Contra Cresconium
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.
Fortasse dices neminem posse et in lege esse et lege male uti; hoc ipso enim, quod contra legem uiuit, non esse in lege monstratur. contra ego dico fieri posse, ut quisque et in lege sit et (ea) non legitime utatur. quod item uestris concessionibus probo. conceditis enim memoratum apostolum testimonium posuisse de psalmis aduersus eos, qui gloriabantur in lege et uiuebant contra legem: sicut scriptum est, inquit, quia non est iustus quisquam, non est intellegens, non est inquirens deum; omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt; non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. sepulchrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose agebant, uenenum aspidum sub labiis eorum quorum os maledictione et amaritudine plenum est. ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. contritio et infelicitas in uiis eorum. et uiam pacis [*]( 8 I Tim. 1, 8 18 Rom. 3, 10-18 ) [*]( 2 non om. v habentibus prosiut v 4 prosint Zv 5 ex] et lVml ) [*](def. X) [*]( concessionibus v, cf. p. 352, 19-28 et De bapt. VI 40, 78: concedo adque consentio 7 conditis R eumdem YIIIl 8 si—ex in archehjpo propter homoeoteleuton omissa addidi 9 confitetur Bml 10 usus quisque v 12 fortassis v dices et Z 15 pro et om. Z ea addidi non ex con W 16 consessionibus Mml 18 uidebant YmlBml 19 quia om. Z 22 sepulcrum v 25 amaritudincJ ama W )
Ecce quemadmodum obsunt diuina et sancta male utentibus; cur non hoc modo et baptismus? cur non ita in bono baptismo non sunt boni haeretici, quomodo in bona lege non sunt boni Iudaei? iam certe probaui concedentibus uobis, quandoquidem Paulo uos credere et testimonia quae de scripturis posui Paulum dixisse conceditis, iam ergo probaui concessionibus uestris quaedam etiam bona legitima obesse tamen non legitime habentibus et utentibus; cur non ita et baptismus quamuis bonus et legitimus non tamen omnibus habentibus prodest? tu quare tamquam certissimum et consequentissimum concludebas in parte Donati esse hominem baptizandum, quia nos etiam ibi esse concedimus baptismum, nec adtendebas posse nos dicere esse ibi quidem baptismum Christi iustum, sanctum et bonum, sed poenalem contrarium perniciosum inimicis corporis Christi, quod est ecclesia, quae secundum promissa diuina in omnibus gentibus dilatatur?
Numquid hic quod dicas inuenies nisi non in eis bonis ad dei legem pertinentibus deputandum esse baptismum, quae possunt homines et habere et boni non esse, sed ipsam quidem legem et scientiam et sacrificium corporis et sanguinis Christi talia bona esse, quae possint homines et habere et mali esse, baptismum uero tale bonum esse, quod quisquis habuerit necessario bonus sit? quod si dicere uolueritis, falsum dicetis, et ideo quid aliud falsum consequatur adtende. quod non ideo commemorabo, ut ex illo tuo falso ad alia falsa te adducam, sed ut hoc consequens cum falsum esse cognoueris, ut ab hoc te liberes, illud quod praecedit [*]( 1 I Cor. 11, 27 ) [*]( 2 pr. indigne] panem v 6 haeretici-boni om. W 13 quare om. v ) [*](def. X) [*]( 16 nec v et WTR et non Z 17 set W 20 quod] quid v m om. YR 22 qaae] qua R quam Z 29 te falsa Zm1 30 ut om. edd. uett. )
Rursus ut ex ea consensione me ad id quod non consentio detineres, posuisti scriptum esse: unus unus, una fid.es, unum baptisma, una incorrupta et uera catholica ecclesia. quae omnia concedo, etsi aliquanto aliter scripta sunt. sed quid ad rem, cum omnia sicut dixi ista concedam? uerum quod ex his conaris efficere non efficitur, uidelicet ut, qui non sunt in una ecclesia, non possint habere unum baptismum, quod omnino falsissimum est. et melius quia et ipse posuisti, unde te possim commemorare quod uolo. certe enim ista proposuisti in concessionibus meis, ex quibus . me adducas ad intentionem tuam, unum deum esse, unam fidem, unum baptismum, unam incorruptam et catholicam [*](4 I Cor. 1, 12-13 20 epist. Cresc. Eph. 4, 5 ) [*](dsf. x) [*]( 2 quod] quid WmlYml quo] quod WYrnlR quid Zv 3 bonus B chismata Wml 8 falfum W 10 quere B 15 ac] hac W 20 non del. W, om. YB 22 aliquando Yml 23 sint Z 27 possim commemorare possim R 30 baptisma Zv tholicam] pergit X )
Fortasse ad hoc dicas fieri non posse, ut etiam extra ecclesiam idem ipse unus deus colatur aut eadem fides, qua confitemur Christum filium dei, unde Petrus beatus est appellatus, etiam in eis qui non sunt in ecclesia repperiatur. hoc ergo restat ut probem. habes in hoc ipso beati Pauli sermone, quem supra ex Actibus apostolorum commemoraui, cum de deo loqueretur, quia inscriptum in ara inuenerat \'ignoto deo\': quem uos, inquit, ignorantes colitis, hunc ego adnuntio uobis. numquid dixit: (quia extra ecclesiam colitis, non est deus ipse quem colitis\'? sed ait: quem uos ignorantes colitis, hunc ego adnuntio uobis, quid eis praestare cupiens, nisi ut eundem deum, quem praeter ecclesiam ignoranter atque inutiliter colebant, in ecclesia [*]( 17 cf. Matth. 16, 16-17 20 cf. 12, 15 21. 24 Act. 17, 23 ) [*]( 3 baptisma XYBZv 6 quia R in] a Y ml 7 eandem R 9 credituri WR 10 in christum XmlYR etiani] enim eras. R 11 pertinet Wtnl 12 habeis W 13 extra ecclesiam om. WXYmlli qui non sunt Wm2 qui non sunt in ecclesia Xm2Z baptizatis (zat in ras.) W 14 eMe ut etiam ipsum Yml exhistiraare Wml deberemus B 15 adbuc Xm2Z 17 appellatus est Zml 18 reperiatur YmSv 22 ego] ergo W 23 numquid-25 adnuntio nobis om. XZ 25 ergo W 26 nisi om. XZ ) [*]( LII. Anaast. e. Don. II. ) [*]( 23 )
Proinde unum deum, unam fidem, unum baptismum, unam incorruptam et catholicam ecclesiam nobis [*]( 7 Iac. 2, 19 11 Marc. 1, 24 12 I Cor. 18, 2 ) [*]( 2 uos om. W 5 iacob. X loquetur B 6 quid Tml suficere W arbritrabantur X 7 quoniam om. B deas eat v 8 contremiscnnt Ym2Zv contreenescunt B 10 quod] quam B 13 aatem om. codd. 14 quem quam ita v quenquam XZ 18 ideo] ide B 20 nec] et WYmlR 21 ecclesia catholica Zml 27 unum iidem YmJ baptisma v )
Quodsi haec tamquam decipientia formidatis, quia non sunt ecclesiastica exempla, quamquam et de ouibus et de militibus datas esse in scripturis similitudines noueritis, propheticarum scripturarum quae dicuntur ueteris testamenti uolo aliquid dicere, quoniam in noui testamenti libris nec a nobis nec a uobis rei huius inuenitur exemplum. circumcisionem certe praeputii in figura futuri baptismi Christi ab antiquis obseruatam esse negare, ut arbitror, non audetis. numquid apud Samaritanos circumcisus, si fieri tunc uellet Iudaeus, posset iterum circumcidi? nonne illius hominis error corrigeretur, signaculum autem fidei agnitum probaretur? et nunc sunt quidam haeretici qui se Nazarenos uocant, a nonnullis autem Symmachiani appellantur [*]( 2 efficisti WYml 3 admonemus WTmlR ammonemus Xtnl ammoneremas Xm2 multam Wml 4 qui] quia Xml scismatici WXRZ (passim) 6 quae] qui ex qua W quem R sicut nos Xm2Z 7 nec WmlXmlYR 8 uidemas Ym1 11 caracter Ym2Z 13 caracterem Ym2Z 14 desertos WXmlYmlR 17 decipientiam WmlYm1 decipienti jiani B 18 et exempla WXmlYml quanquam Y 22 huius rei Z 25 iudeis R 26 autem om. WYml 28 simmachiani R ) [*]( 23* )
Proferte certe aliquem de scripturis canonicis ab haereticis uenientem denuo baptizatum. nam quod iusserunt apostoli quosdam post Iohannis baptismum in Christo baptizari, longe alia causa est. neque enim lohannes haereticus fuit, amicus ille sponsi quo nemo surrexit maior in natis mulierum. longe ergo alia causa est. alioquin si Paulus post Iohannem baptizauit, cum ambo in unitate Christi fuerint, quanto magis debent episcopi uestri, quia se in unitate Christi esse dicunt, baptizare post collegas suos, in quibus collegis mores aliquos recte reprehendunt, cum hoc fecerit Paulus, qui nihil potuit in Iohanne reprehendere! ergo illa alia causa est, alia ratio, de qua nunc disserere longum est et in aliis nostris opusculis hinc multa iam diximus. ab haereticis ergo uenientem probate in scripturis canonicis denuo baptizatum. nam et nos proferimus Petro dictum: qui lotus est semel non opus habet iterum lauari. sed etiam uos dicitis: \'Petrus non fuerat apud haereticos baptizatus.\' proinde quia nec uos potestis proferre de scripturis, quarum nobis est communis auctoritas, ab haereticis uenientem denuo baptizatum nec nos ita susceptum, quantum ad hanc rem adtinet, par nobis causa est. [*]( 12 cf. Ioh. 3, 29. Matth. 11, 11 23 Ioh. 13, 10 ) [*]( 2 iudaeie Yml 4 baptiziri Xml ad hoc scripsi adhuc codd. v, cf. p. 363, 15 6 fuerint TR circumsio 22 9 post canonieis add. v: quarum nobis est commuuis auctoritas, ef. Uti. 26 13 snrrexerit Wmt 16 qui v 18 reprehendent Xml nihi R 19 ego R alia causa illa Zm1 20 opusculis nostris v 28 qui] quo Yml locutus WmlXml 24 labari Wml 26 communis est v )
Verum nos multa ostendimus etiam ad legem dei pertinentia esse apud eos qui non sunt in ecclesia, quae nemo uestrum audet negare; sed cur tale aliquid nolitis et baptismum, omnino non uideo nec uos posse demonstrare confido. sequimur sane nos in hac re etiam canonicarum auctoritatem certissimam scripturarum. neque enim parui momenti habendum est, quod, cum inter episcopos anterioris aetatis, quam esse inciperet pars Donati, ista quaestio fluctuaret et uarias haberet inter se collegarum salua unitate sententias, hoc per uniuersam catholicam, quae toto orbe diffunditur, obseruari placuit quod tenemus. nam et uos profertis concilium Cypriani, quod aut non est factum aut a ceteris unitatis membris, a quibus ille non diuisus est, merito superatum. neque enim propterea sumus Cypriano episcopo meliores, si tamen censuit haereticos denuo baptizari, quia nos hoc recte non facimus, sicut nec Petro apostolo meliores sumus, quia non cogimus gentes iudaizare, quod ille fecisse Paulo apostolo adtestante et corrigente monstratur, cum similiter inter apostolos\' de circumcisione quaestio, sicut postea de baptismo inter episcopos, non parua difficultate nutaret.
Proinde quamuis huius rei certum de scripturis canonicis non proferatur exemplum, earundem tamen scripturarum etiam in hac re nobis tenetur ueritas, cum hoc facimus quod uniuersae iam placuit ecclesiae, quam ipsarum scripturarum commendat auctoritas, ut, quoniam sancta scriptura fallere non potest, quisquis falli metuit huius obscuritate quaestionis, eandem ecclesiam de illa consulat, quam sine ulla ambiguitate sancta scriptura demonstrat. si autem dubitas, [*]( 11 cf. II 31, 39 17 cf. Gal. 2, 14 ) [*]( 3 nolitis] add. esse v 7 anteriores WmlXmlYmlR 8 antequam )m2 9 colligarura W 10 boc eras. W 12 fatum Wml a om. Wml 14 episcopo Cypriano v 15 censunt W 19 circamcisionem Wml 20 notaret YmlR 21 certe YRv 22 scribturaram Wml, item infra scribt. 23 a nobis Wm3Xm2Ym2Zv 26 quiquis W 27 consola ex consula W )
Hoc interim satis sit, quod propter nimiam obstinationem hominum multa dicenda arbitratus sum aduersus eos, qui cum habeant principalem causam malam, ab ea discutienda praescriptione uolunt auertere iudices. cum dicunt nullo modo sibi loquendum esse nobiscum. probaui enim et de scripturis sanctis et quam potui ratione perspicua nec eloquentiam quantamlibet nec dialecticam qualemlibet metuendam esse adsertoribus ueritatis, quominus adsertores falsitatis disputando cum eis et eos refellendo conuincant. ubi etiam demonstraui et illud, quo te praeter epistulam meam dixisti esse permotum, quam non sit consequens, ut, si concedimus esse baptismum in parte Donati, simul etiam concedamus in eadem societate quemquam baptizari oportere, quia, sicut bonam legem potuit habere reprobus populus Iudaeorum, sic bonum sacramentum potest habere reproba societas haereticorum. quid autem proprie detur in ecclesia, quod praeter illam omnino non datur, suo loco sine difficultate monstrabitur. neque enim recte ageremus cum haereticis, quos habere baptismum confitemur, ut omni modo ad ecclesiam catholicam ueniant, nisi ueniendo acciperent aliquid, quod nec alibi possint , accipere et quod nisi acceperint frustra et perniciose habeant. [*]( 18 cf. epist. Cresc. 25 II 18, 16 ) [*]( 3 partem WXmlYmlM 4 te et scripsi te WXZv et YR 5 honerabo Yml si] nisi Z 6 uolueris Z 7 meae] me B aj e WmS 11 mala Xml 14 quam] qua WXmiYHv 15 quantumlibet WXmlH 18 dixi YRv 19 praemotum X si] sic WmlXYmlM sicut Z 25 illa WmlYmlR omniroo Ym1 26 haberet Wml 28 acciperint R 29 acceperint] acciperint WmlR )
Superioris uoluminis tam prolixo sermone puto quod tandem aliquando persuasimus non esse in hoc laudandos episcopos uestros neque adprobandos. quod de causa dissensionis. quae nostram communionem dirimit, nolunt nobiscum habere conloquium. hac enim quasi praescriptione se in causa pessima [*]( 5 cf. Cant. 4, 12—13 6 cf. epist. Cresc. 11 cf. Rom. 8. 29 12 cf. I Cor. 6, 9 13 cf. I Cor. 6, 10 ) [*]( 1 bonam WmlXml a lege R 2 quicquid Wm2Xm2 YliZ 5 poteum Yml paridisuui R 7 te om. R 11 conformeB) add. fieri Xm2Z 12 imagines WXmlYml 16 quo] quod WmlYmlli ad quod Ym2 hii WX 17 accidere Xml; add. contuli: lege codd. r, cf. subBcnpt. ll. II et III 18 EXPLICIT LIBER PRIMUS codd. IN- CIPIT LIBER SECUNDUS FELICITER (FEL. om. Z) WXYZ. om. li 20 persnassimus R uestros episcopos YRt) 23 consilium conloquium R haec R praescribtione W ac] si Yml . se in] sen (u ira ras.) W )
Audi ergo, Cresconi, dum breuiter et hoc demonstrabo nihil te dixisse per totam epistulam tuam quo refelleres meam, nisi forte quod me nomina deriuare uel declinare [*](11 cf. II Tim. 4, 2 cf. Tit. 1, 9-10 12 cf. I Thess. 5, 14 20 cf. epist. Cresc. ) [*]( 1 putant esse tntissimos mg." putant se esse acutissimos (se esse in ras., acu in mg.) W putantes secutissimos Xm1 putantes securissimos Xm2Z putant esse (putantes R) acutissimos (ac in rae. Y) YR putant aoutiasimos v in textu 5 quo] quo. W 7 formidinis WR quia Tf 10 disputetur Yml 11 in.portunae W inportane (-ae) cet. (v) 13 ptlsillamines R consolenter Wml 17 aberi Wml 18 tert. et om. XHZ * 19 illa] illi R 20 inutilibua poenalisque R 22 bonis] nobis YSv 20 diriuare YR )
Sed ego in ea re, in qua nihil causae nostrae minuitur, me facillimum praebeo et quando tecum ago iam Donatianos uoco, quando autem cum aliis, consuetudinem potius sequor, quae his sonis iure dominatur; tu tantum memento me, cui tantam tribuisti eloquentiam, nondum nosse nomina declinare et nuntia uestris securitatem, ne iam timeant tamquam dialecticum, cui uides adhuc necessarium esse grammaticum. quodsi disciplina disputandi, siue illam dialecticam uelis appellare siue quid aliud, satis tamen sobrie docet, cum de re constat, non esse de nomine laborandum, sicut non curo utrum ea ipsa dialectica uocetur, curo tamen, quantum ualeo, nosse ac posse disputare, hoc est ueritatem a falsitate in loquendo discernere, quia hoc nisi curauero perniciosissime errabo, ita non curo, utrum Donatistae an Donatiani peritius et litteratius declinemini, utrum postremo a Donato, uel qui primus extra ecclesiam sacrificauit uel qui hanc dissensionem maxime roborauit, an a Maiorino, qui primus contra Caecilianum uestrae partis episcopus ordinatus est, debeat uobis quando loquimur distinctionis causa indi uocabulum. quod tamen haeretici sitis et ideo, ne decipiatis, cautissime deuitandi, nisi diligenter demonstrare curauero, non paruam neglegentiae culpam pro mei officii sarcina incurram. [*]( _2 haeresim v peribetur X perhibitur E 4 ciuitatem WmlXmllt erexerit W 5 fortassis v scandalitas WmlXmlYmllt 7 ea in re v 11 me om. XZ 14 disciplinam YR 15 decet Wm2 cum de re] condere R 22 prius XZ, cf. lin. 4 dissessionem Wml disceasionem Wm3 dissentionem R 23 a om. R maioriano R 24 episcopis Yml 27 neglegentiam W 28 sarcinam WmlXmlYmlR )
Quamquam id quod inter nos accidit schisma potius quam haeresim censes appellari oportere et, quod raro audere dialectici solent, etiam definitionibus ista discernis; ubi quantum nos adiuues satis demonstrare non potero, nisi ex epistula tua inseram uerba tua. quid sibi quid, inquis, quod ais: haereticorum sacrilegum errorem? nam haercses non nisi inter diuersa sequentes fieri solent nec haereticus us nisi contrariae uel aliter interpretatae J\'eligionis est cultor, ut sunt Manichei Arriani Marcionitae Nouatiani ceterique, quorum inter se contra fidem christianam diuersa sententia stat. inter nos, quibus idem Christus natus, mortuus et resurgens, una religio, eadem sacramenta, nihil in christiana obseruatione diuersum, schisma factum, non haeresis dicitur; siquidem haeresis est diuersa sequentium secta, schisma uero idem sequentium sepa ratio. quare et in hoc studio criminandi quantum incurreris uides errorem. cum quod schisma est haeresem uocas. haec nempe uerba tua sunt quae posui ex epistula tua.
Iam nunc adtende, si pertinax non sis, quam facili conpendio id quod inter nos agebatur ipse finieris. si enim et nobis et uobis idem Christus natus, mortuus ac resurgens, una religio, eadem sacramenta, nihil in christiana obseruatione peruersum est, nonne rebaptizare peruersum eat? tria namque posuisti. quorum si unum posuisses, satis superque sufficeret. sed quasi contra Donatianos fideliter ageres, ne quisquam uel nimis acutus id quod semel breuiterque dixisses interpretari aliter conaretur, etiam obtunsis auribus et cordibus tuam curasti inmergere atque inculcare sententiam : una, inquis, [*](5 epist. Cresc. Petil. 1 1, 1 27 epist. Cresc. ) [*]( 1 quanquam YZv 4 adiubes WmlXml 5 inquit 7\' inquid R 7 contrarie TViW 2Z 8 manihei Wml 9 marcionistae łV, cf. 1111 61, 75 10 sententiae WXml stant (n s. I.) W uos WXml 14 idem] eadem Wm3o, ut ipse Aug. infra 15 quantum] quam tu Wml quem tu Wm3YRv 16 uidis WmlXml heresim Ym2(v) 18 facile Xml 21 in om. WmJXmlYmlR 24 donationos WR 26 obtusis Ym2v 27 intermergere Wml )
Adtende diligenter quid dicas, quid dicam. tu certe definisti et dixisti: haeresis est diuersa sequentium secta, schisma uero eadem sequentium separatio. item tu dixisti nobis et uobis unam esse religionem, eadem sacramenta, nihil in christiana [*]( 26 epist. Cresc. ) [*]( 3 reaarcite (-tae W) dissensionem WXZ, om. YBv; correxi 6 si] sine Wml siue XmlYml uobis et nobis WXYJRv 8 regilio W et anus v si nobis—baptismas addidi, cf. p. 366, 19 sqq. 11 diaersum Yml 12 sed tu-diuersum om. X 13 diuersus est et Z 28 cam deleui aequamini v 25 quod dicam Ymllt et quid dicam Ym2t quid ilicamus Wm3 )
Quam uellem, si possem, cum aliquem deceptum ex nostris fidelibus uestri nefandis interimendum insidiis excipiunt, cum apud nos iam baptizatum nec coepisse dicunt esse christianum, cum tamquam paganum exsufflant, cum catechumenum [*]( 19 episc. Cresc. ) [*]( 1 si QtJI. W si ana-diuersum om. YRv unam (eras.) W religio est] religionem W (eras.), X 3 ai antem-chrietianum om. YRv 6 relegionem Wml 8 fateamur W 9 conditis Rml dissentione R neritatis WmlXmlYtnlR 18 diligiter Wml 19 alt. diaersam WmlXml diuersum YHv 20 sequamini ZYm3 26 uestri] uestris Wm2Z 28 catecaminam JYXYB cathecaminam Z \' )
Me sic agente in praesentia, sic instante ad quas tergiuersationes confugeretis? uidelicet contemnerent in epistula tua illi grammaticos, tu accusares in nostra dialecticos, sed ueritas ex utraque superaret haereticos, hoc solum in eis ostendens a nobis esse diuersum quod constat esse peruersum, quia nos sacramenta nostra cognoscimus, errorem alienum emendamus, uos autem eadem sacramenta fatemini, quae tamquam nulla sint iteratis, magna diuersitate reprobantes quod diuersum non esse conceditis.
Proinde quamuis inter schisma et haeresim magis eam distinctionem adprobem, qua dicitur schisma esse recens congregationis ex aliqua sententiarum diuersitate dissensio — neque enim et schisma fieri potest, nisi diuersum aliquid sequantur qui faciunt —. haeresis autem schisma inueteratum, tamen quid hinc opus est ut laborem, cum me tantum adiuuent definitiones tuae, ut, si mihi et per alios uestros concederetur, schismaticos uos libentius quam haereticos dicerem. si enim schisma faciunt, quibus cum eis a quibus se diuidunt una religio est, eadem sacramenta, nihil in christiana obseruatione diuersum, hinc est uestra rebaptizatio damnabilior, quia in una religione, eisdem sacramentis, nihilo in christiana obseruatione diuerso alius et diuersus esse non potest baptismus. sed quoniam nec nullum est nec aliquid paruum quod diuersum sequimini, cum ab unitatis uinculo separati etiam de repetitione baptismi dissentitis a nobis, fit, ut secundum [*](3 stante Yml 12 qaamuis proinde Y proinde supra Quamuis Rm2, cf. p. 357, 21 inter] inprudenter R chisma Wml 14 aliqui Xml sentiam (aic) W dissentio B 15 chisma W 17 ut laborem mg. v allaborem Xm2 ad laborem eet. v 18 definitionis WmlXml 19 uos OM. W 23 religionem Xml in (in ras.) eisdem W nihilo in] nihil. in eadem (eadem postea additum) W 24 obseruationem WmlXml dinerso] diuersum Wm2 et diuersns] et dinerso YmlR e diuerso Ym2 25 alt. ne R quod] quod quod X quotquot Z 27 repetione R )