos accusatis contagio christianum orbem perdere potuit. nolite calumniari separati et ad ecclesiam redite correcti. Caecilianum et socios eius, contra quos tunc Secundus Tigisitanus contraxit condiditque concilium, necesse tibi est accusare, mihi non est necesse defendere. accusa eos quantis uiribus potes. si innocentes fuerunt, nihil eis tamquam frumentis oberit uentositas tua; si nocentes fuerunt, non debuerunt propter illa zizania frumenta deseri, quibus nihil offuerunt. accusa quantum potes. uinco si non probas, uinco si probas; uinco, inquam, si non probas iudice te ipso, uinco si probas teste Cypriano. quid eos uis fuisse? si innocentes, cur frumentis dominicis, cum sitis zizania, calumniamini? si nocentes, cur a frumentis dominicis propter zizania separamini? exstat ecclesia cunctis clara atque conspicua, quippe ciuitas quae abscondi non potest super montem constituta, per quam dominatur Christus a mari usque ad mare et a flumine usque ad terminos orbis terrae, [*]( 1 Prou. 24, 22 25 cf. Matth. 5, 14 26 cf. Ps. 71, 8 ) [*]( 2 quia] quia qui ex quia quia W 4 ecce] et te v 5 non sino: si nonj non sinoB non W non sinis. non X (ml ut uid.), R commucantes W 8 amissi WXmlYmlR suea X 10 nec nnde-non perdidit om. R 13 redire WYml 14 tigiaicanus R 15 est tibi v 16 poteat WYml 17 eis om. R 18 illam zizaniam YR 19 obfnerunt Zv 20 potest Wml 24 zizaniam YR existat WXmlYR 26 per aquam Wml dominator Yml 27 a] ad WmJYmJ af R )

406

tamquam semen Abrahae, multiplicatum sicut stellae caeli et sicut arena maris, in quo benedicuntur omnes gentes. hanc etiam beatus Cyprianus ita commendat, ut eam dicat domini luce perfusam radios suos per orbem terrarum porrigere, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendere. haec aut in frumentis suis non accusaretur aut propter zizania non desereretur. unum horum uobis etiam uos ipsi respondete, alterum Cypriani monitis discite. ipsius enim uerba sunt adtestantis et dicentis: nam etsi uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen inpediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus ipsi de ecclesia recedamus.

Uos contagione malorum Afrorum ecclesiam perisse dicitis de orbe terrarum et in parte Donati eius reliquias remansisse tamquam in frumentis a zizaniis et palea separatis, contra Cyprianum apertissime sentientes, qui dicit nec malorum permixtione bonos perire in ecclesia nec eosdem malos posse ante tempus iudicii diuini a bonorum permixtione separari. uos itaque secundum uestrum errorem uel potius furorem accusare cogimini non solum Caecilianum et ordinatores eius, uerum etiam illas ecclesias, quas in scripturis apostolicis et canonicis pariter legimus, non solum Romanorum, quo ex Africa ordinare paucis uestris soletis episcopum, uerum etiam Corinthiorum, Galatarum, Ephesiorum, Thessalonicensium, Colossensium, Philippensium, ad quas apertissime scribit apostolus Paulus, Hierosolymitanam, quam primus apostolus [*]( 1 cf. Gen. 22, 17—18 3 cf. Cypr. De eccl. cath. unitate c. 5 9 Cypr. epist. 54, 3 13 cap. 37} cf. Ep. c. Don. c. 12 23 cf. index nom. s. u. Monlenses ) [*]( 1 habrahae X 2 harena Ym2 4 isuos W 6 pr. aut] ut Ym2R accussaretur R 11 zizaniam YmlR ecclesiam WXYml 13 ecclesiam om. WXmlYR 15 in om. R 18 iudici W 19 uestrorum WXYmlZ, cf. p. 407, 14 20 accuaaare R 23 afraca X 24 galatharum Ym2Z thesalonicensium WR 25 colosensiom XR philipensium WXYmlR 26 hierosolimitanam WY )

407

Iacobus episcopatu suo rexit, Antiochensem, ubi primo appellati sunt discipuli christiani, Smyrnensem, Tbyatirenaem, Sardensem, Pergamensem, Philadelfensem, Laodicensem, ad quas est Apocalypsis apostoli Iohannis, tot alias ecclesias Ponti, Cappadociae, Asiae, Bithyniae, ad quas scribit apostolus Petrus, et quidquid aliud se Paulus ab Hierusalem usque ad Illyricum euangelio repleuisse testatur, ut taceam de aliis tam latis atque inmensis terrarum partibus, in quas ex his apostolicis laboribus et plantationibus porrecta creuit et crescit. ecclesia. istas certe ecclesiae, quas ex litteris diuinis atque canonicis nominaui, tam longe ab Africa constitutas, tamquam perierint ex peccatis Afrorum accusare cogimini, ne corrigatis errorem, qui uos ad tantum scelus nefaria dissensione conpellit.

Nos autem ut istum errorem uestrum facilius conuincamus, nec ipsos Afros, quorum falsa crimina in ceteras etiam gentes perfundere audetis, nec ipsos, inquam, defendere cogimur. habent enim cum illis transmarinis ecclesiis societatem regni, si innocentes fuerunt, si autem nocentes, tamquam zizania frumentis nec in Africa obesse potuerunt eis, qui se propter illos etiam cognitos ab unitate ecclesiae separare noluerunt. ut enim omittam, quam multi eos crediderint innocentes, quibus facinus eorum, etiamsi aliquod fuit, tamen demonstrari non potuit — et utique istos nec uos potestis dicere peccatis alienis incognitis potuisse maculari —, sed ut hos, inquam, omittam, ipsi, qui eos nocentes uel nouerant uel putabant, quamuis in Africanis ecclesiis constituti, cum uiderent eos [*]( 1 cf. Act. 11, 26 5 cf, I Petro 1, 1 6 cf. Rom. 15, 19 ) [*]( 1 episcopato W antiocensem XRmlZ 2 smirnensem codd. thiatyrenaem W thiatirensem cet. 3 apocalipsis WYBZ 4 iohannis apostoli Z capodotiae W capodociae X capadociae YZ 5 assiae R bithiniae WRZ 6 quicquid YRZ ad] ab WmlXYml illiricura WYR 7 repleuiase) reperisset W repperisset Yml 11 nominaait WYmlR tamquam] tam W 12 acusare W cogemini WXYmlZ nee Wm2 14 histum Wml 15 falso Ym2Rv crimen WXmlYRv . 18 faerint R zizaniam WYml 19 a frumentis WYR 21 crediderant XRZ 22 demonstrare Yml )

408

apud ecclesias transmarinas non potuisse conuinci nec crimina eorum longe lateque diffusis membris ecclesiae demonstrari. si se uellent propter illos, quos malos nouerant, a communione tot gentium, quibus eos ostendere non ualebant, uelut pestiferae contagionis timore separare, teneret eos non ego, non tu, non Donatus, non Caecilianus, sed ipse quem nominare ausus es . _ Cyprianus et diceret ea uerba, quae scripsit ad Maximum:

Si uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen inpediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimusipside ecclesia recedamus. nobis tantummodo laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit frumentum dominicis horreis condi. fructum pro opere nostro et labore capiamus. apostolus in epistula sua dicit: (in domo autem magna non solum uasa sunt aurea etargentea, sed et lignea et fictilia. et quaedam quidem honorata, quaedam inhonorata.\' nos operam demus et quantum possumus laboremus, ut uas aureum et argenteum simus. ceterum fictilia uasa confringere domino soli concessum est cui et uirga ferrea data est. esse non potest maior domino suo seruus nec quisquam sibi quod soli filio pater tribuit uindicare, ut se putet aut ad aream uentilandam et purgandam palam uel uentilabrum iam ferre posse aut a frumento uniuersa zizania humano iudicio separare. [*]( 8 Cypr. epist. 54, 3 15 II Tim. 2, 20 21 cf. Ps. 2, 9 22 cf. Ioh. 13, 16 ) [*]( 3 ei se] sese Yml . 5 tenere B 6 quam Yml es] est WYml 7 dicere X ea] et R 8 Si] Et si v etai Cypr. inquit (inquid R) in YRv 9 impediri WXYZ 10 neatra R zizaniam YmlR 18 nasa] aaisa Xml argentia W 17 quidem] quidam Xml 19 et] uel cypr. 21 cui om. WXmlYR et om. v, cf. p. 403, 6 28 quod] quo Xml filio a. I. X 24 purgandum W paleam codd. 25 vel Ui. YM2. om. R uel uentilabrum om. v Cypr. ferre iam v 26 tminereaia zizaniam YmlR huma W )

409

superba est ista obstinatio et sacrilega praesumptio quam sibi furor prauus adsumit. et dum sibi semper quidam plus quam mitis iustitia deposcit adsumunt, de ecclesia pereunt, et dum se insolenter extollunt, ipso suo tumore caecati ueritatis lumen amittunt. his Cypriani uerbis deum timentes in ecclesia tenerentur, qui uellent ab ea separari propter cognitos malos, quibus uerbis uos damnamini, qui separati accusatis et bonos. his uerbis Cyprianus et nos tenet in domo dei cuius decorem dilexit, etiamsi, quod numquam facere potuistis, a uobis accusatos et demonstratos traditores et quoslibet alios malos nosse possimus, ne illam propter uasa facta in contumeliam deseramus. his uerbis etiam uos in catholicam pacem correctos pacificus introducat, ne quibuslibet peccatis alienis seu ueris seu falsis offensi contra ecclesiam Christi in toto mundo scripturis fructificantem atque crescentem mala tanta iactetis, ne propter zizania triticum accusetis, ne propter paleam frumenta deseratis, ne propter uasa inhonorata extra domum magnam remaneatis.

Ecce quantum nos abs te commemoratus beatus Cyprianus adiuuit, cui de baptismo repetendo si quid aliter sapuit, pro tantis meritis flagrantissimae caritatis corrigendum procul dubio dominus reuelauit, quia in ea uite permansit tamquam sarmentum tanto fructu pacis et dilectionis opulentum, ut etiam, si quid in eo purgandum repperiretur, si nulla re alia, certe falce martyrii purgaretur. quamquam itaque ad errorem uestrum conuincendum et si uolueritis corrigendum satis superque potuerint ista sufficere, tamen, ne quisquam arbitretur aliquid te in epistula posuisse, quod refellere non ualerem aut in quo te nostris contra Petilianum litteris nihil idoneum [*]( 9 cf. Ps. 25, 8 ) [*]( 3 quid ampline Xml 4 insollerter Z 6 ecclesias WmlXYmlR 7 uellent] uel Jr 11 demonstratus Yml 12 possemuB Ym2Rv illa WXmlYmlli 17 zizania in WXml zizaniam YmlR 21 adinbit Wml 23 uita WYml 25 reperiretur WYm2v 26 martirii W )

410

respondisse demonstrare non possem, sequenti uolumine cetera uideamus.

LIBER TERTIUS.-

Si tardorum ingenia mihi curanda non essent, qui intellegere nequeunt me duobus uoluminibus superioribus ad totam causam, quae tua, frater Cresconi, epistula continetur, multis modis ita respondisse, ut etiam illa, quae ibi restant, iam soluta atque frustrata sint, iam debuit a me huic operi finis inponi. sed quia multi sunt, quibus seruire nos conuenit, qui omnia depulsa esse non putant, nisi locis suis etiam singula pertractentur, residua sermonis tui breuiter ex ordine refellenda percurram.

Quidquid de Cypriani uenerabilis martyris et de quorundam orientalium litteris inserendum putasti, quod eis placuerit apud haereticos et schismaticos datum inprobare baptismi sacramentum, nihil impedit causam nostram, si eam ecclesiam retinemus quam non deseruit Cyprianus, etiam cum multi eius collegae in hanc sententiam consentire noluissent. nam et in ipso concilio dixit: neminem iudicantes nec a iure communionis aliquem si diuersum senserit amouentes et eandem epistulam ad Iubaianum ita conclusit:

Haec tibi, carissime, pro nostra mediocritate [*]( \'14 cf. epist. Cresc.; fort. significatur epietala Firmiliani episcopi Caesareae Cappadociae ad Cyprianum (epiat. 75) 19 Cypr. sentent. epiac. praef. 22 Cypr. epist. 73, 26, )[*]( 1 posse in Wm2 supra caetera del. contuli in X 2 nidesamus] add. explicit contali WY (del. Ym2) 3 EXPLICIT LIBER SECUN- DUS (II W ELIAS add. R contra cresconiura add. Z) INCIPIT LIBER TERTIUS (III W; FELICITER DEO GRATIAS add. WY) codd. 4 mihi ingenia v 5 uolominibus Wml caueam totam v 8 frustrata] cf. IIII 1, 1 quam frustra-dheris 10 suis] uis Wml pertractentor (o in ras.) W 13 quicqaid YZ quicqait R martiris W corundam R 16. impendit R 18 collige TVmlYml 19 concili**o (gi eras.) X iudicantem Wm2 20 amouenem ex amouenes W 21 iuuaianntn WmlYR iaaianum Wm2 22 karissime Z breuibus Cypr. nostro Wml )

411

respondimus nemini praescribentes aut praeiudicantes quominus unusquisque episcoporum quod putat faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem et cetera. in his ergo nos interim deputa, quibus illud non potuit persuadere Cyprianus, a quibus tamen etiam in hac re diuersa sentientibus communionem suam minime separauit. maiores autem uestri, quibus tale testimonium perhibuisti, quod ab orientalium propterea communione discreti sunt, quia illi suum iudicium resciderunt, quo eis placuerat de ista baptismi quaestione Cypriano atque illi Africano concilio consentiri oportere, contra Cyprianum fecerunt. debuerunt enim cum collegis suis etiam in hac quaestione diuersa sentientibus tenere communionis unitatem, quod in suis litteris fecisse legimus Cyprianum. respondent ideo eum sic loqui uoluisse, ne fortasse excommunicationis timore deterriti non auderent libere dicere quod sentirent, non quia cum eis esset in communione mansurus, si diuersa sensissent; ubi aperte dicunt Cyprianum esse mentitum. si enim dicebat: neminem iudicantes nec a iure communionis aliquem si diuersa senserit amouentes, quod eum dixisse conscripta indicant gesta concilii, et tamen, si quisquam eorum, quibus ea dicebat, diuersum sentire se ostenderet, non cum eo fuerat sacramenta Christi communicaturus, procul dubio mentiebatur, qui talia dolose, non ueraciter promittebat, quodque est in eo mendacio deterius, simplicitatem fratrum duplici corde fallebat, cum praesertim et scriberentur quae dicebantur. nam quicumque ab illo concilio diuersum sensisset, quo posset ab eis ore [*]( 7 cf. epist. Cresc. 18 Cypr. sentent. episc. praef. 20 cf. De bapt. m 3, 5. VI 6, 9 ) [*]( 1 rescripsimus Cypr. 3 facie WmlXmlYml 4 nos om. R 8 commanionem JVml 9 rescinderant WXYmlZ placuerit W 10 quaestionem Wml cypriani Wm2 14 respondenti (respondisse XYR) de eo deum WXmlYR noluisse R 15 audirent W 16 essent WmlYml 17 si om. R 18 iudicantem lVm2 20 amouentem Wm2 22 sentiret YmlR com Wml 23 quia Xm2Z 24 quodque] quod WXmlYR et quod v 27 diuersa XZ sensissent Z possit WmlXYmlRZ eius WYm2 quomodo posset ab eius ore v )

412

damnari uel excommunicari, cum eiusdem concilii pro se principium recitaret? quis ergo de Cypriano tolerabilius sentit, utrum nos. qui eum dicimus in obscura de baptismo quaestione hominem falli potuisse, an uos, qui eum dicitis in promittenda christiana communione episcopum fallere uoluisse non unum aliquem fratrum, sed uniuersam episcopalem societatem? quod si et uobis de illo credere nefas est, uestri maiores contra eius sententiam fecerunt, qui se ab orientalium communione, quod de hac re diuersa senserint, diuiserunt.

Proinde si omnino iam credendum sit quinquaginta episcopis orientalium id esse uisum, quod septuaginta Afris uel aliquanto etiam pluribus contra tot milia episcoporum, quibus hic error in toto orbe displicuit, cur nou potius etiam ipsos paucos orientales suum iudicium correxisse dicamus, non, ut tu loqueris, rescidisse? sicut enim laudabile est a uera sententia non moueri, ita culpabile est persistere in falsa, quam numquam tenere prima laus est, secunda mutare, ut aut ex initio uera permaneat aut mutata falsa uera succedat. neque nunc ad nostram pertinet quaestionem, quale sit quod pars christiani orbis maxima cum orientalibus sensit. si enim hoc uerum, si hoc tenendum atque seruandum est, quod de baptismo tenemus atque seruamus, duo mala uestra nobis obicimus, unum quod erratis in baptismi quaestione, alterum quod uos ab eis, qui de hac re uerum sentiunt, separatis. si autem, ut secundum uos loquar, hoc est in ea quaestione uerum quod ipsi sentitis, illo certe crimine maculamini, quod ab ecclesia recessistis, propter cuius pacem, sicut Cyprianus et fecit et monuit, etiam diuersa sentientes ferre debuistis.

Tunc exclamas, quod ego dixerim: \'nihil inter fideles [*]( 10. 15. 29 cf. epist. Cresc. ) [*]( 3 quaestionem WmlYml 9 hac] ac B 15 tu om. R rescindisse WYial 16 est om. XYRZv 20 maxime JVXmlYRv 24 qui] quid Wml 26 aerunt WmlYml 28 et fecit] effecit codd. 29tanc ecripai et nunc W m ras. nunc cet. v exclamas scripsi et clama Wml (iti rtu.), XmlYmlR exclama cet. v; cf. § 6 deinde commemoras, cap. 6 deinde subponis, II 5, 7 prias—et tunc, II 31, 39 primo esto-et tunc aude fidelera perfidumque v )

413

perfidosque discernas, idem tibi pius atque impius uideatur\'. quod ego non dixi, sed plane illud dixi, unde tu, quasi hoc dicerem, exclamare uoluisti et dicere quod non dixi: siue, inquam, a fideli siue a perfido dispensatore sacramentum quisque percipiat. in qua sententia non nihil inter fidelem perfidumque discreui nec iussi, ut idem cuique pius atque impius uideatur, sed idem sacramentum pium et impium posse habere, quod nec tu negas, qui saltem post impios occultos baptizandum non esse concedis. proinde sine causa coniungis et dicis: nihil prodest bonis moribus uiuere, quia, quidquid iusto licet, potest et iniustus implere, quia et falsum est et a me dictum non est. boni quippe mores uitam bonorum malorumque discernunt et ad diuersa perducunt nec, quidquid iusto licet, potest et iniustus implere, quia iustus implet legem Christi per dilectionem, unde iniustus alienus est, potest tamen aliquid quod et iustus implere, ut et ipse baptizet, si nihil aliud, certe cum latet, sicut etiam illi possunt dei mandata praedicare sicut iusti, sed non secundum ea uiuere sicut iusti, de qualibus dictum est: quae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite.

Sed fac iniustum non latentem et nonnullis cognitum bonis per aliquam seditionem factionemue de ecclesia non posse separari. audi Cyprianum, tolera zizania, esto frumentum. quam tibi bene sonare uisa sunt, quae in una re uarie repetisti: quid hoc praecepto, inquis, dici inifju-ius potest: purificet alium maculosus, abluat sordidus, emundet inmundus, det infidelis fidem, criminosus faciat innocentem? breuiter respondeo: nec maculosus nec sordidus nec inmundus nec [*](3 Peti). I 6, 7 10 epist. Cresc. 19 Matth. 23, 3 25 epist. Cresc. ) [*](3 exclamarem R 5 non enn. Z 8 saltim Wm2 salatem R 11 quicquid XYRZ, item lin. 14 iniustos Yml quia] quod Wm2 17 Slcut) sic Wm2Xml 19 uiuere] qui uere WYml 22 seiiitiosamne factionemue (-uel Wm2) WXml sediciosamne factionem ui Yml selHdosam factionem Ym2R(v) 24 reperisti XZ 25 iniquus XYmlR 26 enimundet TVml 27 crimino sufficiat JrmI )

414

infidelis nec criminosus est Christus, qui dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea, mundans eam lauacro aquae in uerbo, faciens nos certos de bonis suis, ne malis uitiaremur alienis. nam ecce cum minister iniquus occultus est, a quo tamen datum baptismum non rescindis, nonne omnia tibi uerba tua ista replicari possunt, quia et purificat maculosus et abluit sordidus et emundat inmundus et dat infidelis fidem et criminosus efficit innocentem? non, inquis, ipse, sed fama eius bona quamuis inanis et falsa. hinc non uis ut ego exclamem: o scelus, o portentum, non, sicut ait quidam, in ultimas terras exportandum, sed potius extra omne caelum et omnes terras, si fieri posset, abigendum. non te ipsum dico, quem correctum uolo, sed hunc errorem, a quo te corrigi cupio. itane ad mundandum hominem, quando boni ministri defuerit uera uita, tunc mali ministri falsa sufficit fama, quae hoc efficiat, quod efficeret bona uita, ut (ad) hominem sanctificandum, quando ministri latet iniquitas, ministra deo militet falsitas? hoc totum ideo, ne dicatis quod dicimus: siue a fideli siue a perfido dispensatore sacramentum quisque percipiat, non sanctificat nisi deus.

Deinde commemoras uerba mea, quod dixerim: semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianus infigat, Christus christiani sit caput. dixi plane et dico nec tu omnino respondere potuisti. uideris enim quasi subcubuisse tanto ponderi ueritatis, cum subiecisti: hoc et nos suademus, hoc uolumus .

Deinde rursus subponis hominem, in quo spem constituat accepturus: sed quaerimus, inquis, per quem hoc melius [*]( 1 cf. Eph. 5, 25-26 8 epiet. Creac. 10 Cic. in Uerr. act. II lib. I 15, 40 21 Petil. I 5, 6 26. 29 epist. Cresc. ) [*]( 2 labacro W 4 datum tamen Zml 5 nonne] non XZ 7 sordidos Yml inmundos Yml 8 inqais] quis YmlR 12 possit XYRv 14 defuerint W defuerit-ministri om. YR 16 ad om. codd. sancti- Scando XZ 18 fidele Wm2 fidelis Yml 25 saccabaisse XYZ 28 supponis JrT )

415

fiat. et quia sine ministro nec nos dicimus posse hominem baptizari, quaeris a me, utrumne melius iniustus sit minister an iustus. ubi respondeo ad hoc esse melius, ut iustus minister sit, quo infirmitas hominis, cui sine exemplo laboriosum est et difficile quod imperat deus, imitatione boni ministri ad uitam bonam facilius erigatur; unde dicit apostolus Paulus: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. ad hominem uero baptizandum et sanctificandum si tanto est melius quod accipitur, quanto est melior per quem traditur, tanta est in accipientibus baptismorum uarietas, quanta in ministris diuersitas meritorum. si enim, quod sine controuersia creditur, melior erat Paulus quam Apollo, meliorem baptismum dedit secundum istam uestram uanam peruersamque sententiam, et si meliorem baptismum dedit, profecto eis, quos a se non baptizatos gratulatur, inuidit. porro si inter bonos ministros, cum sit alius alio melior, non est melior baptismus qui per meliorem datur, nullo modo est malus qui etiam per malum datur, quando idem baptismus datur. et ideo per ministros dispares dei munus aequale est, quia non illorum, sed eius est.

Non ergo, sicut inaniter inueheris, nihil inter fidelem perfidumque discernimus, sed discernimus humana merita, non sacramenta diuina, quae tu quoque ui ueritatis adductus et haereticae contentionis oblitus nobis et nobis non alia, sed una eademque esse dixisti.

Quomodo dicis: hoc et uo.s suademus et uolumus, ut semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianu.s infigat, Christus christiani sit caput, cum defendas litteras Petiliani, ubi apertissime, cum baptizantis meritum commendaret quantumque ad dandum [*]( 7 I Cor. 4, 16 14 cf. I Cor. 1, 14 25 epist. Cresc. ) [*]( 1 et] sed W uos YmlR 2 sit om. R 3 esse om. W 4 quod XYRv 9 per] et per ir 14 si] sine Yml baptizatos non Zml 21 pr. cemimus W sed discernimus om. R 24 que om. Z 25 et nos hoc Z 26 det Christus v 29 baptizandis YmlR quaenmque W )

416

baptismum ualeret humana iustitia, pro suscepta causa conaretur ostendere, conscientia, inquit, sancte dantis attenditur quae abluat accipientis. nam qui fidem sciens a perfido sumpserit non fidem percipit sed reatum? et tamquam ei diceretur: unde hoc probas?\', secutus adiunxit: omnis enim res origine et radice consistit et, si caput non habeat aliquid, nihil est. quid, obsecro, quia incidisti in defensionem temerariae falsitatis, nebulas manifestis rebus moliris offundere? aperte dicit homo originem, radicem caputque hominis regenerandi per baptismum non esse posse nisi cuius ministerio baptizatur. et tu dicis: hoc et nos uolumus, ut Christus sit origo et radix caputque christiani, sed quaerimus per quem hoc melius fiat. hoc aliud est quod dicis, aliud quod dixit Petilianus; hoc quod dicis, etiamsi uerum sit, non hoc est quod ille dixit.

Proinde si hoc et tu uis, ut Christus sit origo et radix et caput christiani, Petiliano resiste, non mihi, quoniam neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. quod ego ex apostolo cum in meis litteris posuissem, ita tu respondere uoluisti, ut diceres: dei quidem dare est incrementum, sed sicut qui plantat et rigut non nisi colonus fidelis et diligens quaeritur, sic etiam in sacramento baptismatis non nisi fidelis et iustissimus operarius adhibetur. quasi uero, quod infidelis colonus plantauerit, propter eius infidelitatem non germinet. uis seminis et fecunditas terrae caelique temperies hanc efficaciam diuinitus acceperunt, ut ad propagandos fructus plantatorem uel rigatorem operarium tantummodo expectent, qua mente operetur, qua laboret intentione non curent, utrum dominum agri fideliter diligat an sua, non [*]( 2 Petil. I 1, 2. 2, 3 5 Petil. I 4, 5 11 epist. Cresc. 16 I Cor. 3, 7 18 cf. Petil. I 5, 6 19 epist. Cresc. ) [*]( 3 sumserit WYml 5 sequutus WYRZ 6 habet Petil. I. c. 7 est om. Z 14 est hoc Z 15 tu uia] tuus Xml 18 ex (del.) apostolicum IV 19 tu] ut Ytnl 20 est incrementum est Yml 22 iastisimus W 24 germinet (et in ras. m2) X punctum om. v 25 non acceperint v 27 quam mente JVml 28 deum WXmlYR diligant codd. )

417

illius lucra conquirat. adiungis etiam testimonium propheticum dicens: dabo nobis pastores secundum cor meum, et pascent nos pascentes cum disciplina. scio, completum est: tales apostoli fuerunt, tales etiam nunc, etsi pro ecclesiae latitudine perpauci, non tamen desunt. sed quid etiam per Ezechielem prophetam dicatur aduersus pastores malos, debuisti quaerere legere cogitare. ibi enim dicit: ego pascam, non pastores.

Proinde et per pastores bonos et per pastores malos cum uerbum suum sacramentumque dispensat, ipse pascit, quia de se ipso ait: ut sit unus grex et unus pastor. bonam est enim confidere in dominum quam confidere in hominem, et: maledictus omnis qui spem suam ponit in homine. quod a me in illa epistula commemoratum sic te intellegere ostendis, ut ideo magis te dicas iustum et fidelem, per quem hoc sacramentum celebretur, inquirere, quia spem et fiduciam dei, non hominis habes, dei esse autem fidem atque iustitiam, quam semper in ministris eius attendis. hoc uerum dicis, quia bonorum omnium nihil habemus quod non accepimus, et ideo fides et iustitia nobis a deo est. sed cum dicis hanc tibi deum dare non posse, nisi habeat eam homo, per quem baptizaris, spem profecto in homine ponis, qui utrum sit iustitiae particeps nescis, et si non est, tunc famam eius attendis et, cum falsam bonam de malo latente reppereris, ad sanctificationem tibi sufficere [*]( 2 epist. Cresc. et Hier. 3, 15 7 Ezech. 84, 18 11 lob. 10, 16 12 Ps. 117, 8 13 Hier. 17, 5 14 Peti!. I 3, 4 15 sqq.] cf. epist. Cresc. et IIII 22, 28 20 cf. I Cor. 4, 7 ) [*]( 1 conqairant Wm2XYm2Z conquiratar R adiunges Wm1Ym1 adiungens Xmt propheticam testimonium Z 6 iezechielem WYR hiezecbielem X iheiechielem % 7 egere WR 9 alt. per om. WYlłv 10 biipensat W 12 domino et 13 homine Wm2 15 te om. XZ 17 inquire Wm2 18 autem esse XZ, cf. IIII 22, 28 20 accipimus WmJXYBZv 22 quam Wml 23 pones Xml utramque Yml ioatitia Wm1Ym1 24 falsam] famam Ym2JRv 25 reperiris HPml repereris Wm2X repperiria Yml ) [*]( LII. Ãuruat. c. DOD. II. ) [*]( 27 )

418

credis. obsecro te, si fiduciam dei, non hominis habes et ideo magis ut iustus et bonus et fidelis sit, per quem hoc sacramentum celebretur, inquiris, quia dei est fides atque iustitia, numquid dei est etiam falsitas famae, quam si habeat bonam minister malus, hanc tibi dicis in tuam sanctificationem sufficere? iam mallem in hominem confideres, unde te uebementissime prohibebam, quam in famae ipsius falsitatem. homo enim, qualiscumque sit, quantum ad id quod homo est attinet, dei creatura est, nulla uero falsitas dei creatura est. porro si maledictus est qui spem suam ponit in homine, quanto magis qui spem suam ponit in falsitate opinionis humanae, ut in illud aliud incidat quod scriptum est: qui fidit in falsis hic pascit uentos, id est fit esca spiritibus malis!

Si dat?n, inquis, a quocumque et quomodocumque baptisma rescindi non debet, cur post Iohannem apostoli baptizauerunt ? quanto uehementius ita proponitur:\'si post Iohannem apostoli baptizauerunt, cur non etiam post quemlibet sanctum baptizat uel melior uel aequalis?\', ut uel hinc intellegere cogaris ad istam quaestionem non pertinere baptismum Iohannis! et Iudaeis, inquis, a Moyse baptizatis Petrus dixit: paenitemini, et baptizetur unusquisque uestrum in nomine Iesu Christi. si propterea iam baptizati erant Iudaei, quia Moyses per Mare Rubrum ante tam longum tempus parentes eorum baptizauerat, qui de christianis baptizatis nascuntur sine causa hodie baptizantur; et tamen dicis ista et scribis ista, audiris et legeris et putaris respondere litteris nostris, quasi hoc sit respondere potuisse, quod est tacere noluisse. [*]( 10 cf. Hier. 17, 5 12 Prout 10, 4 (UuJg.) 14 epiac. Cresc. 19 epist. Cresc. 20 Act. 2, 88 22 cf. Ex. 14, 22 ) [*]( 3 celebretor scripsi celebrator codd. v, cf. p. 417, 16 est om. R 5 tua fVTJRv sanctificatione (sanctificaone Y) WmSYRv 6 homine Wm2 7 in lamae] in infamem Ym2 infamem R 8 idj dei WYml 10 hominem WmlXYRZ 11 falsitatem XZ 12 quod] quot W 15 debetur cor YR 17 quamlibet WmlYml 20 moae R 22 mOles R 28 permanere (ne del.) W temporis Yml )

419

Nec illud, quod praetereundum putasti, refellisti principio huius epistulae, sicut tibi uideris, quod a me dictum est: si errabant illi, qui uolebant esse Pauli, quae tandem spes eorum est, qui uoluerunt esse Donati? quis enim non uideat hinc esse istam diuisionem factam, hinc hodieque in hac peste persistere, dum in hominis iustitia spes ponitur, ut tunc sit acceptabilis baptismus Christi, si ab homine iusto quisque tinguatur? contra quem errorem aduersus eos, qui iam schismata propter diuersa merita hominum facere coeperant, clamat ipse Paulus: gratias ago deo quod neminem uestrum baptizaui, ne quis dicat quia in nomine meo baptizaui, quid aliud insinuans nisi baptisma Christi non esse nisi eius, in cuius nomine datur, et ideo non fieri melius, cum per meliorem datur, nec deterius per deteriorem.